Citation: Bungudu, H. U. (2023). Zaɓaɓɓun waƙoƙin mawaƙan baka na noma. Ahmadu Bello University Press Ltd.
Domin samun cikakken littafi, a tuntuɓi:
Dr. Haruna Umar Bungudu
(Sarkin Gobir Na Bunguɗu)
Email: harunaumarbungudu@gmail.com
Phone: 08065429369
Waƙar Noma Ta Alhaji Sani Sabulu
Taƙaitaccen Tarihin
Sani Sabulu
Haihuwarsa Da Ƙuruciyarsa
An
haifi Sani Sabulu a garin Kanoma da ke cikin ƙaramar hukumar
mulki ta Maru ta jahar Zamfara a shekara ta 1952, a wata unguwa da ake kira
‘yar kuka. Sunan mahaifinsa malan Abubakar Kanoma. Mahaifin nasa ya rasu tun
yana yaro ƙarami (Kafin ya yi auren fari). A lokacin da yake ƙarami
Sani Sabulu ya koyi sana’ar noma da kiyon dabbobi kuma ya zamo mutum mai ƙwazo
da juriya. Duk daɗewar da aka yi a
gona ba ya nuna gazawarsa. Haka kuma Allah ya bashi fasaha ta yadda duk abin da
ya gani zai iya yin irinsa, ko ya kwaikwaye shi. Har wa yau yakan yi farautar
namun daji, musanman ma ƙanana irin su kurciya da ɓeraye[1].
Neman ilminsa
Sani Sabulu ya fara karatun Alƙur’ani mai tsarki a hannun mahaifinsa malan Abubakar. Bayan rasuwar mahaifin nasa ne, sai ya koma wajen wani malami da ke nan unguwarsu mai suna malan Hamisu. Daga nan kuma ya koma wata unguwa da ake kira Jauri inda ya cigaba da karatunsa a wajen wani malami mai suna Malam Abdu a nan cikin Kanoma. Bayan ya bar Kanoma ya koma Zariya, ya ci gaba da karatunsa na Addinin Musulunci. A taƙaice dai Sani Sabulu ya sauke Alƙur’ani hizifi sittin, har kuma ya karanci wasu daga cin littattafan fiƙihu kamar su Ƙawa’idi da Ahalari da Ishmawi da Risala.
Wannan ilimi da ya samu, shi yake taimaka masa wajen gudanar da waƙoƙinsa na baka. Don a kodayaushe in zai fara waƙa yakan soma ne da Basmallah tare da ambaton Ubangiji. Ta fuskar ilmin zamani kuwa, Sani Sabulu bai halarci makarantar boko ba, amma ya halarci ajin yaƙi da jahilci a garin Kanoma. Sai dai duk da haka bayanai sun tabbatar da lokacin da Sani yake yawon sa na duniya ya tsinci wasu ‘yan kalmomi na ingilishi. Wannan ma shi ne dalilin da ya sa idan yana waƙa lokaci-lokaci za a ji yana jejjefa ‘yan kalmomin ingilishi a cikin waƙarsa. Kamar inda yake sa kalmar silolin-silolin a wata waƙarsa. Ya aro ne a cikin harshen Ingilishi, wadda ake rubuta ta kamar haka: slowly-slowly, wadda ma’anar ta ke nufin “a hankali a hankali” ko “sannu-sannu”.
Aure
da iyalinsa
Sani
Sabulu ya auri mata guda huɗu ne a rayuwarsa, matan su ne:
i.
Amina
ii.
Hajara(Haja)
iii.
Sa’a
iv. Masa’uda
Ya
kuma haifi ‘ya’ya guda shida (6) maza biyu mata huɗu da suka haɗa da:
i.
Hashimu
ii.
Jamila
iii.
Nafisatu
iv.
Hindatu
v.
Balkisu
vi. Abubakar (Baban gida),
Sai
dai ya mutu ya bar matan aure guda biyu wato:
i.
Hajara
ii.
Masa’uda.
Waɗannan su ne yawan iyalin Sani Sabulu.
Sana’oinsa
Sani Sabulu bai gudanar da wasu sana’oi da dama ba, baya ga sana’ar gama-gari wato noma, sana’ar da ya fi ba fifiko ita ce makaneza (facin tayoyi), wadda ya koyo daga zariya, kuma ya kawo ta garinsa na haihuwa wato Kanoma. Wannan ya nuna cewa Sani Sabulu bai gaji sana’ar da ya iske mahaifinsa kanta ba, wato dukanci da malanta. Waɗannan su ne sana’oin da Sani Sabulu ya yi a lokacin rayuwar sa.
Baya ga sana’oin gargajiya, Sani ya taɓa yin aikin gwamnati a lokacin da yake zaune a ƙaramar hukumar Koko/Besse da ke jihar kebbi a ƙarƙashin raya al’adun gargajiya na ƙaramar hukumar[2].
Fara waƙarsa
A
fagen kiɗa da waƙa,
Alhaji Sani Sabulu ɗan haye ne, wato
bai gaji kiɗa da waƙa
daga iyaye da kakanni ba. Don haka a iya cewa, ya tsiri wannan sana’a ne da
rana tsaka. Wannan zance ya tabbata a
cikin ɗaiɗaikun waƙoƙinsa.
Sani Sabulu mutun ne da Allah ya sa ƙauna da sha’awar waƙoƙin baka na Hausa a ƙwaƙwalwarsa, tun lokacin yana yaro ƙanƙane. Waƙoƙin makaɗa irin su Hussaini jikan boka da na Dr. Alhaji Mamman Shata na daga cikin waƙoƙin da suka fi kwanata masa a rai. Saboda kusan duk lokacin da yake gudanar da wani aiki a gona ko a wurin makaneza , za a ji shi yana ta ƙoƙarin rera su. Ta haka ne Sani Sabulu ya Sami gambara ya fara kwaikwayon irin waɗannan waƙoƙi[3].
Bayan
Sani Sabulu ya baro zariya ya dawo Kanoma, Allah (S.W.A.) ya jarrabe shi da
kamuwa da ciwon kurkunu, Inda ya share watanni
a zaune. To, bayan Allah ya kuɓutar da shi daga cutar ne, sai ya ga ya
dace ya shirya wa wannan ciwo waƙa domin ya bayyana
irin wahalar da ya sha tare da fito da illolin cutar a fili. Daga nan sai ya ɗauki gambararsa
tare da abokinsa mai yi masa mabanci da rikoda da kaset suka fita cikin daji ya
shirya waƙarsa tare da ɗaukar ta kaset
A lokacin da jama’a suka ji wannan waƙa, sai hankalinsu ya raja’a gare ta. Kuma a dalilin haka ne duk gidan da wata hidima ko sabga ta samu ta aure ko haihuwa, sai su kira Sani Sabulu domin ya shirya masu waƙa[4]
Ana
cikin haka ne sai Sani Sabulu ya bar garin Kanoma zuwa garin Koko ƙaramar
hukumar Koko/Besse da ke cikin jihar Kebbi. A nan ya sami shiga cikin kungiyar
al’adun gargajiya ta ƙaramar hukumar .bayan da suka fahimci fasaha da hikimar
da Allah ya yi masa, Sai suka ɗauke shi a matsayin ma’aikaci a gefen wasannin al’adun
gargajiya. Duk lokacin da aka sami wani buki, sai su tafi a ƙarƙashin
ƙungiyar,
suyi raye-raye na gargajiya. Bayan an ƙare raye-raye sai
Sani Sabulu ya fito fili domin ya waƙe bikin. Haka kuma
a daidai wannan lokaci ne ya waƙe ƙaramar hukumar
Koko/Besse[5].
Sani Sabulu a
Matsayin makaɗi
Alhaji Sani Sabulu, ya zama cikakakken makaɗI, wanda ya ɗauki kiɗa da waƙa a matsayin sana’a bayan ya bar aikin gwamnati aƙaramar hukumar Koko/Besse. Dagan an sai ya haɗa ƙungiyarsa wadda ta ƙunshi makaɗa da ‘yan ma’abba. Wato dai yana gudanar da san’ar sa ta kiɗa da waƙa ne a ƙungiyance. A daidai wannan lokaci ne ya daina amfani da gambara.
Duk da cewa yana gudanar da kiɗan sa a ƙungiyance, Sani Sabulu shi kaɗai yake aiwatar da waƙarsa ba tare da amshi ba. Sai dai akwai wasu ɗaiɗaikun waƙokin sa ake yi wa amshi kamar waƙar Alhaji Isah Mayana. Wato dai yana daga cikin rukunin makaɗan jama’a da ke amfani da tsarin nan na kiɗa da waƙa ba tare da amshi ba.
Hausawa na cewa: “Hannu ɗaya ba ya ɗaukar jinka”. Sani Sabulu yana da ƙungiya wadda ta ƙunshi mataimaka ko yara da ke gudanar da ayyuka daban-daban awajen sana’ar sa ta kiɗa da waƙa.
Akwai
wasu masu kiɗan kalangu, akwai
masu kaɗa ɗan kurkutu kuma
akwai sanƙira wato ɗan ma’abba da masu shirya filin wasa, kai
harma da direba. A taƙaice dai ga yadda tsarin ƙungiyar tasa take:
i.
Alhaji
Sani SabuluJagora
ii.
Haruna
KokoKaɗa kalangu
iii.
Musa
Ɗangarewa“
“
iv.
Mamman
Ɗan
ƙaddara““
v.
Shehu
Ɗan
Ruwan Gora““
vi.
Garba
kalangeta““
vii.
Haruna
BirgediyaKiɗa kurkutu
viii.
Ado
Rano KanoSanƙira
ix.
Ɗan Abu ya yi““
x.
Shu’aibu
Cali““
xi.
Malan
Sani““
xii.
Sama’ilaShirya
filin wasa
xiii. Auta Direban mota
Rasuwarsa
A
ƙarshe
dai Allah ya yi wa Alhaji Sani Sabulu rasuwa a ranar tara ga watan bakwai
shekarar dubu biyu da tara 9/7/2009, a sanadiyyar wani hatsarin mota daya haɗu dashi a kan
hanyarsa ta dawowa gida daga wajen yawonsa na waƙa.
0 Comments
ENGLISH: You are warmly invited to share your comments or ask questions regarding this post or related topics of interest. Your feedback serves as evidence of your appreciation for our hard work and ongoing efforts to sustain this extensive and informative blog. We value your input and engagement.
HAUSA: Kuna iya rubuto mana tsokaci ko tambayoyi a ƙasa. Tsokacinku game da abubuwan da muke ɗorawa shi zai tabbatar mana cewa mutane suna amfana da wannan ƙoƙari da muke yi na tattaro muku ɗimbin ilimummuka a wannan kafar intanet.