Takardar ƙara wa juna sani da aka gabatar a ajin ALH 400: Seminars, a Sashen Nazarin Harsuna Da Al’adu, Jami’ar Tarayya Gusau, Nijeriya, (2022/2023 Academic Session).
Nazarin Wakar Bello Gedawa Ta Tsaro
NA
MUSTAPHA YAKUBU
LAMBAR WAYA: 07067899456
Email: Mustaphayakubu202020@gmail.com
Tsakure
manufar wannan binckiken ita ce nazarin ƙwaƙƙwafi domin jigo da salo da kuma gano
tasirin da wakar bello geɗawa ta tsaro tayi wajen kawo cigaba a harkar tsaro. An dora aikin kan
fahimtar hausawa ta “hausa ba dabo ba ”, sakamakon biciken ya gano tasirin waka
a cikin al’umma hausawa, da kuma banbance-banbancen da ke akwai a tsakanin
rubutattun wakoki da kuma wakar baka.
Gabatarwa
takaitaccen tarihin wanzuwar rubutattun
waƙoƙin hausa shi ne
binciken yi tsokaci a kai kasancewar aikin akan rubutacciyar waka yake.
rubutacciyar waka ko kuma ince rubutattun
wakokin hausa abu ne mai gajeren tarihi zuwa yanzu watakila babu aibi idan aka
ce shekarun da aka fara nazarin rubutattun waƙoƙin hausa ba su wuce kirga su cikin sauki
ba.
wata kilama a takaitasu zuwa lokacin
zuwan turawan mulki. a lokutan baya mutane ba su damu da yin nazarin waƙoƙin ba, illa kawai su karanta ko su juye
su da hannu ko su saurara domin nishadi ko don jin wani saƙo ko wata manufa.
bayan ma’anar rubutacciyar waka binciken
bai tsaya iya nan ba zai zaƙulo muna jigo da salonda dake cikin waƙar tsaro ta bello geɗawa wanda shi ne makasudin wannan
binciken.
1.1 Dabarun gudanar da bincike
wannan bincike ne wanda ke da tsarin
tsurar bayani (qualitive form of
research).
an yi amfani da lura (observation) a
mastayin babbar hanyar tattara bayanai daga tushe na farko (primary source)
zuwa babbar hanyar tattara bayanai daga majiya ta biyu (secondry source) da ke
yin amfani da ita ta kasance binciken rubuce-rubucen magabata
bayan haka an yi amfani da hira (interview) a matsayin hanyar tabbatar
da ingancin bayanai.
an samu bayanai game da wadansu rassa na rubutacciyar waƘa daga malamai masana adabi.
1.2 Waka kadadar
bincike
anan yakamata mu tuna cewa waƙoƙi iri biyu ne: rubutacciyar waƙa da waƙar baka ta maƙaɗa. mecece waƙa? waƙa wani saƙone da aka gina shi kan tsararriyar ƙa’ida ta baiti, dango, rerawa, kari(bahari), amsa-amo(kafiya), da
sauransu ƙa’idojin da suka shafi daidaita kalmomi,
zaɓensu da amfani da su cikin sigogiin da ba lalle ne haka suke a maganar
baka ba..
abdulƙadir dan gambo (2007) daurayargadon fyede
waƙa. haka kuma bayan yahya ya kawo ma’anar
waka a cikin littafinsa mai suna “ jigon nazarin waƙa ” ga kunnuwan
bahause (anan ana nufin wanda ba mawaƙi ba, ba kuma
masani ko manazarcin waƙa ba) kalmar waƙa tana kawo masa tunanin maganar da ake rerawa wadda ke da dadin ji
har ga zuciya, mai fayyace gaskiya kuma mai kawo nishadi. magana ce da ake
shishshirya kalmominta cikin a zanci, ta yarda wajen furtawa ana iya amfani da
kayan kiɗa, wayennan kayan kiɗa suna iya kasancewa kalangu ko ganga ko
kwarya ko hannuwa ko ma bugawar zuciya.
wannan kuma nau’i ne na ma’anar waƙar baka, domin
waka rubutacciya ba ta zuwa da ƙida lokacin rera ta.
ta bangaren mawaƙa kuma suna ganin wadansu kalmomi ne da
aka ƙuƙƙullasu a cikin a
zanci.
2.1 Salo
salo yana nufin dabara ko wayo wanda mawaƙi zai iya amfani dashi wajen jawo hankalin jama’a, yayin isar da saƙonsa, hakan ya sa biciken zai iya gano mana cewa
1) salo wani yanayi ne da ya ƙunshi zaɓi cikin rubutu ko furuci
2) salo ƙari ne na daraja
/armashi a cikin rubutu ko furuci.
da yake an ce dabara ce ta ke isar da saƙo ya sa mawaƙa suna dabara masu yawa domin cusa
sha’awa da jin daɗi ga mai karatu, ko sauraren waƙoƙinsu.
ta hakane kuma zaisa a fahimci irin saƙon da ake son sadarwa daga ciki a kwai
·
Kwatantawa
ita ce hanya ta kwatanta abu biyu
domi a banbance irin. dangantakarsu.
·
kamantawa :
dabarace ta kwatanta abubuwa biyu ko fiye da haka masu halayya iri daban-daban
a kwatantasu wannan kwatance zai iya zama na dai dai ne ko kuma na fifiko
ana
amfani da kalmomin dai-dai irinsu
(1)
kamar
(2)
sai kace
(3)
iwa (4) daidai
(5)
tamkar da sauransu.
sai salo na
fifiko shi kuma kamance ne in da za a fito da wani abu ace yafi wani.
kalmomin da ake
amfani da su a fifiko sune
v wane
v ya zarce
v yafi
v ya shiga
v tafi
Sai salon kasawa
shi kuma wannan salo ne da mawaƙa ke yin amfani
da shi ta hanyar kwatanta abu biyu ko fiye da haka su ce dayan bai cimma dayan
ba.
kasancewar binciken zaifi karfi ne akan jigo hakan ya sa ba’a buda
sosai a kan salo ba sai a dubi littafin bayaro yahya mai suna “salo asirin
waka”
2.2 Jigo
jigo saƙone mai manufa ko abin da waƙa ta ƙunsa, wato abin da take magana akai ana
gano jigo ne ta hanyoyi guda uku wayennan hanyoyin uku sune
1.0 furucin gundarin jigo : ƙwayar jigo da ake iya samu ƙunshe a kan
baitocin waƙa da ke iya ba da tabbacin manufar
marubucin
2.3 Jigo a
gajarce
wurine da ake taƙaita abin da mawaƙi ya faɗa baiti bayan baiti, ba tare da yin sharhi ko ƙarin bayani ba.
3.0 Tasirin waƙa
waƙa na da matuƙar tasiri da muhimmanci a cikin al’umma, saboda hanya ce ta isar da saƙo kai tsaye kuma cikin sauƙi, wacce jama’a
za su iya jurema dogon lokacin da za’a ɗauka ana isar da shi, matukar an yi amfani
da salo mai ƙayatarwa.
ba lalle ne ba a ɗauki lokaci mai tsawo ana jiran mutum ya
isar da saƙo nai ba, amma ta hanyar amfani da waƙa wajen isar da saƙo za’a iya jimirin jinsa har i zuwa ƙarshe.
3.1 muhimmancin
tsaro ga al'umma
tsaro na nufin kiyaye rai da
lafiya da kuma dukiya game da salwanta. hakan ya sa tsaro ya zamnato rayuwa gun
al’umma, kasancewar babu wata al’umma da zata iya rayuwa ba tare da tsaro ba.
muhimmancin hakan ya sanya "bello geɗawa" yayi waƙarsa ta tsaro a cikin wannan lokacin da muke ciki na rashin tsaro a
jaha domin samu gyara da mafita a cikin ƙasa.
3.2 Babban jigon
waƙar
duba da yana yin hanyoyin na zarin da an kai amfani da su biciken ya
nuna muna babban jigonn wannan waƙar ta "bello
geɗawa" shi ne tsaro, haka kuma tana da baiti arba’in da takwas, an
shirya ta ne bisa ta farkin ɗango biyar. a baiti na biyar tun a ɗangon farko ya
fito da jigon waƙarsa ƙarara, in da ya
ce matsalar tsaro a arewa gida hudu zani tattaunata bt-5 rashin tsaron kuma
kansa nauo’insa zan lissafata. ɗango na uku duk dai a baiti na biyar.
Ƙarshe zani bayyana mafita kan matsalar tsaro a arewa. ɗango na biyar duk
dai a baiti na biyar baiti na shida duk yan kunanan in ka duba babu tsaro a
cikin ta arewa. ɗangon karshe na baitin bt-38 ɗango na biyu sanadiyar wannan rashin
tsaro a arewa ya shafi kowa.
bt-47 ɗango na hudu, a tabbatar da tsaro a arewa yanda mutane zasu wadata.
bt-48 babban burinsa a wannan waƙa a tabbatar da
tsaro a arewa.
wadannan sune wuraren da anka samu,
jigon wakar babba wanda akansa anka shirya waƙar, bayan wannan babban jigon tana da kananan jigogi kamar haka
o
nishaɗi
o
faɗakarwa
o
hannunka mai
sanda
o
da kuma tanbihi.
3.3 Kananan
sigogi
1) nishadi waƙar ta nishaɗantar sosai ta hanyar amfani da kalmomin sokotanci da mawaƙin yayi amfani dasu da kuma salon saɓi zarce wajen isar da saƙonsa cikin sigogin hikima tare da rera ta cikin sanyayayyar murya
wandawayennan sune mabuɗan da zasu sa mai saurare jin nishaɗi kasancewar an rerata akan murya mai da
taushi.
2) fadakarwa mawakin
mawaƙin ya fadakar sosai ta in da yace “yan
arewa su farko a bacci domin in basu tashi tsaye ba to arewa zata rushe wannan
jan hankaline da fadaƙarwa yakeyi a baiti na 28.
3.4 Rumbun
kalmomin bello geɗawa
mawaƙin yayi amfani da yawaitar kalmomi ta
hanyar yin yawa cikin kare-karen harsuna in da yayi amfani da harshe
daban-daban a cikin waƙarsa, domin ya samu walwalar harshe wanda
zai sa sakon ya isah cikin gamsarshiyar hanya.
4.0 Nason jigon waƙa
wannan shi ne nason da jigon waƙar yayi ta ta
hanyar babban jigon "tsaro" duk ya nashe kananan jigogin, daga bisani
kuma ya yi ɗauraya wadda ta sanya an samu ganin ƙananan jigogin.
haka zalika yana da kyau a banbance tsakanin rubutacciyar waƙar da kuma wakar baka. ta makaɗa duk da yake suna kamanceceniya a wani
guri amma a kwai inda suke saɓawa kasancewar ita rubutacciyar waƙa tana tafiya ne bisa tsarin kafiya da kuma baiti.
yayin da wakar baka ba ta tafiya da wannan tsarin, suna kamanceceniya amma
ta fuskar kari (bahari) kowace waƙa daga cikin biyu
din ba sa reruwa ba tare da an daidaita kariba.
5.0 Sakamakon bincike
sakamakon binciken ya gano tasirin waƙa a cikin al’umma da kuma muhimmancinta da kuma rabe-rabenta haka kuma
biciken ya gano kamanci da kuma rashin kamanci dake cikin rubutacciyar waƙa da kuma waƙar baka ta maƙada. binciken ya nuna a rubutacciyar waƙa ba a sanya mata kiɗa ya yin da wakar baka ake sanya kiɗa ya yin gudanar
da ita
5.1 Kammalawa
sakamakon wannan bicike ya ci karo da hasashen da binciken yayi tun
farko.
hasashen da aka gina na son farko da “yan uwana ɗalibbai kan
nazarin waka",, domin fito da waɗansu abubuwa wanda shi kansa marubucin
bai san lalle ne ya fito da suba.
0 Comments
ENGLISH: You are warmly invited to share your comments or ask questions regarding this post or related topics of interest. Your feedback serves as evidence of your appreciation for our hard work and ongoing efforts to sustain this extensive and informative blog. We value your input and engagement.
HAUSA: Kuna iya rubuto mana tsokaci ko tambayoyi a ƙasa. Tsokacinku game da abubuwan da muke ɗorawa shi zai tabbatar mana cewa mutane suna amfana da wannan ƙoƙari da muke yi na tattaro muku ɗimbin ilimummuka a wannan kafar intanet.