Tsarin mulkin siyasa wani salon mulki ne na farar hula da ke baiwa yan ƙasa yanci da damar tsoma albarkacin bakinsu ga yadda ya kamata shugabanni su tafiyar da salon mulkinsu don cigaban ƙasa da bunƙasa ilimi da tattalin arziki. Adawa wata hanya ce da yan siyasa ke amfani da ita wajen yiwa shugabanni hannunka mai sanda domin su tunnatar da su bisa ga alkawurran da suka ɗauka a lokacin yakin neman abe. Kowace jam’iyya tana da manufofin da aka kafa tad a su waɗanda manufofi sun e suke yi ma yan siyasa jagora ga samun nasarar kafa kyakkyawan mulkin dimokuraɗiya. Gudanar da mulki na adalci shi ne ginshiƙin zaman lafiya da cigaban ƙasa ta fannoni daban-daban na rayuwar yau da kullum. Yan adawa suna taka muhimmiyar rawa wajen kawo sauyin salon mulkin dimokuraɗiya ta fuskar bunƙasa ilimi, tattalin arziki da tsaro don cigaban ƙasa.
Adawa A Dimokuraɗiya: Tubalin Gina Ƙasa
ALIYU RABI’U ƊANGULBI
GSM NO. 07032567689
E-mail: aliyurabiu83@gmail.cim
Gabatarwa
Mulkin dimokuraɗiyya wani tsarin salon mulki ne
wanda jama’a ke zaɓen shugabanninsu da kansu.
Wannan irin salon mulki shi ne wanda yake bai wa duk ɗan ƙasa damar faɗin albarkacin bakinsa. Ana kafa
mulkin dimokuraɗiyya ta hanyar kafa jam’iyyu
bisa ga dokar tsarin mulkin ƙasa. Kowace jam’iyya tana da manufofin da aka kafa ta da su domin su zama
jagora ga jama’ar ƙasa ga samun nasarar gudanar da zaɓen shugabanni tun daga ƙananan hukumomi, jihohi da kuma Gwamnatin tarayya.
Duk lokacin da wata jam’iyya ta sami damar kafa Gwamnati, to akan sami
sauran jam’iyyu su zama masu soke-soke da korafe-korafe game da yadda jam’iyyar
mai mulki take tafiyar da salon mulkinta. Waɗannan soke-soke da korafe-korafe sune ake kallo a matsayin adawa. Wannan
takarda za ta tattauna game da adawa da tasirin da take da shi a fagen mulkin
dimukoraɗiyya da cigaban ƙasa.
MA’ANAR ADAWA
Adawa tana nufin nuna rashin gamsuwa da yadda wani mutum ko wasu mutane ake
gudanar da salon mulkinsu. Wani lokaci Bahaushe yakan kalli adawa a matsayin
hassada ko kushewa zuwa ga wani mutum da ake tunanen baya bin ƙa’ida wajen tafiyar da mulkin
jama’a ko mulkin ƙasa.
Hornby (8th Edition): Adawa tana nufin rashin yarda da wani
tsari ko shiri na wani mutum ko wasu mutane da ke jagorancin jama’a da nufin
kawo canji mai ma’ana. Bargery G.P (1993): Adawa tana nufin ƙiyayya ko kushewa da wani mutum
zai nuna ga wani tsari ko shiri da hukuma ko wasu shugabanni ke aiwatarwa.
Mariam Webstarts (10th edition): Adawa tana nufin rashin amincewa ko
yarda ga wani abunda ya saɓawa ra’ayin sauran jama’a a cikin shugabanci domin a maye gurbinsa da
abinda mafi rinjayen jama’a suke da ra’ayi.
Shi kuwa Bahaushe yana kallon adawa a matsayin kishi, ko jiyewa ko ƙyashi ko nuna ƙiyayya zuwa ga wani ko wasu
mutane wajen aiwatar da wani tsari ko shiri da ya saɓawa al’ada ko ra’ayin jama’a domin akawo sauyi. Idan
aka tattara waɗannan ma’anoni gaba ɗaya zasu bada ma’anar adawa a dunkule cewa rashin
yarda da wani tsari ko shiri da wani zai kawo wanda ya saɓawa ra’ayin wasu jama’a shi ake kira a dawa. A
takaice dai kalmar adawa ta samo asalinta daga kalmar Larabci, a larabce kalmar
tana nufi ƙiyayya bisa ga wani abinda ba’a aminta da shi ba, kamar yanda ta tuzgo
daga tarihin Annabi Adamu (AS), inda Allah ya ambaci adawa a wurare daban-daban
a cikin littafi mai tsailki (ƙur’an 2:30, ƙur’an 3:22-24).
Adawa a Hausance tana nufin kulawa da abinda wani mutum ko hukuma ke
aiwatarwa da ya saɓawa al’adar ƙasa da ra’ayin jama’a domin a
gyara, da wannan takaitacciyar ma’ana ta adawa zan tattauna rawar da adawa take
takawa a cikin mulkin demukraɗiyya domin a samar da canje-canje a cikin tsarin shugabanci wanda zai
kawo ci gaba a Najeriya.
ADAWA A CIKIN SIYASA
Adawa ta siyasa itace wadda ta ke gudana tskaanin
yan siyasa da masurike da muƙaman siyasa da na Gwamnati daban-daban. Kowace ƙasa tana kafa mulkinta bisa ga kundin tsarin
mulkin ƙasar. Tsarin mulkin ƙasa kan tanadi kafuwar jam’iyyu da za su yi
takarar kujeri daban-daban tun daga kujerar kansila har zuwa ta shugaban ƙasa. Misali a Nijeriya akwai jam’iyyun siyasa
kimanin 50, amma kaɗan daga cikinsu suka kafa Gwamnati a tarayya har
zuwa ƙananan hukumomi. Duk jam’iyyar da ta kafa mulki,
ita ce jam’iyya mai mulki, saura kuma su ne yan adawa (Aminu 1987). Da wannan
bayani zan danganta wannan takarda da irin adawar da ke gudana tsakanin al’umma
da "yan siyasa da kuma masu riƙe da ragamar mulki.
ƊAN ADAWA
Ɗan Adawa wani mutum ne mai nuna ra’ayinsa a fili
wajen faɗar gaskiya ga masu riƙe da muƙamin Gwamnati, ko wasu jama’a da yake hulɗa dasu idan ya kalli sun kaucewa al’adar ƙasa ko al’umar da yake cikin su. Abubuwan da ke
haddasa adawa tsakaninyan siyasa ko masu tafiyar da mulkin ƙasa sune:
1. Rashin
cika alkawari ga jama’ar da suka zaɓa shugabanni. Kamar yadda kowa
ya sani kowace jam’iyya tana da manufofin da aka kafa ta da su. Kuma yan
jam’iyyar su ne masu aiwatar da waɗannan manufofi idansun sami
damar shiga cikin Gwamnati. Manufofin kowace jam’iyya ba su wuce waɗannan abubuwa ba, da ke biye.
a. Bunƙasa aikin gona da samar da isasshen takin zamani ga talakkawa.
b. Samar da wadataccen ruwan sha ga mazauna birare
da karkara.
c. Bunƙasa ilmi da tallafawa makarantu da kayan aiki {Littafai, kujeri, da
ajujuwa}
d. Bunƙasa fannin kiwon lafiya ta hanyar samar da Asibitoci da magani kyauta ga
kowa da kowa.
e. Samar da muhalli {gidaje} ga yan ƙasa domin rage cunkuso a birare da sauransu.
f.
Tabbatar da tsaro a ƙasa, ga rayukka da dukiyoyin al’umma
g. Bunƙasa kasuwanci da tattain arzikin ƙasa ta hanyar kafa masana’antu da tallafawa yan kasuwa da jari.
Duk waɗannan manufofi da ke sama su ne
kowace jam’iyya take fafacakar yakin neman zaɓe da su. Idan Allah ya sa aka zaɓe su da waɗannan manufofi ne al’ummar da suke zaɓe su za su riƙa sukar su ko faɗa masu gaskiya idan suka kasa aiwatar da su. Maganganunda zasu rika faɗi na tunatarwa sune masu muƙamin gwamnati ko yan siyasa ke ɗaukar cewa ana adawarsu.
Kasawar shugabanni ga aiwatar da waɗadannan alkawuran da suka dauka lokacinyakin neman zaɓe su ne ummul haba’isun haddasuwar adawa, a siyasance. Jami’iyyar da duk
ta kafa Gwamnati a matakin ƙasa ta zama jam’iyya mai mulki, sauran waɗanda ba sukafa Gwamnati ba sun zama jam’iyyun adawa {Dangubi 2003}. Haka
suma magoya bayan waɗannan jam’iyyu sun zama yan adawa musamman ga
jam’iyya mai mulki. Dukkan abin da ɗan adawa ya furta na magan-ganu
to sun zama magan-ganun adawa.
A Nijeriya jam’iyyar PDP mai mulkin ƙasa ita ce jam’iyyar da sauran jam’iyyu ke adawa
da ita. A wani lokaci takanfaru jam’iyyar da ta kafa Gwamnati a sama {ƙasa} ba ita ke da dukkan jihohi ba. Haka
jam’iyyar da ke da jiha ba ita ke da dukkan ƙananan hukumomi ba. A duk inda aka sami irin
wannan banbanci na jam’iyyun siyasa a kujeri daban-daban a ƙasa ko a jiha ko a ƙanannan hukumomi da wuya a sami cikakken haɗin kai ga jam’iyya mai mulki. Don haka a matakin
tarayya jam’iyyar PDP ita ce ta ƙasa sauran jam’yyu sun zama yan adawa a matakin ƙasa. Haka abin yake a jihohin
da PDP ke mulki da sauran jam’iyyu, har zuwa kananan hukumomi {Dangulbi 2003}.
TASIRIN ADAWA GA GINA ƘASA
Gina ƙasa da cigabanta ta kowane fanni ya ta’allaka kacokam a kan iya tafiyar
da mulki da shugabnni ke aiwatarwa. Maƙasudin yin adawa a mulkin dimokuraɗiyya a ƙasa shi ne; domin faɗakar da shugabanni ta hanyar yi masu hannunka mai sanda bisa ga
alkawurran da suka yi wa al’umma lokacin da suke yaƙin neman zaɓe. Koyaushe mutane kan sanya idanu ga yadda
shugabnni ke gudanar da mulki domin su ga wuraren da suka yi dai-dai su yaba da
kuma inda suka yi kuskure su yi masu nunu su gyara.
BUNƘASA AIKIN GONA
“Yan siyasa sukan yi alkawalin taimakawa talakkawa ta fuskar basu bashin
noma da wadataccen takin zamani dan su bunƙasa harkar noma, da wannan ne mawaƙan siyasa suke tallata
jam’iyyunsu ga jama’a domin a zabesu su kafa gwamnati idan sun kafa gwamnati su
aiwatar da duk alkawarran da suka yiwa talakkawa, misali; Muhammad Ɗan Musa Kano yana faɗakar da al’umma game da alkawalin da jam’iyyar APP
tayiwa talakkawa cewa zata tallafa masu ga harkar noma ta hanyar basu shanun
noma, injin da galma da kuma wadataccen takin zamani. Misali yana cewa a cikin
wakarsa ta APP zan zaba dan ta kare haƙƙin talakawa, yana cewa:
Tai nufin baku shanun noma
Har da injin da garman noma
Tai nufin baku takin noma
Zata kare haƙƙin talakawa
Wannan baiti ya nuna mana irin alkawalin taimako da jam’iyyar APP ta yiwa
talakawa na wadatasu da takin zamani da galmar noma da kuma shanun noma dan su
bunƙasa aikin gona,
domin a samar da wadataccen abinci da kayan masarufi don bunƙasa tattalin arzikin ƙasa. Da irin wannan alkawali da
jam’iyyar APP tayi ta kuma kasa samarwa jama’a abinda tayi alkawali yasanya
jam’iyyar PDP ta ƙalubalanci APP da cewa ta zama mai alkawali bata cikawa. Musa Baban Bege
Sokkwato a cikin wakarsa ta PDP yana sukar jam’iyyar APP yana cewa:
Suna da akida dan alkawal sukan yi su tada,
Ko kuma su ce a tada ta’adda
Yau, babu soja, babu dansanda,
Wanda zai hanamu kunar taku ɗiyan
masara
Shima da yake nuna tasa a dawa dangane da saɓa alkawali da jam’iyyar MPN tayiwa talakawa a
jamhuriya ta biyu, Muhammad Auwalu Isah Bungudu a cikin wakarsa ta PRP
jam’iyyar Talakawa, Malamin yana cewa.
Don alkawali fa bashi ne,
Ko waɗ ɗaukeshi cilas ne
Ya cika in dai sahihi ne
Nai alkawali da ɗan
jani
Ni ko ba za ni saɓa ba
……………
Ita ƙariya
bata haifawa,
Da furenta take ta burgewa
Kai kace bata karewa
To ƙariya
bata ɗorewa
Ko anyi bazata dore ba.
Malam Auwal Isah Bungudu ya nuna muna irin alkawurran ƙariya da ‘yan siyasa ke yiwa talakkawa
dan su jawo hankalinsu su aminta da manufofin jam’iyyar su a lokacin da suke
yekuwar yakin neman zaɓe, dangane da irin waɗannan alkawurran karya da ‘yan siyasa basa cikawa
yasanya mawaƙan siyasa na Hausa irin su Auwalu Isah Bungudu suke nuna adawarsu ga jam’iyyar
da ke mulki da ta kasa cika alkawurran da tayi wa talakkawa.
BUNƘASA
ILIMI
A fannin ilimi na addini ko zamani akan sami adawa tayi tasiri musamman
wajen kasa cika alkawurran da ‘yan siyasa sukan yi wa talakawa cewa zasu
tallafawa makarantu ta hanyar samar masu kayan aiki da ƙwararrun Malamai. Jam’iyyun
siyasa da dama sukan yi amfani da dabarun jawo hankalin masu zaɓe ta hanyar shimfiɗa alkawurra lokacin yakin neman zaɓe, kamar yadda muka faɗa a baya ko wa ce jam’iyya tana ɗauke da manufofinta ciki har da manufar bunƙasa ilimi da wannan manuface mawaƙa ke tallata jam’iyyunsu har su
kai ga samun nasarar kafa gwamnati, idan sun ɗare kujerar mulki sai su manta da ɗinbin alkawurran da suka yi wa talakawa. Irin wannan rashin cika alkawali
ke jawo hankalin yan adawa su riƙa jefa albarkacin bakinsu ta hanyar suke-suke da ƙorafe-ƙorafe game da salon mulkin
jam’iyya mai ci; Misali Jam’iyyar PRP tana nuna a dawarta ga Jam’iyyar NPN wadda
takasa cika alkawalin da ta dauka na bunƙasa ilimi. Marubucin waƙar jam’iyyar PRP Mugode Allah
Babban Sarki, Malam Lawal Isah Bungudu yana maida raddi ga jam’iyyar NPN wadda
ta soki yayan jam’iyyar PRP cewa jahilai ne kuma kauyawa kuma jam’iyyar talakawace
matsiyata, saboda sai Malam Lawal yake cewa:
An sukemu jahilai bama turanci,
An ce ba’a sonmu dan kada mui ƙauyanci,
Jam’iyyar mu babu kuɗi ba
motoci
Kuma ba keke babu babur amma ta ci,
An zaɓeta an ki jam’iyyar turawa.
Ilimi wani abu ne da yake da muhimmanci ga rayuwar kowace al’umma. A
baitin da yagabata ya nuna mana cewa wasu suna ganin don kana da ilimin addini
in ba ka iya na boko ba to da kai da jahili duk dai kuke, watau duk wanda bai
jin harshen turanci ko ba’a iya magana da shi an daukeshi jahili kuma bakauye,
wannan ra’ayi ne na ‘yayan jam’iyyar NPN wanda suka kasa cika alkawalin bunƙasa ilimi, amma sun dage ga
sukar wasu jam’iyyu.
ADAWA TA FUSKAR ƁUNKƘASA TATTALIN ARZIKI
Adawa takanyi tasifin gaske a fannin bunƙasa tattalin arzikin ƙasa, bunƙasa tattalin arzikin kasa shi ne samar da masana’antu da kamfunna waɗanda zasu kawo hanyoyin cigaban ƙasa ta fuskar sana’o’i da samar da kuɗin shiga da kuma samar da aikin yi ga matasa da sauran al’ummar kasa,
kamar yanda muka faɗa a baya ko wace jam’iyyar takan yi ƙoƙari ta aiwatar da manufofinta domin tasamu karɓuwa ga jama’ar ƙasa dan azaɓeta ta kafa gwamnati. Da irin wannan mawaƙa kanyi ƙokari su tallata jam’iyyunsu kamar yanda Alh. Muhammad Ɗanmusa Kano ya kambama jam’iyyar APP inda yake
nunawa jama’a irin shirinta na buƙasa kasuwanci da bada tallafi ga yan kasuwa domin su bunƙasa tattalin arzikin ƙasa da dogaro da kai, a cikin waƙarsa ta APP yana cewa:
Malam in rake kake
saidawa
Ko da ko ne kake ɗaukawa,
jam’iyyata tana nunawa
Babu banbanci talakawa
Malam ko ko mota kake
saidawa
Ko jirgi kake tukawa,
jam’iyyar mu yau na
nunawa
Babu banbancin talakawa
Wadannan baitoci da suka gabata a sama, sun nuna
mana irin shirin jam’iyyar APP da tayi domin ta bunƙasa tattalin arzikin ƙasa, ta yi alkawarin ba yan kasuwa tallafin kuɗi don bunƙasa sana’o’in su tun daga masu sayar da rake har
zuwa gamasu sayar da motoci, harwayau jam’iyyar bata tsaya nan ba ta haɗa har da masu dakon kaya zata tallafa masu.
Haka shima Malam Aminu Ibrahim Ɗandago; a cikin waƙarsa ta APP ya ƙara jaddada niyyar jam’iyyar sa ta fuskar kawo
cigaba a fannin tattalin arziki yana cew:
Har an zartar ana faɗin ance za a yi,
Sauƙi ga biyan kuɗin hajin bana mai so ya yi
Kuɗin ka ƙalilan idan kaso tafiya sai ka yi
Ba wata matsala da
zatazo ta hana don a yi
Cinikayyar arziki ta ɗaukaka Nijeriya
.......................
Anyi mitin jiya ina labe
da kunnena na ji
Za a yi oda ta kamfanin
haɗa jirgi ku ji
Na ji magauta suna faɗa a gari sun gaji
Ya Allahna Ubangiji ka
yi mana agaji
A.P.P bana tazo ta mamaye
Nijeriya
Baiti na sama na farko ya bayyana irin shirin da
APP tayi ta taimakawa jama’ar ƙasa wajen aiwatar da aikin haji ta hanyar sauƙaƙa kuɗin kujera domin tausayawa masu niyar sauke
farali, haka kuma ta bunƙasa tattalin arziki ta hanyar cinikayya a lokacin hidimomin aikin haji
dan daukaka tattalin arzikin Nijeriya.
A baiti na biyu a sama, Jam’iyyar A.P.P ta yi
gagarumin shiri na shigo da kamfanin haɗa jirgin sama, domin yan
Nijeriya su daina yo shatar jirgi daga ƙasashen waje. Yin haka zai taimakawa Nijeriya ta samu kuɗin shiga ta bunƙasa masana’antunta da sauran
fannonin kasuwanci, amma magauta, watau yan adawa suna ganin wannan shiri ba
zai yuwuba, saboda yan Nijeriya sun gaji da gafara sa basu ga ƙahoba.
Akan sami wani lokaci yan adawa basu jiran su ga
an aiwatar da abubuwan da aka yi masu alkawari, sai su shiga jefa maganganu na ɓatanci da ganin kasawar shugabanni wajen aiwatar da ayukkan raya ƙasa. Wani lokaci kuwa idan yan adawa bas u sami
biyan buƙatunsu ban a ƙashin kansu, sai su hau dokin bakunansu su riƙa jefa kalmomin Allah tsine da Allah wadai ga
masu mulki, saboda kawai an kasa biya masu da buƙatunsu. Don haka sai ka ga kazuffa da soke-soke
suna kai kawo tsakanin mutane da yan siyasa kawai don su cusa akidar kiyayya da
tashin hankali a zukatan sauran al’ummar ƙasa wanda zai hana shugabanni su sami damar aiwatar da ayukkan da suka sa
a gaba. Irin wannan adawa it ace wadda babu ruwan masu yinta da ayyukkan raya ƙasa da ayukan alhairi da shugabanni ke yi komi
yawansu, kuma komi kyawansu. Irin wannan it ace adawa maras ma’ana. Shi ne ya
sa Bahaushe ke yin wata karin magana da ke cewa “Maƙiyinka bai ganin ƙwazonka, ko da ka kama Damisa yana iya cewa Ɓera ce, ko kuma ya ce matatta ka same ta”
Marubuta waƙoƙi da makada sukan yi amfani da fasaharsu su riƙa sukar jam’yyn adawa domin kawai su daɗaɗa wa mutanensu rayuwa domin su cimma biyan buƙatar su ta fanning gina ƙasa. Misali wani mawaƙi ya yi suka mai gauni ga jam’iyya adawa da ta
kasa samar da abubuwan more rayuwa ga al’umma, Malamin yana suka ne a cikin waƙarsa ta PDP inda yake cewa:
“Babun Babun ta yi yawa na lissaftawa Hausawa
Babu Magani babu ruwan
sha, wutar nan bata ɗorewa
Sun ce zasu maida haraji munce ba a maidawa
Ko da za ai ruwan kibiya
sai
PDP mazanmu da mata.
Kasa samar da irin waɗannan abubuwan more rayuwa da gwamnatoci ke yi ga al’ummar da suka zabe
suya kara ririta wutar adawa a ƙasar nan.
KAMMALAWA
Tattalin arzikin kowace ƙasa da cigabanta ta fuskoki daban-daban a duniya
ya dogara ga irin cika alkawaran da shugabanni suka ɗauka a lokacin da suke yawon yaƙin neman zaɓe. Dukan manufofin jam’iyyun siyasa na ɓuƙasa ilimi da kiyon lafiya da samar da wadataccen
muhalli da tsaro da abinci da kasuwanci manufofi ne da ke buƙatar gogaggu ƙwararrun masana daban-daban domin su ba da
shawarwari ga masu mulki ta yadda zasu aiwatar da ayukan cigaban ƙasa.
Yan adawa mutane ne da ke kara faɗakar da shugabanni da masu rike da mukaman siyasa ta hanyar maganganun
adawa da suke jifar su da su, sai dai adawar tana kasancewa mai ma’ana, watau
faɗar gaskiya da yin hannun ka mai sanda ga masu mulki
domin su gyara inda yake son gyara. Sai kuma adawa maras ma’ana wadda ita
tsabagen kiyayya ce ga masu mulki da soke-soke gare su ko da sun aiwatar da
ayuka na raya ƙasa. Haka abin yake ga sauran al’amurran rayuwar
yau da kullum. Adawa itace tushen hassada da ƙeta da ƙiyayya. Duk jam’iyyar da ba ta da 'yan adawa za ta kasance 'yar mulkin
kama karya, haka kuma idan ba a yiwa gwamnati a dawa to bazata kula da yiwa
jama’ar ƙasa ayukkan da suka kamata ba. Don haka adawa
itace gishirin siyasa a mulkin demukraɗiyya da ke kawo gina ƙasa.
MANAZARTA
Tuntuɓi mai takarda.
0 Comments
ENGLISH: You are warmly invited to share your comments or ask questions regarding this post or related topics of interest. Your feedback serves as evidence of your appreciation for our hard work and ongoing efforts to sustain this extensive and informative blog. We value your input and engagement.
HAUSA: Kuna iya rubuto mana tsokaci ko tambayoyi a ƙasa. Tsokacinku game da abubuwan da muke ɗorawa shi zai tabbatar mana cewa mutane suna amfana da wannan ƙoƙari da muke yi na tattaro muku ɗimbin ilimummuka a wannan kafar intanet.