Nazari a Kan Sauye-Sauyen Ɗafi a Cikin Jam’in Kalmomin Yara

    Cite this article as: Isah, S.S. (2023). Nazari a Kan Sauye-Sauyen Ɗafi a Cikin Jam’in Kalmomin Yara. Tasambo Journal of Language, Literature, and Culture, (2)2, 134-142. www.doi.org/10.36349/tjllc.2023.v02i02.015.

    NA

    Salima Suleiman Isah
    Sashen Koyar Da Harsunan Nijeriya,
    Jam’iar Umaru Musa Yar’adua, Katsina

    Tsakure

    Samuwar harshe na ɗaya daga cikin abubuwan ban mamaki na hallitar Ubangiji ga ɗan Adam. Haka ya sa aka himmatu ga nazarin yadda yara da manya ke sarrafa harshensu ta hanyoyi daban-daban. Jam’i a harshen Hausa yana ba da gagarumar gudunmuwa a harshen, domin ta hanyarsa ne ake tantance tilo, sannan ta hanyarsa ne ake gane ƙimarabu da adadi. Haka kuma, Jam’i ya kasance abu ne da ake aiwatar da shi yau da kullum. Domin da wuya a yi magana ɗaya ba tare da an aiwatar da shi ba. Manufar wannan maƙala ita ce nuna yadda yara sukan tsara jam’insu a harshen Hausa. An bi matakai na haƙiƙa wato zahiri wajen hanyar gudanar da wannan bincike wato wajen sauraron yara yayin furucinsu, ko kuma faɗin kalma, su kuma su ba da jam’inta gwargwadon fahimtarsu. An yi amfani da ra’in’Emergantism theory’ wato ra’i ne na ‘Machwinneys ’(1989) wanda ya yi nazari a kan harshen Ingilishi da Jamusanci, a inda ya nuna yadda yara suke sauye-sauyen ɗafi a jam’insu a tsakiyar kalma ko a ƙarshen kalma a waɗannan harsunan. Sakamakon bincike ya gano cewa, yara da ke a matakin shekaru takwas zuwa tara sukan tsara jam’insu a kan kuskure, ba tare da la’akari da sun yi daidai ba, ko akasin haka, domin kuwa su a wajensu daidai ne.

    Fitilun Kalmomi: Walwalar Harshe, Jam’i, Ɗafi, Hausar Yara

    1.0 Gabatarwa

    Wannan bincike ya yi nazari ne a kan yadda yara sukan tsara jam’insu a harshen Hausa. Wannan bincike ne da aka gudanar a kan wasu yara guda huɗu, waɗannan yara suna a matakin shekara takwas zuwa tara, kuma an ɗauki mata biyu, maza biyu. Wannan nazari ya gano cewa waɗannan yara da ke a wannan matakin za su iya sakin jikinsu su ba da haɗin kai wajen gano abin da ake so. Domin suna a matakin da za a iya cewa, suna iya tantance abu mai yawa da akasin haka. Don haka, bunƙasar tunanin yara ya dogara ne, a kan dukkan wasu hanyoyi da ke sa ƙwaƙwalwarsu yin aiki. Don haka yadda tunani da harda suke da dangantakar harshe, haka ma ake samun bunƙasar fahinta. Saboda haka, wannan nazari ya dogara ne, a kan yadda bunƙasar tunanin yara yake, da kaifin tunaninsu, dangane da yadda suke tsara jam’insu a harshen Hausa.

    1.1 Ma’anar Jam’i

    Jam’ i kalma ce mai tantance tilo da yawa. Jam’i hanya ce da ake bi wajen tantance ƙimar abu Haspelmath (2002). Ana samun jam’i a cikin ɓangarorin nahawu. Suna yana zuwa a jam’i ne, wanda a cikinsa ake tantance tilo da yawa. Dihoff (1971). Ana yin amfani da ɗafi ga saiwar kalma yayin jam’inta abubuwa. Ana samun haka, ga abin da ya shafi suna, ko sifa ko aikatau wajen jam’antawa. Haka kuma, ana samun kalmomi, a cikin harshen Hausa masu ɗauke da ɗafi a ƙarshen kalma yayin jam’antawa.

     1.1.2 Kashe-Kashen Jam’i a Hausa

    Masana da dama sun kawo yadda za a lissafta kashe-kashen jam’i a Hausa. Masana kamar su Parson (nd), da Dihoff (1971), da Kraft Green (1973), da Zaria (1981) da sauransu duk sun yi tarraya, tare da samun bambancin ra’ayi a wurare da dama game da jam’i da jam’antawa a Hausa. Parson (nd ) ya kasa shi zuwa gida goma, sannan Kraft da Green (1973), su ma sun kawo nasu amma sun raba su zuwa manyan azuzuwa guda huɗu. Haka kuma, Mukoshy (1978), ya kawo nasa azuzuwan guda takwas, ya kawo waɗanda ya ambata da sanannu, a inda ya nuna sauran kuwa ba su cika ɗaukar matsayin wancan ba. Bugu da ƙari, Zaria (1981), ya kawo azuzuwa guda tara ne a kan jam’intawa a Hausa. Abubakar (2001), kuma ya kawo nasa, a inda ya nuna cewa yana ɗauke da ɗafa-ƙeya har guda ashirin da biyu, da ake jam’antawar kalmomi a Hausa. Ya nuna cewa, ana iya kintatarsu dangane da karin sauti da kuma wasulla da tilo da ke gare su.

    2. 1 Tsarin Ginin Jam’in Hausa ga Yara Dangane da Musayar Ɗafi

    Yara na yin tsarin jam’in kalma gwargwadon fahimtarsu. Suna ɗauko wani ɗafi su yi a ƙarshen kalma ko a tsakiyar kalma, wannan ya saɓa wa tsarin jam’i a harshen Hausa. Wannan ɗafi kuwa, ɗafa-ƙeya ne, ko ɗafa-ciki wanda yake zuwa a tsakiyar kalma ko a ƙarshen kalma. Yar’adua (2004), ya bayyana ɗafa-ƙeya, da cewa shi ne abin da ake liƙa wa saiwar kalma a ƙarshe a wajen gina kalma. Ƙarshen kalma a nan, shi ne ƙeyarta. Ɗafa-ciki, shi ne yake zuwa a tsakiyar kalma.

    Jinju (1980), ya ce ana kiran ɗafi da sunan ƙarin ma’ana. Wato kenan zuwansa yana ƙara wa kalma ta asali ma’ana. Misali tilo zuwa jam’i. A harshen Hausa akwai kalmomi da ake jami’nta su ba tare da ƙarin ɗafi a saiwar kalmar ba, kalmar ce take canzawa gaba ɗayanta Leben (1991). A nahawun Hausa akwai kalmomin jam’i da ake jam’inta su wato a iya cewa, jam’in jam’i Bature (1990). Sannan kuma ana samun nannagen kalmomi yayin jam’inta wasu kalmomi a harshen Hausa Yakasai (2006). Yara na tsara jam’insu a harshen Hausa, gwargwadon fahimtarsu. Yara sukan furta waɗannan kalmomi yayin furucinsu. Yara sukan furta waɗannan kalmomi dangane da abin da tunaninsu ya kawo masu, ba tare da la’akari da sun yi daidai ba, ko akasin haka. Dangane da haka, kowane tsarin jam’in da suka yi an sa sunan yankansu a cikin baka. Wannan ya haɗa da Khadijah (KH) da Najibullahi (NJ) da Sa’adatu (SA), da Saifullahi (SF). An ɗauki ɗafin /ukaa/ da /aayee/ da /oobii/domin nuna yadda yara suka yi musayar ɗafi dangane da jam’in kalma a harshen Hausa.

    2.1.1 Tsarin Ginin Jam’in Yara Dangane da Musayar Ɗafi Zuwa Ɗafin /ukaa/

    Ɗafin/Ukaa/-Yara na tsarin ginin jam’insu gwargwadon fahimtarsu. Yara suna furta waɗannan kalmomi yayin furucinsu, wannan ya haɗa da lokacin da suke wasa ko labari ko faɗa ko makamancin haka. Yara suna yin wannan ba tare da la’akari da sun yi daidai ba ko akasin haka. Duk abin da yaro ya yi shi a wajensa daidai ne. Yara na tsara jam’insu dangane da abin da ya shafi kalmomi masu ɗauke da wani ɗafin, zuwa ɗafin /ukaa/, dubi waɗannan misalai;

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarin ma’ana

    Jam’i

    Fassara

    Àllóo

    all

    únàa

    all-únàa

    slates

    Jam’in (NJ) - allúkàa

    Jam’inta a harshen Hausa - allúnàa

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - slate

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na all. Saiwa tushe ne na kalma, wanda ba ya da wani ɗofane a jikinsa. Sannan akan yi mata ɗofanen tsirau. Saiwa ba ta zuwa da wasalin ƙarshe. An samu ɗafin /oo/, a tilon kalma, wanda ya samar da cikakkiyar kalma. An samu ƙarin ma’ana mai ɗauke da ɗafin /unaa/, a ƙarshen kalma, bisa mizanin daidaitacciyar Hausa, wanda ya samar da jam’inta a harshen Hausa. Wannan ya faɗa ƙarƙashin ɗafa-ƙeya. Ɗafa-ƙeya, wani abu ne da ake liƙa wa saiwar kalma a ƙarshen kalmar, ƙarshen kalma shi ne ƙeyarta. Ana kiran ɗafa-ƙeya da sauran ɗafi da sunan ƙarin ma’ana watau zuwansa yana ƙara wa kalma ta asali ma’ana daga tilo zuwa jam’i. An samu musayar ɗafin /ukaa/, a harshen Hausa dangane da jam’in yara.

     

    Kalma

    Saiwa

    Qarin ma’ana

    Jam’i

    Fassara

    Bùhúu

    bùh

    únàa

    búh-únàa

    sacks

     

    Jam’in (NJ) - bùhùkáa

    Jam’imta a harshen Hausa - búhúnàa

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - sack

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na buh. Saiwa ita ce zuciyar kalma, wadda ba ta da sauran ɗofane a jikinta. An samu ɗafin /uu/, a tilon kalma, wanda ya samar da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na /unaa/, a ƙarshen kalma, bisa mizanin daidaitacciyar Hausa, wanda ya samar da jam’inta a harshen Hausa. Wannan ya faɗa ƙarƙashin ɗafa-ƙeya. Ɗafa-ƙeya, wata hanya ce mai yalwa da ake tsira da kumburar kalma. An samu canjin tsari zuwa ɗafin /ukaa/, a ƙarshen kalma, wannan ya saɓa wa tsarin ginin jam’in kalma.

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarin ma’ana

    Jam’i

    Fassara

    Sánhòo

    Sánh

    únàa

    sánh-únàa

    woven grass bags

     

    Jam’in (SA) - sànhúkàa

    Jam’inta a harshen Hausa - sánhúnàa

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - woven grass bag

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na sanh. Saiwa tushe ne na kalma, wadda a kanta ake ɗosana ƙwayoyin ma’ana dogarau, ko dai a gabanta ko a bayanta. An samu ɗafin/oo/, a tilon kalma, wanda ya ba da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na /unaa/, a ƙarshen kalma, bisa mizan daidaitacciyar Hausa, wannan ya samar da jam’inta a harshen Hausa. Wannan ya faɗa kan ɗafa-ƙeya. Ɗafa-ƙeya, ɗafi ne da ake liƙa wa saiwar kalma a ƙarshe. An sami ɗafin /ukaa/ a ƙarshen kalma wannan ya saɓa wa tsarin ginin jam’in kalma.

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarin ma’ana

    Jam’i

    Fassara

    Zóomóo

    Zóm

    áayée

    zóom-áayée

    hares

     

    Jam’in (SA) - zóomúkàa

    Jam’inta a harshen Hausa - zóomàayée

    Ma’anarta a harshen Ingilshi - hare

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na zom. Saiwa tushe ne na kalma, wanda a kanta ake ɗosana ƙwayoyin ma’ana, akan yi mata ɗofanen tsirau don samun kalma. An samu ɗafin /oo/, a tilon kalma, wanda ya ba da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na /aayee/, a ƙarshen kalma bisa mizanin daidaitacciyar Hausa, wannan ya samar da jam’inta a harshen Hausa. Wannan ya faɗa kan ɗafa-ƙeya. Ɗafa-ƙeya, ɗafi ne da ke zuwa a ƙarshen kalma. An samu musayar ɗafi zuwa ɗafin /ukaa/, a tsarin jam’in kalma, wannan ya saɓa wa tsarin ginin jam’in kalma a harshen Hausa.

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarin ma’ana

    Jam’i

    Fassara

    Aduwàa

    adúw

    óoyii

    adúwóoyii

    desert dates

     

    Jam’in (KH) - áduwúkàa

    Jam’int a harshen Hausa - ádúwóoyii

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - desert date

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na aduw. Saiwa ita ce zuciyar kalma, wadda ɗafin tsirau ke zuwa tare da ita. An samu ɗafin /aa/, a tilon kalma, wanda ya samar da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na wasali biyu, baƙi, wasali biyu, na /ooyii/, a ƙarshen kalma. Wannan ya samar da jam’inta a harshen Hausa.Wannan ya faɗa kan ɗafa-ƙeya. Ɗafa-ƙeya, ɗafi ne da ake liƙa wa saiwar kalma a ƙarshe a gina kalma, ƙarshen kalma a nan, shi ne ƙeyarta. An samu ɗafin/ukaa/, wannan ya saɓa wa tsarin ginin jam’in kalma.

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarin ma’ana

    Jam’i

    Fassara

    Dákalii

    dàkál

    Ái

    dàkàl-ái

    doas at front of house

     

    Jam’in (SA) - dákálúkáa

    Jam’inta a harshen Hausa - dákalai

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - doas at front of house

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na dakal. Saiwa wani ɓangare ne na kalma wanda ba ya da wani ɗofane a jikinsa. An samu ɗafin/ii/, a tilon kalma wanda ya ba da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana, na /ai/, a ƙarshen kalma. Wannan ya samar da jam’inta a harshen Hausa. An samu canjin tsarin zuwa yin ɗafa-ƙeya. Ɗafa-ƙeya, wata hanya ce mai yalwa da ake tsira da kumburar kalma. An samu musayar ɗafin zuwa ɗafin /ukaa/, a ƙarshen kalma.

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarin ma’ana

    Jam’i

    Fassara

    Kófótóo

    Kóofát

    Ái

    kòofàat-ái

    hooves

     

    Jam’in (NJ) - kóofàtukàa

    Jam’inta a harshen Hausa - koofatai

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - hoof

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na kofat. Saiwa wani ɓangare ne na kalma wanda ba ya da wani ɗofane a jikinsa, kuma nan ne zuciyar kalma. An samu ɗafin /oo/, a tilon kalma, wanda ya ba da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na /ai/, a ƙarshen kalma, bisa mizanin daidaitacciyar Hausa, wanda ya samar da jam’inta a harshen Hausa. Wannan ya faɗa ƙarƙashin ɗafa-ƙeya. Ɗafa-ƙeya, wani abu ne da zuwansa yana ƙara wa kalma ta asali ma’ana daga tilo zuwa jam’i. An samu musayar ɗafi zuwa ɗafin /ukaa/, a ƙarshen kalma, dangane da jam’in yaro, wannan ya saɓa wa tsarin ginin jam’in kalma.

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarin ma’ana

    Jam’i

    Fassara

    Mákáawúyàa

    Mákáwúy

    óoyii

    Mákáwúy-oóyii

    Parti coloured cap/turban worn

    Jam’in (SA) - mákáawúyúkàa

    Jaminta a harshen Hausa - makaawuyooyii

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - parti coloured cap

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na makawuy. Saiwa tushe ne na kalma, wadda a kanta ake ɗosana ƙwayoyin ma’ana, ko dai a bayanta ko a gabanta. An samu ɗafin/aa/, a tilon kalma, wanda ya samar da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na wasali biyu baƙi, wasali biyu, na /ooyii/, a ƙarshen kalma, bisa mizanin daidaitacciyar Hausa, wannan ya samar da jam’inta a harshen Hausa. Sannan kuma, ya faɗa kan ɗafa-ƙeya. Ɗafa-ƙeya, shi ne abin da aka maƙala wa tushen kalma a ƙarshenta watau a ƙeyarta. An samu musayar ɗafi zuwa ɗafin /ukaa/, a ƙarshen kalma, wanda ya canza tsarin ginin jam’in kalma.

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarin ma’ana

    Jam’i

    Fassara

    Fátálwàa

    fátálw

    óoyii

    Fátálw-óoyii

    ghosts

     

    Jam’in (KH) - Fáálwúkáa

    Jam’inta a harshen Hausa - fátálwóoyii

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - ghost

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na fatalw. Saiwa sashe ne na kalma wanda ba ya canzawa, kuma ba ta da wasalin ƙarshe. An samu ɗafin /aa/, a tilon kalma, wanda ya samar da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na wasali biyu, baƙi, wasali biyu na/ooyii/, a ƙarshen kalma, bisa mizanin daidaitacciyar Hausa, wannan ya samar da jam’inta a harshen Hausa. An samu canjin tsarin zuwa yin ɗafa-ƙeya. Ɗafa-ƙeya, ƙarin ma’ana ne wanda zuwansa yana ƙara wa kalma ta asali ma’ana daga tilo zuwa jam’i. An samu musayar ɗafin zuwa ɗafin /ukaa/, a ƙarshen kalma wannan ya saɓa wa tsarin ginin jam’in kalma.

    2.1.2 Tsarin Ginin Jam’in Yara Dangane da Musayar Ɗafi Zuwa Ɗafin /aayee/

    Ɗafin /aayee/- Yara suna yin tsarinsu dangane da abin da ya shafi wasu kalmomi masu ɗauke da wani ɗafi daban, suna musanya su da ɗafin /aayee/, a harshen Hausa. Yara suna yin wannan tsari ko da kuwa ya saɓa wa tsari na ginin jam’in kalma, su a wurinsu daidai ne. Daga cikin kalmomi da aka yi bincike aka samu akwai;

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarin ma’ana

    Jam’i

    Fassara

    Addáa

    Add

    únáa

    add-únàa

    matchets

     

    Jam’in (KH) - addàyée

    Jam’inta a harshen Hausa - addúnàa

    Ma’anatra a harshen Ingilishi - matchet

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na add. Saiwa tushe ne na kalma, wadda a kanta ake ɗosana ƙwayoyin ma’ana dogarau, ko dai a gabanta ko a bayanta. An samu ɗafin /aa/, a tilon kalma, wanda ya samar da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na /unaa/, a ƙarshen kalma, bisa mizanin daidaitacciyar Hausa, wanda ya samar da jam’inta a harshen Hausa. An samu canjin tsarin zuwa yin ɗafa-ƙeya. Ɗafa-ƙeya, shi ne abin da ake liƙa wa saiwar kalma a ƙarshe a gina kalmar. Ƙarshen kalmar shi ne ƙeyarta. An samu musayar ɗafin zuwa ɗafin /aayee/, a ƙarshen kalma.

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarin ma’ana

    Jam’i

    Fassara

    Báakii

    Bák

    ùnáa

    báak-únàa

    mouth

     

    Jam’in (KH) - báakánaàyée

    Jam’inta a harshen Hausa - báakúnàa

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - mouth

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na bak. Saiwa wani ɓangare ne na kalma, wanda ba ya da wani ɗofane a jikinsa. Kuma nan ne zuciyar kalma. An samu ɗafin /ii/, a tilon kalma, wanda ya samar da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na /unaa/, a ƙarshen kalmar bisa mizanin daidaitacciyar Hausa, wannan ya samar da jam’inta a harshen Hausa. An samu canjin tsarin zuwa ɗafa-ƙeya. Ɗafa-ƙeya, shi ne ƙarin ma’ana wanda zuwansa yana ƙara wa kalma ta asali ma’ana daga tilo zuwa jam’i. An samu musayar ɗafi zuwa ɗafi na /aayee/, a ƙarshen kalma, wannan ya saɓa wa tsarin ginin jam’in kalma a harshen Hausa.

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarin ma’ana

    Jam’i

    Fassara

    Gàrmáa

    Gárm

    únàa

    gárm-únàa

    large hoes

     

    Jam’in (SA) - gármáyée

    Jam’inta a harshen Hausa - gármúnàa

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - large hoe

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na garm. An samu ɗafina /aa/, a tilon kalma wanda ya ba da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na /unaa/, a ƙarshen kalma, bisa mizanin daidaitacciyar Hausa, wanda ya samar da jam’inta a harshen Hausa. An samu canjin tsarin zuwa yin ɗafa-ƙeya. Ɗafa-ƙeya, ɗafi ne da ke zuwa a ƙarshen kalma. An samu musayar ɗafi zuwa ɗafi na /aayee/, a ƙarshen kalma, wanda ya saɓa wa tsarin ginin jam’in kalma a harshen Hausa.

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarin ma’ana

    Jam’i

    Fassara

    Géemùu

    Gém

    únàa

    géem-únàa

    beards

     

    Jam’in (KH) - géemàyée

    Jam’inta a harshen Hausa - géemúnáa

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - beard

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na /gem/. Saiwa sashen kalma ne wadda ba ta canzawa, kuma ba ta da wasalin ƙarshe. An samu ɗafin /uu/, a ƙarshen kalma, wanda ya samar da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’anar /unaa/, a ƙarshen kalma, bisa mizanin daidaitacciyar Hausa, wanda ya samar da jam’inta a harshen Hausa. An samu canjin tsari zuwa yin ɗafa-ƙeya. Ɗafa-ƙeya, wata hanya ce ma iyalwa da ake tsira da kumburar kalma. An samu musayar ɗafi zuwa ɗafi na /aayee/, a ƙarshen kalma.

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarin ma’ana

    Jam’i

    Fssara

    Jikàa

    Jik

    únàa

    Jik-únàa

    bags

     

    Jam’in (NJ) - jikúnàayée

    Jam’inta a harshen Hausa - jikùnáa

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - bag

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na/jik/, An samu ɗafin /unaa/, a ƙarshen kalma, wannan ya samar da cikakkiyar rma’anar kalma. An samu musayar ɗafi na ɗafa-ƙeya, a ƙarshen kalma zuwa yin ɗafi na /aayee/, Wannan ya danganci tsarin jam’i na yaro a harshen Hausa.

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarin ma’ana

    Jam’i

    Fsssara

    Dóokii

    Dók

    únàa

    dóok-únàa

    Horses

     

    Jam’in (KH) - dokúnaayée

    Jam’inta a harshen Hausa - dookunàa

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - horse

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na/dok/. Saiwa wani ɓangare ne na kalma, wanda ba ya da wani ɗofane a jikinsa. An samu ɗafin /ii/, a ƙarshen kalma, wannan ya samar da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na /unaa/, a ƙarshen kalma, bisa mizanin daidaitacciyar Hausa, wannan ya samar da jam’inta a harshen Hausa. An samu canjin tsari zuwa yin ɗafa-ƙeya. Ɗafa-ƙeya, ƙarin ma’ana ne wanda zuwansa ke ƙara wa kalma ta asali ma’ana daga tilo zuwa jam’i. An samu musayar ɗafi zuwa ɗafi na /aayee/, a ƙarshen kalma, wannan ya saɓa wa tsarin ginin jam’in kalma.

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarin ma’ana

    Jam’i

    Fassara

    Jirgii

    Jirg

    Agée

    Jir-àagée

    aeroplanes

     

    Jam’in (SA) - jirgunàayée

    Jam’inta a harshen Hausa - jiraagée

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - aeroplane

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na /jirg/, Saiwa tushe ne na kalma, wadda a kanta ake ɗosana ƙwayoyin ma’ana dogarau ko dai a bayanta ko dai a gabanta. An samu ɗafin /ii/, a tilon kalma, wanda ya samar da cikkakiya rma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na /ee/, a ƙarshen kalma, wannan ya samar da jam’inta a harshen Hausa. An samu canjin tsarin zuwa yin ɗafa-ƙeya a ƙarshen kalma. Ɗafa-ƙeya, ƙarin ma’ana ne wanda zuwansa ke ƙara wa kalma ta asali ma’ana daga tilo zuwa jam’i. An samu musayar ɗafi zuwa ɗafi na /aayee/, a ƙarshen kalma.

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarin ma’ana

    Jam’i

    Fassara

    Riigáa

    Rig

    ùnáa

    riig-únàa

    gowns

     

    Jam’in (SA) - rigunàayée

    Jam’inta a harshen Hausa - rigunaa

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - dress

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na /rig/. Saiwa wani ɓangare ne na kalma, wanda ba ya da wani ɗofane a jikinsa. An samu ɗafi /aa/ a tilon kalma a ƙarshen kalma, wannan ya samar da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na /ee/, a ƙarshen kalma, wannan ya samar da jam’inta a harshen Hausa. An samu canjin tsarin zuwa yin ɗafa-ƙeya. Ɗafa-ƙeya, ɗafi ne da ake maƙala wa tushen kalma a ƙarshenta. An samu musayar ɗafi zuwa yin ɗafi na /ayee/, a ƙarshen kalma.

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarin ma’ana

    Jam’i

    Fassara

    Kéeke

    Kék

    únàa

    kéek-únàa

    bicycles

     

    Jam’in (NJ) - kéekánayee

    Jam’inta a harshen Hausa - kéekúnàa

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - bicycles

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na kek. Saiwa ita ce sashen kalma, wanda ba ya canzawa. An samu ɗafin /ee/, a tilon kalma, wannan ya ba da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na /unaa/, a ƙarshen kalma wannan ya samar da jam’inta a harshen Hausa. An samu musayar ɗafi zuwa yin ɗafa-ƙeya. Ɗafa-ƙeya, ɗafi ne da ake maƙala wa tushen kalma a ƙarshenta. An samu musayar ɗafi zuwa ɗafi na /aayee/, a ƙarshen kalma, wannan ya saɓa wa tsarin ginin jam’in kalmar.

    2.1.3 Tsarin Ginin Jam’in Yara Dangane da Musayar Ɗafi Zuwa Ɗafin /oobii/

    Ɗafin /oobii/- Yara suna tsarin jam’insu masu ɗauke da kalmomi da ke da wani ɗafi zuwa ga wannan ɗafi gwargwadon fahimtarsu, suna ɗauko wannan ɗafi, su sa shi ga wannan ɗafi dubi waɗannan misalai;

     

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarin ma’ana

    Jam’i

    Ma’ana

    Báahóo

    Báh

    únàa

    báah-únàa

    large basin

     

     Jam’in (KH) - baahóohii

    Jam’inta a harshen Hausa - báahunáa

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - big basin

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na bah. Saiwa tushe ne na kalma, wanda ba ya da wani ɗofane a jikinsa. Sannan akan yi mata ɗofanen tsirau. An samu ɗafin /oo/, a tilon kalma, wannan ya samar da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na ɗafin /unaa/, a ƙarshen kalma, wannan ya samar da jam’inta a harshen Hausa. Wannan ya faɗa kan ɗafa-ƙeya. Ɗafa ƙeya, wani abu ne da ake liƙa wa saiwar kalma a ƙarshe a gina kalmar. An samu musayar ɗafi zuwa yin ɗafi na wasali biyu, baƙi, wasali biyu na /oohii/, a ƙarshen kalmar, wannan ya saɓa wa tsarin ginin jam’in kalma.

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarinma’ana

    Jam’i

    Fassara

    Bàrgóo

    Bárg

    únàa

    bárg-únàa

    Blankets

     

    Jam’in (NJ) - bargóogii

    Jam’inta a harshen Hausa - bárgúnàa

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - blanket

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na barg. Saiwa ita ce zuciyar kalma, wadda ba ta da sauran ɗofane a jikinta. An samu ɗafin /oo/, a tilon kalma, wannan ya samar da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na ɗafin /unaa/, a ƙarshen kalma, bisa mizanin daidaitaciyar Hausa, wannan ya samar da jam’inta a harshen Hausa. Wannan ya faɗa ƙarƙashin ɗafa-ƙeya. Ɗafa-ƙeya, wata hanya ce mai yalwa da ake tsira da kumbura kalma. An samu musayar ɗafi zuwa ɗafi na wasali biyu, baƙi, wasali biyu, na /oogii/, a ƙarshen kalma.

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarinma’ana

    Jam’i

    Ma’ana

    Càrbii

    Cárb

    únàa

    cárb-únàa

    rosaries

     

    Kalma saiwa ƙarin ma’ana Jam’i Ma’ana

    càrb-ii carbunàa carb-unàa - rosaries

    Jam’in (NJ) - carboobii

    Jam’inta a harshen Hausa - carbunàa

    Ma’anarta a harshen ingilishi - rosary

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na carb. Saiwa tushe ne na kalma, wadda ake ɗosana ƙwayoyin ma’ana ko dai a bayan ta ko a gaban ta. An samu ɗafin /ii/, a tilon kalma, wannan ya samar da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na ɗafin /unaa/, a ƙarshen kalma bisa mizanin daidaitacciyar Hausa, wanda ya samar da jam’inta a harshen Hausa. Wannan ya faɗa ƙarƙashin ɗafa-ƙeya. Ɗafa-ƙeya, ɗafi ne da ake liƙa wa saiwar kalma a ƙarshe a gina kalmar. An samu musayar ɗafi zuwa ɗafi na wasali biyu, baƙi, wasali biyu na /oobii//, wannan ya saɓa wa tsarin ginin jam’in kalma.

    Kalma

    saiwa

    Ƙarinma’ana

    Jam’i

    fassara

    Máagée

    màg

    únàa

    mág-únàa

    cats

     

    Kalma saiwa ƙarin ma’ana Jam’i fassara

    Màagee magunàa maag-unàa - cats

    Jam’in (SA) - máagóogii

    Jam’inta a harshen Hausa - maagunàa

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - cat

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na mag. An samu ɗafin /ee/, a tilon kalma wannan ya samar da cikakkiyar ma’anar kalma a harshen Hausa. An samu ƙarin ma’ana na ɗafin /unaa/, a ƙarshen kalma bisa mizanin daidaitacciyar Hausa, wannan ya samar da jam’inta a harshen Hausa. Wannan ya faɗaƙar ƙashin ɗafa-ƙeya. An samu ƙarin ma’ana na ɗafin /oogii/, a ƙarshen kalma wannan ya danganci tsarin ginin jam’i na yara.

    Kalma

    saiwa

    Ƙarinma’ana

    Jam’i

    fassara

    Húuláa

    húl

    únàa

    húul-únàa

    Caps

     

    Kalma saiwa ƙarin ma’ana jam’i fassara

    Hul hùul-unàa huul-unàa caps

    Jam’in (NJ) - húulóolii

    Jam’inta a harsshen Hausa - húulúnàa

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - cap

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na /hul/. Saiwa ita ce zuciyar kalma. An samu ɗafin /aa/, a tilon kalma wannan ya samar da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na ɗafin /unaa/, a ƙarshen kalma, wannan ya samar da jam’inta a harshen Hausa. An samu musayar ɗafin zuwa yin ɗafin /oolii/, a ƙarshen kalma, wannan ya danganci tsarin ginin jam’in yara.

    Kalma

    Saiwa

    Ƙarinma’ana

    Jam’i

    fassara

    Karee

    Kar

    ukáa

    Kárnúkàa

    dogs

     

    Kalma saiwa ƙarin ma’ana Jam’i fassara

    Kare karnukàa karn-ukàa - dogs

    Jam’in (SA) - karnoonii

    Jam’inta a harshen Hausa - karnukàa

    Ma’anarta a harshen Ingilishi - dog

    Wannan kalma na ɗauke da saiwa na /kar/. Saiwa tushe ne na kalma, wanda baya da wani ɗofane a jikinsa. An samu ɗafin /ee/, a ƙarshen kalma wannan ya samar da cikakkiyar ma’anar kalma. An samu ƙarin ma’ana na /unaa/, a ƙarshen kalma wannan ya samar da jam’inta a harshen Hausa. An samu musayar ɗafi zuwa yin ɗafin /oonii/, a ƙarshen kalma, wannan ya danganci tsarin ginin jam’in yara

    3.1 Sakamakonbincike

    Wannan bincike ya gano cewa, yaro yana da babbar gudunmuwa da yake ba da wa a fagen nazari, domin kuwa an yi ko in kula, dangane da wannan fage. Amma idan aka shiga fagen za a ga cewa akwai abubuwa da dama, da za a iya Nazari dangane da abin da ya shafi yara, musamman a harshen Hausa. Akwai wasu ɓangarori da za a iya yin Nazari sosai a kansu. Sakamakon bincike ya gano cewa, yara na tsara jam’insu bisa fahimtarsu ko da kuwa ya saɓa wa tsarin ginin jam’i a harshen Hausa. Bincike ya gano cewa yara suna yin wasu sauye-sauyen ɗafi a ƙarshen Kalma. Wannan ya nuna cewa, suna yin wasu ɗafe-ɗafe daban, da ya yi masu daɗi a baki, domin jam’inta kalma. Sannan kuma bincike ya gano cewa, akwai kalmomin da ba su da jam’i a harshen Hausa, amma yara suna yin jam’i su. Suna yi masu wasu ɗafe-ɗafe a ƙarshen kalma, wannan ya saɓa wa tsarin ginin jam’in kalma a Hausa. Sakamakon ya gano cewa yara sun ɗauki ɗafa-ƙeya na /ukaa/da //ayee/, da /oobii/. Wajen jam’inta kalma.

    4.1 Kammalawa

    Kamar yadda bayanai suka gabata, wannan takarda ta kawo irin yadda yara suke tsara ginin jam’insu a harshen Hausa. Waɗannan yara suna yin ɗafin wani ɗafi daban wanda ya sha bamban da yadda tsarin jam’in yake a harshan Hausa. Dangane da haka, yara na nuna gwanintarsu ta hanyar yin amfani da tsarin da ya zo masu, su a wurinsu daidai ne. Abin sha’awa a nan, shi ne, kowane yaro da yadda yake tsara jam’insa daban, da wuya a samu tsarin ya zo daidai da na ‘yan uwansa. Ana samun bambance-bambance da dama dangane da yin haka. Don haka wannan bincike ya gano irin hanyoyin da yara suka bi wajen jam’inta kalma a harshen Hausa, da matakan da suka kawo haka. Saboda haka, ga baki ɗaya, wannan bincike ya gano yadda yara suke tsara jam’insu a harshen Hausa.

    Manazrta

    1.       Abubakar, A. (2001). An Introductory Hausa Morphology. Maiduguri: Faculty of Arts  Occassional Publication.

    2.       Bargery, G.P. (1934). Hausa-English Dictionary And English-Hausa Vocabulary. Zaria: A.B.U.  Press.

    3.       Bature, A. (1990). Predicting Hausa Plurals. Studies On African Linguistics.

    4.       Dihoff, I.R. (1971). The Hausa Noun Plural. A Preliminary Classification. M. A. Thesis. U.S.A.:  University of Wisconsin.

    5.       Haspelmath, M. (2002). Understanding Morphology. London: Hodder Education.

    6.       Jinju, M.H. (1980). Rayayyen Nahawun Hausa. Zaria: NNPC.

    7.       Kraft, C.H.& Kirk, G.A. (1973). Teach Yourself Books. Newyork: EUP.

    8.       Leben, W. (1991). Pluralization of Hausa Nouns. Unpublished M.Phil Thesis Universityof  Oslo.

    9.       Machwinney, B. (1965). The Cross Linguistics Study of Sentence. NewYork: Cambridge  University Press.

    10.    Mukoshy, (1978). Hausa Plurals, in Studies in Hausa Language, Literature, and Culture.  The  First Hausa Internatinal Conference. Kano: Bayero University Kano.

    11.    Yakasai, H.M. (2006). Hausa Reduplication. The Process of Grammaticalisation and  Lexicalisation. Unpublished Phd Thesis. Warsaw: Warsaw University.

    12.    Yusuf, M.A. (1984). Aspect of ChildLanguage Acquisition in Hausa. A Psycholinguistics Study.  Unpublished B.A. Project. Department of Nigerian Languages, Bayero University Kano.

    13.    Zaria, A.B. (1981). Nahawun Hausa. Lagos: Thomas Nelson.

    14.    Mamman, M. (2004). Ƙwayar Ma’ana da Saiwa. Nazari Halayensu a Ƙirar Kalma.  A Algaita  Journal of Current Research in Hausa Studies Kano: Bayero University

    15.    Matthews, P. H. (1974). Morphology. London: Cambridge Univerity Press.

    16.    Mukoshy, I. A. (1978). Hausa Plurals. In Studies in Hausa Language, Literature, And  Culture. The First Hausa International Conference. Kano: Bayero University.

    17.    Newman, P. (1967). Feminine Plurals in Hausa: A Case of Syntactic Over Correction Journal  of African Languages.

    18.    Parsons, F.W. (ND). Morphological (Singular-plural). Classes of Disyllabic Nouns in Hausa.

    19.    Rufa’I, A. (1985). “Ƙoƙarin Shawo Kan Jam’i a Hausa”. Muƙala da aka Gabatar a Taron Ƙasa da  Ƙasa. Kano: Jam’iar Bayero.

    20.    Schuh, R.G. (1992). The None Existence of Internal-a Plurals in Hausa. Conference on African  Linguistics. Michigan: Michigan state University.

    HHhh hhh

    No comments:

    Post a Comment

    ENGLISH: You are warmly invited to share your comments or ask questions regarding this post or related topics of interest. Your feedback serves as evidence of your appreciation for our hard work and ongoing efforts to sustain this extensive and informative blog. We value your input and engagement.

    HAUSA: Kuna iya rubuto mana tsokaci ko tambayoyi a ƙasa. Tsokacinku game da abubuwan da muke ɗorawa shi zai tabbatar mana cewa mutane suna amfana da wannan ƙoƙari da muke yi na tattaro muku ɗimbin ilimummuka a wannan kafar intanet.