This article is published in the Tasambo Journal of Language, Literature, and Culture – Volume 1, Issue 1.
Muhammad Arabi Umar
Abdullahi Bashir
Department of Languages and Cultures, Federal University Gusau, Nigeria
Tsakure
Samar da
hanyar kawo zaman lafiya da lumana da kawo hanyoyin magance matsalar tsaro da
ta ƙi ci ta ƙi canyewa a jahar Zamfara,
su suka fi ɗaukar hankulan masana da manazarta fannoni
daban-daban na ilimi. Wannan maƙala ta dubi yadda sadarwa take gudana da ‘Yan ta’adda a Zamfara
ta hanyar musayar waya a matakai daban-daban.
Binciken ya gano cewa a kan samu yarjejeniya ta waya
don neman masalaha ko sulhu ko kuma don neman kuɗin fansa. Bugu da ƙari an fahimci cewa daba ita
ce mafakar ɓarayi kuma a can ne suke yin musayar waya tare da
taimakon ‘yan rahoton ɓarayi. An
saurari musayar
waya tsakanin ‘yan ta’adda da jami’an gwamnati da kuma sarakuna wanda aka naɗa ta waya. An fitar da mafarin ta’addanci da zantukan
barazana da ƙabilun ‘yan ta’adda da kashe-kashe da
hijira da ƙorafe-ƙorafen ‘yan ta’adda. Sakamakon bincikiken
ya tabbatar da cewa nazarin musayar waya da ‘yan ta’adda zai taimakawa
mahukunta da jami’an tsaro wajen kawo ƙarshen ta’addanci a Zamfara. Har wa yau, an ba da
shawarar a yi amfani da hanyar binciken laifuka ta kimiyar harshe.
Gabatarwa
An shafe sama da shekaru takwas ana ta ɗauki ba daɗi da ‘yan ta’addan da suka
addabi jahar Zamfara da kewaye. Tashe-tashen hankula da
ayyukan ta’addanci sun yi sanadiyar rasa rayuka da yawa, da gurgunta tattalin
arziƙi da kuma ɗaiɗaita al’ummar jahar Zamfara.
Ga abin da wani shahararren mawaƙi ɗan asalin jahar ke cewa:
Ba tsaro jaharmu gaba ɗaya wanga mulki muke mugun
ƙyama,
An kashe uba koko ɗanɗanka don ba tsaro, Allah
rama,
Wai har ku ce maimai kuka so, kuna mai da al’umma tsumma,
Ɓarawo ya
ga katanga ta faɗi bai
jin shakkar hauro.
(Kabiru Kilasik: Wakar Alhaji Ibrahim Shehu Baƙauye)
A wannan
baiti, mawaƙin ya bayyana yadda
kashe-kashen al’ummar jahar Zamfara ya yi ƙamari,
saboda sakacin shuwagabanni da haƙƙin kare rayuka da
dokiyoyin jama’a ya rataya a kansu.
Zamfarawa ba wani ka ba mu labari ba,
Wanga zaɓe wallahi bai yi albarka
ba,
Babu ci ba sha ko tsaro ba a samu ba,
Talakka mai samu hankalinsu bai kwanta ba,
(Kilasik
Ƙwayar Rodo)
A wannan
baiti ma, mawaƙin ya ƙara fito
mana da matsalar rashin tsaro ƙarara, kuma abu ne wanda
kowa ya san da shi. Don haka, za mu ji waƙa abakin
mai ita, ta hanyar musayar waya da aka yi da ‘yan ta’adda a
lokuta daban-daban, kamar dai yadda muka ji wata shawara da wasu ɓarayi suka ba Nomau a
cikin labarin Sarkin noma da ‘ya’yansa na cikin littafin Magana Jari Ce Na Biyu “Ɓarayi
suka ce , “Ka iya sata? Ba fa sana’ar raggo
ba ce, ba ko ta ‘yan kirki ba ce, ba ta
kuma ta masu tausayi da jinƙai ba ce, ba ko ta masu
gudun azaba ba ce. Sana’a ce ta taɓaɓɓu waɗanda shaiɗan ya mallaki zuciyarsu”. Lallai
ko wannan mugunyar sana’a ce ta ‘yan ta’adda masu garkuwa da mutane domin su
samu kuɗin fansa
ta hanyar musayar waya da waɗanda abun ya shafa tare da
taimakon gurbatattun mutane masu kai masu rahoto.
Dabarun Bincike
An
iyakance wannan bincike a kan musayar waya da ‘yan ta’addan jahar Zamafara
kawai. Saboda
haka, wannan bincike ya dogara ne kacokan kan abubuwa da aka saurara, da kuma
hira da aka yi da waɗanda
suka samu kuɓuta daga
hannun ‘yan ta’adda; da wasu bayanai da aka samu a kafafen yaɗa labarai na radiyo da
talabijin da mujallu da jaridu da aka buga. Har wa yau, an samu yin rangadi a
kafafen sada zumunta, inda aka zaƙulo muhimman bayanai
tabbatatu waɗanda
suka taimaka ma wannan bincike da ƙwararan hujjoji.
An yada
zango a ayyukan masana a fannonin tsaro da al’ada da kimiyar sadarwa don ganin
yadda suke kallon lamurran tsaro a bincikensu. Bugu da ƙari, an
kai ziyara a manyan kafafen yaɗa labarai da ke Gusau, da
kasuwar ‘yan waya da ke Bebeji don samu rakodin na musayar waya da ‘yan ta’adda
a Zamfara. Har wa yau, an tattauna da wasu da aka taba yin garkuwa da su da
iyalansu. Binciken ya samu tattaunawa da wasu ‘yan kabo-kabo da ke ƙauyukan
da ke kusa daba. Abubuwa da aka kalato a kafar intanet sun taimaka ƙwarai
wajen saman nasarar wannan binciken.
Zamani Riga
Babu
yadda za a yi maganar yarjejeniya ta waya ba tare da an dubi sadarwa ta zamani
ba. Sadarwa ita ce isar da saƙo tsakanin ɓangarori biyu: Mai bayar
da saƙo da mai karɓar saƙo ta
hanyar kafar isar da saƙo wacce ka iya zama mutun
ko waninsa, sannan kuma cikin sigar da dukkan ɓangarorin biyu za su fahimta.
Kowace al’umma tana da hanyar da take bi wajen isar da saƙonta.
Daga ciki akwai baka-da-baka, rubutu, gaɓɓoɓi da sauransu. Zamani ya
kawo sauye-sauye da dama a cikin rayuwar al’umma baki ɗaya, daga ciki akwai
sadarwa ta zamani wadda ta haɗa da yin amfani da musayar
waya wajen isar da saƙo.
Me Ake Nufi Da Waya?
Idan aka
ce wayar salula (Mobile Phone) ko (Cell Phone) ana nufin “Wayar tafi-da-gidanka
ko wayar hannu, mai amfani da siginar rediyo (Radio Signal) don karɓar kira ko amsa kira
tsakaninta da waya ‘yar uwarta, a iya kadadar tashar sadarwa (Base Station)”.
Galibin wayoyin salula na ɗauke da katin SIM
(Subscriber Identification Module), wanda ke ƙunshe da
lambar wayar wanda ya mallaki wayar, da kuma ma’adanar lambobin mutane
(Contacts Memory). Wannan ke nuna mana cewa kafin a kira wayar salula da wannan
suna har ta amsa, dole a samu abubuwa guda huɗu tare da ita. Abu na
farko shi ne ita kanta wayar, watau wayar hannu, abu na biyu kuma shi ne katin
SIM, wanda ke ɗauke da
lambar mai wayar. Abu na uku shi ne samuwar tsarin sadarwa ta wayar iska mai ɗauke da siginar rediyo a
tsakanin wayar salula da wata wayar. Sai abu na huɗu, watau tashar sadarwa
(Base Station) kamar yadda bayani ya gabata a sama. Ita kuma tana samuwa ne
daga kamfanin sadarwar da ya bayar da katin SIM ɗin da ke cikin wayar. Sai
da waɗannan
abubuwa gudu huɗu za a
iya amfani da wayar salula don kiran wani ko amsa kiransa. Ke nan babu wata
musayar waya da za a gudanar da ‘yan ta’adda a kowane lungu da saƙo na
jahar Zamfara ba tare da an yi amfani da katin SIM ba wanda kamfanonin sadarwa
kamar MTN, GLO, AIRTEL, ETISALAT ke samarwa. Waya tana taimakawa wajen isar da
saƙo da gaggawa, haka kuma
tana taimakawa wajen aikata manyan laifuka kamar yin garkuwa da mutane domin
neman kuɗin
fansa.
Kamin Ka Ga Biri, Biri Ya Gan
Ka
A
nazarin falsafar rayuwa, wannan na cikin karin magana da ake amfani da su don
yin bayani kan tsaro. Karin magana na taka muhimmiyar rawa wajen fito da
falsafa da tunanin al’umma. Malumfashi da Nahuce (2014) sun ce: “Harshe kamar
yadda aka sani abu ne na tunani, saboda haka harshen Hausa shi ma ba a bar shi
a baya ba wajen tafiya da nasa tunani. A lokutta da dama harshe na fito da
halin rayuwar yau da kullum da kuma irin dangantakar da ke tsakanin mutane da
dabbobi da tsirai ko ƙwari ko tsuntsaye da ke maƙwataka
da su.” Ke nan
lura da siga, halayya da ɗabi’a ta
biri zai taimaka mana mu gano bakin zaren matsalar tsaro a jahar Zamfara bisa
ga fikira da basira da tunani da hangen nesa da ke cikin Bahaushen tunani.
Bunza (2019) ya ce: “Bahaushe ya shaidi biri
da wayo da salo. Idan ya yi ɓarna gona, ya tarar da
ruwa, sai ya sha, ya wanke ido ya tafi abinsa”. Don haka ashe akwai sifa kala
biyu da Bahaushe ke kallon biri da ita. Ta farko ita ce ta ɓarna, kuma abun ƙi ce, ta
biyu kuma ita ce wayo da salo, wanda ake buƙatar sa
a harkar tsaro. Dole ne jami’an tsaro
su zama masu wayo da kuma salo don daƙile masu
tayar da ƙayar baya. Za mu kalli
biri na farko maɓarnaci
wato ‘yan ta’adda a tunanin Bahaushe.
Hannun Biri Bai Zama Ba
Aiki
Wannan biri ɗan ta’adda kullum hannunsa
ƙaiƙayi yake
yi, in bai taɓa dukiya
ko kayan mutane ba. Ba shi da wani aiki sai sace-sace da hannunwansa, don haka
ne ma, a shari’ance ake yanke hannun ɓarawo idan satar ta kai
mizanin da shari’a ta tanadar, saboda da hannun ne ake kitsa duk wani
ta’addanci. Ashe don haka ne masu garkuwa da mutane, da ɓarayin shanu, da ‘yan
fashi da makami suna ɗauke da
manyan bindigogi da makamai a hannayensu domin ba su rabuwa da ta’addanci.
Idan Biri Ya Yi Ɓarna
Gudu Yakan Yi Tun Mai Gona Bai Gan Shi Ba
A 14 ga wata Yuni 2018, ‘yan ta’adda sun kai
wasu munanan hare-hare a Illojiya da Madambaji da sabon garin Madambaji da Oho
da Dutsen Wake a ƙaramar hukumar Birnin
Magaji inda suka kashe mutum 31 a ƙauyukan. Kafin jami’an tsaro
su isa wurin, ɓarayin
sun gudu. Don haka, idan ɗan
ta’adda ya aika ta ta’addanci ba ya tsaya wa hukuma ta kama shi.
Don ta Biri a Naɗe Ƙasa
Duk wanda
ya yi nazarin irin ta’addancin da aka yi a jahar Zamfara a cikin shekaru
takwas, an kashe mutane sama da dubu, an sace shanu na biliyoyin naira, an yi
garkuwa da mutane tare karɓar kuɗin fansa da kashe waɗanda ba su samu zarafin
biya ba, an kama ‘yan mata da matan aure an yi musu fyaɗe an ƙona
dukiyoyi da abun da aka noma aka adana a reheni, an tarwatsa kasuwanni
daban-daban a jahar, an hana mutane noma da kiwo, an durƙasar da harƙallolin
tattalin arziƙi, duk a sanadiyar ayyukan
ta’addanci. Lalle ne kam, don ta biri a naɗe ƙasa.
Banza Barin Biri Jiran
Gona
A tsaron
rayuka da dukiyoyin al’umma ya rataya ne a kan hukumomi da jami’an tsaro. An
samu rahotanni da bayanai da hujjoji da suka nuna cewa akwai sa hannun wasu gurɓatattun uwayen ƙasa, da
hakimai, da sarakuna, da alƙalai, da jami’an tsaro
a hare-haren da ake kai wa a jahar Zamfara saboda kwaɗayi da rashin imani. Dole
sai an yi garanbawul da tankaɗe da rairaya a harkar
tsaro, idan ana son haƙa ta cimma ruwa, in ba
haka ba, za a yi ta kitso ne da ƙwarƙwata.
Kuma duk ƙoƙarin da
ake yi zai zama na banza wato an ba biri tsaron gona.
Biri bai kula da
Allah-tsine, kai dai Mai gona Tsare Gonarka
Zukatan
‘yan ta’adda sun ƙeƙyashe
babu sauran imani, don haka, duk tofin Allah-tsine da Allah ya isa da ake yi
musu, bai ko dame su ba. Ke nan ya zama wajibi kowa ya ba da tashi gudunmuwa
kan yadda za a shawo matsalar tsaro a jahar Zamfara. Mun ga irin rawar da ƙaramar
hukumar Gummi ta taka wajen tsare iyakarta daga hare-haren ‘yan ta’adda, a
lokacin da ta’addancin ya yi ƙamari
sai sarki ya kira taron gaggawa na masu ruwa da tsaki tun daga ciyaman na ƙaramar
hukuma da jami’an tsaro da uwayen ƙasa, da
hakimai, da sarakunan Fulani da ƙungiyoyin al’umma
kamar Muryar Talakka da manoma da makiyaya, aka kafa wata ƙungiya
mai suna Lakuruji ta Fulani zalla wadda aka tantance kuma aka ba su horo ta
hanyar zaƙulo ‘yan
rahoton ɓarayi
daga cikin al’umma. Wannan ƙungiya ta taimaka wajen
magance rashin tsaro a Gummi. Abun mamaki, ga shi hare-haren sun sake komawa a
yankin na Gummi! Dole a sake lale.
Sauran
karuruwan magana da suka shafi ta’addanci da ɓarna irin ta biri, sun haɗa da:
a.
Ɓarnar biri takan sa mai
gona hauka
b.
Biri ba kwana lafiya ba, ƙauye ba
shi samun lafiya
c.
Biri ya yi kama da mutum,
wutsiya ta hana
d.
An sai da kare don
tsunguno, an sayo biri Ko biri ya kariye ya hau runhu
e.
Idan aka ɗauki biri na biyu ta
la’akari da wayo da salo. Za a ga cewa
f.
Ana Ganin Wuyan Biri Akan Ɗaure shi
a Gindi
g.
Ko da biri ya zama wawa,
ba shi wasa da ice mai ƙaya.
Wane Ne Ɗan
Rahoton Ɓarayi (Informant)?
Ɗan
rahoton ɓarayi
shi ne wanda ke ba ‘yan ta’adda bayanin sirri game da mutum da kuma hanyar da
za a bi, a yi garkuwa da shi. Ɗan rahoton ɓarayi ya fi ‘yan ta’adda
illa saboda shi zaune yake cikin al’umma ba tare da wata matsala ba, alhali
yana nan yana yi mata zagon ƙasa. Su ne babbar matsalar
da suka sa matsalar tsaro ta ƙi ci ta ƙi
canyewa a jahar Zamafara. Dole ne sai al’umma sun
tashi tsaye wajen zaƙulo waɗannan miyagun mutane tare
da miƙa su ga hukuma. Wani
lokaci ma su ke bayar da lambobin wayar wanda za a kira a karɓi ƙudin
fansa. Akan ba su kashi ɗaya bisa
uku na kuɗin
fansar da aka karɓa. Daga
cikin dalilan da ke sa mutane shiga wannan mugunyar sana’a akwai, kwaɗayi da ƙyashi da
rashin aiki.
Yarjejeniya
Ta Waya Tsakanin Wakilan Emiya Da Buharin Daji
Buharin Daji wanda aka fi sani da Buhari Tsoho, ya daɗe yana jan zarensa a cikin
ta’addancin jahar Zamfara kafin ajalinsa ya cika. Shi ne shugaban ‘yan ta’adda
da suka addabi jahar Zamfara. Gwamnati ta nemi a yi sulhu da shi, domin a kawo ƙarshen
tashe-tashen hankula a jahar Zamfara. A wani faifan rakodin waya tsakanin
wakilin Emiya da Buharin Daji, ga yadda yarjejeniyar ta kasance:
W/Sarki: Elo ya
gida? Elo, e ina jinka ya hidimomi?
B/Daji: Ah,
Lahiya lau ya jama’arka?
W/Sarki: Lahiya
lau, ina tsohon yake?
B/Daji: Shi ne
ka magana da kai,
W/Sarki: Ah kai!
Buharin duk duniya!
B/Daji: Ah kai!
A’a?
W/Sarki: Bari in
maka kirari tun da jiya ka hana ni kwana.
B/Daji: Ah
sabadda mi?
Wannan
matashiyar fara waya ce tsakanin Wakilin Sarki da kuma Buharin Daji, inda yake ƙoƙarin yi
ma Buhari kirari domin ya samu su fahimci juna cikin sauƙi.
W/Sarki: ka ce
mani yankinmu zai zama gara na Maiduguri da shi, eh yankinmu zai
zama Maiduguri !
B/Daji: To, a
nika haka tun da kuna nema ya zama
W/Sarki: Ai ba
haka ba ne, ka san mu kullun so muke a zanna lahiya ko Tsoho?
B/Daji: To kuna
son a zanna lahiya don Allah don Annabi kai ranka ya daɗe ya za a cewa
macce ma an kame
ta, to wai ko ga yaƙi an ga inda za a taɓa macce?
W/Sarki: Babu
inda an ka ce a taɓa mata
B/Daji: To.
A nan an
fara tattaunawa tsakanin Wakilin Sarki da Tsoho, kuma ya nuna cewa sai Zamfara
ta fi Maiduguri zama cikin tashin hankali tun da aka kama mata, ko a lokacin yaƙi ba a
taɓa mata
da ƙananan yara.
W/Sarki: Amma
wannan an yi ne don kai kanka kariyar ka ai shi yas sa munka yi haka,
ka gane ko? Sannan
jiya na yi magana da Emiya ya ce man shi bai ga mis kwal ɗinka ba.
B/Daji: Wai me?
W/Sarki: jiya
mun yi magana da Emiya ya ce man shi bai ga kiranka ba
B/Daji: A’a na
kira shi
W/Sarkin:
Ka kira shi yau?
B/Daji: A’a yau
yanzu niz zo ga sabis
W/Sarki: Yanzu
kaz zo ga sabis
B/Daji: Eh!
Wakilin
Sarki ya tabbatar wa da Tsoho cewa an kama Iyalinsa ne domin a ba su tsaro
saboda a lokacin ‘yan-sa-kai da jami’an tsaro suna farautar Buharin Daji ruwa a
jallo. Haka kuma ya jaddada masa cewa Emiya bai ga kiransa ba. Wannan shi ya
nuna cewa Emiyan sukan yi waya da Buharin Daji! Kuma har wa yau, an gano cewa
sukan fito neman sabis a duk lokacin da suke buga waya da hukuma ko wasu daban.
W/Sarki: Yanzu
shi gaskiya yana masallaci
B/Daji: Ba
matsala ai da kai da shi duk ɗai ne
W/Sarki: Uhm!
B/Daji: To ni
ai yanzu ka ga na zama ɗan
tsakkiya ko, na zama ɗan saƙo, to ai
shi dai
wannan al’amari
kana ji ko? Ni ba na ce ai dole ba ne amma ka san abin da ah haƙƙin
al’amari ka hwaɗa ma mutum.
W/Sarki: Kuma mu
kai Tsoho mu ya zama dole ne gare mu, saboda mu kullum dai
kwanciyar hankali muka so a samu.
B/Daji: To
yanzu don Allah bara da an ka yi shirin nan tsakaninka da Allah da Annabi ba a samu jin daɗi ba?
A nan
Wakilin Sarki ya gabatar da uzurin Emiya cewa yana cikin masallaci. Ba zai samu
damar tattaunawa ta waya da shi ba. Tsoho ya nuna cewa babu wata matsala domin
zai isar da saƙonsa ga Emiya. Gurin
kowane Sarki nagari a samu kwanciyar hankali da yalwatar arziƙi a ƙasarsa.
Tsoho ya nuna cewa bara da aka yi sulhu tsakanin hukuma da ‘yan ta’adda an
samu zaman lafiya da kwanciyar hankali da walwala da jin daɗi.
W/Sarki: Nic ce
maka an hwa ji daɗi amma
kai ka zo kay yi wannan hitat wadda an ka
zargi cewa ba
shanunka kat tai biɗa ba.
B/Daji: A’a in
ji wa? Kowa ya san shanuna nit tai nema.
W/Sarki: E, to
shi ya sa nac ce maka ‘yan‘uwanka kai maka kwancin ɓauna.
B/Daji: A’a ba
ruwan ‘yan‘uwana waɗannan
ma’aikata ne, ni na gan su ai da idanuna.
Ai na san
‘yan’uwana na san ma’aikata.
W/Sarki: Uhm!
B/Daji: Kana ji
ko?
W/Sarki: Ina jin
ka.
B/Daji: Kahin a
yi haka nan, kahin ma in tai biɗar shanuna, ka ga yarana
sun yi karo da
mashin kuma sai
wagga magana ita na sama wadda kas sani ce ko?
W/Sarki: Na sani
kai ko, ba dogo ba?
A nan
Wakilin Sarki yana ƙoƙarin ya
nuna masa cewa ba daga wajensu ne aka samu matsalar warware alƙawarin
da aka yi ba, ta iya yiyuwa ko kuma ya zama ‘yan‘uwansa
ne ke yi masa zagon ƙasa. Shi kuma yana zargin
jami’an tsaro ne suka tare shi.
To gaskiya dai ta yi halinta domin kuwa Dogo Giɗe shi ne wanda ya kashe
shi daga baya.
B/Daji: To su
yaran nan da sun ka yi karo da mashin an kai su an ka kame su, shin akwai
dalili?
W/Sarki: A’a
B/Daji: Ai ka
ga ba dalili ko?
W/Sarki: E, amma
dai, to da yake ni hukumomi ban san su jami’an tsaro, ban san ko mis
yas sa sun ka yi wannan
ba.
B/Daji: kana
ji ko?
W/Sarki: Uhm!
B/Daji: Gaban
sojoji sun ka yi karo da wannan yaro kuma dare da rana yana inda sojojin
nan, ka san an yi
aje sojoji nan mutum ɗai ko?
W/Sarki: Na
sani kai ko.
B/Daji: Duk
abun da za ai tare muka yi nai da sojoji nan komi dare da rana da komi
muna nan.
W/Sarki: Na
sani.
B/Daji: To sai
a ce bayan haka wasu su tai su kai wata ƙarya
masu son ɓata ƙasa wasu
jahillai waɗanda ba su san komi ba, an
yi shiri mai kyau ga ƙasa kowa ya tahi ko’ina,
kowa ya ji daɗi an maida, ka ga kasuwar
Didi mu yay yi ta Allah yay yi ta ana jin daɗi.
W/Sarki: Uhm!
B/Daji: Mun
tayar da kwamiti na zakka muna tsakar lissafi, mun lissahwa wajen
mutanenmu waɗanda za su hitar da zakka
270 mun ka lissahwa.
W/Sarki: Uhm!
B/Daji: Haryanzu
rubutun yana nan.
W/Sarki: Wayyo!
B/Daji: Saboda
ba shi ne shika-shikan musulunci ba a ji daɗi kowa ya zanna lahiya ya
huskanci musulunci
ga ƙasa, Allah ya ƙara
hikkam muna da zaman lahiya.
W/Sarki: Ƙwarai
ko.
Tsoho dai yana nuna ɓacin ransa kan kame masa
yara da jami’an tsaro suka yi bayan an riga an yi sulhu. Kuma ya ƙara nuna
cewa sun riga sun rungumi shari’ar
musulunci don har sun fitar da zakka wadda aka lissafa mutum ɗari biyu da saba’in da za
su fitar da zakka.
B/Daji: To amma
sai a ce yara ba su yi komi ba haka kawai a tai a biye wa wasu jahillai waɗanda ba su son a zanna
lahiya a kame muna mutane, shi kuma mataimakin gwamna
da kai nai da girma nai a gama da su a kame mini yara kuma in roƙe su
arziƙi in tambaye su mi ad
dalili su ce ba dalili wai haka kawai dai an kame su, ka ga su nat tadda alƙawari,
to shi ne nic ce maku yanzu an bi ni an ka yi wata an biya ta, wata na 5 an
nan.
W/Sarki: Im
B/Daji: Ana
kawo mani hari to ni har yau ban kai ba, to hwaɗa maku niy yi in za a sako
mani mutanena a sako mani mutanena mu koma zamnawa, mu zanna mu koma abu guda
kamar wada mun ka ɗauko
bara, kowa ya tsare gaskiya tai ga al’amarin nan, in ko ba haka nan ba, to
wallahi kowa ya shirya yanzu harin ga da an ka yi wata biyar ana kai man, ni ɗa ne ba shege ba ne sai na
yi wata goma in dai, kai ko na mutu yarana sai sun yi wata goma suna yi duk
wata sai sun mai ɗan ‘uwa.
W/Sarki: Mu dai
ba mu...
B/Daji: Da
yardar Allah sai na mai da harin nan, sai na mai da harin nan da an ka kai man,
daɗa inda
zan mai da shi da inda zan mai da shi ab ba zan hwaɗa ba sai dai in na yi a
ji.
W/Sarki: To amma
ko ni ai kana hwaɗa man ko
Tsoho?
B/Daji: To ban
hwaɗa ma in
dai na yi za ka ji.
W/Sarki: I, im
Tsoho haka nan ba ta dace ba
B/Daji: Haba ai
ba zan hwaɗa ba
kai, kana ji ko? Amman in Allah ya yarda, in gobe an ka sako mani mutanena.
W/Sarki: Uhm!
B/Daji: Su waɗannan mutane shanuna na
nan tsare sun ba Gwamnati rabin duk da sun koran ma dangina da yarana shanu
duka sun kore masu shanu, to su ba ni shanuna waɗanda ba su canye ba, su
sako mani yarana da mutanena, to batun zaman lahiya na yarda, ta’addanci ƙasarmu
ta Zanhwara ba za a ƙara ji nai ba. Amma duk
hwaɗa nan da
kun ka ji ana yi ɗauki
wancan, ɗauki
wancan.
W/Sarki: E
B/Daji: Cikin
dubu ɗaya ne
an ka yi
W/Sarki: Eye!
Tsoho ya bayyana cewa an yi wata biyar ana kai masa hari
bai rama ba. Amma idan ba a sako masa yaransa ba, to sai ya yi wata goma yana
kai hare-hare. Matuƙar aka saki yaransa to za
a daina duk wani ta’addanci da sace-sacen
mutane a Zamfara. Kuma ko bayan ransa yaransa sai sun ɗauki fansa.
B/Daji Cikin dubu wallahi ɗaya ce an ka yi, ba a ma
yi komi ba kai.
W/Sarki: Yanzu
kasan halin da ake ciki Tsoho na sace-sacen mutane?
B/Daji: Duk
abin da an ka yi ƙasan nan na san da shi,
duk abin da an ka yi na sani
W/Sarki: Iyin
Tsoho
B/Daji: hwarawa
ce an ka yi wallahi, ka ji an kai hari ba hure ba kunne?
W/Sarki: A’a
B/Daji: To shi
za a yi yanzu.
W/Sarki: A’a
Tsoho!
B/Daji: To ai
tsaya ka jiya da in ɓoye maka
kissa, to ni da an ka yi wata biyar an
nemana a kashe ni,
Allah bai yarda ba.
W/Sarki: Uhm!
B/Daji: Iyim
W/Sarki: To
yanzu ni dai Tsoho ka jira ni don isar da saƙo, kuma
bi’izinillahi na ma isar
da saƙo nan kuma
ana nan ana diba yadda za a yi, yadda za a hito ma abun.
B/Daji: In
an duba ni lahiya lau, ni ɗan
Zanhwara ne, kakannina Zanhwara ma aka haife
su, nima aka haife
ni Zanhwara.
Tsoho ya nuna cewa matuƙar ba a
sako masu yaransa ba babu sauran zaman lafiya jahar Zamfara. Ya nuna cewa shi
ma ɗan jahar
Zamfara ne kuma mai kishin jahar. Sannan ya umurci Wakilin Sarki da isar da saƙonsa ga
mai martaba Emiya. A sauran tattaunawar ya nuna cewa an kame masa yara da aka
kai makaranta Zariya, da kuma waɗanda suka dawo daga Makka
da matarsa. Idan aka sake su, to za a samu zaman lafiya.
W/Sarki: To babu
matsala Allah Ubangiji ya kawo muna Karshen wanga abu.
B/Daji: To
amin, in dai kun diba, a samu sauƙi, in kau ba ku diba ba,
wallahi kau duk
abin da an kai ma ƙasarku,
wallahi ku naj ja da kanku.
Da wannan kalami Tsoho ya rufe yarjejeniyar ta waya da
Wakilin Sarki[1]. Wannan
tattaunawa dai an naɗi
bayanan da suka yi tsakaninsu.
Ƙumshiyar
Zantuka.
Hukumar
kula da tsaron jihar Zamfara ta shiga farautar Buharin Daji, da ba ta samu
damar kama shi ba ta samu damar zuwa har Zariya inda yaran Buharin Daji ke
karatu ta kamo su. Ta kuma haɗa da wasu daga cikin
iyalinsa da suka je aikin hajji bayan sun dawo sai ta kama su a filin jirgin
Abubakar Na Uku da ke Sakkwato. Wannan kamun da aka yi masu, hukumar
tana ganin kamar ta nan ne kawai za ta iya samun sa’ar ya miƙa kansa
domin ƙaddamar da bincike a kan
tuhumar da ake masa domin kare kansa. Idan kuma abin da ake zargi kansa ya
tabbata to sai a ƙaddamar masa da hukunci.
Buhari
ya kira wakilin Emiyan Maru sun tattauna dangane da wannan matsala wato kama
masa iyalai don ya bayyana gaban hukuma ya wanke kansa. Kamar yadda tattaunawar
ta gabata a sama mun ji duk buƙatun da ya zo da su da
kuma kashedin da ya yi ko barazanar da ya yi domin ɗaukar fansa idan ba a sako
masa iyalansa ba.
Dukkan
zantukan da suka gabata a cikin wannan yarjejeniya ta wayar tarho tsakanin
shugaban ‘yan fashin daji wato Buharin Daji wanda aka fi sani da Buhari Tsoho
tare da wakilin mai martaba Emiyan Maru babban abin da suka ƙunsa shi
ne sulhu da neman a saki iyalin shi. Buharin
Daji ya kuma kai ƙorafinsa
ga hukuma da take da alhaki domin a sake masa iyalinsa.
Haka kuma
ya ba da tabbacin idan aka sake masa iyali za a zauna lafiya a yankin. Idan
kuma ba a yi ba, aka ci
gaba da tsare su ko ɗaukar
wani hukunci a kansu; to ya
yi barazanar zai hargitsa zaman lafiya a jihar Zamfara baki ɗaya. Kalamansa sun bayyana
cewa da gaske yake kuma zai iya aikata duk wani aiki na ta’addanci domin ɗaukar fansa a kan
iyalansa.
Mafarin Ta’addanci
Ta’addanci kalma ce da ta yi matuƙar fice a duniya tsakanin ƙasa da ƙasa da shugabanninsu a hulɗoɗi na tsakanin jama’a ko
kuma tsakanin mutum da mutum[2]. Kalmar ta’addanci ta ƙara fice ne a tsakanin ƙarni na 19 zuwa wannan lokaci da kafafen watsa labaru na duniya suka
yawaita amfani da fassararta ta Ingilishi terrorism.
Ko da yake kalma ce da aka daɗe ana amfani da ita a
zantuttukan mutane na yau da kullum. Duk da yake wannan kalmar ta zama sananniya
a duniya sai dai akwai taƙaddama a tsakanin jama’a
dangane da ma’anarta kai tsaye. Iyiola (2004: 8) ya bayyana cewa Kegley (1990: 3)
ya yi ƙididdigar ma’anonin
kalmar ta’addanci a sassan duniya har 108 daga 1936 zuwa 1981 kawai.
Atuwo, (2009: 1) ya ci gaba da cewa, “Saboda daidai wannan lokacin ne
matsalolin gwagwarmaya da tashin-tashina suka yawaita. Misali mutane kamar su
Abu Nidal da Carlos (The Jackal) har
ma da shugabannin wasu ƙasashe kamar Mu’ammar
Ghaddafi (shugaban ƙasar Libiya) da Fidel Castro
(tsohon shugaban ƙasar Cuba 1959-2002)
duka an yi lokacin da shugabani Amirka ke kiran su “ƴan ta’adda”. Dalili kuwa saboda sun
nuna ba su ra’ayin manufofin Amirka da ƙawayenta. Har daga bisani ƙungiyoyin masu adawa da
irin waɗannan mamufofi na Amirka da hukumomin ƙasashensu kan kira su da wannan sunan na ‘yan ta’adda. Gwandu, (2003: 2)[3] ya bayyana wasu ƙungiyoyin da hukumomin ƙasashensu ke kiran su ‘yan ta’adda tun daga 1960, misali Red Brigades (Jajayen Dakaru) a ƙasar Italiya da ƙungiyoyin gwagwarmayar
yaƙi da manufofin Isra’ila
a Falasɗinu da kuma dakarun Irish Repulican
Army, IRA (wato Rundunar Jumhuriyar Ayilan ) ƙarƙashin jagorancin
madugunsu Gerry Adams.
Ƙabilun ‘Yan ta’adda
Binciken
da wannan maƙala ta gudanar dai ya nuna
ba ƙabila ɗaya ce ke aiwatar da
wannan ta’addanci ba. Amma dai a jihar Zamfara za a iya cewa ƙabilun
da suka bayyana su ne Fulani da kuma Hausawan kansu. Wani hanzari ba gudu ba,
maƙalar ta gano cewa akwai
wasu masu ɗaukar
nauyin ta’addanci da ake yi a jihar Zamfara wanda kuma ba ya rasa nasaba da
irin arzikin da jihar take da shi. Don haka dai za a iya cewa ko bayan ƙabilun
Fulani da Hausawa akwai wasu ƙabilu da ba na ƙasar
Nijeriya ba fararen fata kamar Turawan Yamma irin su Faransa da kuma Amirka
kanta. Haka ma idan aka koma Gabascin duniya za a iya cewa akwai ‘yan China waɗanda suma suna tarfa nasu
ruwan wajen kakace dukiyar wannan jiha. Akwai wasu manya daga ƙasar ta
Nijeriya da su kansu ba su wasu ke zargin suna da hannu a cikin wannan[4].
Zantukan Barazana
Zance
dai suna ne na magana wanda ita magana tana da sunaye daban-daban. Daga cikin
sunayen akwai zance, hira, ɗumi, da
sauransu. A jam’ince za a iya cewa zantuka.[5]. Ita
kuwa barazana yunƙuri ne na tsoratar da
mutum da wasu kalamai ko wani aiki da zai sa mutum ya ji shakka ko tsoron
sakamakon abin da zai biyo baya[6]. Idan
aka haɗa waɗannan kalmomi biyu wato
zantuka da barazana da aka kira su da zantukan barazana, wannan na nuni ne ga
irin magangannun da aka faɗa don
tsoratar da wani ko wasu.
‘Yan
ta’adda na amfani da wannan barazana wajen cimma manufarsu ko dai ta samun kuɗin fansa ko ta samun wata
buƙata kamar yadda Buharin
Daji ya yi wa wakilin Emiyan Maru barazanar cewa sai Borno ta fi Zamfara zaman
lafiya. Sanin al’umma ne cewa ƙasar Borno ce aka fara
rikicin boko haram wanda ya yi sanadiyar ɗaiɗaicewa da tarwatsewar mafi
yawan al’ummu[7]. Ganin
irin halin da waɗannan
al’umma na ƙasar Borno suka shiga na
tashin hankali ya sa Buharin daji ya kwatanta wannan ƙasar
(Borno) da Zamfara. Ya ma ce sai na Borno sun fi na Zamfara samun kwanciyar
hankali a kan irin harin da shi zai kai a wurare daban-daban a faɗin jihar.
Ba
Buharin Daji kaɗai ke
amfani da barazana ba wajen neman wata buƙata
kusan dukkan masu garkuwa da mutane domin kuɗin fansa suna yin
maganganu na barazana ga iyali ko dangi ko hukuma da ya ko ta ko suka shiga
yarjejeniya don sako wanda ko waɗanda aka kama. Haka ma
idan da akwai buƙata ta su ‘yan ta’adda a
hukuma sukan yi barazana ga duk wanda suke waya da shi. An samu fayafan murya
na wayoyin da aka yi tsakanin ‘yan ta’adda da masu shiga tsakani don sasantawa
da ciniki don biyan fansa a karɓo mutum ko mutane da a
ciki ‘yan ta’addan suke aikawa da barazanar kisa ko kai hari ko wani abu
makamanci haka don yin barazana ga waɗanda ake ciniki da su.
Akwai ƙauyuka
da dama a jihar Zamfara da suke aikawa da saƙo cewa
su tanadar masu da wani adadi na kuɗi idan suna buƙatar a
bar su su yi noma, ko a bar kai masu farmaki da kisan gilla ko ƙone masu
muhallai.
Daga cikin
zantukan barazana da ‘yan ta’addan nan ke yi akwai:
a.
Za mu hana maku noma.
b.
Za mu zo har gidanka mu ɗauke ka.
c.
Kana da labarin abin da ya
faru a garin ‘Yankuzo? To za mu yi wanda ya fi shi a garinku.
d.
Za mu kashe su mu ba namun
daji su canye.
e.
Za mu yanka su ba abin da
ya damemu.
f.
Idan ba ku kawo muna kuɗi ba za mu sanar da ku
inda za ku kwashi gawarwakin su.
g.
Muna da makaman da ko
gwamnati ba ta da irinsu.
h.
Gyaɗa guda zan yi hasara don
na aika shi lahira.
Waɗannan kaɗan ne daga magangannun
‘yan ta’adda na barazana a kan waɗanda ake waya da su don
biyan kuɗin fansa
ko harajin da suka ɗora wa ƙauye[8].
Kashe- Kashe
Wannan
ba sabon al’amari ba ne a cikin aikin ta’addanci. Jihar Zamfara ta tsinci kanta
a cikin wannan yanayi na kashe –kashe da ‘yan ta’adda ke yi. Lamarin da ya fara
da satar shanu idan mai su ya bi ko ya ce ya ga shanunsa a kasuwa sai a bi shi
har gida a kashe.[9]
‘Yan
ta’adda sun kashi al’umma da yawa a jihar Zamfara kama daga kisan da suka yi a
Kizara da Ɗansadau da Bingi, da Ƙurar Mota
da ‘Yankuzo, ‘Yankara,
Kurmi, Mada, Kware, Wonaka, Dauran Zurmi, Gurbin Ɓore,
Moriki, Faru, Ɓoko, ‘Yanɓaka, Ruwan ɓore, Magazu, wanzamai kai abin
ma ya wuce a lisafa. Kusan babu wata ƙaramar
hukuma ɗaya a
jihar Zamfara wadda ‘yan ta’adda ba su kashi al’umma ba. Kama daga ƙaramar
hukumar Gusau babban birnin jihar har zuwa Gummi da wasu ƙauyukanta,
Bukkuyum da wasu ƙauyukanta, Mafara da ƙauyukanta,
Bakura da ƙauyukanta, Maradun da ƙauyukanta,
Shinkafi da ƙauyukanta, Ƙauran
Namoda da ƙauyukanta, Barnin Magaji
da ƙauyukanta, Zurmi da ƙauyukanta,
Maru da ƙauyukanta, Bunguɗu da ƙauyukanta,
Tsafe da ƙauyukanta, da Anka da ƙauyukanta[10].
Jaridu
da gidajen rediyo sun zo da labarai masu yawa kan kashe-kashen da ake yi a
jihar Zamfara kaɗan daga
ciki sun haɗa da:
Gidan
Rediyon RFI sun wallafa labari mai taken ‘Yan bindiga sun kashe mutane 33 a
wani ƙauyen Zamfara.[11] Sun
kuma ƙara buga wani a shafin Internet mai taken ‘Yan bindiga sun
kashe mutane 4 da sace sama da 100 a Zamfara.[12]
A gidan
rediyo BBc Hausa kuwa an samu labari mai taken “An kashe gwamman mutane a
Zamfara”[13]. Akwai
wani labari mai taken “ ‘Yan bindiga sun kashe ɗimbin jama’a a Anka”.[14] A gidan
rediyon DW kuwa an buga larabi mai taken “Zamfara: ‘Yan bindiga sun kashe
mutane da dama” sun kuma bayyana cewa adadin mutanen da aka kashe ya kai 200.[15]
Jaridar
Demokoraɗiyya ta
buda labari mai taken “Yadda ‘Yan bindiga suka kashe mutane 40 tare da kai hari
a wani asibitin jihar Zamfara. Sun kuma bayyana sunayen ƙauyukan
da hare-haren ya shafa wato Damri da Kalahe na ƙaramar
hukumar Bukkuyum.[16]
Akwai
labarai da yawa irin waɗannan
masu alaƙa da kashe-kashe a Zamfara
daga gidajen rediyo da jaridu da yawa waɗanda wannan maƙalar ba
za ta iya zayyana su duka ba. Akwai a jaridar Amiya, Daily Trust, Leardership,
da dai sauransu.
Hijira
Sakamakon
ayyukan ta’addanci jihar Zamfara an samu mutane masu ɗimbin yawa da suka yi
hijira daga muhallansu na asali suka shiga wasu birane na ciki da wajen jihar.
Akwai sansanin ‘yan gudun hijira a jihar Zamfara kusan kowace ƙaramar
hukuma. Yayin da wasu ƙananan hukumomin suna da
sansanin da ya kai fiye da ɗaya.
Jaridar Daily Trust ta fitar da
adadin yawan mutanen da suke a sansanin ‘yan gudun hijira na jihar Zamfara da
yawansu ya kai 784000[17]. Gidan
talabijin na Channels ya buga labari mai taken “Bandits have Displaced 700000
People in Zamfara – Govt” wato ‘yan ta’adda sun tarwatsa sam da mutane 700000 a
Zamfara.[18]Jaridar
Vanguard ta rawaito labarin ‘yan gudun hijira a jihar Zamfara inda ta taƙaita
labarin a kan kisan mutane 200 da aka yi a ƙaramar
hukumar Anka da Bukkuyum tare da haddasa hijirar sama da mutum 10,000 a wannan
yankin ta bakin Minista Sadiya Umar Faruq.[19] Akwai
bayanai da yawa da aka samu a gidajen rediyo da talabijin da jaridu na Nijeriya
da aka buga dangane da hijira a Zamfara sakamakon ayyukan ‘yan ta’adda.
Ƙorafe-Ƙorafen ‘Yan Ta’adda
Dukkan
wannan kashe–kashen da yan ta’adda ke yi suna da dalili. Kamar yadda bincike ya
tattaro bayanai daga wasu fayafan muryar yarjejeniya da ‘yan ta’addan da ma na
bidiyo da aka kalla duk sun bayyana cewa suna da dalili. Wannan dalilin ta yuwu
wasu su karɓa wasu
kuma suna ganin rashin ta faɗi ce. Babban dalilin ‘yan
bidiga shi ne rashin adalcin hukuma, zaluncin alƙalai,
zaluncin Hausawa mazauna gari, zaluncin jami’an tsaro
da makamantansu.
A wani
bidiyo da Shaihin Malami Ahmad Gummi ya ziyarci wasu ‘yan ta’adda don jin
dalilin da ya sa suke aikata wannan ta’addanci an kira wani da aka ce shi ne
Bello Turji shugaban ‘yan ta’addan yankin Shinkafi da Sabon Birni ya bayyana
cewa Hausawa suna kashe masu mutane hukuma ba ta ɗaukar mataki.[20]
A odiyon
yarjejeniya tsakanin tsakanin Muhammadu Sani da Gwamnan Zamfara ya bayyana cewa
gwamnatin da ta gabata ta bar su ba wani taimako suna cikin mummuna hali wannan
ya sa suka ɗauki
matakin da suke a kai yanzu.
‘yan
ta’addan da suka yi waya da mataimakin shugaban ƙungiya
masu saye da sayarwa da gyaran waya na kasuwar Bebeji Plaza nan Gusau sun
bayyana cewa hukuma ta bar su kara zube babu wani taimako[21].
Dukkan
waɗannan ƙarafe-ƙorafe su
ne mafi yawan ‘yan ta’adda suka
fi bayyanawa a matsayin ƙorafinsu. Wasu sukan duba
wannan ƙorafi yayin da wasu kuma
suke ganin cewa wannan bai isa ya zama sanadin wannan ta’addanci ba.
Sakamakon Bincike
Wannan
maƙala ta tattara bayanai ta
hanyar sauraran fayafan musayar murya na
yarjejeniya da kuma hotunan bidiyo da labarun da aka ji a gidajen rediyo da na
talabijin da jaridu da ma hirarraki da aka yi da wasu ɗaiɗaikun mutane a wannan jiha
ta Zamfara. Sakamakon wannan bincike da maƙalar ta
fitar shi ne:
Rashin adalcin hukuma ga waɗannan ‘yan ta’adda.
Akwai
wasu masu ɗaukar
nauyin wannan ta’addanci domin cimma muradunsu.
Shawarwari
Yana da
kyau jami’an tsaro da ofishin mai ba gwamna shawara kan lamurran tsaro su riƙa
taskace tare da nazarin irin waɗannan fayafayan na
yarjejeniya tsakanin ‘yan ta’adda da hukuma ko ɗaiɗaiku. Hakan zai taimaka
matuƙa wajen gano yadda za a
magance ayyukan ta’addanci a Zamfara.
Har ila
yau, ana ba da shawara ga gwamnatin jahar Zamfara da ta haɗa kai da sashen Harsuna da
Al’adu, Jami’ar Tarayya ta Gusau; a samar da wata cibiya ta Binciken Laifuka ta
Kimiyyar Harshe (Forensic Linguistics).
Gwamnati
ta daina barin al’umma
suna ɗaukar
doka a hannunsu.
Talakawa
sun bar al’adunsu masu kyau, kuma sun bar addini. Don haka ya kamata talakawa
su dawo da waɗannan
al’adun nasu masu kyau, su kuma bi addinin musulunci sau da ƙafa don
gyara zamantakewarsu.
Masu
hannu da shuni sun riƙa taimaka wa talakawa da
abin hannunsu domin talakawan su samu sauƙin
rayuwa su daina shiga sabgar ta’addanci.
Gwamnati
ta taimaka wa talakawa da su kansu Fulani da ke zaune a daji domin su yi
sallama da ta’addanci su goyi bayan gwamnati don samar da ci gaba a jihar.
Har wa
yau gwamnati ta daina yarda da shigar wasu baƙi a
jihar masu ginar zinare na cikin ƙasa da na waje wato turawa
domin su ma suna taka rawa wajen haɓaka ta’addanci.
Gwamnatin
jihar Zamfara ta fita daga sha’anin siyasar duniya domin ta guje wa shiga
tarkon turawa wajen bunƙasa ta’addanci
a jihar.
Naɗewa
Ayyukan
‘yan ta’adda sun yi yawa musamman a Arewacin ƙasar
Nijeriya. Jihar Zamfara ta kasance ‘yan ta’adda suka ƙaddamar
da ayyukansu na ta’addaci. Sakamakon ayyuakan
an samu salwantar rayuka masu ɗimbin yawa, yayin da wasu
suka bar mahaifarsu da gonakinsu suka nemi mafaka domin su tsira da rayuwarsu.
Wannan maƙala ta fito da wasu daga
ayyukan ‘yan ta’adda da
kuma mafarin ta’addacin da zantukan ‘yan ta’addan, ƙabilunsu,
kashe-kashe da aka yi a Zamfara sakamakon ta’addanci
da kuma gudun hijira da ƙorafe-ƙorafen
su masu aikata ayyukan ta’addanci. Bugu da ƙari, an
bayyana yadda ake amfani da waya wajen ƙulla
wata yarjejeniya tsakanin ‘yan ta’adda da
hukuma da kuma karɓar kuɗin fansa.
Manazarta
1.
Abua Ebim, M. (2021). Kidnappers in the News: An Analysis of the Representation
of Insurgents and Militants in the Nigerian Press. SSRN Electronic
Journal. https: //doi.org/10.2139/ssrn.3998491
2.
Atuwo, A. A (2009).
“Ta’addanci A Idon Bahaushe: Yaɗuwarsa da Tasirinsa a
Wasu Ƙagaggun Rubutattun
Labarun Hausa. Kundin Digirin PhD. Jami’ar Usmanu Ɗanfodiyo, Sakkwato.
3.
Block, W. (2008). Should the Law Prohibit Paying Ransom to
Kidnappers? Kidnapping|Binding Contracts|Aleinability of Life. American
Review of Political Economy, 6(2). https: //doi.org/10.38024/arpe.106
4.
Bunza, (2017) NAHAWUN MAGANA (Jereƙen Biyar Diddigin Ma’anar Magana da Rabe-Rabenta a
Bahaushen Tunani) Takardar da aka gabatar a Sashen Nazarin Hausa Adamu Augi College
of Education Argungu, Kebbi State, a bukukuwan Makon Hausa, 28 ga Maris, 2017 da ƙarfe 10: 00am na safe a dakin taron na Sashen Hausa
Takardar da aka gabatar a Sashen
Nazarin Hausa Adamu Augi College of Education Argungu, Kebbi State, a bukukuwan Makon Hausa, 28 ga
Maris, 2017 da ƙarfe 10:
00am na safe a dakin taron na Sashen Hausa
5.
Bunza, (2019) KURAR GARDI (Tunanin Bahaushe Idan Gari Ya Ci Wuta)
Takardar da aka gabatar a taron bukin karɓar
digirin farko ga ɗaliban Federal College of Education Technical Gusau, a ƙarƙashin
School of Languages, ranar Asabar, 19 ga Oktoba, 2019.
6.
Iyiola, M. L. (2004) Terrorism and the Alqaeda; An Introduction to Terrorism, Lagos
7. Malumfashi,
1 & Nahuce, M.I (2014) Ƙamusun Karin Maganar
Hausa. Kaduna: Garkuwa Media Services.
[1]
Wannan tattaunawa ce da aka naɗa yayin da fitaccen shugaban ‘yan fashin dajin nan mai suna Buharin Daji ya
yi ta wayar tarho shi da wakilin Emiyan Maru.
[2] A
duba kundin digiri Atuwo, A. A (2009). A shafi na 1.
[3] Fassarar bayani daga
Gwandu, A.A. (2006), shafi na 2.
[4] Wata
hira da gidan rediyon BBC Hausa suka yi da Manjo Hamza Al-Mustafa ɗan takarar Shugabancin ƙasar Nijeriya a ƙarƙashin jam’iyyar A.A. a ranar
15 ga watan Mayu 2022
[5] Bunza, (2017) NAHAWUN MAGANA (Jereƙen Biyar Diddigin Ma’anar Magana da Rabe-Rabenta a Bahaushen
Tunani) Takardar da aka gabatar a Sashen Nazarin Hausa Adamu Augi College of
Education Argungu, Kebbi State, a bukukuwan Makon Hausa, 28 ga Maris, 2017 da ƙarfe 10:00am na safe a dakin taron na Sashen Hausa Takardar
da aka gabatar a Sashen Nazarin Hausa Adamu Augi College of Education Argungu,
Kebbi State, a bukukuwan Makon Hausa, 28 ga Maris, 2017 da ƙarfe 10:00am na safe a dakin taron na Sashen Hausa
[6]
Zantawa da Malam Haruna Maikwari, malami a Kwalejin Ilimi da ƙere-ƙere ta gwamnatin Tarayya
Gusau, jihar Zamfara. A ranar 5 ga Mayu, 2022 da misalin ƙarfe 12:00nr a Ofishinsa da ke
FCE(T) Gusau.
[7]
Tun a farko mulkin marigayi shugaba Umaru Musa ‘Yar’aduwa na aka samu wani
malami mai suna Muhammad Yusuf ya fara yaɗa da’awar cewa boko haramun ne. Wannan da’awa ta yi sanadiyar rayuwarsa sai
almajiransa suka lashi takobin ɗaukar fansa a kansa. Wannan labari na gaskiya ne ya bayyana a jaridu da
yawa na ƙasar
Nijeriya da ma na waje a lokuta da yawa. Kusan babu wata rana da ba a buga
labarin ƙaddamar
da harin ‘yan boko haram ba.
[8]
Akwai tarin wayoyi da ‘yan ta’addan suke yi da al’umma a jihar Zamfara da suke ɗauke da waɗannan kalamai. Misali idan aka saurari faifan rekodin na Muhammad Sani da
shugaban ‘yan sa kai na Ƙaura. Haka idan aka saurari wayan Buba da ɗan ta’addan da ya kira shi amma bai bayyana sunansa ba.
Akwai kuma Arɗo wanda yake yankin Shinkafi da ya
kira wasu ‘yan sa kai na yankin Shinkafi yana yi masu barazanar za su hana noma
a shekarar. Akwai faifan bidiyo da Ƙarami ya yi a bainar jama’a rataye da
bindiga yana cewa shi ne ya kashe sojoji ya ƙona masu kunkurai. Akwai wayar da
mataimakin shugaban ‘yan kasuwar Bebeji ya yi da ɓarayin da suka yi garkuwa da yaransu inda suka ce in ba a
ba su kuɗi ba za su kashe yaran. Akwai dai
bayanai masu yawa dangane da wayoyin da suka yi barazanar salwantar da rayuwa
da dukiyoyi. Haka ma akwai wasiƙu da suke aikawa a garuruwa daban-daban domin razana al’ummar da ke yanki.
[9]
Tattaunawa da Musa Bala mutumin Kasuwar Daji a ranar 18 ga Yuli, 2022 a Gusau
Unguwar Samaru da yamma misalin ƙarfe 5:00 ny. Wanda ya shaidi wannan lamari kusan sau uku
a faɗarsa.
[10]
Bayanai sun gabata a gidajen watsa labari da manyan jaridu na ƙasar nan Nijeriya duk
sun zo da labarai a kan kashe-kashen jihar Zamfara. Wasu ‘yan sa kai kan
fara yayin da wasu kuma ‘yan bindiga ke yi. Sai dai binciken wannan maƙalar ya gano cewa ‘yan ta’addan sun fi kisa
mai yawa.
[11]
Labarin da aka buga a safin Internet
a ranar 5 ga Febareru, 2022.
[12]
Labarin da aka baga a shafin Internet a ranar 23 ga Ogusta, 2021.
[13] An
buga shi a 18 ga Nuwanba, 2019.
[14] An
buga a 7 ga Junairu 2022.
[15] An
buga a ranar 9 ga Junairu, 2022.
[16] An
buga wannan labari a ranar 8 ga Mayu, 2022.
[17] An
buga wannan labarin a ranar 27 ga Ogusta, 2021
[18] An
buga wannan labari a ranar 20 ga Mayu, 2022
[19] An
buga wannan a ranar 10 ga Junairu, 2022.
[20] Turji ya bayyana haka a cikin wani hoton bidiyo da aka ɗauka a lokacin da Ahmad Gummu ya kai masa ziyara. Ya ƙara da cewa ya yi noma sama ga buhu 170 amma Hausawa suka zo suka ƙona masa abinci ko buhu 5 bai fita da su ba. Haka kuma idan rikici ya samu tsakanin Fulani da Hausa sai Hausawan su yanka Bafillacen da suke rikici da shi kuma hukuma ba ta ɗauki wani mataki ba. Ya kuma ce an kashe kawunsa da wau ‘yan uwansa. Turji dai ya kuma ce gwamnati ta bar su a daji babu ilimi babu abin more rayuwa yayin da a birni wasu na karɓar albashi.
[21]
A saurari odiyon waya tsakanin mataimakin shugaban ƙungiya masu saye da
sayarwa da gyaran waya na kasuwar Bebeji Plaza nan Gusau
DOI: https://dx.doi.org/10.36349/tjllc.2022.v01i01.016
0 Comments
ENGLISH: You are warmly invited to share your comments or ask questions regarding this post or related topics of interest. Your feedback serves as evidence of your appreciation for our hard work and ongoing efforts to sustain this extensive and informative blog. We value your input and engagement.
HAUSA: Kuna iya rubuto mana tsokaci ko tambayoyi a ƙasa. Tsokacinku game da abubuwan da muke ɗorawa shi zai tabbatar mana cewa mutane suna amfana da wannan ƙoƙari da muke yi na tattaro muku ɗimbin ilimummuka a wannan kafar intanet.