Kundin Binciken Da Aka Gabatar Na Neman Digirin Farko, Ƙarƙashin Sashen Harsunan Najeriya Da Walwalar Harshe, Tsangayar Adamtaka, Jami'ar Sule Lamiɗo Kafin Hausa, Jihar Jigawa, Yuli, 2023.
GUDUNMAWAR DAM ƊIN MUHAMMADU AYUBA, WAJEN BUNƘASA TATTALIN ARZUKI DA AL'ADUN GARIN KAZAURE.
NA
YUSIF MUKHTAR
Yusifmukhtar24@yahoo.com
+234
(09) 037920843
TABBATARWA
Haƙiƙa
na tabbata cewa, ni Yusif Mukhtar ni na rubuta wannan kundin bincike da kaina,
mai suna: “Gudummawar Dam ɗin Muhammadu Ayuba wajen bunƙasa
tattalin arzuki da Al'adun garin Kazaure”.
A ƙarƙashin jagorancin Hon. Dr. Habibu Abdulƙadir Musawa. Duk bayanan da aka samo daga wata madogara, babu shakka na ambato madogarar a cikin matani ko kuma manazartar da aka kawo a ƙarshen wannan kundi. Babu wani ɓangare na wannan aiki da aka taɓa gabatarwa ko wallafawa a wani wuri, a matsayin kundin digiri ko na diploma ko na takardar shedar malanta ta ƙasa wato (NCE) ko kuma maƙalu da mujallu.
SHAFIN AMINCEWA
Wannan kundi mai taken “Gudunmawar Dam ɗin Muhammadu Ayuba, wajen Bunƙasa tattalin arzuki da Al'adun garin Kazaure”. Ya sami damar karanta wa da duba wa, da samin amince wa a matsayin wani ɓangare na cika sharuɗɗa da ƙa’idar samun takardar shaidar kammala digiri na farko (B.A HAUSA). A tsangayar Adamtaka, sashen nazarin harsunan Najeriya da Al'adu, A Jami'ar Sule Lamiɗo da ke Kafin Hausa, jihar Jigawa.
SADAUKARWA
Na sadaukar da wannan aiki ga abubuwan alfaharina kuma ababen koyina wato iyayena, Alh. Mal. Mukhtar Lawan Ɗankullu, da Malama Rabi'atu Musa. Sannan na sadaukar da wannan aiki ga ahalin "DARHO FAMILY". Da "HAJIYA "RABI'ATU FAMILY". Bayan haka na sadaukar da wannan aiki ga malamaina da kuma Duniyar ilimi, da sauran Jama'a, waɗanda Alƙalami bai sami damar dangwalar tawada, wajen rubuta sunayensu ba, su ne waɗanda suka sanya ni a hanya ingantacciya tun daga ƙuruciyata har zuwa wannan mataki da nike a yanzu.
GODIYA
Da sunan
Allah mai rahama mai jin ƙai, masanin
dukkan halittun sarari da na ɓoye. Dukkan yabo da godiya sun tabbata
gare shi. Allah ka yi daɗin tsira ga fiyayyen halitta, shugaban
dukkan manzanni kuma manzon ƙarshe, bawan
Allah Annabi Muhammadu Ɗan Aminatu da
Abdullahi, Sallallahu alaihi wa sallam! Godiya marar iyaka ga Allah (S.W.T),
wanda ya ba ni dama da ikon karatu da kammala shi a Jami'a mai tarin albarka ta
Sule Lamiɗo da ke garin
Kafin Hausa, cikin jahar Jigawa, ya Allah! Ka sanya albarka a cikin wannan
karatu na mu. Amin summa amin!
Haƙiƙa
yabon gwani ya zama tilas, saboda haka ina miƙa godiya ta
musanman ga iyayena Alh. Mal. Mukhtar Lawan Adam da Marigayiya Hjy. Rabi'atu
Musa Allah ya jaddada rahama amin da Dr. Ibrahim I. Ahmad Todarya bisa
shawarwari da gudummawa tare da nuna ƙauna ta
musamman a gare ni Allah ya ƙara ɗauka, haka
kuma ina miƙa godiya ta musamman ga babbar yayata wato
A'isha Mukhtar Lawan da sauran yayye na da ahalina, da kuma abokan arzuƙa
a bisa irin gudunmawoyinsu a kaina Allah ya biya ku amin.
Ba zan yi tuya in manta da albasa ba, wajen miƙa
bangajiya da godiya marar misaltuwa ga jagoran da ya yi ƙoƙari
matuƙa gaya, wajen sadaukar da lokacinsa da
iliminsa, domin ganin an aje ƙwarya a
gurbin da ya dace, ma'ana ayi aiki ingantacce, wato haziƙi fasihi Hon.
Dr. Habibu Abdulƙadir, wanda shi ne ya yi min Jagoran wannan
aiki, tun daga farko har zuwa ƙarshe na sami
damar kammala wannan bincike cikin nasara. Allah ya ƙara ilimi da ɗaukaka ya ƙaro
arziki marar yankewa da basira, Na gode Allah ya ƙara hasken
makaranta, ya kawo ci gaba mai amfani. Allah ya saka masa da mafificin alheri,
ya sa Aljanna Firdausi ce makoma a gare mu ranar gobe ƙiyama, Amin
summa amin.
Haka kuma ina miƙa godiya ta
musamman ga shugaban wannan sashe na nazarin harsunan Najeriya da kimiyyar
harshe na Jami'ar Sule Lamiɗo wato; Dr. Ma'azu Sa'adu Muhammad
(Dr. Kudan). Wanda bisa jajircewa da amince wa da shawarwari da kyakkyawan
jagorancinsa muka gudanar da wannan karatu na digirin farko. Allah ya ƙara
buɗi da basira
da ci gaba mai amfani.
Sannan ina miƙa babbar
godiya ta musamman ga Jajirtaccen malami haziƙi fasihi kuma
adali wato; Malam Abdulƙadir Ginsau, wanda ya
yi ƙoƙari matuƙa
gaya wajen sadaukar da iliminsa da lokacinsa da sauran damammakin da yake da
su, wajen ganin Albasa ta yi halin ruwa wato wannan aiki ya inganta. Allah ya ƙaro
ɗaukaka da
arziki marar yankewa Amin. Haka kuma ina miƙa godiya ta
musamman ga sauran kafatanin malaman wannan sashe, irin su: Farfesa Aliyu
Muhammad Bunza, da Farfesa Isah Mukhtar, da Farfesa Muhammad Aminu Mu'azu, da
Farfesa Usman Usaini Fagge, da Farfesa Salisu Garba Kargi, da Farfes Ibrahim
Garba Satatima, da Dr. Ɗahiru Abdulƙadir
Dr. Auwal Ado Aujara (Dr. A.A. Aujara) da Dr. Abdulmumini da Dr. Jamilu
Muhammad da Malam Muhammad Sani Lawan, da Malam Hassan Sabo, da Malam Yusuf
Nuhu Inuwa da Malama Halima Kurawa, da Sauran malaman Sashe baki ɗaya, waɗanda suka
bayar da irin ta su gudummawar wajen karatu da shawarwarin da suka dace ɗalibi ya yi
amfani da su wajen gudanar da karatu har ya kawo ƙarshe. Allah
ya ƙara basira ya saka musu da alheri baki ɗaya.
Haƙiƙa
ɗan halak ba
ya mantawa da alheri, ya zama tilas a gare ni na miƙa godiya ga
Farfesa Yusufu Abdullahi Riɓaɗo da Farfesa
Sani Lawan Taura da Farfesa Umar Saje, da Dr. Mustapha Hussaini Garun Gabas da
Malama Hussaina Ibrahim Ringim, da Malam Izaddeen da sauran waɗanda Allah
bai sa na ambaci sunayensu ba, na gode! Allah ya saka da alheri amin.
Tabbas! Ba zan taɓa mantawa da
abokan Karatuna ba, waɗanda muka fara gwagwarmayar karatu da su, tun
daga farko har zuwa wannan lokaci ba, irin su: Adamu Sulaiman, da Umar Muhammad
Ɗan-Asabe da Jazuli Nuhu Achilafiya da Aminu
Ado Usman da Usman Sani da Usman Abdullahi, da Sayyida Habiba Abubakar Ibrahim
B/Kd, ƴar uwa kuma Babbar Aminiya, da Tawakkaliyya
Mukhtar da Bahijja Ibrahim Adamu da Maryam Aliyu Usman da Hafsat Lawan Tambari
da sauran waɗanda ban
ambaci sunayensu ba, haƙiƙa
ina matuƙar alfahari da su.
Godiya marar misaltuwa zuwa ga Hukumar
masarautar Kazaure mai albarka a bisa gudunmawar da aka ba ni, wajen samar min
da abubuwan da na ke buƙata daga gare ta, a
yayin gudanar da wannan bincike, tabbas masarautar garin Kazaure ta haɗa ni da waɗanda suke da
sani kan tarihi da harkokin da suka shafi garin Kazaure da kewaye, ba zan taɓa mantawa da
wannan gudunmawa ba na gode! Allah ya saka da alheri ya ƙara wa sarki
lafiya amin.
A ƙarshe ina miƙa
godiya zuwa ga Al'ummar garin Kafin Hausa da Jami'an tsaron Kafin Hausa, a bisa
zama na lumana da mu ka yi da su na tsawon wani lokaci, mun zauna lafiya ba
cuta ba cutarwa Allah ya saka da alheri, na gode!
TSAKURE
Wannan
bincike mai taken "Gudunmawar Dam ɗin Muhammadu Ayuba
wajen bunƙasa tattakin arziki da Al'adun garin
Kazaure". An aiwatar da shi ne a bisa dalilin samar da rubutaccen kundi,
mai ɗauke da
tarihi da gudummawar Dam ɗin Muhammadu Ayuba ya bayar, wajen bunƙasa
tattalin arziki da Al'adun garin Kazaure. Ganin cewar ayyukan da hannu ya kai
gare su waɗanda magabata
suka gudanar, a kan abubuwan da suka shafi garin Kazaure, ba su himmatu sosai
ba a kan abun da ya shafi Dam ɗin Muhammadu Ayuba ba.
Wannan shi ne ya bayar da damar himmatuwa
domin aiwatar da wannann bincike, a kan Gudunmawar Dam ɗin Muhammadu
Ayuba, domin fito da bayanai masu muhimmanci a kansa. Da kuma samar da abun
karanta wa da nazari ga ɗalibai da kuma manazarta waɗanda suka haɗa da:
Manazartan tarihi da al' adu, da sauran Jama'a masu sha'awar karance-karance.
Domin haka manufar wannan bincike ita ce
nazari akan Dam ɗin Muhammadu
Ayuba, domin gano irin gudunmawar da yake bayarwa wajen bunƙasa
tattalin arzukin garin kazaure. Sannan yana daga cikin manufar wannan aikin, ƙoƙarin
nuna fa'idar da Dam ɗin yake da ita ga rayuwar Al'ummar Kazaure da
sauran Jama'ar Hausawa baki ɗaya, tare da nuna yadda Hausawan yau
suke riƙon sakainar kashi da kayan tarihinsu da
kyawawan al'adunsu na dauri. Sannan an yi ƙoƙarin
nuna muhinmanci da fa'idar da Dam ɗin Muhammadu Ayuba yake da ita ga
rayuwar mazauna garin Kazaure da sauran mutanen da suka kasance Hausawa.
Hanyoyin
da aka bi yayin gudanar da wannan bincike, sun haɗa da:
Ziyartar ɗakunan karatu
na Jami'o'i da cibiyoyin bincike da masana tarihin garin Kazaure da ziyartar
Dam ɗin domin gani
da ido da kuma zanta wa da masu gudanar da sa'na'o'i a ciki da wajen Dam ɗin na
Muhammadu Ayuba.
Tabbas an tabbatar da abin da manazarta suke
cewa "Sana'o'in gargajiyar Hausawa suna bunƙasa tattalin
arzukin Al'umma, wanda daga cikin sana'o'in har suke yi wa wata kirari da
cewa" Noma tushen arzuki". An kuma kawo bayanai akan ire-iren
sana'o'in da ake gudanarwa a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu
Ayuba. Tare da bayyana gudunmawar su wajen bunƙasa tattalin
arzukin garin Kazaure.
MAƘUNSHIYA
TABBATARWA----I
SHAFIN
AMINCEWA----II
SADAUKARWA----III
GODIYA------IƁ
TSAKURE----ƁII
ƘUNSHIYA----IƊ
BABI NA ƊAYA.
GABATARWA
1.0
SHIMFIƊA----1
1.1
DALILAN BINCIKE----3
1.2
MANUFAR BINCIKE----4
1.3
MUHINMANCIN BINCIKE----5
1.4
FARFAJIYAR BINCIKE----7
1.5
TAMBAYOYIN BINCIKE----8
1.6
MA'ANAR MUHINMAN KALMOMI--9
1.6.1 Gudunmawa----9
1.6.2 Dam------9
1.6.3 Muhammadu Ayuba----9
1.6.4 Bunƙasa----9
1.6.5
Tattalin arzuki----10
1.6.6
Garin Kazaure----10
1.7
NAƊEWA----10
BABI NA BIYU.
BITAR AYYUKAN
MAGABATA
2.0
SHIMFIƊA----12
2.1
TAƘAITACCEN TARIHIN GARIN KAZAURE--13
2.2
TAƘAITACCEN TARIHIN MUHAMMADU AYUBA17
2.3
TAƘAITACCEN TARIHIN DAM ƊIN MUHAMMADU
AYUBA20
2.4
MA'ANAR AL"ADA----23
2.4.1 Rabe-raben Al'ada----26
2.4 2 Muhinmancin Al'ada----28
2.4.3 Sifofin Al'ada----29
2.5
MAKAMANTAN BINCIKE----30
2.5.1 Bugaggun Litattafai ----31
2.5 2 Kundayen Bincike----33
2.5.3 Maƙalu----38
2.5.4 Mujallu----41
2.5.5
Takardun ƙara wa juna sani----43
2.5.6 Jaridu ----46
2.7
NAƊEWA--49
BABI NA UKU
HANYOYIN GUDANAR DA
BINCIKE
3.0
SHIMFIƊA----50
3.1
LURA/SA-IDO----51
3.2
NAƊAR ZANTUKA----51
3.3
ƊAUKAR HOTUNA----52
3.4
TATTARO BAYANAI TA HANYAR RABA MATAMBAYIYA.52
3.5
TATTAUNAWA/ZANTAWA--53
3.6
TATTAKI----53
3.7
NAƊEWA----54
BABI NA HUƊU
GUNDARIN BINCIKE
4.0
SHIMFIƊA----55
4.1
GUDUNMAWAR DAM ƊIN MUHAMMADU AYUBA GA AL’UMMAR KAZAURE------55
4.2
GUDUNMAWAR DAM ƊIN DANGANE DA RAYA AL’ADUN GARGAJIYA NA
BAHAUSHE ----57
4.2.1 Sana'ar Su (kamun kifi)..----57
4.2.2 Sana'ar Noma----63
4.2.3 Sana'ar Fawa----70
4.2.4 Sana'ar Ga-ruwa----73
4.2.5 Sana'ar Wanki----74
4.2.6 Sana'ar Kiwo----75
4.3
TASIRIN AL'ADUN SIHIRI DA SUKA SHAFI DAM ƊIN MUHAMMADU
AYUBA----76
4.4
CAMFE-CAMFEN DA SUKA SHAFI DAM ƊIN MUHAMMADU
AYUBA------78
4.5
TASIRIN SANA'O'I NA ZAMANI DA SUKE A DAM ƊIN MUHAMMADU
AYUBA----79
4.6
NAƊEWA----81
BABI NA BIYAR.
KAMMALAWA
5.0
SHIMFIƊA----82
5.1
TAƘAITAWA----82
5.2
SAKAMAKON BINCIKE----84
5.3
SHAWARWARI----86
5.4
NAƊEWA----88
MANAZARTA------90
MUTANEN
DA A KA TATTAUNA DA SU---.94
RATAYE
NA 1, 2,
BABI NA ƊAYA
GABATARWA
1.0
SHIMFIƊA
Wannan nazari an
yi shi ne a kan; “Gudunmawar Dam ɗin Muhammadu
Ayuba wajen bunƙasa tattalin
arzuki da Al'adun garin Kazaure”, da kuma ta wace hanya Dam ɗin yake haɓaka tattalin
arzukin da Al'adun garin Kazaure dangane da sana'o'in gargajiya na Bahaushe.
Nazarin al'adun
gargajiya kan iya taɓo dukkanin ɓangarorin rayuwar al'ummar Hausawa ta kowane fanni, kamar
abincinsu, tufafinsu, muhallinsu, sarautunsu, sana'o'insu, magungunansu,
bukukuwansu, sarautunsu, da sauransu. Kamar sauran al'ummomin Duniya, Hausawa
al'umma ce da Allah ya sanya mata riƙon al'adunsu na gargajiya, da kuma yin amfani da su a dukkanin
waje ko muhallin da suka tsinci kansu, kuma suna ba da ƙwazo da himma da ƙoƙari gami da jajircewa wajan ganin
sun inganta su. Irin wannan ƙoƙari da ƙwazon ne ya sa ake samun sana'o'in gargajiya daban-daban, waɗanda suka haɗa da; Su
(kamun-kifi) da Noma da Fawa, da Sassaƙa da Farauta da Ƙira da Wanzanci da Jima da Rini da Dukanci da Fatauci da Ɗinki da Saƙa da Ɗori da kuma uwa uba wato Malanta,
kamar yadda masu fasahar baka kan ce; "ilimi jagoran rayuwa".
Suna yin amfani da waɗannan nau'o'in sana'o'in wajan samar wa da kawunansu abubuwan
biyan buƙatunsu na yau da
kullum, kuma suna ba wa waɗannan sana'o'in
muhimmanci matuƙa gaya. A wannan
nazari an duba an tantance an ware tsakanin zare da abawa an zaƙuko wasu daga cikin sana'o'in
gargajiya na zahirin Bahaushe wanda suke gudana a jiya da kuma yau a ciki da
wajen Dam ɗin garin Kazaure na Muhammadu Ayuba (magajin gari) wanda
tattalin arzuƙin garin Kazaure
yake ɓunƙasa da kuma haɓaka ta dalilinsu,
waɗannan sana'o'in sun haɗa da: Noma da Su (kamun-kifi) da Fawa da wankin tufafi da na
motoci da babura da adon cikin gida da kuma sana'ar ga-ruwa da ake samu a
rijiyoyin da aka gina a Dam ɗin wanda ake ɗibar ruwan ana shiga da shi lunguna da saƙo-saƙo kwararo da tudu na cikin garin
Kazaure, gami da samar da wani yanayi mai kyau da ban sha'awa da Dam ɗin yake bayarwa wanda ya sanya ɗalibai da masu shirya finafinai suke ziyartar gurin domin
inganta sana'arsu, da sauran sana'o'in Hausawa na gargajiya birjik kamar
sana'ar Aski da Yankan farce da Saƙa da Rini da Jima da Faskare da makamantansu.
Waɗannan sana'o'in
sanannu ne kuma daɗaɗɗu ne a wajen al'ummar Hausawa, kayayyakin da ake samarwa ta
hanyarsu suna da matuƙar tasiri da amfani ga al'ummar Hausawa kamar yadda
nagartattun masana da manazarta irin su: Bunza (2006) da Sani (1986) da Rimmer
(1948) da Garba (1999) da sauransu suka bayyana. A wannan babin ne za a yi
bayanin wasu ginshiƙai kuma ƙashin bayan kowane irin bincike na ilimi, wanda in babu su to
tabbas babu nagartaccen bincike, wato dalilin bincike da manufa gami da
tambayoyin da binciken yake ɗauke da su har da
iya farfajiyar da bincike ya gudana, domin Hausawa kan ce: "Dai-dai ruwa
dai-dai tsaki", da sauran muhinman abubuwan da bincike na ilimi yake da
su.
1.1
DALILAN BINCIKE
Kamar yadda aka riga aka sani kowane abu da
ake gudanarwa ko ake kan aiwatarwa a kwai dalilan aiwatar da shi. Saboda haka
wannan bincike yana da dalilai masu tarin yawa wanda suka haɗa da;
- Dalili na farko da ya sanya
wannan bincike shi ne; domin a samar da rubutaccen kundi mai ɗauke da gudunmawar da Dam ɗin muhammadu Ayuba ya bayar
wajan bunƙasa tattalin arzuƙi da Al'adun garin Kazaure,
ganin cewar ayyukan da hannu ya kai garesu wanda magabata suka aiwatar a
kan wasu muhimman abubuwa na garin Kazaure, ba su himmatu sosai ba a kan
abubuwan da suka shafi Dam ɗin, da kuma abubuwan da suke gudana a ciki da wajensa ba,
wannan shi ne dalilin da ya ba da damar himmatuwa domin aiwatar da wannan
bincike akan gudunmawar da Dam ɗin ya bayar wajen haɓaka tattalin arzuƙin garin kazaure tare da fito
da bayanai a kansa a gargajiyance.
- Haka kuma daga cikin dalilan
gudanar da wannan bincike akwai samun sahalewar kammala digiri na farko,
kamar yadda doka ta ilimi ta tanada kafin a ba wa ɗalibi takardar shedar kammala digiri ya zama tilas a
kansa ya yi rubutu akan wani batu mai muhinmanci domin bayar da muhimmiyar
gudunmawa ga fannin ilimi.
- Wani dalilin na wannan bincike
shi ne samar da muhimmi kuma nagartacce ingantaccen abun karantawa da
nazari ga ɗalibai da kuma sauran manazarta
waɗanda suka haɗa da; manazarta al'adu da
tarihi da kuma sauran jama'a masu buƙata ko sha'awar
karance-karance na ƙarawa kai ilimi da sauran dalilan da ba za a rasa ba.
- Na daga cikin dalilan gudanar
da wannan bincike raya al'adun Hausawa da kuma la'akari da yadda suke
wakana a ciki da wajen Dam ɗin muhammadu Ayuba (magajin gari) na garin kazaure domin
taskance su da kuma adana su.
- Wani dalilin da ya sanya
wannan nazari shi ne domin sanin irin abubuwan da suke da matuƙar muhinmanci ga rayuwar
al'ummar garin Kazaure wanda suke gudana a ciki da wajen Dam ɗin na Muhammadu Ayuba
(Magajin-gari).
- Na daga cikin dalilan wannan
bincike gano ta wace hanya Dam ɗin yake ba da muhinmiyar gudunmawa wajan haɓakar tattalin arzuƙin garin na Kazaure.
1.2
MANUFAR BINCIKE
Hausawa sukan ce " In ka ji gangami, da labari", haka kuma masu
fasahar baka na cewa " Banza ba ta kai zomo kasuwa". A kowane lokaci
mutum ba ya yin wani abu sai yana da manufar da yake son cimmawa, haka kuma
wannan bincike yana ɗamfare ko tattare
da nagartattun kuma fasihan manufofi da yake da buƙatar cimmawa, wasu daga cikinsu sun
haɗa da:
Babbar manufar
wannan bincike ita ce; nazari gami da bincike mai zurfi a kan Dam ɗin Kazaure na Muhammadu Ayuba, tare da binciko abubuwan da
suke a ciki da wajensa, da suka shafi gargajiyar Bahaushe.
Sannan kuma yana ɗaya daga cikin manufar wannan bincike ko nazari, ƙoƙarin nuna fa'idar ko amfanin Dam ɗin na Muhammadu Ayuba da irin muhinmancin da yake bayarwa ga
rayuwar mazauna garin Kazaure da kuma sauran al'ummar Hausawa baki ɗaya.
Haka kuma wata
manufar wannan bicike ita ce; nuna yadda wasu Hausawan dauri da kuma Hausawan
yau suke riƙon sakainar kashi
da nuna halin ko in kula da suke yi a kan muhinman abubuwan tarihinsu da
kyawawan al'adunsu da sauran wasu manufofi daban-daban.
1.3 MUHIMMANCIN BINCIKE
Kamar yadda masana suka bayyana muhinmanci kalma ce da ke nuni
da daraja ko ƙima ko martaba
gami da inganci, a kowane lokaci aka ce ana gudanar da bincike a fagen ilimi ba
ya rasa nasaba ko ƙoƙarin binciko wani sabon al'amari, ko kuma gano yanayin yadda
wani abu ya ke faruwa ko ake kan gudanar da shi. Saboda haka wannan bincike ya
na da muhimmanci kamar haka:
- Wannan bincike yana da
muhinmanci ga wasu daga cikin fagagen bincike na Hausa, musanman ta ɓangaren al'ada da kuma Adabi,
ma'ana wannan bincike da ake gudanarwa yana da muhinmin muhinmanci ga
fannin al'ada, domin binciken ya taimaka wajen gano al'adun Hausawa, irin
su Noma da kiwo da fawa da su (kamun-kifi) da sauran al'adun da suke a ƙasar Hausa. Ta hanyar adana ko
taskance irin waɗannan abubuwa na al'adu a cikin kundi, wanda yin hakan ne
zai ba da matuƙar gudunmawa ga ƴan baya akan irin kyawawan al'adun
magabata, waɗanda suka haɗar da sana'o'i da bukukuwa da
sauran al'adun al'umma.
- Haka kuma wannan bincike yana
da matuƙar muhinmanci a fannin Adabi, kamar yadda masana suka
bayyana Adabi shi ne hoto ko madubi ko taswira da al'umma suke amfani da
shi wajan duba yadda al'umma suka hinmatu wajan gudanar da dukkannin
al'amuran rayuwarsu. Haka ma wannan bincike zai bayyana yadda Al'ummar
garin Kazaure suka rinƙa gudanar da rayuwarsu a zamanin da ya shuɗe kafin samuwar Dam ɗin Muhammadu Ayuba, da kuma
yadda suke gudanar da rayuwarsu bayan samuwar Dam ɗin.
Haka kuma wannan bincike shi ma zai kasance tamkar wani madubi
ne da mutane za su runƙa dubawa domin su samu damar sanin yanayin yadda al'ummar
garin kazaure suka runƙa gudanar da rayuwarsu a zamani ko lokacin da ya shuɗe da kuma yadda al'ummar garin kazaure suke gudanar da
rayuwarsu a wannan lokaci.
Haka kuma wannan bincike yana da muhinmanci a fannin tarihi,
domin bincike ne da ake a kan abun da ya ruga ya shuɗe tun zamani daɗaɗɗe ko makusanci da ya shuɗe da kuma kan abun da yake kan gudana yanzu, da kuma kirdadon
abun da ake zaton zai iya wakana a nan gaba. Saboda haka wannan bincike ne da
ake gudanar da shi a kan Dam ɗin garin Kazaure
na Muhammadu Ayuba, tare da yin bincike game da abubuwan da suka wakana a
dalilin samuwar Dam ɗin , gami da
hasashen abin da ka iya faruwa a nan gaba, tare da yin himma wajen ganin an
taskance su domin ƴan baya masu nazari wata rana su duba su karanta su ga yadda
magabatansu suka yi ƙoƙarin tafiyar da rayuwarsu, wanda hakan na iya zama sanadiyar
su jinjinawa magabatansu a bisa ƙoƙarin da suka yi.
- Haka kuma muhinmancin bincike
ba ya ƙarewa face an bayyana hanyoyi da kuma yadda binciken zai
taimakawa ɗalibai da masu bincike
(manazarta) wajen yin nazari, domin zai kasance wata ragin hanya ce ga
masu nazari akan abubuwan da suka shafi al'adun Hausawa, da kuma garuruwan
Hausawa.
1.4 FARFAJIYAR BINCIKE
Hausawa na cewa
" Kowa da kiwon da ya ƙarɓeshi, maƙwafcin mai Akuya ya sai Kura".
Yayin da wasu masu fasahar baka kan ce; " Kowa da muhallinsa, an ce da
Jemage kifi yana gayyatar ka biki", ya ce " a gayawa kifin ya kawomin
gayyatar da kansa zuwa da kai ya zarce saƙo". Wasu gwanayen azanci suka ce " Dai-dai ruwa,
dai-dai tsaki". Wato komai da iyakarsa, wannan bincike an ƙuduri aniyar aiwatar da shi ne a ɓangaren al'ada wato fannin sana'o'i da kuma Adabi wato fannin
tarihi. domin zaƙulo ko binciko
irin gudunmawar da Dam ɗin garin Kazaure
na Muhammadu Ayuba ya bayar wajan haɓaka tattalin arzuƙin garin Kazaure, saboda haka
wannan aikin bai shafi kimiyyar harshe ba, bincike ne da ya shafi al'ada da
tarihi. Farfajiyar wannan bincike iya fannin sana'o'in Hausawa da sauran
al'adun Hausawa ya shafa, waɗanda suke gudana
a garin Kazaure, kuma a cikin garin Kazauren bai shafi kasuwanni ko masarauta
ko duwatsun garin Kazaure ba, bai kuma shafi ruwan Dam ɗin garin Kazaure na Arewa da garin ba wato Dam ɗin Ibrahim Saminu Turaki. Haka kuma bai shafi Dam ɗin yammacin garin Kazaure ba wato Dam ɗin Dambo Dam, kuma bai shafi Dam ɗin Karaf-tayi ba, ya shafi iya Dam ɗin dake kudancin garin Kazaure wato Dam ɗin Muhammadu Ayuba ( magajin-gari).
1.5
TAMBAYOYIN BINCIKE
Sanannen abu ne cewa duk wani nazari ko bincike na ilimi yana
da tambayoyi ko kuma hasashen da yake da buƙatar tabbatarwa ko samun amsoshi
nagartattu kuma ingantattu da za su amsa tambayoyin da binciken yake ɗauke da su. Saboda haka wannan bincike ma ya shirya tsaf domin
gano amsar wasu nagartattun tambayoyi da yake ɗauke da su, kamar haka:
- Shin wace irin gudunmawa Dam ɗin Muhammadu Ayuba na garin
Kazaure ya bayar wajen haɓakar tattalin arzuƙi a garin Kazaure ta fuskar
sana'o'in Hausawa na gargajiya?
- Anya samuwar Dam ɗin Muhammadu Ayuba na garin
Kazaure ya samar da wani ci gaba ga tattalin arzuƙin Kazaure ta fannin sana'o'in
gargajiyar Bahaushe?
- Ko Dam ɗin garin Kazaure na Muhammadu Ayuba ya na da wata fa'ida
ga mutanen garin kazaure da kewayanta?
- Ko a kwai wani sihiri na
Iskoki (Aljanu) a Dam ɗin garin Kazaure na Muhammadu Ayuba?
- Ko a kwai wasu camfe-camfe da
ake yi game da Dam ɗin garin Kazaure na Muhammadu Ayuba?
- Wai da gaske ne samuwar Dam ɗin garin kazaure na Muhammadu
Ayuba ya sanya ɗalibai da sauran jama'a na zuwa wajen domin nishaɗantarwa?
1.6 MA'ANAR
MUHIMMAN KALMOMI
Kamar yanda masu iya magana kan ce " Tarayya ita ke
haifar da tsarin zaman jama'a a wuri ɗaya har wasu ke mulkar wasu", haka abin yake tarayya ita
ke sanya shinkafa ta cika tukunya". Sanannen abu ne cewa gamayyar kalmomi
ita ke sa su haɗu su haɗa ƙarfi da ƙarfe wajen bayar da wata muhinmiyar
jumla mai ma'ana ko akasin haka, haka wannan Jumlar gamayyar wasu zaƙaƙuran kalmomi ce ta haifar da su,
muhimman kalmomin su ne:
1.6.1
GUDUNMAWA:- Kalma ce da ke nuni da ƙoƙarin wani abu wajen kawo haɓaka ko akasin haka.
1.6.1
DAM:- Kalma ce da take nuna ruwa wanda ƙorama ta ke wucewa ta wajen, sai a
tare shi ya zauna a wani wuri na musamman ya daina wucewa, akasin ruwa wanda
yake tafiya yau da gobe wanda ake wa laƙabi da suna kogi.
1.6.3
MUHAMMADU AYUBA:- Ya na ɗaya daga cikin manyan mutane kuma manyan hakimai masu amana
yardaddun sarkin Kazaure, wanda kuma shi ne ya gina Dam ɗin a lokacin yana kwamishinan ayyuka na Jahar Kano karkashin
gwabna Audu Bako, wanda shugaban ƙasa na lokacin sunansa Yakubu Gawon.
1.6.4 BUNƘASA :-
Kalma ce da take nuni da hauhawa ko
haɓaka ko ci gaba na wani abu.
1.6.5
TATTALIN ARZUKI :- Kamar yadda
masana suka bayyana kalmar tattalin arzuki ta na nuni da wani makami ko abu ko
abubuwa masu muhinmanci na more rayuwar yau da kullum da kuma gudanar da rayuwa
a tsakanin al'umma daban-daban (Bunza, 2006).
1.6.6
GARIN KAZAURE :- Yana ɗaya daga cikin garuruwan Hausawa masu tarihi da yake a cikin
jahar Jigawa a Arewacin ƙasar Nijeriya.
1.8. NAƊEWA.
Bisa duba da la'akari da bayanai da jawaban da suka gabata tun
daga farkon wannan babi an fara ne akan wasu muhinman abubuwa kuma nagartattu ƙashin bayan kowane bincike na
ilimi, kamar yadda masa suka zauna suka tattauna aka furzar gami da misayar
yawu, yayin da wasu suka dangwali tawada wasu kuma suka taɓo Alli, amma duk daga ƙarshe dukkaninsu Dodo ɗaya su kai wa tsafi, ma'ana sakamako ɗaya suka fitar.
Wanda kuma aka yi
bayanin su ɗaya bayan ɗaya tun daga kan
dalili ko batun da ya somi aiwatar da wannan bincike domin komai sai da dalili,
haka kuma aka yi bayanin manufar da wannan bincike yake da ita kamar yadda duk
wani batu na ilimi yana da manufarsa, aka kuma kawo muhiman tambayoyin da
wannan bincike yake da buƙatar samun amsoshinsu, tare da kawo bayanin muhinmancin da
wannan bincike yake da shi, har da kuma bayanin iya farfajiyar da wannan
bincike yake da buƙatar gudana, sannan aka kawo ma'anonin muhinman kalmomin da
suka haɗu suka gina wannan bincike. Yayin da a ƙarshe kuma aka kawo kammalawa kamar
yadda sunnar kowane babi ce yayin da aka gama bayani a rufe babin da kammalawa.
BABI NA BIYU
BITAR AYYUKAN DA SU KA GABATA
2.0 SHIMFIƊA.
Ƙwararru a fagen
sarrafa harshe kan ce "Da na gaba ake gane zurfin ruwa, ko da na gaban
wada ne", haka an tabbata cewa "Waiwaye adon tafiya", babu
shakka ko tantama wannan magana ta da ce da abin da aka tattauna aka furzar a
wannan babin, ma'ana a kowane abu da mutum zai yi yana da matuƙar amfani ya riƙa waiwaya wa baya domin duba yadda
magabata suka gudanar da nasu aikin. Yin hakan tabbas zai taimaka wajen sanin
yadda ya kamata ya gudanar da nasa aikin domin ganin kwalliya ta biya kuɗin sabulu.
Haka kuma an yi ƙoƙari gami da jajircewa wajen bin
diddigin ayyukan da suka gabata, wanda suke da alaƙa ta kai-tsaye da wannan bincike,
daga cikin abubuwan da aka bibiya sun haɗa da: Bugaggun litattafai, da mujallu da jaridu da muƙalu gami da kundayen binciken da
aka gabatar na kammala karatu tun daga matakin difuloma da takardar neman
shedar malanta ta ƙasa wato (N.C.E.) har da digirin farko da na biyu da na uku
kuma da takardun da aka gabatar a tarukan ƙarawa juna sani. An kuma yi ƙoƙarin zaƙulo gami da binciko hirarrakin da
aka gabatar a kafafen yaɗa labarai da wasu
ayyukan da aka samu a kafafen sadarwa (yanar gizo-gizo) gami da jajircewa wajan
bibiyar ƙamusun Hausa da
na Turanci. Dalilin hakan shi ne samun haske da madogara a kan yadda za a
gudanar gami da inganta wannan bincike mai taken "Gudunmawar Dam ɗin Muhammadu Ayuba wajan haɓaƙa tattakin arzuƙin garin Kazaure".
2.1 TAƘAITACCEN TARIHIN GARIN KAZAURE
Ƙasar kazaure tana daga arewacin Kano, kuma tana kudancin ƙasar Daura, daga yamma ta yi iyaka
da ƙasar Katsina.
Tana da murabba'in kilomita dubu da ɗari bakwai da
tamanin (1780sƙ). Masarautar
Kazaure ta ƙunshi ƙananan hukumomi kamar haka:
Kazaure, Roni, Gwiwa, ƴankwashi. Ƙidayar farko da aka gabatar a ƙasar kazaure ta bayyana adadin
yawan mutane kimanin dubu talatin da huɗu da ɗari da talatin da
tara (34,139) a wancan gabataccen lokacin a shekarar 1908. A ƙidayar da aka gudanar ta shekarar
2006, al'ummar masarautar sun ƙaru izuwa dubu ɗari biyar da wani
abu (500,000). Garin yana tsakanin duwatsu da ƙorama, a kewaye da garin akwai
albarkatun ƙasa da tsirrai da
fadamu, akwai gada wadda ta haɗa tsohon garin
wato cikin gari da kanti. Kaso tamanin cikin ɗari na tattalin arzuƙin mutanen garin ya ta'allaƙa ne akan Noma, da Kiyo, da ƙananan sana'o'i irin su Rini da
Jima da Ƙira da Saƙa, da Noman rani da na damuna.
Sannan kuma Allah ya albarkaci garin da ƙananan masana'antu, kamar gidajen Burodi, da gidajen ruwa
(pure water) da kuma gidajen abinci (restuarants) da makamantan su. Akwai
wurare na musamman da aka tanada don gina manyan masana'antu a nan gaba.
Abin da ƙasar ta mallaka na ƙarƙashin ƙasa, sun haɗa da; Duwatsu waɗanda za a iya sarrafawa zuwa "Merble tile", akwai
kuma kanwa da farin dutsi da sauran su. Ci gaban da aka samu na hanyoyin
kafafen yaɗa labarai da hanyoyin sadarwa da manyan tituna su ne suka ƙara wa kazaure ci gaba.
Ƙasar kazaure ta kafu ne kamar yadda bayanai suka gabata a baya,
sakamakon tasowar Ɗantunku daga Ɗambatta zuwa garin na Kazaure, domin faɗaɗa mulkinsa. Kafin
zuwan sarkin Kazaure ta kasance ƙarƙashin mulkin sarkin Fulanin Ɗambatta, wato Ibrahim Ɗantunku, zuwan sarkin Kazaure yasa
sarkin ya zama sarkin Kazaure tun daga shekarar 1780, ko da yake tarihi ya
tabbatar da cewa "Ɗantunku ya ƙarɓo tutar jaddada
musulunci daga wurin Shehu Usman Ɗanfodiyo a shekarar 1805.
Da saukar sarkin a garin Kazaure, gidaje goma
sha biyu aka fara kafawa, kuma ya umarci Ɗambo da ya gina masa ganuwar gari domin tsaro, kasancewar
akwai masu kawo hari, amma a lokacin da a aka zo ginin ganuwar sai Ɗambo ya shigo da unguwar Haɓen tsohon kafi ciki. Wannan garin ya kafu sakamakon zaman Ɗantunku, bayan al'amura sun lafa ne
Jama'a suka riƙa shigowa wannan
gari daga wurare daban-daban, misali; ƙasar Katsina da Kano da kuma Faranshi (Nijer) Tun da garin ya
kafu gida ɗaya ne yake mulki, ba a samu wani canji ba tun daga kan
Ibrahim Ɗantunku har zuwa
sarki Muhammadu Najib daga Ɗa sai jika ko ɗan jika. Akwai
kirare-kiraren da ake wa garin, wasu daga cikinsu sun haɗa da;
v
Kazaure birnin
Adamu,
Garin Fura wurin damu,
Garin da ba a yunwa balle tsiya,
Kazaure ta Dambo, kunu sai yaɗa,
Kazaure kaɗan mai albarka.
Kazaure tsintsiya maɗaurinki ɗaya.
Akwai hotuna da aka ɗauki wannan gari a can baya da kuma wannan zamani ga wasu ɗaga cikinsu sun
haɗa da:
2.2 TAƘAITACCEN TARIHIN MUHAMMADU AYUBA
An haifi Alh. muhammdu Ayuba a shekarar 1918 a unguwar Burji,
cikin garin Kazaure ya fara karatunsa a garin kazaure a shekarar 1928-1935 a
makarantar Elemantary, daga nan ya ci gaba da karatunsa a garin Kano a
makarantar middle school, (Rumfa college) daga shekarar 1935-1940. Alh.
Muhammadu Ayuba ya yi auran farko a ranar 9
mayu a shekarar 1942 ya auri Hajiya Laure, sun koma garin Kano da zama a
yakasai bayan wasu shekaru ya ƙara aure na biyu wanda ya auri hajiya Zuwaira a matsayin
matarsa ta biyu, bayan wasu shekaru ya ƙara aure na uku inda ya auri hajiya Sa'adatu, bayan wasu ƴan shekaru ya yi aure na huɗu inda ya auri hajiya Karima, ya haifi ƴaƴa biyu, sannan ƴarsa ta farko hajiya fatima ita ce
wadda ta auri Alh. Shehu Adamu ɗan sarki Adamu
sannan kuma shi ne Isan Kazaure (hakimi). Sai ɗan sa na biyu Alh Ibrahim, wanda ya yi sakatare na din-din-din
na gwabnatin Jahar Jigawa, yanzu kuma ya gaji mahaifinsa an naɗa shi magajin garin Kazaure, kuma babban ɗan majalissar sarki. Muhammadu Ayuba yana da mata huɗu(4), ƴaƴa biyu (2) da jikoki 29.
Alh. Muhammadu Ayuba ya yi aiki da ma'aikatar
baitul-mali ta jahar kano daga shekarar 1940-1945. A tsakanin 1945-1946 ya halarci
darasin kasuwanci, wanda ya sanya ya zamo babban mai kula da harkar kasuwancin
arewacin Najeriya har zuwa 1949. Daga shekarar 1949 ya samu muƙamin magajin garin Kazaure, wanda
kuma ya zamo yana ɗaya daga cikin
manyan ƴan majalissar
sarkin kazaure Alh Adamu, wanda aka naɗa shi a 1941, Allah ya yi masa rasuwa a shekarar 1968. A
shekarar 1968 ya ci gaba da aiki da ɗansa, wato sarki
Ibrahim Adamu, wanda shima Allah ya yi masa rasuwa a 1993, kuma aka naɗa ƙanensa Alh. Hussaini Adamu a 1993, Alh Muhammadu Ayuba ya yi
aiki da sarki Hussaini Adamu a matsayin magajin garin Kazaure har zuwa shekarar
1999, Allah ya yi wa sarki Hussaini Adamu rasuwa, Muhammadu Ayuba ya ci gaba da
aiki da ɗan sarki Hussaini Adamu mai suna Alh. Najib Hussaini Adamu
wanda aka naɗa a 1999, sun yi aiki tare har zuwa lokacin da Allah (S.W.T)
ya yi wa Alh. Muhammadu Ayuba (magajin garin Kazaure) a shekarar (2006).
Kafin rasuwar alh. Muhammadh Ayuba a shekarar
1951 ya wakilci yankin sa a matsayin ɗan majalissar Jaha a shekarar 1956 da 1961. A shekarar 1962 Sir
Ahmadu Bello sardaunan sokoto ya naɗa shi a matsayin
kwamishinan lardin Borno. A shekarar 1967 aka ba shi muƙamin kwamishinan ayyuka na Jahar
kano. Bayan ya fara aiki sai aka samu chanjin gwabnati wadda ta koma hannun
mulkin Soja 29 yuli 1975, wanda ya yi sanadiyyar barin aikinsa ya dawo gida
Kazaure ya ci gaba da aiki a fadar sarkin Kazaure. Alh. Muhammadu Ayuba
(magajin garin kazaure) ya koma ya ci gaba da aiki a matsayin kwamishinan
ayyuka na Jahar Kano, a ƙarƙashin sahalewar gwabnan Jahar Kano na lokacin wato; Audu Baƙo a ranar 26 yuli a shekarar 1967 a
lokacin shugaban ƙasa Yakubu Gawon.
Ayyukan da ya samar a lokacinsa na kwamishinan
ayyuka. Alh. Muhammadu Ayuba ya yi ayyukan tituna da na ruwa da sauran ayyuka
da dama wanda suka haɗa da: A lokacin
mulkin Muhammadu Ayuba ya samar da ayyukan tituna da daman gaske a cikin jahar
Kano wanda suka haɗa da: (1) Titunan
Kunya zuwa Ɓaɓura zuwa Nijer mai tsawon mil (56). Wanda aka yi shi domin ɗaukar gyaɗa daga Ɓaɓura zuwa magarya cikin Nijer da kuma wanda daga kano zuwa
Daura zuwa Jamhuriyar Nijer. (2) Titunan Kano zuwa Gwarzo zuwa Dayi (55 mil)
wannan tituna har tsallakawa wata jaha suka yi wanda suke a yammacin jahar kano
da suka haɗa da Funtuwa zuwa Yashi tsawon titin daga kano zuwa Dayi mil
64. (3) Titunan Kafi Mayaƙi zuwa Tudun Wada zuwa Jos mil (75) wanda an gama titunan a
1974. (4) Kachako zuwa Dutse zuwa Kiyawa, wannan tituna suna da ɓangare biyu da suka haɗa Gaya da Karnaya wanda nisan sa ya kai (mil 20). (5) Kano
zuwa Haɗeja, wanda ya fara daga gabashin Kano zuwa arewacin kogin Haɗeja. (6) Gaya zuwa Kafin Hausa zuwa Haɗeja, wanda daga Haɗeja zuwa Kafin
Hausa yana da tsayi mil 18. (7) Malam-madori zuwa Nguri, wanda yake da sukwaya
mil 500-1000. (8) Ɗan Hassan zuwa Rano zuwa Rurum zuwa Dam ɗin Tiga zuwa Rano zuwa Kibiya zuwa Burum-Burum. da sauran su.
Ayyukan ruwan da ya yi yana matsayin kwamishina. Alh. Muhammadu Ayuba ya yi ayyuka da dama lokacin yana matsayin kwamishinan ayyuka na jahar Kano, wanda suka haɗa da: (1) Dam ɗin Bagauda wanda yake a kano titin zariya, wanda aka fara a watan Augusta 1969, aka kuma gama shi a 1970. (2) Dam ɗin Tiga wanda aka fara a 1970 an gama shi a 1974, yana da mil 9 tsakaninsa da Dam ɗi Bagauda. (3) Ya gina ƙananan Dam guda biyu a Ƙaraye da Birnin-Kudu.(4) Ya gina Rizabuwa da tankunan ruwa a ɓangarorin Jahar Kano, kamar mutanan yankin Bichi, Badume, Dawakin-Tofa, Dawanau, Mil-tara, Ungwoggwo, Gwauron-Dutse, da sauransu. (5) Ya gina Tuƙa-tuƙa a ƙauyukan Jahar Kano, sannan ya gina Dam a garin Kazaure daga kudancin garin wanda ya samar da sauƙin wahalar ruwa da garin Kazaure yake fama da ita wanda sanadiyyar hakan aka masa laƙabi da Dam ɗin Muhammad Ayuba.
2.3TAƘAITACCEN TARIHIN DAM ƊIN MUHAMMADU AYUBA
An gina Dam ɗin Muhammadu
Ayuba a cikin shekarar 1974 a lokacin jahar Jigawa na haɗe da jahar Kano, a zamanin Muhammadu Ayuba yana (magajin gari)
yana kuma riƙe da kujerar
kwamishinan ayyuka na jahar Kano a ƙarƙashin gwabnatin mulkin Soja wanda kwamishinan ƴan sanda Alh. Audu Baƙo shi ne ke riƙe da kujerar gwabnatin jihar ta
Kano, shugaban ƙasa kuma a
lokacin Yakubu Gawon shike rike da kujerar.
A wajen da aka gina Dam ɗin Fadamu ne a wajen, waɗannan fadamu suna samar da ƴaƴan itatuwa masu ban sha'awa, a kwai
fadamu da yawa a wajen wanda suka haɗa da; Fadamar
hukumar gidan sarki wadda ake mata laƙabi da cewa " Natiɓe Assoraty (N.A)", akwai kuma fadamar sarki ta shi shi kaɗai, sai kuma sauran fadamun al'ummar gari wanda Allah ya ba wa
ikon mallaka a wajen. Babban dalilin da ya haddasa waɗannan fadamu su ne akwai wata ƙatuwar ƙorama wadda ta taso daga wawan Rafi
wato yammacin garin Kazaure ta biyo ta wannan wajen da fadamun suke wanda hakan
ne yasa itatuwa suke samun isasshen ruwa har suke fitar da ƴaƴan itatuwa masu rai da lafiya
wannan ƙorama ba iya
wajen da aka gina Dam ɗin Muhammadu
Ayuba ba kaɗai ta tsaya, ta fita izuwa gabas da Dam ɗin inda ta ratsa dajin da ake kira da suna Kwari, a cikin
wannan daji na kwari akwai wata ƙatuwar gonar sarki ta Dawa wadda wannan ƙorama ta rasta ta cikin ta, wannan ƙoramar ba iya nan ta tsaya ba har
wasu ƙauyukan
masarautar kazaure ta ruske daga cikin ƙauyukan akwai Gezoji da sauran ƙauyuka.
Alokacin da aka gina wannan Dam babu isasshen
ruwan amfani a garin Kazaure, mutanen gari na zuwa wajen wannan fadamu suna yin
barruwan dabobi da sauran amfanin yau da kullum kasancewar wajen ba shi da
wahalar tsatsatowar ruwa, da ka yi tono kaɗan kawai ruwa lafiyayye zai runƙa tsatsatowa sakamakon wannan ƙorama da take kawo ruwa, da wannan
ruwa ake gudanar da wasu al'amuran amfanin yau da kullum har zuwa shekarar 1973
kafin a gina wannan Dam. Akwai wata ƙatuwar bishiyar Gawo a wajen Gadar da aka gina a lokacin
Gabnatin, Gwabna Ibrahim Saminu Turaki (Turakin kazaure) wannan gada ita ce ta
haɗa tsakanin cikin gari da kuma Kanti inda kasuwa da wasu
harkokin kasuwanci suke, a dai-dai wajen da aka gina wannan gada ta Ibrahim
saminu turaki wannan ƙatuwar Bishiyar ta Gawo take, wadda masana sun bayyana cewa a
wannan lokaci a duk faɗin Nageriya babu
bishiyar Gawon da ta kai wannan bishiya girma, amma zuwa wannan lokaci ba a
sami wani hoto na wannan bishiya ba wanda aka ɗauka lokacin kafin a gina Dam ɗin. Yanzu haka wannan Dam yana nan ya bunƙasa har sana'o'i ake gudanarwa a
ciki da wajensa wanda suke ba da muhimmiyar gudummawa wajen haɓakar tattalin arzuƙi a garin kazaure. Masu iya magana kan ce " Gani ya kori
ji" saboda haka ga wasu daga cikin hutonan Dam ɗin muhammadu. ayuba na garin Kazaure domin ƙarin haske wajen fahimtar yadda Dam
ɗin ya kasance;
2.4 MA'ANAR AL'ADA
Haƙiƙa kusan kowace al'umma da take a faɗin duniya suna matuƙar tinƙaho da alfahari da al'adunsu na gargajiya wanda suka gada tun
zamanin dauri, wato daga gun iyaye kaka da kakanni, waɗanda suka danganci hanyoyin aiwatar da lamuran rayuwarsu ta
yau da kullum da kuma sauran al'amuran rayuwa. Shehunnan malamai masana da
manazarta al'ada sun bayar da nagartattun ma'anoni dangane da ma'anar al'ada da
kuma asalin kalmar al'ada da cewa; asalin kalmar al'ada ba Bahaushiyar kalma ba
ce, hatsin bara ce, wato aro ta aka yi daga harshen Larabci.
Masana al'adu irin su: Tukur da Adamu da wani
(2000) da Bello (2015) da Maryam (2009) da Kargi (1993) da Bunza (2006) da
sauran su, sun yi ƙoƙari gami da jajircewa wajen bayyana ma'anar al'ada tare da
fashin baƙi.
Muhammad (2020), cewa ya yi "Al'ada na
nufin wata hanya ce wadda wata al'umma suka ɗaukarwa kan su, kuma suke gudanar da rayuwarsu ta yau da
kullum da ita. Tun daga addini da shugabanci da abinci da makwanci wato muhalli
da bukukuwa da tufafi da magunguna da sauran su. Ahmad, (2001) ya ce
"Al'ada na nufin hanyar da al'umma take gudanar da rayuwarta. Don haka
al'ada ta haɗa da; ɗabi'a da ci gaba
da hanyoyin sadarwa da duk wasu abubuwa da suka danganci rayuwar wannan
al'umma".
Abdulƙadir (2001) cewa ya yi "Al'ada tana da faɗin gaske, in da ta ƙunshi dukkannin abubuwan da ɗan Adam ke tafiyar da rayuwarsa a kai, tun daga farkon
samuwarsa, har zuwa ƙarshen rayuwarsa da kuma mutuwarsa".
Bunza (2006) ya ce " A luggar larabci
kalmar al'ada na nufin wani abu da aka saba yi ko ya saba wakana, ko aka san da
shi. A harshen Hausa, kalmomin da suka fi kusa da kalmar al'ada su ne kamar:
"Sabo" da "gado" da "hali" da "sada" da
"gargajiya". Ya ƙara cewa " Al'ada tana nufin dukkan rayuwar ɗan Adam tun daga haihuwarsa har zuwa ƙabarinsa". A ko ina mutum ya
samu kansa duk wata ɗabi'a da ya tashi
da ita tun farkon rayuwarsa ya tarar a wurin da ya rayu ko yake rayuwa, ita ce
al'adarsa da za'a yi masa hukunci da ita, kuma babu wata al'umma da zata rayu a
doron ƙasa, face tana da
al'adar da take bi kuma da ita ake iya rarrabe ta da al'umma wadda ba ita
ba".
Ibrahim (1981) ya bayyana al'ada da cewa ita
ce "Abubuwan da mutane suka saba gudanarwa a rayuwarsu ta duniya a kai, da
yadda suke gudanar da al'amuran su da harkokinsu na yau da kullum". Adamu
da tukur, (2000) sun bayyana al'ada da cewa: "Sababbiyar hanya ce domin
tafiyar da rayuwar al'umma". Aikin Maryam, (2009) kuma an bayyana al'ada
da cewa: "Al'ada na nufin rayuwar al'umma ana koyar da ita ana kuma
koyanta, kafin zaman al'umma ya tabbata".
Shi kuwa Bello (2015:10) ya ce : Al'ada a
tafiye take da dukkannin harkoki da mu'amala ta rayuwar Bahaushe. Domin ta haɗa da muhallinsa da tarbiyyarsa, da tufafinsa, da auratayyarsa,
da abincinsa da sauran su".
Bunza, (2006) ya bayyana cewa " Kalmar
al'ada aro ta aka yi daga Kalmar Larabci, aro ba wani sabon abu bane a harshen
Hausa, wato daɗaɗɗen abu ne a
tarihi". Galadanci da wasu, (1990/1992) sum bayyana al'ada da cewa "
Ita ce hanyar rayuwa ta ɗan Adam, kowace
al'umma tana da irin tata. Wannan hanyar rayuwar ta shafi yanayin zaman mutane
da tunaninsu da imaninsu da duk wani abu da ya shafi rayuwarsu".
Shi kuma Sani (1982) ya bayyana al'ada ta
fuskoki uku rigis kamar haka:
1- Al'ada na nufin Haila, wato irin
jini da mata ke yi wata-wata.
2- Al'ada na nufin bin wata hanya
don yin maganin gargajiya misali; yin karatu da tofi ko turare ko zubar da jini
wato ƙaho da sauran su.
3- Al'ada na nufin abubuwan da
mutum ya saba yi a cikin rayuwarsa ta duniya da suke yi don zaman duniya."
Bargery (1834) ya ce "Al'ada
na nufin ta'ada ko tabi'a ko tada ko tsabi'a". A wani ƙaulin kuma ya bayyana ma'anar
al'ada da cewa " Ita ce ɗabi'a halayya ko
kuma hanya".
2.4.1 RABE-RABEN AL'ADA
Shahararrun malamai manazarta da masana al'ada sun yi nazari
na kininiya a ciki da wajen al'ada, inda suka yi ittifaƙi akan za a iya raba al'ada zuwa
gida biyu kamar haka:
1- Al'adar da ake iya gani da ido
(material culture), wadda ta ƙunshi abinci da tufafi da gine-gine, da magunguna da bukukuwa
da wasanni da sauran su.
2- Al'ada da ba a iya ganinta da
ido (non-material culture), wadda ta ƙunshi; imani da ɗabi'a da
tarbiyya, da kunya, da sauran su.
Muhammad (2021) cewa ya yi " Al'adun
Hausawa ana kasafta su ne gida biyu, akwai waɗanda suka shafi imani, wato jiyau waɗanda jin su ake kuma a yi imani da su ba tare da ganinsu ko
iya taɓa su ba. Sannan kuma akwai al'ada ganau ita kuma saɓanin al'ada jiyau ce, ita ana iya ganinta harma a iya taɓa ta waɗannan sun haɗar da; cimaka da kayan amfani da gine-gine da bukukuwa da
sauran su".
Bunza (2006) cewa ya yi Al'ada ta fuskar
yanayi ana iya kasa al'ada zuwa gida uku; wadda ake aiwatarwa da gaɓoɓi da wadda ake
furtawa da baki da kuma wadda ake ƙudurtawa a zuci ta zama aƙida". Ya ƙara da cewa " muhimmancin
al'ada ne yasa duk al'ummar duniya take da ta ta al'adar da take tafiyar da
rayuwarta a kai. Kuma muhimmanci al'ada yasa ake samun sababbin al'adu a doron ƙasa. Abu ne da ba zai yi wu ba a
rayu a doron ƙasa ba tare da
al'ada ba".
Ubali (2021) ya ce "Al'ada ana iya raba
ta gida biyu, wato al'ada jiyau da al'ada ganau. Al'ada jiyau ita ce wacce ba a
gani sai dai kawai a ji, kamar; kishi da zalunci da rowa da kyauta, da faɗa da zumunci da sauran su. Ita kuma al'ada ganau ta shafi duk
abin da za a iya gani kuma a taɓo shi, irin waɗannan al'adu sun haɗa da; gine-gine
da tufafi da bukukuwa da abinci da sarautu da magunguna da sauran su.
Ginsau (2018) ya labarta mana ra'ayoyin masana
da manazarta dangane da rabe-raben al'ada irin su: Taykor (1871) Yahaya da Ɗangambo (1980) da Garba (2012) sun
raba al'ada zuwa gida uku kamar haka:
1- (Material culture) Al'ada wadda
ta shafi kayayyakin amfani irinsu suturu da gine-gine da abincinsu da kayan ƙere-ƙere da sassaƙe-sassaƙe da sauran su.
2- (Idiological culture) Al'ada
wadda ta shafi addini, wato yanayin addinai da yadda ake bauta da iliminsu da
imaninsu da kuma halayyarsu.
3- (Social culture) Al'ada wadda ta
jiɓanci yanayin bukukuwan al'umma, kamar aure da suna da bikin
sarautu da wasanni da makamantansu.
Garba (2012) ya yi aikinsa ya kasa al'ada zuwa
gida huɗu kamar haka:
1- Al'adar da ta shafi tsarin zaman
Jama'a, kamar dangantaka da masarauta da kuma sana'o'i (Noma da Su da Kiwo da
Fawa da Sassaƙa).
2- Al'adar da ta shafi kayayyakin
amfani na al'umma da yadda suke samar da su, da kuma yadda ake amfani da su.
3- Al'ada da ta shafi aƙida, wadda ta haɗa da addini. Ko da yake an samu saɓanin ra'ayi a wannan wasu na ganin kamata ya yi a haɗa ta da ta farko, wato tsarin zaman iyali.
4- Al'adar da ta shafi fasaha,
wannan ta haɗa da zane-zane da rubutu.
Ɗangambo da wani
(1980) sun kasa al'ada zuwa gida uku kamar haka:
1- Tatsarin zaman jama'a, kamar
abin da ya shafi shugabanci da iyali da malanta da maƙwabtaka da sarauta da tarbiyyar
jama'a zumunta da sauran su.
2- Hanyoyin gudanar da rayuwa,
kamar abinci da tufafi zane-zane da sauran su.
3- Bukukuwa, kamar na aure da suna
da taku-taha, kacici-kacici da bikin sallah da sauran su.
2.4.2 MUHIMMANCIN AL'ADA
Gamayyar masana da tarin manazarta al'ada sun tattauna sun
furzar sun bayyana muhimmancin da al'ada ta ƙunsa a rayuwar al'umma wajan
gudanar da al'amuran yau da kullum. daga cikinsu akwai:
Uba (2010) A hirar da ya yi da gidan rediyo Dala
F.M. ya bayyana muhimmancin da al'adun Hausawa suke da su, inda ya bayyana
cewa: Ta fuskar tarbiyya da girmama na gaba al'ada tana da matuƙar muhimmanci domin duk inda ka
samu ɗan Bahaushe za ka tarar yana girmama na gaban shi, duk
lalacewarsa ba lallai ne ya yi faɗa da ubansa ba,
kuma ba lallai bane ya rumbaci mace a tantagayyar idon jama'a ba.
Hassan (2013) shi kuma cewa ya yi “Muhimmancin
al'ada ne yasa ake iya tantance kyawawan ɗabi'u da kuma munanan ɗabi'u, haka kuma muhimmancin al'ada ne yasa ake tantance ƙabila da wata ƙabilar".
Ƙudan (2018) ya bayyana muhimmancin al'ada da cewa "Hanya
ce ta gudanar da rayuwa wadda ta ƙunshi ɗabi'un mutane tun
daga haihuwa har izuwa mutuwa".
Y ahaya (1981) ya ce " muhimmancin da al'ada
take da shi yasa dukkan hanyoyin gudanar da rayuwar al'umma suke ƙunshe a cikin al'adunsu".
2.4.3 SIFOFIN AL'ADA
Babu shakka masana da manazarta da kuma tarin
manazarta sun sha ɗauki ba daɗi wajen jajircewa da kuma juriya wajen ganin an binciko sifofi
ko alamomin al'ada, wanda daga cikinsu akwai; Taylor (1871) Kargi (2012) Kuta
(2013:1) da Almajiri (2010) da William (2005:24) Chukuɗi (2005:20) da Adamu (2012:44) da Umar (2009:39) da Murdock
(1930) da Herskoɓit (1995) da kuma Centre for the study of institution (CSI)
(1970:11) Sun bayyana wasu alamomi ko sifofi da al'ada ta ƙunsa kamar haka:
1- Al'ada kan canza: Ɗan Adam al'adarsa da ya gada wajan
iyaye da kakanni ko ya saba yana gudanar da ita yau da gobe, Ɗan Adam na iya yin hijira zuwa wasu
wurare masu wani yanayi kamar zafi ko sanyi, kuma ya jure zamansa a can. Haka
kuma yakan yi watsi da wasu daga cikin al'adunsu ya rungumi wasu sababbi domin
samun damar gudanar da wasu da rayuwa cikin sauƙi da salama.
2- Al'ada aba ce da take da karɓuwa ga akasarin al'umma da ta shafa. Galibi al'umma na aiwatar
da wata al'ada ba tare da nuna kyama ko guje mata ko tsangwama ba. Kamar yin
kaciya ga ƴaƴa mata da kuma haihuwa (samun ɗa) kafin gudanar da aure da sauran su.
3- Al'ada tana ƙunshe da alamomi da suka ƙeɓanta ga al'ummar wasu al'ummomi ne da kan iya jiɓantar sadarwa, waɗanda ke da nuni
da al'adar wata al'umma ta musamman. misali tsagar gado, yanayin gine-gine,
yanayin sanya tufafi da kuma alamomin tutocin ƙasashe ko wata al'umma ta daban.
4- Al'ada koyanta ake. Mutane kan
koyi al'ada ne, ba halittarsu ake da ita ba, akan haifi ɗan Adam da wasu buƙatu kamar yunwa da ƙishi da tsiraici amma yadda zai yi ya kawar da su sai ya koya
daga al'adar mutanen da yake kewaye da su.
2.5
MAKAMANTAN BINCIKE
Kalmar kamanci kalma ce da ke nuni da wani abu mai sifa ko alama iri ɗaya da wani abun, sanannen abu ne cewa kusan dukkan al'amuran
da mutun yake gudanarwa ko yake shirin aiwatarwa ba a rasa wani ko wasu
magabata da suka yi makamancin sa, ko kuma irin sa. Saboda haka a wannan
binciken ma an yi ɗamarar bibiyar
ire-iren ayyukan da suka gabata daga guraren masana da manazarta waɗanda suka gabatar masu kamanceceniya da wannan binciken da ake
kan gudanarwa, kamar haka:
2.5.1
BUGAGGUN LITATTAFAI
Akwai wallafaffun ko bugaggun litattafai da dama masu alaƙa da wannan bincike. Daga cikin
wallafaffun litattafan akwai:
Muhammad, M.S. (2019) a littafinsa mai suna
" Sana'a Sa a". A wannan littafin an yi bayanin sana'o'in gargajiya
na Hausawa kamar: Noma da kiwo da saƙa da fatauci da sauran su. Alaƙar wannan littafi da wannan bincike
ita ce ta fuskar sana'o'in gargajiya na Hausawa. Amma sun bambanta domin wannan
binciken an yi shi ne a kan sana'o'in Hausawa na gargajiya, amma iya waɗanda su ke wakana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba na garin Kazaure.
Gusau, (2012) a littafinsa mai suna
"Bukukuwan Hausawa" ya yi nazari ne a kan sana'o'in Hausawa
daban-daban kama daga Fatauci da Gini, da Noma da Wanzanci da sauransu. Wannan
littafi yana da alaƙa da wannan binciken ta fuskar sana'o'in Hausawa. Amma duk da
haka suna da bambanci da wannan bincike, domin an yi shi ne a kan sana'o'in
Hausawa na gargajiya wanda suke wakana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba na garin Kazaure.
Durumin Iya, M.A (2006). Littafi mai taken;
"Tasirin Kimiyya da Ƙere-ƙeren Zamani a kan Sana'o'in Hausawa na Gargajiya. A wannan
littafi an kawo bayanan wasu sana'o'in gargajiya na Hausawa kamar: Su da
fatauci da noma da kiwo da jima da sauran su. Alaƙar wannan littafi da wannan Bincike
ita ce ta fuskar sana'o'in Hausawa na gargajiya. Amma su na da bambanci saboda
wannan binciken za a yi shi ne akan sana'o'in gargajiya na Hausawa amma iya wanɗanda suke wakana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba na garin Kazaure.
Garba, C.Y (1991). Littafi mai suna "
Sana'o'in Gargajiya a ƙasar Hausa". A cikin wannan littafi an kawo bayanin wasu
sana'o'in gargajiya na Hausawa, kamar: Noma da jima da fawa da jima da sauran
su. Alaƙar wannan Bincike
da ake kan gudanarwa da wannan littafi ita ce, ta fuskar sana'o'in Hausawa na
gargajiya. Amma sun bambanta domin wannan binciken an yi shi ne a kan sana'o'in
Hausawa na gargajiya, amma iya waɗanda su ke wakana
a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu
Ayuba na garin Kazaure.
Rimmer, E.M da wasu (1984). Littafi mai suna
"Zaman Mutum da Sana'ar sa". A wannan littafi an yi bayanin wasu
sana'o'i na Hausawa kamar; kiwo da noma su (kamun kifi) da sauran su. Wannan
littafin yana da alaƙa ta kai tsaye da wannan Bincike ta fuskar sana'o'in Hausawa
na gargajiya, amma iya wanɗanda suke wakana
a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu
Ayuba na garin Kazaure.
Alhasan, da wasu (1982) a cikin littafinsu mai
suna " Zaman Hausawa". Marubutan sun yi ƙoƙarin kawo wasu sana'o'in Hausawa waɗanda suka haɗa da: Noma da Ƙira da Fawa da Farauta da Kiwo da
Saƙa da Kaɗi da sauran su. Aikinsu yana da alaƙa da wannan bincike, domin ya shafi
sana'o'in Hausawa na gargajiya. Abin da ya bambanta su shi ne; sun yi aikinsu
ne a kan sana'o'in Hausawa na gargajiya gaba ɗaya. Wannan bincike kuma ya shafi sana'o'in Hausawa na
gargajiya amma iya wanɗanda suke wakana
a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu
Ayuba na garin Kazaure.
East, (1968) a cikin littafinsa mai suna;
"Labaru na Da da na Yanzu". Ya kawo tarihin fitattun sana'o'in
Hausawa na gargajiya kamar Noma da kiwo da su da fatauci tare da bayanansu. Alaƙar wannan littafi da wannan aiki
ita ce ta fuskar sana'o'in Hausawa na gargajiya. Amma suna da bambanci, yayin
da wannan Binciken ya kalli sana'o'in Hausawa na gargajiya, amma iya wanɗanda suke wakana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba na garin Kazaure.
Maɗauci I. (1963).
Littafi mai suna "Al'adun Hausawa". A wannan littafi an yi bayanin
Al'adun Hausawa ciki harda waɗanda suke wakana
a cikin sana'o'in gargajiya na Hausawa kamar Al'adun manoma da masunta da
makiyaya da sauran makamantansu. Alaƙar wannan bincike da wannan littafi ita ce ta fuskar sana'o'in
gargajiya na Hausawa. Amma sun bambanta domin wannan binciken an yi shi ne akan
sana'o'in Hausawa na gargajiya, amma iya waɗanda su ke wakana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba na garin Kazaure.
2.5.2
KUNDAYEN BINCIKE
Kundayen Bincike na nufin wata gudummawa ce da ɗaliban gaba da sakadare ke rubutawa domin neman takardar
shedar kammala karatunsu, tun daga matakin Dufuloma da neman takardar shedar
malanta ta ƙasa wato (N.C.E)
har da Digiri tun daga na farko har zuwa na uku. Saboda haka a lokacin da ake
kan gudanar da wannan bincike an leƙo wasu daga cikin kundayen magabata masu alaƙa ta kai tsaye da wannan bincike da
ake kan gudanarwa, kamar haka:
Ginsau, A. (2018). Kundin Digiri na biyu, mai
taken: "Nazarin Jirwayen Wasu Kayayyakin Sana'o'i A Karin Maganar
Hausa". Wanda aka gabatar a sashen nazarin harsunan Najeriya da na Afirka,
na Jami'ar Ahmadu Bello da ke zaria. Alaƙar wannan kundi da binciken da ake gudanarwa ita ce; ta fuskar
sana'o'in gargajiya, amma sun bambanta domin wannan binciken an yi shi ne a kan
sana'o'in gargajiya na Hausawa amma iya waɗanda su ke gudana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba.
Yusuf, S. (2017). kundin Digiri na ɗaya mai taken "Al'adun hawan Sallah a Masarautar
Kazaure". Sashen nazarin Harsunan Najeriya da na Afirka, na Jami'ar Sule
Lamiɗo ta Kafin Hausa Jahar Jigawa. A cikin wannan kundi an kawo
tarihin garin Kazaure da yanayin yadda al'adun hawan sallah babba da ƙarama ke gudana a cikin garin na
Kazaure. Alaƙar wannan kundi
da wannan bincike ita ce ta fuskar wasu al'ada kuma ya kawo tarihin garin
Kazaure a cikin kundin. Amma sun bambanta da wannan bincike, domin wannan
binciken bai shafi al'adun hawan sallah ba, iya sana'o'in Hausawa na gargajiya
wanda suke wakana a ciki da gefen Dam ɗin Muhammadu Ayuba na garin Kazaure ya shafa.
Ibrahim, U. ( 2012). Kundin digiri na biyu mai
taken: Tasirin Haye a kan sana'o'in Hausawa na gargajiya. Wanda aka gabatar a
sashen nazarin Harsunan Najeriya da Afirka na Jami'ar Bayero Kano. Wannan kundi
ya kawo bayanin wasu Sana'o'in gargajiya na Hausawa kamar haka; Noma Fawa da
makamantansu. Alaƙar wannan bincike
da wannan kundi ita ce ta fuskar sana'o'in gargajiya na Hausawa. Amma sun
bambanta domin wannan bincike da ake aiwatarwa iya sana'o'in gargajiya na
Bahaushe wanda suke gudana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba ya shafa.
Ɓatagarawa, S.A. (2010). Kundin Digiti na biyu mai taken:
"Nason wasu Al'adu a kan na Hausawa mazauna Lokoja". Wanda aka
gabatar a sashen nazarin Harsunan Najeriya da Afirka na Jami'ar Bayero Kano. A
wannan kundin an yi bayanin nason wasu Al'adu na Hausawa kamar wajen bukukuwan
Aure da makantantansu. Alaƙar wannan kundi da binciken da ake aiwatarwa ita ce,
dukkaninsu suna magana a kan Al'adun Hausawa. Amma sun bambanta domin an taƙaita wannan bincike a kan iya
sana'o'in gargajiya na Bahaushe wanda suke gudana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba.
Bunza, D.B. (2004). Kundin Digiri na ɗaya mai taken " Noma da yadda ake gudanar da shi".
Sashen koyar da harsunan Najeriya na Jami'ar Usmanu Ɗanfodiyo, Sakkwato". A wannan
kundi an yi bayanin mene ne Noma da yadda ake gudanar da Noman. Alaƙar wannan bincike da wannan kundi
ita ce ta fuskar Noma, domin Noma yana ɗaya daga cikin sana'o'in Hausawa na gargajiya wanɗanda suke wakana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba na garin Kazaure. Amma sun bambanta da
wannan kundi domin shi ya yi aikinsa a kan noma gaba ɗaya, shi kuma wannan bincike da ake kan gudanarwa iya noman da
ake gudanarwa a gefen Dam ɗin Muhammadu
Ayuba
Hassan, A. (1998) Kundin digiri ɗaya, mai taken: "Matsayin Sana'o'in Gargajiya wajen Bunƙasa tattalin arzukin
Najeriya". A wannan kundi an yi bayanin sana'o'in gargajiya da irin
gudummawar da suke bayarwa, wajen bunƙasa tattalin arzukin Najeriya. Alaƙar wannan kundi da wannan bincike
ita ce ta fuskar sana'o'in gargajiya da kuma tattalin arzuki, domin wannan
binciken an yi shi ne a kan sana'o'in gargajiya na Hausawa wanda ta dalilinsu
tattakin arzukin garin Kazaure ke haɓaka. Amma sun
bambanta domin wannan bincike ya taƙaita ne a kan iya sana'o'in gargajiya na Hausawa waɗanda suke gudana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba.
Yaro, A. (1994). Kundin Digiri na biyu mai
taken: " Jirwayen Al'adun Hausawa a kan Fulanin Yola". Wanda aka
gabatar a sashen nazarin Harsunan Najeriya da Afirka na Jami'ar Bayero Kano. A
wannan kundi an yi bayanin wasu daga cikin al'adun da ke cikin sana'o'in
gargajiya na Hausawa kamar Noma da kiwo da sauran su. Alaƙar wannan kundi da wannan bincike
ita ce ta fuskar Al'ada, domin dukkansu suna ƙoƙarin nuna al'adun Hausawa wajen
gudanar da rayuwa. Amma su na da bambanci domin wannan binciken ya taƙaita ne a kan Sana'o'i da Al'adun
da ke cikin sana'o'in gargajiya na Bahaushe wanda suke gudana a ciki da wajen
Dam ɗin Muhammadu Ayuba.
Aminu, M. (1991).
Kundin digiri na ɗaya mai taken: Tasirin zuwan Turawa akan sana'o'in gargajiya
na ƙasar Hausa. Wanda
aka gabatar a sashen nazarin Harsunan Najeriya da Afirka na Jami'ar Bayero
Kano. A wannan kundi an kawo wasu daga cikin sana'o'in gargajiya na Bahaushe da
irin tasirin da Turawa su ka yi akan sana'o'in na gargajiyar Bahaushe. Alaƙar wannan kundi da binciken da ake
gabatarwa ita ce ta fuskar sana'o'in gargajiyar Hausawa. Amma sun bambanta
yayin da wannan binciken ya taƙaita akan iya sana'o'in gargajiya na Hausawa waɗanda su ke wakana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba na garin Kazaure kaɗai ya shafa.
Kafin Hausa, A.A. (1983). Kundin Digiri na
biyu mai taken " Nazarin wasu zaɓaɓɓun Bukukuwan
al'adun gargajiya na shekara a Arewa maso yammacin kano". Wanda aka
gabatar a sashen koyar da Harsunan Najeriya da na Afirka na Jamai'ar Ahmadu
Bello Zariya. Wannan kundi yana da alaƙa da wannan bincike domin an kawo sana'o'in gargajiya na
Hausawa da al'adunsu. Amma suna da bambanci da wannan Binciken da aka gudanar,
domin wannan binciken iya sana'o'in Hausawa na gargajiya wanɗanda suke wakana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba na garin Kazaure, waɗanda ta dalilinsu tattalin arzuƙin garin Kazaure ya haɓaka.
Idi, A. (1982). Kundin Digirin farko, mai
taken " Bukukuwan Al'adun gargajiya a ƙasar Kano da Sakkwato". Sashen
Nazarin harsunan Najeriya na Jami'ar Usmanu Ɗanfodiyo. Wannan kundi yana da alaƙa ta kai tsaye da wannan bincike da
ake gudanarwa, domin yana magana a kan bukukuwan al'adun gargajiya a ƙasar sakkwato, kuma ya taɓo ire-iren sana'o'in Hausawa na gargajiya kamar; kiwo da noma
da fatauci da sauran su, da al'adun da suke tattare da su. Wannan alaƙar ce ta ƙullu a tsakaninsu, domin wannan
binciken ma an yi shi ne a kan sana'o'in Hausawa na gargajiya. Sai dai sun
bambanta, domin wannan binciken iya sana'o'in Hausawa na gargajiya wanɗanda suke wakana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba na garin Kazaure ya shafa, yayin da shi ya
yi aikinsa a kan wasu daga cikin sana'o'in Hausawa na gargajiya na garin
sakkwato.
2.5.3 MAƘALU
Gobir, Y. A. A maƙalarsa mai taken: "Harshe da
tsaron ƙasa: (makamin
Harshe da Al'ada ga jami'an tsaron iyakokin Nijar da Najeriya: Maƙalar da aka gabatar a taron ƙara wa juna sani na ƙasa da ƙasa, don girmama wa ga shehun
malami masanin Harsunan Duniya, marigayi farfesa Muhammad Hambali Junju, a
fadar mai martaba Sultan na Yamai a Jamhuriyyar Nijar. Daga laraba 19 zuwa
juma'a 21 ga watan fabrairu, 2014. A wannan maƙala an yi bayanin wasu daga cikin
al'adun da jami'an tsaron iyakokin Najeriya da Nijar suke amfani da su wajen
gudanar da ayyukansu da sauran makamantansu. Wannan maƙala ta na da alaƙa da binciken da ake aiwatarwa,
domin duk suna magana ne a kan al'adun Hausawa, sai dai sun bambanta domin shi
a kan al'adun jami'an tsaro ya rubuta maƙalarsa, wannan kuma akan al'adu da sana'o'in gargajiya na
Hausawa, waɗanda suke gudana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba ya shafa.
Bunza, A.M. "Maƙalar da aka gabatar a taron ƙara wa juna sani, na ƙasa da ƙasa na kwanaki biyu kan: "Taɓarɓarewar Al'adun
Hausawa A Yau". Da hukumar gidan tarihi ta jihar Katsina ta shirya, tare
da haɗin gwiwar sashen koyar da Harsunan Najeriya, Jami'ar Umaru
Musa Ƴar'aduwa Katsina,
a ranakun 25 da 26 na watan yuni, 2013 a babban ɗakin taron Jami'ar. A wannan maƙala an yi bayanin ma'anoni dangane
da Al'ummar Hausawa da al'adun Hausawa, an yi bayanin al'adun Hausawa kafin
zuwan turawan mishan da bayan zuwan turawan mishan. Alaƙar da ke tsakanin wannan maƙala da binciken da ake yi ita ce;
dukkaninsu suna magana ne a kan Al'ada, kuma suna nuna ire-iren al'adun na
Hausawa. Amma suna da bambanci, domin wannan bincike iya al'adun da suke gudana
a cikin sana'o'in gargajiya na Hausawa waɗanda suke gudana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba ya shafa.
Bunza, D.B. ( 2013). Maƙalar da aka gabatar a taron ƙara wa juna sani na ƙasa mai taken; "Zama da maɗaukin Kanwa, ke sa farin kai: Nason baƙin al'adu cikin al'adun Aure na
Hausawa". A sashen nazarin Harsunan Najeriya, na Jami'ar Umaru Musa Ƴar'aduwa Katsina. A wannan maƙala an yi bayanin ma'anoni dangane
da al'ada an kuma nuna yanayin yadda wasu baƙin al'adu suka yi naso a cikin
al'adun aure na Hausawa. Alaƙar da ke tsakanin wannan maƙala da binciken da ake yi ita ce;
dukkaninsu suna magana ne akan Al'ada, kuma su na nuna ire-iren al'adun
gargajiya na Hausawa. Amma suna da bambanci, domin wannan binciken bai shafi
al'adun Aure ba. iya al'adun da suke gudana a cikin sana'o'in gargajiya na
Hausawa waɗanda suke gudana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuna ya shafa.
Yakasai, (2011). A cikin maƙalarsa mai taken: Al'adun Auren
Zawarawa a ƙasar Hausa".
A cikin maƙalar ya kawo
ma'anar al'ada da ma'anar kalmar aure. Haka kuma an kawo bayanin wace ce
Zawara? Da kuma bayanin al'adun neman auren Bazawara da bambanci tsakanin neman
auren Bazawara da na Budurwa, duk dai a cikin wannan maƙalar. Wannan maƙala tana da alaƙa da binciken da ake aiwatarwa,
domin duk ana magana ne a kan al'adun Hausawa, sai dai sun bambanta domin shi
akan al'adun aure ya rubuta maƙalarsa, wannan kuma a kan al'adu da sana'o'in gargajiya na
Hausawa, waɗanda su ke gudana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba ya shafa.
Gusau, (2010). A cikin Maƙalarsa mai taken" Al'adun
Hausawa a cikin Makarantun Allo: Nazari a kan wasu al'adu da suka danganci
karatu da zamantakewa a cikin makarantun Allo". A cikin maƙalar ya yi gabatarwa in da ya
bayyana cewa "Hausawa Al'umma ce mai tarin al'adu da yawa". Ya kawo
ma'anar Al'ada da makarantar Allo. Duk a cikin takardar ya yi bayanin al'adun
karatun Bahaushe da makamantansu. Wannan maƙala tana da alaƙa da wannan bincike, saboda duk ana
magana ne akan al'adun Hausawa, da yadda suke wakana a cikin rayuwa. Sai dai
sun bambanta domin shi wannan bincike iya al'adu da sana'o'in gargajiya na
Hausawa, waɗanda suke gudana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba ya shafa.
2.5.4
MUJALLU
Almajiri, T. S. (2012). "Zamantakewar
Hausawa matasa a ƙarƙashin shirin gama-Duniya". A
cikin mujalla mai suna: "Journal of African Languages: Jami'ar Ahmadu
Bello Zaria. A cikin wannan maƙala an nuna yanayin zamantakewar Hausawa. Alaƙar wannan mujalla da binciken da
ake kan aiwatarwa ita ce ta fuskar al'ada domin zamantakewa ta haɗa da dukkanin hanyoyin da ake bi wajen tafiyar da rayuwa kama
daga kan sana'o'i da magunguna da muhallai da makamantansu na al'umma wajen
gudanar da zamantakewar rayuwa. Amma suna da bambanci domin shi ya rubuta maƙalarsa ne a kan zamantakewar
Hausawa, wannan bincike kuma ya shafi iya sana'o'in gargajiya na Hausawa waɗanda suke gudana a cikin da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba, waɗanda al'ummar garin Kazaure ke aiwatarwa domin kyautata
zamantakewa a tsakaninsu.
Murtala, G. Y. (2011). Ya yi rubutu a kan
"Al'adun Auren Zawarawa a ƙasar Hausa". A cikin mujalla mai suna: "Algaita
Journal of current reserch in Hausa studies. Ta Jami'ar Bayero. A cikin wannan
mujalla an yi bayanin al'ada da ire-iren al'ada kamar Aure, da bayanin Al'adu
akan auren Zawarawa. Alaƙar wanna mujalla da binciken da ake yi ita ce, dukkaninsu su
na magana ne akan Al'ada, kuma suna nuna ire-iren al'adun gargajiya na Hausawa.
Amma suna da bambanci, domin wannan binciken bai shafi al'adun Aure ba. iya
al'adun da suke gudana a cikin sana'o'in gargajiya na Hausawa, waɗanda suke gudana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba ya shafa.
Waya, Z. I. (2008). "Hausawa da
Al'adunsu, dangane da aikin Hajji". Mujalla mai suna "Algaita Journal
of current reserch in Hausa studies. Nubember 5. Ɓol. 1. Ta jami'ar Bayero Kano. A
cikin wannan mujalla an bayyana su wane ne Hausawa da kuma Al'adun Hausawa
kamar Sana'o'in da muhallai da makamantansu. Alaƙar wannan mujalla da binciken da
ake yi ita ce, dukkaninsu suna magana ne akan Al'ada, kuma suna nuna ire-iren
al'adun gargajiya na Hausawa. Amma suna da bambanci, domin wannan binciken ya
taƙaita ne akan iya
al'adun da suke gudana a cikin sana'o'in gargajiya na Hausawa waɗanda suke gudana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba ya shafa.
Aminu, L. A.
(2006). Ya yi rubutu a kan "Tattalin arzukin Al'umma: Nazarin Sana'o'i da
kasuwancin Hausawa". A cikin wata "Journal" mai suna
"Algaita" ta Jami'ar Bayero da ke Kano. A cikin wannan mujalla an yi
bayanin mene ne tattalin arzuki da ire-iren sana'o'i na kasuwannin Hausawa
kamar sana'ar fawa da fatauci da noma da makamantansu. Wannan maƙala ta na da alaƙa da binciken da ake aiwatarwa,
domin duk suna magana ne a kan tattalin arzuki da al'adun Hausawa, sai dai sun
bambanta domin shi a kan tattalin arzuki ya rubuta maƙalarsa, wannan binciken kuma a kan
al'adu da sana'o'in gargajiya na Hausawa, waɗanda suke gudana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba wanda ta dalilin su tattalin arzukin garin
Kazaure ke haɓaka.
Usman B. B. (1981). "Kiɗan Sana'ar Ƙira Don Zuga Maƙera". A cikin mujalla mai suna " Journal of African
Languages". Wadda aka gabatar a sashen nazarin Harsunan najeriya na
Jami'ar Ahmadu Bello: Zariya. A cikin wannan mujalla an yi Bayanin ɗaya daga cikin sana'o'in gargajiya na Bahaushe, wato sana'ar ƙira da ire-iren al'adun maƙera yayin da aka zuga su ta hanyar ƙiɗa musu taken maƙera. Alaƙar wannan bincike da wannan mujalla ita ce ta fuskar al'adu da
sana'o'i'n gargajiya na Hausawa. Amma sun bambanta domin shi ya yi aikinsa ne
akan ɗaya daga cikin sana'o'in gargajiya na Hausawa, wannan bincike
kuma ya shafi iya sana'o'in gargajiya na Hausawa waɗanda suke gudana a cikin da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba.
2.5.5
TAKARDUN ƘARA WA JUNA SANI
Gobir, Y.A. "Tsofaffin Al'adun Hausawa a
cikin waƙoƙin na Narambaɗa". Takardar da aka gabatar a taron ƙara wa juna sani, a sashen nazarin
Harsunan Najeriya da Afirka na Jami'ar Bayero Kano. Daga ranar 15 zuwa 17 na
watan satumba, 2019. A cikin wannan takarda an yi bayanin wasu daga cikin
tsofaffin al'adun Hausawa na cikin waƙoƙin Narambaɗa kama daga kan
sana'o'i da muhallai da makamantansu. Alaƙar wannan takarda da wannan bincike ita ce ta fuskar al'ada,
domin dukkaninsu suna magana akan al'adun Hausawa. Sai dai suna da bambanci
domin shi ya yi aikinsa ne a kan al'adun Hausawa na cikin waƙoƙin marigayin mawaƙi wato Ibrahim Narambaɗa, yayin da wannan bincike kuma za a yi shi ne akan sana'o'in
gargajiya na Hausawa, waɗanda suke gudana
a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu
Ayuba.
Gobir, Y. A. "Da Abin mu aka Gan Mu: "Darussan Haɗin kai daga Al'adun Hausawa". Takardar da aka gabatar a
taron ƙara wa juna sani.
A Jami'ar Usmanu Ɗanfodiyo
Sakkwato, 1 zuwa 3 na watan maris 2015. A sashen "Faculty of Art and
Islamic studies. Wannan takarda ta yi bayani mai gamsarwa a kan al'adun Hausawa
da hanyoyin haɗin kai, na al'adun Hausawa. Alaƙar wannan takarda da wannan bincike
ita ce ta fuskar al'ada, domin dukkaninsu suna magana a kan al'adun Hausawa.
Sai dai suna da bambanci domin shi ya yi aikinsa ne a kan haɗin kai na al'adun Hausawa, wannan bincike kuma an yi shi ne
akan al'adun Hausawa ta fuskar sana'o'in gargajiya na Hausawa, waɗanda suke gudana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba.
"The Hausa Peole, Language and History:
Past, Present and Future". Takardar da aka gabatar a taron ƙara wa juna sani na ƙasa da ƙasa na farko. Wanda sashen nazarin
harsunan Najeria, Jami'ar Kaduna ta shirya daga ranar 22 zuwa 25 na watan Maris
2015. A wannan takarda an yi bayanin cewa Hausawa Al'umma ce da ta dogara da
kanta wajen samar da; hanyoyin arzikinta, ya kara da cewa "Ba a san
Hausawa da ragwanci ko kasala ba, tun asali sukan tashi tsaye tsayin daka wajen
samarwa da kawunansu abubuwan buƙata da sauran su". Wannan takarda tana da alaƙa ta kai tsaye da binciken da ake
gudanar wa, domin ta yi bayani a kan tattalin arzukin Al'ummar Hausawa wanda
yake samuwa ta hanyoyi da dama, kama daga kan sana'o'i da sauran su. Sai dai
suna da Bambanci domin wannan aiki ya shafi iya sana'o'in gargajiya na Hausawa
ne, waɗanda suke gudana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba. Waɗanda ta dalilinsu tattalin arzukin garin Kazaure ke bunƙasa ta dalilinsu.
Gobir, Y. A. "Iska a Tunanin Bahaushe a ƙarni na 21". Takardar da aka
gabatar a taron ƙara wa juna sani
na ƙasa akan;
"Harshe da Adabi da Al'adun Hausawa". A cibiyar nazarin Harsunan
Najeriya, Jami'ar Bayero Kano, daga ranar litinin 14 zuwa Laraba 16 na watan
Janairu, 2013. Alaƙar wannan takarda da wannan bincike ita ce ta fuskar al'ada,
domin dukkaninsu suna magana a kan al'adun Hausawa. Sai dai suna da bambanci
domin shi ya yi aikinsa ne akan al'ada ta fuskar "ISKA". Wannan
bincike kuma an yi shi ne a kan al'ada ta fukar sana'o'in gargajiya na Hausawa,
waɗanda suke gudana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba.
Umar, M. B. (1983). A Wannan takarda an yi
bayanin abubuwa da yawa, daga ciki an taɓo; ma'ana ta tattalin arzuki da dangoginsa. Bayan haka kuma an
yi magana akan sana'o'i, wanda ƙarƙashin haka ne ya zayyano, sana'o'in gargajiya na Hausawa harda
sassaƙa wanda ya nuna,
cewa noma shi ne wanda gidan kowa akwai shi. Alaƙar wannan takarda da wannan bincike
ita ce ta fuskar al'ada, domin dukkaninsu suna magana a kan al'adun Hausawa.
Sai dai suna da bambanci domin shi ya yi aikinsa ne a kan tattalin arzuki,
wannan bincike kuma an yi shi ne a kan sana'o'in gargajiya na Hausawa, waɗanda suke gudana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba. Waɗanda ta dalilinsu tattalin arzukin garin Kazaure ke haɓaka ta dalilinsu.
2.5.6
JARIDU
A Jaridar BBC Hausa wadda aka
wallafa a ranar 14 ga watan Fabrairu na shekarar 2022. Jaridar ta yi bayanin
yadda wani matashi ke fafutukar bayyana musu alfanunta tare da jawo hankalin
matasa ƴan uwansa domin
shiga harkar noma a Najeriya. In da aka zaɓi matashi ɗan ƙasa da shekara 30 a matsayin
shugaban ƙungiyar matasa ta
Najeriya, mai suna NYFN.
NYFN wata ƙungiya ce da take ayyukanta a kan
harkokin kasuwancin noma dan baiwa matasa damar morar damarmakin da ke cikin
harkokin noma.
Haƙiƙa wannan jarida ta na da alaƙa ta kai tsaye da binciken da a ke
aiwatarwa, domin noma ya na ɗaya daga cikin
sana'o'in gargajiya na Hausawa. Amma suna da bambanci domin wannan binciken iya
sana'ar noma wanda yake faruwa a gefen Dam ɗin Muhammadu Ayuba ya shafa.
A Jaridar Aminiya wadda aka wallafa a ranar 06
ga watan maris na shekarar 2022. A Jaridar an bayyana yadda wani Bature ya
haska yadda ya ke siyo ɗanyen nama ya
wanke shi da ɗanyen kwai, ya haɗa shi da madara
ya runƙa ci ɗanye ba tare da an dafa ko soyawa ba. Jaridar ta ce "
Baturen ya bayyana hakan a shafinsa na Instagram mai adireshin
@rawmeaedperiment, sun ce "Baturen da ke cin ɗanyen naman ya bayyana cewa yana cin ɗanyen naman ne, domin neman tsawon rai inda ya shafe kwanaki
78 a jere ya na cin ɗanyen
naman".
Alaƙar da ke tsakanin wannan binciken da wannan jarida ita ce, ta
fuskar ɗanyen nama, domin galibi ɗanyen nama na samuwa ne ta dalilin masu gudanar da sana'ar
fawa, wadda tana ɗaya daga cikin sana'o'in gargajiya na Hausawa. Amma sun
bambanta, domin shi wannan binciken ya taƙaita ne a kan iya sana'ar fawa wadda take gudana a garin
Kazaure.
A Jaridar BBC Hausa wadda aka wallafa a ranar 11 ga watan
Augusta na shekarar 2022. A jaridar an bayyana cewa "Matan da ba sa cin
nama za su iya fuskantar yiwuwar karyewar kwankwaso a nan gaba". In da
suka ƙara da cewa
" masu binciken sun riƙa bin rayuwar mata 26,000 na tsawon shekaru 20. Masu binciken
sun yi nazari a kan rukunin mata masu shekaru 35 zuwa 69. Jagoran wannan binciken
mai suna James webster ne ya ce "Matan da ba sa cin nama na iya rasa
sinadaran inganta lafiyar ƙashi da tsokar ƙashi, lamarin da ke haifar da haɗarin karaya.
Wannan jarida tana da alaƙa da binciken da ake gudanarwa
domin ta yi magana ne a kan nama, wanda galibi masu sana'ar fawa ne ke samar da
shi ga Al'umma. Amma suna da bambanci da wannan bincike, domin shi wannan
binciken ya taƙaita ne a kan
sana'ar fawa wadda take gudana a garin Kazaure
A Jaridar Aminiya wata sanarwa da ƙungiyar matasan Kano ta bayar, zuwa
ga gwabnatin jihar Kano mai taken "Ƙungiyar matasan kano Adɓocacy Organisation ". A ranar 20 ga watan Augusta 2020. A
cikin bayanin da Jaridar ta wallafa ta ce "Ƙungiyar matasan sun bayyana irin
gudunmawar da masu sana'ar Ga-ruwa ke bayarwa ga Al'umma, saboda haka suna bawa
gwabnatin Kano shawarar ka da a hana masu sana'ar gudanar da sana'arsu a
lokacin kullen da ake yi, domin hana yaɗuwar cutar Coɓid 19. Amma kafin
hakan gwabnati ta kula da masu gudanar da sana'ar wajen bin dokokin hana yaɗa cutar ga Al'umma a yayin da suke jigilar ruwan ga Al'umma.
Babu shakka wannan jarida tana da alaƙa ta kai tsaye da wannan binciken
domin ta yi magana ne a kan sana'ar ga-ruwa wadda tana ɗaya daga cikin sana'o'in Hausawa na gargajiya. Amma suna da
bambanci domin wannan binciken iya sana'ar ga-ruwa wadda ta ke faruwa a ciki da
gefen Dam ɗin Muhammadu Ayuba ta shafa.
A Jaridar BBC Hausa wadda aka wallafa a ranar 7 ga watan
satumba na shekarar 2019, a jaridar an bayyana muhinmancin cin nama ga Ɗan Adam. An kuma yi bayanin cewa
" Waɗanda basa cin nama suna fuskantar barazanar kamuwa da cutar
mutuwar ɓarin jiki da ciwon zuciya. Sun bayyana hakan ne a lokacin da ƙasar Birtaniya ta bayyana sakamakon
gwaje-gwajen da ta shafe shekaru 18 ta na yi akan mutane 48,000.
Wannan jarida tana da alaƙa da binciken da ake gudanarwa
domin ta yi magana a kan nama, wanda galibi masu sana'ar fawa ne ke samar da
shi ga Al'umma. Amma suna da bambanci da wannan bincike, domin shi wannan
binciken ya taƙaita ne a kan
sana'ar fawa wadda take gudana a garin Kazaure.
2. 7 NAƊEWA
Wannan babin ya
yi waiwaye a kan ayyukan da suka gabata daga wajan masana da manazarta,
musamman ma waɗanda suke da alaƙa ta kusa da wannan aikin. Haka kuma an yi bitar abubuwan da
suka gabata ne a akan wallafaffun litattafai. Haka kuma an duba kundayen
bincike tun daga na matakin Dufuloma da na (N.C.E) har da na digirin farko da
na biyu har da na uku gami da duba ingantattun takardun da aka gabatar a
tarukan ƙara wa juna sani.
Bayan haka waiwayen bai tsaya iya nan ba har kafafen yaɗa labarai da yanar Gizo-gizo an bibiya kuma hakan ya ba da
muhinmiyar gudummawa wajen bayar da ƙarin haske akan yanayin yadda yakamata a gudanar da wannan
bincike mai taken "Gudummawar Dam ɗin Muhammadu Ayuba wajen haɓaka tattalin arzuƙin garin Kazaure". Kuma Alhamdulillahi an samu nasarar
yin hakan cikin sahalewar ubangiji Allah (S.W.T).
BABI NA UKU
HANYOYIN
GUDANAR DA BINCIKE
3.0 SHIMFIƊA.
Dabarun tattara
bayanai su ne ginshiƙai kuma ƙashin bayan kowane irin bincike, matuƙar ana buƙatar samun ingantattu kuma
jajirtattun bayanai ko hujjoji da za su dace da wannan bincike da ake
gudanarwa. Matuƙar dai ana son
sakamakon ya inganta, babu shakka samar da bayanai da hujjoji ingantattu ko
fasihai ita ce hanya mafi muhinmanci ga kowane irin bincike. Akwai dabarun
tattaro bayanai da daman gaske birjik, kuma ana samar da dabarun ne bisa lura
ko la'akari da irin binciken da ake kan gudanarwa ko matsalar da take cikin
nazarin domin ganin an fitar da Jaki daga duma, wajen samun amsar tambayoyin da
binciken yake ɗauke da su ko hasashen da binciken yake da muradin tabbatarwa.
Don haka wannan aiki ya nazarci
hanyoyi da kuma irin sana'o'in da suke gudana a ciki da wajen Dam ɗin garin Kazaure na Muhammadu Ayuba (Magajin gari) wajen bayar
da gudummawa ga haɓakar tattalin
arzuƙin garin Kazaure.
Domin ganin an samu nasarar hakan, binciken ya yi amfani da dabarun tattara
bayanai kamar; lura/sa-ido ta kai tsaye da hira ko zantawa da mutane waɗanda wannan binciken ya shafa. Bayan haka kuma an yi amfani da
hanyar naɗar zantukansu lokacin da suke gudanar da al'amuransu, da kuma ɗaukar hirarrakin da aka yi da su yayin gudanar da wannan
bincike, gami da tattaki ƙafa-da-ƙafa domin samun nasarar gudanar da wannan bincike .
3.1 LURA / SA-IDO.
Haƙiƙa yayin gudanar da wannan bincike an yi amfani da dabarar
sa-ido da kuma lura da yanayin yadda al'amura suke faruwa a ciki da wajen Dam ɗin na Muhammadu Ayuba, wanda suka haɗa da sana'o'in da suke faruwa a tantagaryar cikin ruwa, kamar
sana'ar: Su (kamun kifi) da waɗanda suke faruwa
a gefen Dam ɗin kamar Noma, (noman rani da na damuna) da Kiwo, da Wanki da
Guga da kuma masu Ga-ruwa (masu ɗiban ruwan
sayarwa) da Mahauta (Barunje/Rundawa) da ma wasu masu amfani da wannan ruwa
wajen gudanar da sana'arsu kamar shirya finafinai da kuma masu yawon buɗe idanu da ɗalibai masu
nazari da sauran su. A yayin gudanar da al'amuransu za a lura da yanda suke
harkokinsu da kuma irin abubuwan da suke shiga suna fita a cikin al'amuran
nasu, a inda an yi hakan ne wasu da saninsu wasu kuma ba da saninsu ba ko
umarninsu, an yi hakan ne ba don wata manufa ba sai dan domin ganin an samu
bayanai ingantattu kuma nagartattu kamar yadda masu iya magana kan ce "
Zuwa da kai, ya zarce saƙo", haka kuma mun ƙara tabbata cewa; "Gani ya kori ji".
3.2 NAƊAR ZANTUKA
Tabbas wannan dabara tana ɗaya daga cikin hanyoyin da aka yi amfani da su wajen samun
nagartattun bayanai, lokacin da ake gudanar da wannan nazari an naɗi muryoyin masu alaƙa ta kai tsaye da wannan bincike, a inda aka yi amfani da
Rukoda, da wayar hannu (salula). Sannan daga baya aka zauna aka nutsu domin yin
bitar abubuwan da aka naɗa domin tace
bayanan da suke da gurbi a wannan bincike da kuma ajiye wanda ake ganin ba su
da muhalli a wannan bincike.
3.3 ƊAUKAR HOTUNA
Masu iya magana kan ce "Gani ya kori ji". A yayin
gudanar da wannan nazari babu shakka an gaskata wannan zance, domin an yi ƙoƙari gami da jajircewa tare da zage
dantse wajen ganin an ɗauki hotunan wasu
daga cikin abubuwan da wannan bincike ya shafa. Domin mai bincike ko nazari a
kan wannan bincike zai ƙara fahimtar abubuwa a zahiri, a inda aka yi amfani da na'urar
zamani irin su, kyamara (Camera) wajen ɗaukar hotuna. Haka kuma an yi amfani da nau'o'in kyamarori
wanda zamani ya zo da su, kamar kyamarar wayar hannu, da kuma kyamarar ɗaukar hoto gami da kyamarar ɗaukar hoton abubuwa daga sararin samaniya (flight camera) wato
kyamara mai ƙirar jirgin sama,
duk domin ganin an samu nasarar abun da ake da buƙata game da wannan bincike.
3.4 TATTARO BAYANAI TA HANYAR RABA
MATAMBAYIYA.
Matambayiya tana nufin mutum ya tsara/hirya
jadawalin wasu tambayoyi a rubuce bisa wani abin ko abubuwan rubutu, kamar
takarda ko fata ko ganye da makamantan su, da nufin a rabawa mutane/al'umma da
nufin su karanta ko a karanta musu su kuma ba da amsar tambayoyin da suke ɗamfare bisa abun rubutu. Babu shakka wannan ma wata hanya ce
wacce aka yi amfani a ita a wannan bincike a inda aka shirya matambayiya aka yi
kwafin kimanin guda ɗari uku da hamsin
(350), kuma aka rabawa masu alaƙa da wannan bincike aka kuma tsaya suka karanta suka cike
amsar da hannayensu, wasu kuma aka karanta musu suka faɗi amsar da suke ganin ita ce ta dace da amsar matambayiyar aka
cike musu dai-dai da ra'ayinsu. Daga baya aka tattara matambayiyar domin dubawa
a gano amsoshin abubuwan da ake buƙata, ta hanyar amfani da amsoshin kaso mafi rinjaye daga cikin
waɗanda suka cike matambayiyar domin ganin an ware tsakanin zare
da abawa.
3.5 TATTAUNAWA/ ZANTAWA
A wannan bincike an yi hira da mutanan da aka
tabbatar da samun ingantattun bayanai ko jawabai daga gare su. Musamman masana
tarihi da kuma waɗanda suke da ruwa da tsaki wajan sanin tarihin garin Kazaure
da abubuwan da suke a cikin sa. Sannan kuma an tattauna da masu gudanar da
sana'o'in gargajiya na Hausawa a gefen Dam ɗin Muhammadu Ayuba na garin Kazaure.
3.6 TATTAKI
Hausawa na cewa " Zuwa da kai, ya zarce
saƙo!" Haka ma
a wannan bincike an yi tattaki ƙafa da ƙafa zuwa Dam ɗin domin samun
nagartattun bayanai kamar yadda masu salon magana kan ce "Gani ya kori
ji!".
Wata hanyar da
aka yi amfani da ita, ita ce ziyartar ɗakunan karatu, domin laluba gami da binciko bayanan da aka
wallafa a cikin mujallu da muƙalu da jaridu da takardun ƙarawa juna sani, har da wasu daga
cikin bugaggun litattafai waɗanda suke da alaƙa da wannan bincike.
Haka kuma an yi
amfani da hanyar tattara bayanai daga cikin kundayen binciken da magabata suka
gabatar a manyan cibiyoyin ilimi, kamar Jami'o'i da kwalejoji da sauran
cibiyoyin bincike daban-daban.
Bayan haka an
bibiyi gidajen adana tarihi da al'adu da suke a garin Kano da kaduna domin
samun wasu daga cikin adanannun bayanai a kan garin Kazaure. Bibiyar waɗannan hanyoyin za
su bayar da gagarumar gudunmawa matuƙa-gaya, wajan samu gami da tace ingantattu da sahihan bayanan da
suka zama matakan da aka tattaka tun daga farko har zuwa ƙarshen wannan bincike, wanda aka
samu nasarar gudanar da binciken yadda ya kamata.
3.7 NAƊEWA.
Bisa duba da la'akari da bayanan da suka
gabata a wannan babi na hanyoyin da aka yi amfani da su yayin gudanar da wannan
bincike, babu shakka an yi amfani da hanyoyi da daman gaske domin samun
nagartattun bayanai, wasu daga cikin hanyoyin sun haɗa da; lura/sa-ido ta kai tsaye na yadda al'amura ke gudana.
Haka kuma an yi tattaki ƙafa-da-ƙafa domin Hausawa kan ce "Zuwa da kai ya zarce zaƙo", bayan haka an yi amfani da
kyamarori domin ɗaukar hotunan wasu daga cikin abubuwan dake faruwa, an kuma yi
amfani da hanyar naɗar zantuka domin
naɗar bayanai alokacin da ake tattaunawa da masu alaƙa ta kai tsaye da wannan bincike,
sai kuma amfani da hanyar raba matambayiya domin samun ingantattun amsoshin da
suka dace da wannan bincike, kuma waɗannan hanyoyi sun
taimaka ƙwarai wajen samun
kyawawan bayanai da hujjojin da suka dace da wannan bincike.
BABI NA
HUƊU
GUNDARIN
BINCIKE
4.0
SHIMFIƊA
A wannan babi mai taken babi na huɗu (4) wato babin gundarin bincike, a nan ne za a yi bayani
dalla-dalla a kan sakamakon da wannan binciken ya gano dangane da sana'o'in
gargajiya na Hausawa, waɗanda suke wakana
a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu
Ayuba (magajin gari) na cikin garin Kazaure. Waɗanda tattalin arzukin garin Kazaure ke haɓaka ta dalilin samuwar Dam ɗin.
4.1
GUDUNMAWAR DAM ƊIN MUHAMMADU AYUBA GA AL'UMMAR GARIN
KAZAURE
Garin Kazaure, gari ne mai daɗaɗɗen tarihi wanda ya shafe ɗaruruwan shekaru masu tarin yawa da kafuwa. A shekarun baya
garin Kazaure ya sha fama da mastalar rashin wadataccen ruwan gudanar da
harkokin yau da kullum, waɗanda al'ummar
wannan gari na Kazaure ke buƙata wajen tafiyar da harkokin rayuwarsu cikin salama, kamar,
abubuwan da suka shafi gine-gine da al'adu da sarautu da magunguna da tufafi da
kuma sana'o'in gargajiyar Hausawa, kamar; Fawa da Jima da Noma da Kiwo da Su (
kamun kifi) da sauran makamantansu. Masana tarihin wannan gari sun tabbatar da
cewa samuwar Dam ɗin Muhammadu Ayuba ya kawo muhinmiyar gudummawa a garin
Kazaure wajen samarwa da al'ummar wannan gari wadataccen ruwan gudanar harkokin
rayuwar yau da kullum.
Tarihi ya nuna cewa kafin samuwar Dam ɗin Muhammadu Ayuba na garin kazaure, al'ummar wannan garin
matsalar wadataccen ruwan da take fama da ita ya samu ne sanadiyyar rashin
isassun rijiyoyi da sauran hanyoyin samuwar ruwa mai tsafta. Masana tarihin
wannan garin sun ce "Kafin samuwar Dam ɗin Rijiyoyi ake amfani da su wajen samun ruwan gudanar da
harkokin rayuwar yau da kullum a wannan gari, wanda yawan rijiyoyin daga baya
sai ya yi wa al'ummar garin Kazaure ƙaranci sosai, kama daga haifaffu da sauran baƙin da suke shigowa daga sassa
daban-daban zuwa wannan gari, kamar mutanen Jahar Kano da Katsina da waɗanda suke shigowa daga Faranshi (Nijer) da dai makamantansu.
Waɗannan dalilai
suna daga cikin abubuwan da suka haifar da matsalar wadataccen ruwan amfanin
yau da kullum, amma daga lokacin da wani kwamishinan Ayyuka na Jahar Kano wato
Muhammadu Ayuba da ya yi zamani alokacin ya gina katafaren Dam a tsakiyar
wannan gari na Kazaure, a dai-dai wajen da wasu fadamu suke na hukumar gidan
sarki da sauran al'ummar wannan gari, waɗanda suka samu a sanadiyyar wata ƙorama da take tasowa daga garin
Karaftayi zuwa wannan waje. Sai al'ummar wannan gari suka fita daga matsalar
rashin wadataccen ruwan da suke fama da ita tsawon wani lokaci, daga samuwar
Dam ɗin sana'o'in gargajiya na Hausawa suka fara samuwa a cikin Dam
ɗin kamar sana'ar Su (kamun kifi) da kuma wajensa kamar Noma da
wanki da guga da samuwar wasu sababbin rijiyoyi waɗanda masu sana'ar Garuwa suke ɗibar ruwan suna shiga da shi saƙuna da lunguna da kwararo na wannan
garin, a sanadiyyar hakan aka samu damar gudanar da sana'o'in gargajiyar
Bahaushe cikin salama a cikin wannan gari. Tun daga sana'ar Fawa da Jima da
Rini da Kiwo da sauran ƙananun sana'o'i kamar soya kifi da da gasa nama da masu
soye-soye irinsu sayar da ƙosai da Awara da kambu da kuma dafe-dafe kamar masu dafa
abincin sayarwa da makamantansu. Waɗannan sana'o'in
babu shakka sun bayar da gagarumar gudummawa wajen haɓaka tattalin arzukin garin Kazaure tun daga lokacin samuwar
Dam ɗin har zuwa wannan lokaci.
4.2.
GUDUNMAWAR DAM ƊIN DANGANE DA RAYA AL'ADUN GARGAJIYA
NA BAHAUSHE
Masu fasahar baka kan ce " Abin nema ya samu, matar Falke ta haifi ɗan Jaki". Babu shakka samuwar Dam ɗin garin Kazaure na Muhammadu Ayuba ya ba da gagarumar
gudummawa wajen raya al'adun gargajiyar Bahaushe. Kafin samuwar Dam ɗin mutanen garin Kazaure su na fama da ƙarancin wuraren gudanar da wasu
sana'o'in na su, wasu kuma su na son farawa amma rashin samun wajen gudanarwa
ya dakatar da su, kamar masu son yin sana'ar Su (kamun kifi) amma ba su da
wadataccen ruwa ko isasshen ruwan yin sana'ar, da masu buƙatar yin Noman rani amma ba su da
isasshen wajen yin Noman rani.
Daga lokacin da Muhammadu Ayuba ya gina Dam a
garin Kazaure sana'o'i n gargajiyar Bahaushe da al'adun cikinsu suka ci gaba da
haɓaka, tun daga wancan lokaci har zuwa wannan lokaci, kuma suna ba
da muhinmiyar gudummawa wajen haɓakar tattalin
arzukin garin kazaure. Wasu daga cikin sana'o'i da al'adun da suka haɓaka a dalilin samuwar Dam ɗin sun haɗa da:
4.2.1 Sana'ar
Su (kamun kifi)
Sana'ar Su (kamun kifi) ita ce sana'ar kamun
kifi da sauran namun cikin ruwa. Akan shiga ruwa ko dai kai tsaye a yi amfani
da hannu ko kuma ta hanyar amfani da wani abu domin kama kifi a ci ko a sayar.
Wannan sana'a ta kamun kifi tana ɗaya daga cikin daɗaɗɗun sana'o'in
gargajiya na Hausawa. Mai yin wannan sana'a ana kiran shi "masunci",
idan suna da yawa "masunta". Ana gudanar da sana'ar kamun kifi a
cikin kogi da tafki da ƙorama da gulbi da Dam da sauran guraren wucewa da kuma taruwar
ruwa. Babu shakka wannan sana'a ta Su (kamun kifi) ta na gudana a cikin wannan
Dam ɗin na Muhammadu Ayuba, yayin da ake amfani da ruwan Dam ɗin wajen gudanar da harkokin wannan sana'a. Kafin samuwar Dam ɗin akwai masu gudanar da wannan sana'a ta Su a garin Kazaure amma
ba su da yawa sosai sanadiyyar rashin Dam a cikin garin, waɗannan mutane su na tafiya gefen garin Kazaure, wato ƙauyukan da suke da ruwa domin
gudanar da wannan sana'a, daga cikin ƙauyukan akwai; Dam ɗin Karaftayi na ƙauyen da ke yamma maso kudu da
garin kazaure sai Dam ɗin Dambo Dam na
yamma maso Arewa da garin kazaure.
A lokacin da mai girma hakimi wato kwamishinan
ayyuka na jahar kano Muhammadu Ayuba, ya gina wannan Dam ɗin a shekarar 1974 domin ragewa al'ummarsa matsalar rashin
ruwan da take fama da shi wajen gudanar da harkokin rayuwar yau da kullum. Babu
shakka masu sana'ar su kakarsu ta yanke saƙa ma'ana nesa ta zo kusa, wahalar
tafiya wasu ƙauyuka don
gudanar da sana'arsu ta zo ƙarshe. Domin kuwa mafi yawancinsu sun ci gaba da sana'arsu a
cikin wannan Dam, haka kuma su ka ci gaba da sana'arsu cikin annashuwa da
walwala, domin irin alhairan da suke samu a cikin wannan Dam. Wasu mutanen kuwa
sun je sun koyi sana'ar su (kamun kifi) a ruwan domin samun abubuwan buƙata na yau da kullum, domin gudanar
da rayuwa, kuma Allah ya ba wa waɗannan masu sana'a
haɗin kai da tallafawa junansu wajen gudanar da sana'o'insu. Kuma
suna da ƙungiya ta su mai
zaman kanta suna da wakilai da shuwagabanni da doka da ƙa'ida, a yanzu haka shugaban wannan
ƙungiya ta masu
sana'ar kamun kifi a cikin ruwan Dam ɗin Muhammadu Ayuba, sunan shi Lawan Yahaya (Ɗanjawo).
Akwai ire-iren masu kamun kifi sama da kala
biyar da masu sana'ar Su (kamun kifi) ke gudanarwa a wannan Dam ɗin kuma ko wane kalar kamun kifi da akwai irin masu aiwatar da
shi a wannan Dam ɗin, ire-iren kamun kifin su ne kamar haka:
v Akwai masu kamun kifaye a kan kwale-kwale da raga ma'ana da
kalli, suna tafiya akan kwale-kwale a saman ruwa suna bin kalli suna kama
kifaye.
v Akwai masu kamun kifaye akan kwale-kwale masu watsa Birgi/bargi
suna tafiya a saman ruwa suna watsa birgi suna kamun kifaye.
v Da kuma masu kama kifaye a kan kwale-kwale masu watsa abinci
kamar hatsi ko garin dawa ko masara sai su watsa birgi dai-dai wajen da kifayen
suka taru suna cin abincin da suka watsa suna kama kifayen.
v Akwai masu kamun kifaye daga ƙasa suna zagayawa wauraren da ba su
cika zurfi ba, suna watsa abinci bayan kifayen sun taru suna cin abincin sai su
jefa birgi su kama kifayen.
v Akwai masu kamun kifaye ta hanyar haƙa mali a gefen ruwan suna zuba gero
sai bayan tsayin wani lokaci bayan kifayen sun shiga cin abincin sai su kama
kifayen.
v Akwai masu kamun kifaye daga kan gorar-ruwa suna tafiya a
saman ruwa bisa gorar-ruwa suna kama kifaye.
Dukkanninsu ire-iren waɗannan masu kamun kifayen suna samar wa da ɗaruruwan mutane kifayen da suke buƙata a ciki garin Kazaure da
wajenta, domin har daga wasu garuruwan na wajen Kazaure suna zuwa suna sayen
kifaye a wajensu, kuma da kuɗaɗen kamun kifayen suke ciyar da kawunansu da iyalansu da sauran
harkokin rayuwarsu na yau da kullum.
Kimanin mutanen da ke kamun kifi a wannan Dam ɗin na Muhammadu Ayuba sun kai adadin mutane ɗari da tamanin da biyu (182) kamar yadda shugaban ƙungiyar masu sana'ar su (kamun
kifi) ɗin ya bayyana a yayin zantawa da shi, kuma sana'ar ta kamun
kifi tana ɗaya daga cikin sana'o'in gargajiya na Hausawa wanda tattalin
arzukin garin Kazaure ke haɓaka ta dalilinsu,
akwai sana'o'i masu yawa da suke samuwa a cikin garin Kazaure ta dalilin masu
kama kifaye a Dam ɗin Muhammadu
Ayuba, wasu daga cikinsu su sun haɗa da:
v Akwai masu soya kifaye ƙanana da matsakaita (ramso), suna sayarwa.
v Akwai masu soya kifaye manya ( Gammo-gammo da yanka-yanka),
suna sayarwa..
v Akwai masu dafa kifaye suna yi mishi miya suna sayarwa (
Dafge).
v Akwai masu dafa kifaye suna yi mishi miya suna sayarwa ana ɗorawa a saman abinci.
v Akwai masu yin dambu da shi suna ƙullawa a leda suna sayarwa ana masa
laƙabi da suna
dambun kifi.
Muhinman kayan aikin da masu sana'ar kamun
kifi suke amfani da su wajen kama kifaye a Dam ɗin Muhammadu Ayuba sun haɗa da:
- ƘUGIYA: Ana kafa ta a cikin ruwa a saƙala wani abu da kifi zai ci a
jikinta, sai a baza ta acikin wani yanki na ruwan da ake son kama kifin a
ciki.
- MALI:
Abu ne da ake yin sa da itace
da raga ta zare. Ana tsoma shi a cikin ruwa, idan kifaye suka shiga ciki
sai a fito da shi a kwashe.
- KALLI:
Shi ma dai kamar sauran kayan
kamun kifi ya ke, wato raga ce ta zare ake kafewa a cikin ruwa, sai aja ta
zuwa wani gefen idan kifaye suka taru a ciki sai a fito da su a kwashe.
- BIRGI/BARGI:
Raga ce da zare ake yinta,
wacce ake cin bakinta da dalma. Shi kuma birgi watsa shi ake yi a cikin
ruwa, sai dalmar ta shiga cikin yashi ta kafe. Duk kifin da ya shiga ciki
ba ya iya fita, idan suka taru a ciki, sai a janye shi zuwa gaɓar ruwa ko a saka cikin
kwale-kwale a firfito da su a adana.
- FATSA:
Fatsa ƙugiya ce guda ɗaya, ko biyu ake ɗaurewa a jikin sanda sai a saƙala wani abincin da kifi ya ke
so, da zarar ya haɗiye wannan abinci sai ƙugiyar ta maƙale masa wuya sai a fisgo da ƙarfi a wullo shi wajen ruwa a
kama.
- DALLA:
Ita ma dalla raga ce ta zare,
wacce ake riƙe gafe da gafen sai mutane su ratsa cikin ruwan su na ja.
Duk kifin da su ka tokare shi to ba zai iya fita ba, bayan zuwa wani
lokaci su fito da ita wajen ruwan sai su ciccire kifin.
- KOMA/HOMA:
Ita kuma koma jaka ce ta raga
da ake yi wa ƙaton baki riɓi biyu ake yin ta. Ana riƙe kowace ɗaya da hannu ɗaya, idan aka shiga ruwa da ita sai a riƙa tafiya can kuma sai a haɗe bakin ta a fitar da ita waje
a kwashe kifayen da ke ciki.
- GORA:
Ita kuma gora hawa kan ta ake
yi ana iyo a cikin ruwa domin zuwa gurin da aka haƙa mali ko birgi ko
makamantansu.
- KWALE-KWALE:
Hawa ake kan shi ana sufuri a
cikin ruwa.
- WUƘA: Ana amfani da ita wajen yanke kalli ko bargi ko mali idan
ya harɗe yaƙi warwaruwa. Waɗannan sune wasu daga cikin muhinman kayan aikin kamun
kifi, ga hotunan wasu daga ciki domin bayar da ƙarin haske ga mai nazari:
4.2.2
SANA'AR NOMA
Noma sana'a ce a ƙasar Hausa, (Maɗauci da Isa da
Daura, 1968), ana wa noma kallon cewa ita ce sana'ar da ta fi kowace sana'a
muhimmanci, wacce idan babu ita rayuwar ma sam-sam ba za ta yiwu ba. Yakasai
(1988). Sana'a ce da kusan kowane gida ake yinta musanman a karkara. Sana'a ce
da ta girmi kowace sana'a a ƙasar Hausa, dama Duniya baki ɗaya. Saboda wannan dalilin ne ma yasa ake yi wa sana'ar kirari
da cewa; "Na duƙe tsohon ciniki, kowa ya zo Duniya kai ya tarar". Asalin
wannan sana'a yana komawa tun farkon samun halitta a doron wannan Duniya. Wato
saukowar Annabi Adamu da Nana Hauwa'u cikin Duniya (Durumin iya, 2006).
Alhassan da Musa da Zarruk(1982), sun bayyana noma a matsayin tonon ƙasa a fitar da amfaninta ta hanyar
zafe ta, da zankaɗe ta, da yin shuke-shuke a bayanta.
Sana'ar noma tana ɗaya daga cikin sana'o'in gargajiyar Bahaushe waɗanda suke gudana a bakin Dam ɗin Muhammadu Ayuba, kuma wannan sana'a ta noma babu shakka
tana ba da gagarumar gudummawa wajen kyautatuwar rayuwar manoman, da kuma
sauran al'ummar garin Kazaure. Domin tana samar musu da abubuwan biyan buƙatunsu da na iyalansu da kawunansu
domin mafi yawan manoman da ke yin noma a bakin Dam ɗin da Allah suka dogara da ita suka dogara, da ita suke ci su
sha da tufafi da muhalli da kula da lafiyar rayuwarsu da ta iyalansu. Musanman
ma manoman da suke gudanar da noman rani da na damuna a wajen, ma'ana idan su
ka kwashe abin da suka noma da rani, idan damuna ta kawo kai sai su shuka kayan
noman damuna a wajen. Noman da ake gudanarwa a wannan waje ya kasu kashi biyu,
kamar haka:
v
AKWAI NOMAN RANI: Noman rani noma ne amma an fi noma kayan miya da sauran
makamantansu. Haka kuma abubuwan da aka fi shukawa da rani a Dam ɗin Muhammadu Ayuba suna da daman gaske. Wasu daga cikinsu sun
haɗa da: Noman Tumatur da Albasa da na Kabeji da na kankana da na
dankali da masara da Attaruhu da tattasai da yakuwa da kuɓewa da kabewa da gyaɗa da Barkono da Gurji da Citta da sauran makamantansu. Waɗannan kayayyakin amfanin noman rani ne da ake samarwa a bakin
Dam ɗin Muhammadu Ayuba, kuma suna ba da gudummawa matuƙa gaya ga al'ummar garin Kazaure da
ma wasun su, wajen gudanar da harkokin rayuwa na yau da kullum.
Haka kuma akwai ƙananan sana'o'in Hausawa na gargajiya waɗanda suke gudana a cikin garin Kazaure sanadiyyar wannan noman
na rani da ake gudanarwa a garin Kazaure . ire-iren sana'o'in su ne kamar haka:
Ø
Akwai masu sayar
da kayan miya a cikin garin Kazaure, wasu suna kasa kayan miyan a bakin tituna
suna sayarwa, wasu kuma suna talla gida-gida suna sayarwa.
Ø
Akwai masu sayar
da kayan yaji, kamar Citta da Albasa da sauransu.
Ø
Akwai masu sayar
da ganyayyaki kamar: Kabeji da Salak da Lansir da Yakuwa da sauran su.
Ø
Akwai masu sayar
da Gurji tare da ƙuli, a yayyanka
shi a faranti a na haɗawa da ƙuli ana kwaɗawa.
Ø
Akwai masu sayan ɗanyun kayan miya suna yankawa, idan sun bushe su ɗauka su kai kudancin najeriya su sayar da sauransu.
Ø
Akwai masu sayar
da Rogo dafaffe.
v
AKWAI KUMA MASU NOMAN DAMUNA: Akwai mutanen da su ke noman damuna a bakin Dam ɗin wasu bayan sun kwashe kayan amfanin ranin idan damuna ta
zo, saboda ruwan da yake shigowa yana da yawa, sai su shuka Shinkafa da Alkama
da Masara da sauran makamantansu, kuma suna yin amfani da su wajen ci da shayar
da kawunansu da iyalansu da sauran buƙatun yau da kullum. Kamar dai noman rani akwai ƙananan sana'o'i da suke gudana a
cikin garin Kazaure sanadiyyar wannan noman na damuna da ake yi a bakin Dam ɗin kamar haka:
Ø
Akwai masu yin Funkasau
su na sayarwa.
Ø
Akwai masu sayar
da dafaffen abinci kamar Shinkafa da Wake da sauransu.
Waɗannan sana'o'in
babu shakka samuwar Dam ɗin Muhammadu
Ayuba ya ba da gudummawa wajen samuwar su, kuma suna ba da muhimmiyar gudummawa
wajen haɓaka tattalin arzukin garin Kazaure. Waɗannan manoma suna da Ƙungiya ta su mai zaman kanta, kuma sun yi mata rijista a
ofishin ƙaramar hukumar
Kazaure da na Ƴansanda, su na da
shugabannin da suke jagorantar wannan ƙungiya, sunan shugaban ƙungiyar Lawan Musa suna da mutane aƙalla mutum ɗari biyar da sittin a rubuce (560) a rubuce kamar yanda
shugaban ƙungiyar ya shaida
yayin zantawa da shi.
Akwai kuma hotunan ire-iren abubuwan da ake
nomawa a bakin Dam ɗin da suka haɗa da:
Akwai kayayyakin aikin noma da ake amfani da su a wajen yin noma a bakin Dam ɗin Muhammadu Ayuba, kamar su:
1.
Fartanya: Fartanya ita ce
babban makami ko kayan aikin gudanar da sana'ar noma, ta na da matuƙar muhimmanci a wannan sana’a. Da ita ake bi kunya-kunya ana
sare dukkan wata ciyawar da ba a buƙata a gona. Fartanya kala uku ce: hauya, dungura ƙota da kuma fartanya.
2.
Sungumi: Shi ne makamin da
ake amfani da shi wajen saran shuka; wato da shi ake sara ramin da za a yi
shuka. Yana da baki irin na magirbi, sai dai ƙotarsa doguwa ce wacce takusan
tsayin mutum.
3.
Magirbi: Magirbi da shi
ake sassabe, da kuma girbin kayan amfanin gona kamar irin su dawa, gero, maiwa,
da sauran dangoginsu waɗanda suke yin
dogon kara a tsaye.
4.
Gatari: Gatari shi ne
makamin da ake amfani da shi wajen sare icen da ya girma a gona don samun filin
gona.
5.
Adda: Makami ce da ake
amfani da ita wajen sara. Akan sare itatuwa ko ciyawa da ita, haka nan ma akan
yi girbi da ita.
6.
Lauje: Ana amfani da
lauje wajen shuci, wato yankan ciyawar da ke da tsayi. Sannan kuma da shi ake
yankan shinkafa, alkama, da sauransu.
7.
Wuƙa: Ana amfani da wuƙa wajen yankan kayan amfani da suka haɗa da kuɓewa, yankan kan
gero bayan an girbe, yankan kaba, da sauransu.
8.
Garma/Galma: Ana amfani da
garma ko galma wajen yin huɗa.
9.
Ashasha: Nau’i ce ta garma
da ake amfani da ita wajen noma ta hanyar rage girman kunya, ita takan burkuce
kwarin kunya ne, sannan kuma ta rage faɗin kunyar, ta yadda mai aiki zai ji sauƙin gudanar da noma. A wasu guraren
ma sai dai kawai ya ɗaga ciyawar ya
karkaɗe ƙasar jikinta.
10.
Manjagara: Da shi ake sharar
gona. Bayan an sassabe tushiya da sauran abubuwan da ba a so a lokacin rani
kafin faɗuwar damina, to kuma sai a saka manjagara a share sararin
gonar a ƙone.
11.
Igiya: Igiya ma ɗaya ce daga cikin kayan aikin gona wacce ake amfani da ita
wajen ɗaure kayan amfanin gona da aka girba, kamar damin dawa, gero,
da sauransu.
Waɗannan su ne wasu daga cikin muhimman ire-iren kayan aikin noma
na rani da na damuna ga hotunan wasu daga ciki domin bayar da ƙarin haske ga mai nazari:
4.2.3 Sana'ar Fawa
Sana’ar fawa na ɗaya daga cikin tsofaffin sana’o’in ƙasar Hausa. Sana’a ce da ake yanka dabbobi domin a
sayar da namansu ga mabuƙata. Wanda ke aiwatar da wannan sana’a shi ake kira Mahauci ko Barunje
idan suna da yawa kuma mahauta ko Rundawa. Alhassan, Musa, da Zarruƙ (1982). Cewa suka yi ana kiran
wannan sana’a da suna ‘Rudanci’. Sana'ar fawa tana ɗaya daga cikin sana'o'in gargajiya na Hausawa, wadda take
gudana a bakin ruwan Dam ɗin Muhammadu
Ayuba, Musamman ma a shekarun baya lokacin da ba a samu wadatuwar ruwan
Burtsatse da na fanfuna ba. A shekarun baya masu wannan sana'a suna amfani da
ruwan Dam ɗin wajen tafiyar da harkokin sana'arsu ta fawa, kasancewar
garin ba shi da wani wadataccen ruwan amfani yau da kulkum face ruwan Dam ɗin, da shi suke yin amfani wajen fiɗar dabbobi idan sun yanka dabbobin da shi suke amfani wajen
dafa naman da shi suke dukkannin amfani wajen sarrafa naman su sayar.
A yanzu haka mahautar garin Kazaure tana cikin kasuwar garin
na Kazaure daga gabashin kasuwar wato bakin Dam ɗin na Muhammadu Ayuba daga yamma. A shekarun baya suna ɗibar ruwan Dam ɗin cikin sauƙi suna amfani da shi. Masu gudanar
da wannan sana'a ta fawa a garin Kazaure suna da ƙungiya ta su ta mahauta, kuma suna
da shuwagabannin da suke jagorantar ƙungiyar wajen tallafawa da hukunta masu laifi, sunan shugaban ƙungiyar masu sana'ar fawa na garin
Kazaure Auduwa Ibrahim (sarkin fawa) shi yake yanke hukunci da sanya doka, kuma
shi yake jagorantar masu sana'ar fawa na Kazaure a fadar sarkin Kazaure. Masu
wannan sana'a a yanzu haka wasu suna amfani da ruwan Dam ɗin na Muhammadu Ayuba, wasu kuma suna amfani da ruwan
Burtsatse (tuƙa-tuƙa) ko na fanfo wajen sarrafa naman
dabbobin da suka yanka, sakamakon wadatar ruwa wanda hukuma da gwabnati ta
samar a yanzu.
Saboda haka a bisa dalilin samuwar Dam ɗin masu gudanar da wannan sana'a, suna samar da abubuwa da
daman gaske kamar Ɗanyen nama da Tsire da Balangu da Yaɗi da Naman kayan ciki da Kilishi da sauran makamantan su. Suna
samarwa da al'ummar Kazaure naman ta da komaɗa da mayar da yawu, akwai ƙananan sana'o'in da suke gudana a
cikin garin Kazaure ta sanadiyyar naman da masu sana'ar fawa suke samarwa kamar
haka:
v Akwai masu sayan ɗanyen naman suna
dafawa su sayar a dafe.
v Akwai masu sayen ɗanyen naman suna
dafawa suna sayarwa a saman abinci.
v Akwai ma su sayar da soyayyen nama ko Dambu.
v Akwai masu sayen fata. Akan babbake ta a cire gashin a yi
ganda ko ragadada da ita, ko kuma a sayar da ita ga masu sana’ar jima.
v Akwai masu sayen Kai da Ƙafa. Ana dafa su a sayar.
Akwai muhimman kayan aikin da masu
sanar fawa su ke amfani da su a garin Kazaure wajen gudanar da sana'ar su ta
fawa kamar haka:
- Wuƙa: da ita ake yanka dukkan abin da ake da buƙatar yankawa tun daga ita
kanta dabbar, zuwa feɗe ta, har zuwa yanka naman.
- Jantaɗi: Da shi ake wasa wuƙa ko gatari.
- Gatari: Ana sara ƙashi mai tauri da shi.
- Gungume: Shi ma ice ne mai kauri da
ake ɗora ƙashi a kai a daddatsa shi.Daro: A cikinsa ake wanke nama,
sannan kuma bayan an gasa naman kamar balangu sai a sake zuba shi a ciki.
- Tire: A cikinsa ake ɗora tsire ko kilishi.
- Takarda: Da ita ake naɗe naman.
- Leda: Ana zuba nama a cikinta.
Ga hotunan wasu daga cikin abubuwan da masu sana'ar fawa na garin kazaure ke samarwa ta hanyar amfani da ruwan Dam ɗin Muhammadu Ayuba.
4.2.4
Sana'ar Ga-ruwa
Sana'ar garuwa sana'a ce da ake amfani da Baro/Kura da Jarkoki wajen ɗibar ruwa daga bakin Dam ɗin Muhammadu Ayuba ana shiga da shi cikin lunguna da saƙuna na garin Kazaure. Domin samarwa
da al'ummar garin Kazaure ruwan biyan buƙatun yau da kullum. Masu yin wannan sana'a suna ɗibar ruwa a dai-dai kofar unguwar ganguli, suna ajiye
barukansu a bakin titi, yayin da ake amfani da injinan da aka ajiye a bakin Dam
ɗin domin janyo ruwan Dam ɗin, ga masu sana'ar garuwa zuwa bakin titin kofar garin
ganguli. Kasancewar akwai gangara mai tsawo daga bakin titin zuwa bakin Dam ɗin. Akwai mutanen da suka sayi injina da fayif-fayif mai tsawo
suna janyo ruwan Dam ɗin suna ɗurawa masu sana'ar garuwa su kuma suna biyan kuɗi naira ashirin (20) a kowace baro ɗaya da aka cika, su kuma suna shiga cikin gari su na sayarwa.
Akwai rijiyoyi da aka gina a bakin Dam ɗin waɗanda idan rani ya
yi ruwan Dam ɗin ya ja baya, ana tsotso ruwa daga cikin rijiyoyin ana zubawa
masu sana'ar garuwa suna biya, sannan su je su sayar. Masu wannan sana'a ba iya
gidaje kawai suke sayarwa da ruwansu ba har da masu sana'ar Fawa suke kai wa
mahauta da sauran waurare daban-daban, kama daga wuraren masu yin bulon ƙasa da na sumunti da sauran su.
Wannan sana'a ba shakka tana ba da muhimmiyar gudummawa wajen gudanar da
harkokin rayuwar al'ummar Kazaure, kuma tana ba da gudummawa wajen bunƙasa tattalin arzukin garin Kazaure.
Masu yin wannan sana'a ba su da wata ƙungiya, amma suna zaune cikin
salama, ma'ana babu hayaniya a tsakaninsu, suna ganin mutuncin junansu musamman
waɗanda suka fi daɗewa a wajen.
4.2.5
Sana'ar Wanki.
Sana'ar wanki da guga sana'a ce da
ake gudanarwa a bakin Dam ɗin Muhammadu
Ayuba na garin Kazaure, wajen wanke kayayyaki na tufafi da na kwalliyar cikin
gida da abubuwan hawa da makamantansu. Masu gudanar da sana'ar wanki bakin Dam ɗin Muhammadu Ayuba suna da yawa, domin kalar wankin da ake yi
a bakin Dam ɗin sun kasu kamar haka:
v
Akwai masu sana'ar wanki da guga: Waɗannan rukunin
masu wanki ne da suke wankin kayan sawa, waɗanda suka haɗa da: Riga/Taguwa
da wando da jamfa/babbar riga da zannuwa da mayafai shijabai gyaluluwa da
labulaye da barguna da makamantansu.
v
Akwai masu sana'ar
wankin motoci: Waɗannan rukunin masu wanki ne da suke wankin motoci manya da ƙanana.
v
Akwai masu sana'ar wankin Babura: Su kuma rukunin waɗannan mutanen suna wanke babura na hawa da makamantansu.
Masu gudanar da wannan sana'a ta wanki a bakin
Dam ɗin Muhammadu Ayuba, suna ba da muhimmiyar gudunmawa ga
al'ummar kazaure wajen haɓakar tattalin
arzukin garin Kazaure. Akwai mutane da dama a bakin Dam ɗin waɗanda suke yin
wanki waɗanda yawan su zai kai adadin mutane saba'in da biyar (75), da
sauran wasu na musanman kasancewar ba su da ƙungiya, ba za a iya tabbatar da
iyaka yawansu ba.
4.2.6
Sana'ar Kiwo.
Kiwo na ɗaya daga cikin sana’o’in ƙasar Hausa na dauri. Sana’a ce da ake gudanar da ita tun daga
cikin gidaje har ya zuwa ruga da Fulani makiyaya kan yi. Babu wani gida da ba a
kiwo a ƙasar Hausa
(Alhassan, Musa, da Zarruƙ, 1982), sannan sana’a ce da ba gadonta ake yi ba (Zarruƙ, Kafin-Hausa, da Al-hassan, 1987).
Akwai masu gudanar da kiwon dabbobi a garin Kazaure da makiyaya wato masu yawon
kiwo zuwa waje-waje, suna amfani da ruwan Dam ɗin Muhammadu Ayuba wajen yi wa dabbobinsu barruwa da ruwan Dam
ɗin. Akwai manoman da suke samarwa da waɗannan rukunin makiwatan ciyawu a bakin Dam ɗin, waɗanda suke sayar
musu da sauran amfanin gonarsu, bayan sun gama ɗebe ƴaƴan su kuma masu kiwon su zuba dabbobinsu su cinye sauran
amfanin da ke tsaye kamar ciyawar Attaruhu da tattasai da tumatur da ganyen
dankali da karan masara da na dawa da makamantansu. Akwai kuma manoma da suke
bin bakin iyakun gonakin noman da suke a Dam ɗin Muhammadu Ayuba suna yin kiwon dabbobinsu. Akwai masu zuwa
gonakin daga cikin gari suna siyan ciyawa kamar ganyen dankali suna zuwa su
ciyar da abubuwan da suke kiwo, kamar; Awaki da tumaki da shanu da sauransu.
Waɗannan makiwatan
suna yin kiwo a gonakin da ke yamma da gabas da arewacin Dam ɗin wajen ciyar da dabbobinsu abubuwan da suke buƙata idan sun gama kiwon suna yi
musu barruwa da ruwan Dam ɗin. Kuma suna
samarwa da al'ummar Kazaure dabbobin da suke buƙata kamar mahauta da sauran
al'ummar gari, masu buƙatar dabbobin da za su yanka a wajaje kamar sallah babbah da ƙarama da bikin suna ko na aure ko
na sauka da sauran su. Kuma suna ba da muhinmiyar gudummawa wajen haɓakar tattalin arzukin garin Kazaure.
4.3
TASIRIN AL'ADUN SIHIRI DA YA SHAFI DAM ƊIN MUHAMMADU AYUBA.
Masana tarihin garin Kazaure da masu gudanar da sana'o'in gargajiya a bakin
Dam ɗin Muhammadu Ayuba sun bayyana wasu daga cikin al'adun da ake
aiwatarwa a ciki da wajen Dam ɗin da su ka haɗa da:
v
Akwai masana
tarihin da suka tabbatar da cewa "Wasu lokutan musamman idan ruwan damuna
ya shiga Dam ɗin ma'ana ya cika da sabon ruwa, a na samun wani ɓangare na ruwan Dam ɗin yana jujjuyawa a waje ɗaya kamar faɗin bakin
rijiya". Mutane sukan taru su runƙa kallo suna cewa " Aljanu/Iskoki ne ke yin wasa da
ruwan, amma yanzu bai cika faruwa ba amma masana sun tabbatar da yiwuwar hakan.
v
Akwai sihirin da
Masunta ( kamun kifi) suke amfani da shi wajen shirya ƴaƴansu da kawunansu yayin farawa ko
gudanar da wannan sana'a a cikin Dam ɗin Muhammadu Ayuba kamar haka: Wasu suna ɗinkawa ƴaƴansu guru ko guraye su ɗaura a ƙugu ko dantse, domin tsaron kai daga wasu haɗarurruka kamar yadda wani masunci mai suna Kaɗo dogon dare ya shaida yayin zantawa da shi. Ya ce
"lokacin da za a fara zuwa da shi yin su cikin Dam ɗin baban shi ne ya ba shi gurun ya ce "duk sanda zai yi
su ya ɗaura shi kafin ya shiga cikin ruwan Dam ɗin.
v
Akwai yara da suke gudanar da al'adar wasan
iyo idan damuna ta kankama, suna zuwa kan gadar da ta ratsa Dam ɗin suna hawa suna faɗawa, ɗaya bayan ɗaya, sannan sai a duba wanda ya fi saurin iyo wajen fitowa
wanda ya riga fitowa shi ake ba wa kyauta sai na biyu da na uku, ana gudanar da
wannan wasan ne a wasu ranakun mako idan damuna ta yi nisa. Ga ire-iren Hotunan
da aka ɗauka lokacin da yaran ke wasan iyon kafin yanzu da aka hana:
v
Akwai manoman da
suka bayyana cewa sukan yi wa gonakinsu wasu ƴan binne-binne yayin da suka shuka
amfani, domin tsari daga maɓannatan dabbobi
da makiyaya da ɓarayi, domin duk wanda ya shiga ya yi ɓanna ko sata da wuya ya fita daga gonar ba a kama shi
ba".
4.4
CAMFE-CAMFEN DA SUKA SHAFI DAM ƊIN MUHAMMADU AYUBA.
Akwai camfe-camfen da ake yi
dangane da Dam ɗin Muhammadu Ayuba, kamar yadda wasu mutane suka yarda kuma
suke gudun aikatawa ko furtawa daga cikin camfe-camfen akwai masu cewa:
Ø
Akwai masu
da'awar cewa duk ɗan sarkin da ya kuskura ya sake shiga cikin Dam ɗin na Muhammadu Ayuba da nufin yin wanka sai ya ci shi, ma'ana
sai ya rasa ransa (ya mutu) suna yin wannan camfin ne sanadiyyar mutuwar ɗan sarki Ibrahim. Yayin da ya shiga wanka a shekarun da suka
shuɗe bayan sun shiga wanka tare da sauran mutane.
Ø
Akwai makiyayan
da suke cewa "Duk shekarar da dabbobin makiwaci suka fara shiga cikin
gonakin bakin Dam ɗin Muhammadu
Ayuba guda uku (3), su ka yi kiwo to duk yunwar da za a yi da rani, dabbobin
shi ba za su kamu da yunwa ba".
Ø
Akwai masu camfin
da suke cewa "Shiga cikin ruwa kamun kifi ka na cin gasasshe ko dafaffen
kifi na kawo rashin sa'a wajen kamun kifaye a Dam ɗin", shugaban masu kamun kifi ne ya shaida wannan camfi
duk da ya ce " wasu sun yarda da camfin, yayin da wasu kuma ba su yarda
ba".
4.5
TASIRIN SANA'O'I, NA ZAMANI, DA SUKE A DAM ƊIN
MUHAMMADU AYUBA.
Masu fasahar baka kan ce "Zamani, mai yayi". Wasu kuma suka ce:
"Zamani, abokin tafiya". haka kuma wasu suka ƙara da cewa: "Sarki goma,
zamani goma". Babu shakka zuwan zamani ya yi tasiri a Dam ɗin Muhammadu Ayuba, dalili shi ne masu shirya finafinai suna
zuwa wannan Dam ɗin, domin shirya harkokinsu na fim, yayin da dandazon al'umma
sukan halarci Dam ɗin. Sana'ar fim
sana'a ce wadda zamani ya kawo wadda ake amfani da na'urar zamani wajen ɗaukar hotuna da bidiyo kana daga baya a gyara a runƙa sayarwa jama'a suna saya suna
gani domin nishaɗantarwa ko wa'azantarwa ko gargaɗi da sauransu. Akwai ire-iren masu harkar finafinai da ɗaukar hotuna da dama da suke halartar Dam ɗin kamar haka:
v
Akwai masu zuwa daga
Kano suna ɗaukar finafinai a gefe da kuma kan Dam ɗin wasu daga kan gadar da ta ratsa ta kan Dam ɗin wadda ta haɗa cikin gari da
kanti, da sauran su.
v
Akwai masu zuwa
daga garuruwa da dama suna zuwa suna shirya harkokinsu na finafinai.
v
Akwai masu shirya
finafinai waɗanda suke a cikin garin Kazaure suma suna zuwa suna shirya
finafinai a Dam ɗin.
Ga wasu daga cikin hotunan ire-iren masu
ziyartar wannan Dam ɗin domin mai
nazari ko masu nazari su ƙara samun haske:
4.6 NAƊEWA.
A wannan babin an yi bayani dalla-dalla
dangane da gundarin sakamakon da wannan bincike ya gano, yayin da aka kawo
bayanai akan abubuwan da suke faruwa a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba na garin Kazaure, waɗanda ta sanadiyyar su tattalin arzukin garin Kazaure ke haɓaka. Waɗannan hanyoyin
sun haɗa da; ta hanyar sana'o'in gargajiyar Bahaushe, kamar sana'ar
Su (kamun kifi) da Noma da Kiwo, da sana'ar wanki da ga-ruwa da sauran
makamantansu. Haka kuma an kawo al'adun da suka shafi sihiri da camfe-camfen da
suka shafi Dam ɗin gami da tasirin sana'o'in zamani da suka shafi Dam ɗin. Daga ƙarshe kuma aka rufe babin da Kammalawa.
BABI NA
BIYAR
KAMMALAWA
5.0
SHIMFIƊA
Masu iya magana kan ce " Komin nisan
dare, gari zai waye!". A wannan babi mai laƙabin babi na biyar, wato babin
kammalawa wanda kuma shi ne babi na ƙarshe a wannan bincike. A nan ne aka kammala wannan bincike
tare naɗe wannan bincike gaba ɗayansa. A wannan babi an yi ƙoƙari gami da jajircewa wajen taƙaita bayani a kan binciken tare da
fito da bayanin sakamakon da binciken ya samo, sannan a bayar da shawarwari ga
gwabnati da masu ruwa da tsaki da masu son nazari anan gaba. Yayin da a ƙarshe kuma an kammala aikin baki ɗaya.
5.1 TAƘAITAWA
Wannan nazari ya gudana ne a bisa tsarin da
kowane bincike na ilimi ke gudana wato babi-babi, a inda aka tsara binciken
cikin babuka har guda biyar. A cikin babi na ɗaya, wannan bincike ya fara ne da gabatar da aiki, domin nuna
alƙiɓlarsa, sannan aka yi bayani a kan muhimmai kuma ƙashin bayan kowane irin bincike na
ilimi. Waɗannan muhimman abubuwa sun haɗa da; dalilan bincike da manufar bincike, gami da muhimmancin
bincike, har da tambayoyin da binciken ya ke ɗauke da su, tare da iya farfajiyar da binciken zai gudana,
gami da ma'anar muhimman kalmomin da suka haɗu suka ba da taken wannan bincike. Sannan aka yi jawabin
kammalawa a ƙarahen babin.
A babi na biyu kuwa, an yi bita a kan
gabatattun ayyukan da magabata suka gabatar a cibiyoyin ilimi, mabambanta an yi
hakan ne domin ganin wannan bincike ya samu madogara wato tudun dafawa. A cikin
babi na biyun ne aka bayyana fahimtar magabata waɗanda aka binciko ayyukansu cikin litattafai da kundayen
bincike da muƙalu da mujallu da
sauran makamantansu. Sannan kuma an kawo su ne tare da bayanin kanun muhinman
batutuwan da suka jiɓanci wannan
bincike. Muhinman batutuwan da aka kawo a babi na biyun sun haɗa da; ma'anar al'ada da rabe-rabenta da sifofinta da
muhimmancinta ga al'umma. Haka kuma an kawo taƙaitaccen tarihin garin Kazaure tare
da taƙaitaccen tarihin
Dam ɗin Muhammadu Ayuba, sannan aka kawo makamantan bincike, waɗanda su ke da alaƙa ta kai tsaye da wannan bincike, daga ƙarshe kuma aka rufe babin da
kammalawa. A babi na uku bayan an gama gabatar da abin da babin ya ƙunsa, sai aka kawo hanyoyin da aka
yi amfani da su wajen gudanar da wannan bincike, kama daga kan; lura/sa-ido da
naɗar zantuka gami da ɗaukar hotuna.
Sannan kuma an kawo hanyar amfani da matambayiya domin samun sahihan bayanai da
tattaki da aka yi ƙafa da ƙafa zuwa wajen waɗanda binciken ya
shafa, sannan aka rufe babin da kammalawa. A babi na huɗu kuwa wato wajen bayani dalla-dalla akan abin da binciken ya
gudana, an kawo gudummawar Dam ɗin Muhammadu
Ayuba ga al'ummar Kazaure, waɗanda suka faru ta
hanyoyi da dama kamar; gudummawar Dam ɗin dangane da raya al'adun gargajiya na Bahaushe. Kama daga
amfani da ruwan Dam ɗin wajen gudanar
da sana'ar su (kamun-kifi).
Haka kuma an kawo bayanin wajen gudanar da
sana'ar noma da sana'ar Fawa, gami da sana'ar ga-ruwa, tare yin sana'ar wanki
da kiwo. Aka kuma kawo bayani a kan tasirin al'adun sihiri da ya shafi Dam ɗin, da camfe-camfen da suka shafi Dam ɗin, har da tasirin zamani wajen gudanar da sana'o'i na zamani
da su ka shafi Dam ɗin, a ƙarshe kuma an rufe babin da
kammalawa. A cikin wannan babi na biyar kuma a nan ne aka bayyana sakamakon da
binciken ya gano, gami da bayar da shawarwari waɗanda binciken ke kalkon sun dace a bi su, domin haɓaka harkokin ilimi da bincike gaba, musamman ga ma'abota
binciken gami da ɗalibai. Daga ƙarshe kuma aka kamala aikin tare da kawo manazarta.
5.2
SAKAMAKON BINCIKE.
Nagartattun masana da manazarta sun bayyana cewa " Al'ada ado ce abar
alfahari da tinƙaho ga mai ita ko
masu ita, har akan ga gazawar al'ummar da ba ta rike al'adunta na gargajiya ba.
Hasalima ba kasafai al'umma take ci gaba ba, in har ta yi watsi ko ruƙon sakainar kashi da al'adunta na
dauri ta rungumi baƙi. Saboda haka wannan bincike ya binciko tare da gano cewa,
lallai sana'o'in gargajiya na Hausawa, suna da matuƙar tasiri da muhinmancin gaske ga
rayuwar al'ummar Hausawa. Kuma sana'o'in suna samarwa da al'ummar Hausawa
abubuwan biyan buƙatun kansu da na
waninsu domin tafiyar da harkokin rayuwarsu ta yau da kullum abubuwan more
rayuwa.
Wannan bincike ya fito da wasu ɗaiɗaikun sana'o'in
gargajiya na Hausawa waɗanda su ke gudana
a ciki da wajen Dam ɗin Muhammafu
Ayuba, waɗanda ta sanadiyyar su tattalin arzikin garin Kazaure ke haɓaka. Kuma binciken ya gano cewa yin hakan zai taimaka wajen
sake tunasar da Hausawa irin sana'o'insu da kuma amfaninsu, waɗanda suka gada a gun iyaye da kakanni. Haka kuma binciken ya
gano ashe akwai sana'o'in gargajiya na Hausawa waɗanda suke gudana a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba, sannan har wasu ƙananan sana'o'in na gargajiyar
Hausawa da suke faruwa a cikin garin Kazaure aka bayyana kamar; sana'ar soya
kifi ko dafa kifi ta dalilin samuwar masu sana'ar kamun kifi. Da samuwar masu
tallar rogo dafaffe ko aunanne da sayar da masara dafaffiya ko aunanniya da dankali
da kankana da gyaɗa da ƙursa da kuɓewa da yakuwa, da
kayan miya irin su tumatur da albasa da tattasai da sauransu, duk ta sanadin
samun sana'ar noma a bakin Dam ɗin. Haka kuma an
samu damar gudanar da sana'ar abinci da yin sana'ar fawa da sayar da ƙosai da awara da doya, duk ta
dalilin samuwar masu sana'ar ga-ruwa waɗanda suke ɗibar ruwa a Dam ɗin na Muhammadu Ayuba.
A ƙarshe binciken ya gano cewa duk lokacin da aka samu sauyin
yanayi ko rayuwa, musamman ma ta fusakar amfani da kayayyakin amfanin yau da
kullum, al'umma kan himmatu wajen inganta kayansu na gargajiya, domin su tafi
dai-dai da zamani. Wasu kuma kan yi watsi da nasu kayan, su rungimi baƙi. A wannan binciken kuma an gano
wasu al'adun sihiri da camfe-camfen da suka shafi Dam ɗin garin Kazaure na Muhammadu Ayuba, waɗanda wasu mutane ke aikatawa ko gujewa wajen gudanar da
harkokinsu na rayuwa a ciki da wajen Dam ɗin. A wannan binciken an gano cewa lallai zuwan zamani ya yi
tasiri a jikin wannan Dam domin an samu masu sana'ar shirya finafinai na yin
tattaki zuwa Dam ɗin domin inganta sana'arsu.
5.3
SHAWARWARI.
Masu fasahar baka kan ce " Ba a rasa
nono, a riga". Yayin da wasu kuma suka ce "Shawara ɗaukar ɗaki". Wasu
suka ce "Mai shawara aikinsa ba ya ɓaci, sai dai asirinsa ba ya rufuwa babu shakka wannan batu
haka yake, domin kuwa wannan bincike yana da tarin shawarwari waɗanda idan aka samu nasarar yin amfani da su, za a samu ci gaba
wajen ciyar da harkokin ilimi gaba. Ba tare da yin karo da wasu matsaloli masu
yawa ba.
Bayan haka binciken yana da
shawarwari da suke da muhinmanci a kan yadda yakamata abi domin inganta
sana'o'in gargajiya na Hausawa, musanman ma a cikin garin Kazaure. Saboda yana
da kyau hukumomin kula da bunƙasa al'adun gargajiya na Hausawa, su ɗauki nauyin binciko ire-iren sana'o'in Hausawa na gargajiya a
koya wa al'umma maza da mata manya da yara domin inganta tattalin arzuki, wajen
samar da abubuwan biyan buƙatun yau da kullum. Musanman ma ganin cewar; wasu daga cikin
Hausawan yanzu suna watsi ko ruƙon sakainar kashi da kyawawan al'adunsu na gargajiya.
Haka kuma yana da kyau masu ruwa da tsaki na
garin Kazaure su ba wa mahukunta shawarwarin da suka dace wajen kula da inganta
masu gudanar da sana'o'in gargajiya a ciki da wajen Dam ɗin Muhammad Ayuba. Sannan ya kamata mahukunta da masu hannu da
shuni su yi wa Dam ɗin yasa domin
inganta shi da kawar da shi daga barazanar ƙafewa, domin gudun lalacewarsa kan
iya janyo wa wasu al'umma asarar wajen yin sana'o'insu, wanda hakan kan iya
janyo lalacewar tattalin arzukin garin Kazaure.
Bayan haka wannan bincike ya na kira ga
gwabnati da ƴan kasuwa da su ɗauki nauyin inganta irin waɗannan sana'o'in na gargajiyar Bahaushe da kuma ɗaukar nauyin adana yadda ake aiwatar da irin sana'o'in ta
hanyar amfani da na'urorin zamani, ta yadda za a rinƙa sayar wa baƙi na nesa ko ƴan yawon buɗe idanu da masu sha'awa abubuwan da aka samar daga sana'o'in
gargajiyar, domin ƙara samun kuɗin shiga. Sannan
kuma za a ƙara samun abin
kallo a gidajen Hausawa da wasu al'ummomin, wanda yin hakan zai ƙara sa Hausawa musanman yara da
matasa su ƙara sanin ƙima da daraja da sana'o'insu na
gargajiya suke da su, tare da irin kayayyakin da suke samarwa da hannunsu.
Ma'ana yanda suke samar da abubuwan amfani ga al'umma.
Hakan zai taimaka wajen kawar da hankalin
al'ummar Hausawa wajen rungumar sana'o'in zamani da suke shigowa, waɗanda suke ƙoƙarin danne na gargajiyar Hausawa, haka kuma gwabnati yana da
kyau ta ware wasu ranaku a duk shekara ko bayan wasu shekaru, wanda cikinsu za
a runƙa nuna irin
abubuwan da sana'o'in gargajiya na Hausawa ke samarwa. Haka kuma a buɗe sababbin gidajen kallo na kayayyakin da ake samu daga
sana'o'in gargajiya na Hausawa domin jawo hankalin matasa da baƙi sosai, saboda su iya ganin halaye
na musamman na al'adun ƙasar Hausa.
Haka zalika yana da kyau gwabnati da masu
hannu da shuni su ware wasu ranaku domin yin bukukuwan gargajiya na Hausawa, a
gayyato gwanaye a fannoni daban-daban na sana'o'in Hausawa, domin nuna irin
fasaharsu wajen bukukuwan sana'o'in gargajiya.
Yin hakan zai taimaka wajen haɓakar sana'o'in gargajiya na Hausawa a faɗin Duniya, wanda hakan kan iya kasancewa ta hanyar ɗauƙar bidiyoyi da hotuna da bayar da kayayyakin kyauta ga baƙi na ƙasashen waje, tare da sayar musu da
kayan cikin farashi mai sauƙi.
5.4 NAƊEWA.
Sanannen abu ne cewa, kowace al'umma tana da
al'adunta, tun kafin haihuwar ɗan Adam da kuma
bayan haihuwarsa, har da bayan mutuwarsa, akwai al'adun da ake gudanarwa, kamar
yadda shehun malami (Bunza,2006) ya bayyana. Haka kuma nazari wani katafaren
fanni ne bunƙasasshe mai
muhinmanci ga rayuwar al'umma. Saboda ta hanyar nazari ne ake lalubo tare da
gano muhinman abubuwa da dama, waɗanda ba don
nazari ba ba za a fahimci amfaninsu ba, ko da an fahimta wasu an yi watsi da
su. Wannan nazari ya gudana ne a ciki da wajen Dam ɗin Muhammadu Ayuba na garin Kazaure, domin lalubo ire-iren
sana'o'in gargajiya na Hausawa, wanda ta dalilinsu tattalin arzukin garin
Kazaure ke haɓaka.
Hakan kan ƙara nusar da al'ummar garin Kazaure
wajen himmatuwa da kula da wannan Dam ɗin domin sanin amfanin da yake da shi, ga rayuwarsu tare da
sanar da waɗanda basu san amfaninshi da muhinmancinshi a garin Kazaure ba.
Haka kuma a wannan babin an taƙaita abubuwan da wannan bincike ya ƙunsa tun daga farko har ƙarshe, an yi bayanin sakamakon da
binciken ya zaƙulo, aka kuma
bada shawarwari da ake ganin sun dace ta hanyar amfani da sakamakon da binciken
ya gano, yayin da aƙarshe aka kammala wannan bincike, tare da ba wa ƴan baya giɓin ɗorawa daga inda
wannan bincike ya tsaya idan buƙatar hakan ta taso.
MANAZARTA
Alhassan, H. da wasu, (1982). "Zaman
Hausawa". Bugu na Biyu. Zaria:Northern
Nigerian Publishing Company.
Aminu, L. A. (2006). "Tattalin
arzukin Al'umma: Nazarin Sana'o'in da
Kasuwancin Hausawa". Algaita Journal of Current reserch, Bayero
Uniɓersity Kano.
Aminu, M. (1991). "Tasirin
Zuwan Turawa a kan Sana'o'in Gargajiya na Ƙasar
Hausa". Kundin Digiri na ɗaya. Sashen
Nazarin Harsunan Najeriya da
Al'adu. Jami'ar Bayero Kano.
Bargery, G.P (1993). "Hausa-English
Dictionary and English-Hausa
Ɓoɓabulary": Ahmadu Bello Uniɓersity Zaria. Opp
973. (2015). "Tasirin
Al'adun Hausawa na Gargajiya A
Ilorin". (unpublished M.A Thesis) Zaria:
Department of Nigerian and African Languages and
Cultures. Ahmadu
Bello Uniɓersity.
Bunza, A. M. (2006). "Gadon
Feɗe Al'ada". Lagos; Tiwel
Nigerian Limited.
Bunza, D. B. (2004) "Noma
da Yadda ake Gudanar da Shi". Kundin Digiri na
ɗaya. Sashen
Nazarin Harsunan Najeriya da Al'adu. Jami'ar Usmanu
Ɗanfodiyo Sakkwato.
Dokaji, A. (1958). "Kano Ta
Dabo Ci gari". NNPC, Zaria.
Durumin Iya, M. A. (2006). "Tasirin
Kimiyya da Ƙare-ƙaren Zamani a kan
Sana'o'in Hausawa na Gargajiya". KABS Printing Serɓices (Nig),
Durumin iya, Kano, Nigeria.
Furniss, G. (1996). "Prose
Poetry and Popular Culture". SOAS. International
African Library.
Galadanchi, M.M da wasu, (1992). "Hausa
Don Ƙananan Makarantun
Sakandare". Littafi na Biyu, Ibadan: Longman Nigerian PLC.
Garba, C. Y. (1991). "Sana'o'in
Gargajiya A ƙasar Hausa". Baraka Press and
Publishers Limited Kaduna.
Hassan, A. (1988). "Matsayin
Sana'o'in Gargajiya Wajen Bunƙasa tattalin arzukin
Najeriya". Kundin Digiri na ɗaya. Sashen
Nazarin Harsunan Najeriya da
Al'adu. Jami'ar Bayero Kano.
Ibrahim, U. (2012). "Haye a
Sana'o'in Hausawa na Gargajiya". Language,
Literaturr and Culture, Festschrift In Hornour
of Professor Abdulhamid
Abubakar. Department of Language and
Linguistics; Uniɓersity of
Maiduguri.
Idi, A. (1972). "Bukukuwan
Al'adun Gargajiya A Ƙasar Kano da Sakkwato".
Kundin Digiri na ɗaya. Sashen
Nazarin Harsunan Najeriya da Al'adu.
Jami'ar Usmanu Ɗanfodiyo Sakkwato.
Kim, U. (2001)."Culture
Science and Indigenous, Psychologist Intergrated
Analysis
in the Matsumoto(ed). Hand book of Culture and psychology".
Oɗford: Oɗford Uniɓersity Press.
Kroecher, A. L. Kluckhohn, C.
(1952). "Culture: A Critical Reɓiew of Concept
and Definition". Cambridge. M. A. Read body Measum.
Maɗauci, da wasu (1968). "Hausa Customs". NNPC.
Zaria: Opp 50-63.
Madauci, I. (1963).
"Al'adun Hausawa". Northern Nigerian Publication Company
(NNPC) Zaria.
Muahmmad, M. S. (2019). "Sana'a
Sa'a". Gado Da Masu Communication. No 51
Ƙaraye Road, Kasuwar sati, Badarawa Kaduna.
Muhammad, K. K. (1981). "Sana'ar
Ƙwarya A Ƙasar Hausa". Kundin Digiri na
ɗaya. Sashen
Nazarin Harsunan Najeriya da Al'adu. Jami'ar Bayero Kano.
Nasidi, Y. & Bello, S. (1991). "Culture
Economy & Natural Deɓelopment".
National Council For Arts & Culture. Lagos.
Oneil, D. (2006). "Cultural
Anthropology Introrials". Behaɓioral Science
Department, palornor colleges. San Marco.
California, Retrieɓed.
Rimmer, E. M. da wasu, (1948).
"Zaman Mutum da Sana'arsa". Zaria; Northern
Nigeria Ltd.
Sallau, B.A. (2012). "Matsayin
Sana'o'in Hausa Jiya Da Yau". Ƙalubale Ga
Mazajen Zamani: Companion of Hausa cikin
Hausa: A Festschrift in
Honour of Ɗalhatu Muhammad: Zaria. Ahmadu
Bello Uniɓersity, press.
Sani, D. (1986). "Sassaƙa A Ƙasar Hausa". Kundin Digiri na ɗaya. Sashen
Nazarin Harsunan Najeriya da Al'adu. Jami'ar
Bayero Kano.
Sulaiman. A. H. (1993). "Faɗaɗawar Sana'o'in
Gargajiya A Zamanance". Kundin
Digiri na ɗaya. Sashen Nazarin Harsunan Najeriya da Al'adu. Jami'ar
Bayero Kano.
Ubali, M. L. (2021).
"Tsakure Cikin Al'adun Hausawa da Adabin Gargajiya".
Kano: Gidan Dabino Publiahers.
Umar, M. B. (1980). "Dangantakar
Adabi da Al'adun Gagajiya". Zaria: Hausa
Publication Centre Mangwaro Babajo.
Yunusa, Y. (1977). "Hausa A
Duƙule". Zaria: Kamfanin Buga Litattafai na
Arewa.
Yusuf, S. (2017). "Al'adun
Hawan Sallah A Masarautar Kazaure". Kundin Digiri
na
ɗaya. Sashen Nazarin Harsunan Najeriya da Al'adu. Jami'ar Sule
Lamiɗo; Kafin Hausa.
www.amsoshi.com
www.rumbumilimi.com.ng
www.academiɗ.ng
www.degeljounal.org
RATAYE NA ƊAYA (1)
MUTANEN DA AKA TATTAUNA DA SU.
Kazaure, Y. M. (2022). Hira da
" Dr. Sadisu Mustapha Yaro". Masanin tarihin
ƙasar Kazaure da kewaye". Ɗan shekara (50). Ranar 07/04/2022.
Kazaure, Y. M. (2022). Hira da "Rabi'u
Mai Nasara". Marubucin Littafin;
Tarihin Masarautar Kazaure daga 1770 Zuwa
2018. Ɗan shekara
(52). Ranar 11/04/2022.
Kazaure, Y. M. (2022). Hira da "Auduwa
Ibrahim, Sarkin Fawa". Ɗan shekara
(55). Ranar 03/05/2022.
Kazaure, Y. M. (2022). Hira da
" Mustapha Ɗan Leko, Sarkin Noma". Ɗan
shekara (55). Ranar 19/05/2022.
Kazaure, Y. M. (2022). Hira da
" Lawan Yahaya Ɗan Jawo". Shugaban masu
Kamun Kifi a Dam ɗin Muhammadu Ayuba. Ɗan shekara (50).
Ranar 04/06/2022.
Kazaure, Y. M. (2022). Hira da
"Hassan M. Yusuf, mai Ba da Umarni a
masana'antar Finafinai ta Kazaure". Ɗan shekara (33). Ranar
23/06/2022.
Kazaure, Y. M. (2022). Hira da "Abubakar
Nasiru, mai wanki da guga". Ɗan
shekara
(40). Ranar 25/06/2022.
Kazaure, Y. M. (2022). Hira da " Yahaya Ɗan Ga-ruwa". Ɗan shekara (40). Ranar 28/06/2022.
0 Comments
ENGLISH: You are warmly invited to share your comments or ask questions regarding this post or related topics of interest. Your feedback serves as evidence of your appreciation for our hard work and ongoing efforts to sustain this extensive and informative blog. We value your input and engagement.
HAUSA: Kuna iya rubuto mana tsokaci ko tambayoyi a ƙasa. Tsokacinku game da abubuwan da muke ɗorawa shi zai tabbatar mana cewa mutane suna amfana da wannan ƙoƙari da muke yi na tattaro muku ɗimbin ilimummuka a wannan kafar intanet.