Takardar ƙara wa juna sani da aka gabatar a ajin ALH 400: Seminars, a Sashen Nazarin Harsuna Da Al’adu, Jami’ar Tarayya Gusau, Nijeriya, (2022/2023 Academic Session).
Wakokin
soyayya a karni na 21: Kallon
kwakwaf
a faifan Al'ada
Na
Name: Nafisa Aliyu
Admission no:1810104016
Department:
Languages and Culture
Federal University
Gusau
Gmail:
nafisaaliyu173@gmail.com
Tsaƙure
Wannan aikin ya shafi waƙoƙin
soyayya a ƙarni na 21, wato a wannan aikin an yi kallon
ƙwaƙwaf ne a faifan
Al'ada. Aikin ya mayar da hankali ne a kan gano matsayi ko gurbin waƙa
a Al'ada da duba wasu waƙoƙin
na Soyayya a yau domin gani irin kalaman da su mawaƙan
suke saƙawa a wakoƙin
nasu. A inda a wannan nazarin an gano kurakurai da mawaƙan
ke tafkawa ta inda suke nuna halin ko in kula wajen tsara waƙoƙinsu.
Yayin gudanar da wannan Bincike an yi amfani da ingantattun hanyoyin tattaro
bayanai da suka haɗa da waiwaye a kan
ayyukan da suka gabata da ziyartar ɗakunan karatu da bincike a yanar
gizo da kallon bidiyo da sauraron wasu waƙoƙi,
da ma yin la'akari da abubuwan da matasa suka mai da hankali a kai, ta haka an
gano yadda al'umma na da da na yanzu suka bai wa waƙa
matukar muhimmancin da har ya tasirantu da yadda suke gudanar da al'amurran
rayuwa a yau da kullum. kana kuma duba da irin yadda waƙa
ta samu gindin zama a rayuwar Hausawa da kasancewarta cikin rashe na Adabin
al'ummar Hausawa. kamar yadda za a gani a wannan muƙala.
Ana bada shawarar cewa marubuta waƙoƙin
soyayya a wannan ƙarni na 21 yana da muhimmanci su mai da
hankali a kan irin kalmomin da za su rikka amfani da su don gudun gurɓata wa matasa
tunani.
1.0 Gabatarwa
Kafin mu nutsa cikin bayani, ya kyauta mu
yi waiwaye a kan ma'anar waƙa: kamar yadda masana suka bayyana
waƙa ta kasu kashi biyu, wato waƙar
baka da kuma rubutacciyar waƙa. Duba da cewa wannan aikin zai yi
nazari ne a kan waƙoƙin ƙarni na 21, wato ana Maganar zamani
kenan, don haka wannan aiki ya shafi rubutattun waƙoƙi
ne. Bari mu duba ma'anar waƙa Rubutacciya kamar yadda masana
suka kawo.
Bunguɗu, H.U da Maikwari, H.U (2019) sun kawo a
littafinsu cewa "Rubutacciyar waƙa wani saƙo
ne da ake gina shi a kan tsararriyar ƙa'ida da baiti da ɗango da kari da
amsa-amo da sauran ƙa'idojin da suka danganci daidaita kalmomi, da zaɓar su, tare da yin
anfani da su, a rubuce sannan a rera lokacin da ake buƙata.
Gusau, (2001) ya ce "waƙa
ta bambanta da taɗi na yau da kullum,
aba ce da ake shirya maganganu daki daki cikin azanci da nuna ƙwarewar
harshe. Harshen waƙa cikakke ne, duk da yakan kauce wa wasu ƙa'idojin
nahawu, wannan kenan.
Duba da cewa wannan aikin yana nazari ne a
kan waƙoƙin soyayya na Zamani wato ƙarni
na 21, sannan kamar yadda yake wakokin zamani suna tafiya ne tare da kiɗa musamman na
Soyayya, an samu taƙaddama a kan shin waƙoƙin
zamani za su shiga cikin wani rukuni ne? Shin cikin waƙoƙin
baka za a sa su ko kuwa na zamani? Za a bayyana hakan a nan gaba kaɗan cikin wannan muƙalar.
1.1 Ra'in
Bincike
An daura wannan Binciken ne a kan ra'in 'ƙwakƙwafi'(close
reading) bisa la'akari da taken wato "........ Ƙallon
ƙwaƙwaf
a faifan Al'ada" domin irin bin diddigin da aka yi na gano gurbin waƙa
a Al'ada da kuma yadda a kai wa wasu waƙoƙin
soyayya na ƙarni na 21 kallon ƙwaƙwaf
domin fitar da wasu ƙalmomi ko manufofin da mawakan yanzu suke saƙawa
a waƙarsu, saɓanin wadda aka saba da shi a al'adance.
Farfesa Ivor Armstrong Richards, (1893-1979) wani masani daga Ingila ne ya
assasa mazhabar nazarin ƙwaƙƙwafi. Ya gina
mazhabar nazarin ayyukansa waɗanɗa suka haɗa da;
a. The meaning of Meaning.
b. Principles of Literary Critici
c. Practice of Retoric.
d. Philosophy of Retoric.
Yawancin ɗaliban wannan mazhabar sun fito ne
daga Ingila da Chicago da kuma sauran sassa na U.S.A. Daga cikin mabiyan wannan
mazhabar akwai;
1. William Empso.
2. Franco Moretti.
3. Lesvis, F.R.
4. Clenth Brooks.
5. Blackmur, R.P.
6. Crame, R.S.
7. Murry Krieger.
8. Wimsert, W.K da sauransu.
1.2 Dabarun Bincike
Don tabbatar da inganci da kuma Sahihancin
wannan bincike an bi wasu ingantattun hanyoyin tattaro bayanai kamar haka;
a. Ziyartar ɗakunan karatu na jami'a da kwaleji.
b. Bitar ayyukan da suka gabata.
c. Bincike a yanar Gizo.
d. Sauraron Odiyo da kallon bidiyo na waƙoƙi.
e. Duba muƙalu.
2.0 Waiwaye a kan Ma'anar Al'ada
Al'ada kalma ce da ake ara daga larabci,
aka mayar da ita 'yar gida a Hausa. Ma'anarta ita ce sababben abu.Wato abin da
aka saba da shi kenan. Shi kuwa Farfesa Ɗangambo (1984).
Cewa ya yi "Al'ada ita ce abin da aka saba yi yau da gobe". Saboda
haka, idan aka ce al'ada, ana nufin tsurar ko zallar ko gundarin abubuwan da
aka saba yi a ƙasar Hausa. Idan wata hidima ta tashi kamar aure da
suna da sauransu.
Al'ada ta shafi kusan dukkanin rayuwar
Bahaushe. Idan aka lura sosai da hidindimun da ake yi a ƙasar
Hausa, za a tarar cewa kowane akwai yadda ake yin sa, da kuma lokacin da ake
yin sa. To wannan shi ne. Kenan, a taƙaice ana iya cewa
al'ada Ita ce abin da aka saba yi yau da kullum wajen gudanarwa ko yin abubuwa.
Kuma ta shafi abubuwan da ake yi yau da kullum. A ƙasar
Hausa akwai al'adu iri iri da suka haɗa da Aure, Zanen suna da sauransu.
2.1 Gurbin waƙa
a Al'ada
Waƙa dai ta jima tana
tashe a al'adar Bahaushe. Duba da cewa duk wata al'ada ta Bahaushe tana tafiya
ne tare da waƙa a cikinta. Misali kamar aure da zanen suna da muka
ambata a sama, za a tarar cewa a duk waɗannan shagulgulan a kan samu mawaƙa
da makaɗa, hasali ma akwai
waƙoƙin da aka tanada don aure da zanen suna.
Haka ma lokutan gudanar da shagulgula a ƙasar
Hausa, kaman su bukin naɗin sarauta ko ranar
salla ko ma lokacin azumi (tashe) lokacin wasannin yara da samari da 'yan mata
da yayin gabatar wa da yara da tatsuniya ( a kan samu waƙoƙi
a ciki wato ƙodago) da yayin gudanar da aikace aikace na cikin gida
( ga mata) ko a waje ko a daji ga (maza) haka kuma kowace sana'a da ake da ita
a ƙasar Hausa tana da irin tata waƙar
da ake yi domin ta, don a rikka kurzanta wannan sana'ar da masu yin ta.
Haka ma ko a da can ana samun Samari na yi
wa Masoyiyarsu waƙa ko budurwa ta waƙe gwaninta musamman
a wurin gaɗa (wata wasa ce da
'yan matan Hausawa kan yi da dare kafin dare ya tsala) haka ma ana samun waƙoƙi
da almajirai suke yi yayin da suka fita Bara da waƙoƙin
yabo na madahu da dai makamantansu.
Don haka za mu fahimci cewa waƙa
tana da babban gurbi a al'ada kwarai! Domin idan aka duba bayanan da aka kawo a
sama za a ga cewa kusan dukkanin matakan rayuwar Bahaushe akwai waƙa
a cikinsu. Hatta da mutuwa idan aka yi akan yi waƙa ta ta'azziya.
Misalin wakar Rasuwar Murtala, wanda aka kashe shi a juyin mulkin da connel
Dimka ya yi sai kuma waƙar da Shaihu Alƙanci ya rubuta na
haɗarin jirgin sama da
aka yi da Alhazai a (1973) a Kano sunan waƙar ta'azziyar haɗarin jirgin sama
(1973) haka ma da ta'azziyar Sarkin Kano Abdullahi Bayero (naƙaltar
Malama Halima Kurawa) tana cewa " Galibi mutanen da suka shahara bayan sun
rasu a kan rubuta waƙoƙin ta'azziya, a wakoƙin baka". Kawo
yanzu ma a kan samu mawaƙan zamani suna yin waƙoƙin
ta'azziya musamman ga 'yan uwansu mawaƙa ko 'yan Fim,
Misali waƙar ta'azziyar S.Nuhu da Balaraba Musa waɗanda suka yi
hatsarin mota, da Rabilu Musa wanda aka fi sani da Ibro wani shahararren ɗan wasan barkwanci
ne a masana'antar fim ta kannywood, ko ma wani Sanannen mutum ko 'yan siyasa waɗanda suka riga mu
gidan gaskiya. Kenan tun asalin inda aka fito tun da can, al'ummar Hausawa ta
sadu da waƙa. Don haka tsayawa bada tarihin asalin samuwar waƙa
ga Bahaushe Labari ne mai tsawo! Zahirin abun shi ne waƙa
dai karɓaɓɓiyar lamari ne a
al'ada domin kuwa idan aka duba fannin adabin Hausa za a ga cewa waƙa
na ɗaya daga cikin
reshen adabi. Sauran su ne; Zuɓe da Wasan ƙwaiƙwayo.
Wannan kenan.
3.0 Waƙoƙin
ƙarni na 21
Bunguɗu, H.U da Maikwari, H.U ( 2019:64-65) sun
kawo cewa" Masu iya magana sun ce 'zamani baƙo ne'. Don haka sai
mu gani shin ko mutanen da suke yi wallafe wallafe a wancan zamanin su ne ke yi
har yanzu koko akwai wasu da ke yi a yanzu haka?
Amsar tambayar kenan da za a amsa a wannan
sashe. Amsar ita ce a'a, a yau ma muna da marubuta da suke yi mana rubutun waƙoƙinmu
daidai da na Zamaninmu na yau. Babu shakka wannan lokaci shi ne ƙarni
na 21 kuma akwai marubuta da dama ba mu iya cewa ga adadinsu amma ga kaɗan daga cikinsu;
Shaihin Malami Aliyu Muhammadu Bunza, Kaftin Suru Ummaru (RTD) da Shaihin
Malami Haruna Abdullahi Birniwa, Shaihin Malami Abdullahi Bayero Yahya, Malam
Musa Maidawa (surus) da dai sauransu. Su waɗannan malamai marubuta waƙoƙin
Hausa ne kuma su kan samu jigo na musamman su rubuta waƙoƙin
don shi. Sukan rubuta waƙoƙinsu ne tare da yin amfani da salon da waɗanda suka gabace su
suke amfani da shi.
An faɗa a baya cikin ƙarni
na 20 cewa mawallafan wannan ƙarnin suna amfani da Bahaushen kari
ne ko ma wani lokacin su kwaikwayi muryar indiya su yi waƙa
da ita kuma waƙar ta yi daɗi. A wannan ƙarni ma akan yi haka
kuma kwalliya ta biya kuɗin sabulu. Da yake
zamanin yau ya canza wasu mutane da suka dauki waƙar sana'a, su ma su
kan rubuta kuma su yi amfani da kayan kiɗan zamani su rera. Amma galibin waɗannan mawaƙan
sun fi yin waƙoƙin ga jigogin Siyasa da Aure da yabo da soyayya da dai sauran abubuwan da suka
shafi rayuwar yau da kullum.
3.1 Waƙoƙin
Zamani
Kamar yadda aka tattaro bayanai daga
manhajar 'manhajar blueprint.ng'. an samo bayanai kamar haka " Waƙoƙin
zamani waƙoƙi ne da suka fara daga tsakiyar ƙarni
na 20 zuwa ƙarni na 21 har zuwa wannan lokaci da nake gudanar da
wannan nazari. An kira su da waƙoƙin zamani ne saboda
sun saɓa da al'adar tsara
waƙa a Hausa, kadayake tarihin samuwarsu ya nuna mana cewa
sun faro ne daga waƙoƙin bege ko waƙoƙin
yabon Annabi Muhammadu (S.A.W) waɗanda aka fi sani da waƙoƙin
Mandiri. Fitattun marubuta irinsu Ɗan'azumi Baba da Alƙasim
Bature da Sani Yusuf Ayagi da sauransu suka buɗe wannan fagen ta shirya waƙoƙin
Zamani. A inda suka fara buɗe fagen da shirya waƙoƙin
finafinai amma bisa tsarin rubutacciyar waƙar Hausa. Mandawari
(2004) da Hauwa ( 2014).
Kenan za a iya cewa haɗa kiɗa da waƙa
ya faro ne a wannan lokacin a ƙoƙarin masu shirya
finafinai na samar da waƙa a cikin fim da nufin ƙayatar da finafinan
Hausa da bunƙasa su da kuma yunƙuri daƙushe
finafinai indiya waɗanda suka cika
kasuwanni a ƙasar Hausa, musamman a tsakiyar ƙarni
na 20. An fara tsara waƙoƙin fim da dora musu kiɗa a tsakanin Shekarar 1997 da 1998,
misalin fitacciyar nan ta fim ɗin 'Daskin da Riɗi' da fim ɗin 'Badaƙala'.
4.0 Waiwaye A kan Ma'anar Soyayya
A wata muƙala da aka gabatar
a taron ƙara wa juna sani wanda Cibiyar Nazarin Hausa ta shirya.
A cikinta marubucin ya kawo ma'anar Soyayya, " Soyayya ita ce ƙawa-zucci
ko tsananin kaunar wani abu. (Bello Sa'id, 1982:1)
Marubucin ya sake kawo wata take wato
'Dangogin Soyayyar Bahaushe', ya kawo cewa "Soyayya tana da dangogi, a
inda ya kawo kamar yadda Bello Sa'id, (1982: 1-2) ya kawo su kamar haka;
a. Son da ke tsakanin mutum da Ubangijinsa
Mahalicci.
b. Son da ake yi wa Annabawa musamman
Annabi Muhammadu (S.A.W) da Sahabbansa da sufaye da waliyai da Malamai da wasu
Shugabanni na Addinin Musulunci.
c. Kaunar da ke tsakanin uwa ko uba da
'ya'yansa ko kuma irin ta zumuntar jini. Kamar ɗan uwa na wajen uwa ko uba.
d. Son da mace ke yi wa namiji, ko wanda
namiji ke yi wa mace. Irin wannan so idan an yi musanyarsa tsakanin bangarorin
biyu, yana iya zama Soyayyar ƙawance, idan Soyayyar ta yi ƙarfi
akan kai matsayin yin aure. To irin wannan soyayya ce Allah Madaukakin Sarki ya
ambata a Cikin Alkur'ani Mai Girma, cikin Suratur Rum aya ta 21, " Ɗaya
daga cikin ayoyinSa ita ce, " Ya halitta muku matanku daga jikinki, domin
ku rayu tare da su cikin natsuwa. Ya kuma sanya Soyayya da jinƙai
a tsakaninku........"
4.1 Kallon ƙwaƙwaf
daga wasu waƙoƙin soyayya na
Zamani
Waƙoƙin
soyayya a yau sun zama ruwan dare leƙa gidan kowa,
Musamman ga matasa. Mawaƙan wannan zamani na Soyayya, su kan tsara waƙa
ne ga masoyiyarsu ko kuma labarin wata kalubale da suka ci karo da shi a
soyayya musamman na yaudara. suna tsara waɗannan waƙoƙin
ne domin nuna tsananin kaunarsu ga abar kaunar tasu domin ƙara
samun gurbi a zuciyarta da nuna bajinta a Soyayyar tasa.
Waƙoƙin
soyayya waƙoƙi ne da sauraronsu ke sanya nishaɗi da shauƙi
da natsuwa ga ma'abocin sauraronsu. A cikin waƙar akan ambaci
kalamai masu kwantar da hankali da kurzanta kyawun masoyi ko Masoyiya ta hanyar
Kambamawa ko ma zuzuwata kyawunta fiye da ƙima ma, da irin
matsayin da Masoyiya ko masoyi suke da shi a zuciyar mai raira waƙar.
Kana da nuna irin gararin da mutum zai shiga idan ya rasa abar kaunar nan tasa.
Waƙoƙin
soyayya a yau sun sha bamban da irin waƙoƙin
soyayya na baya, irin su;
a. Lisanul Hali' Na Muhammadu Kwanni Boɗinga.
b. Soyayya Ruwan Zuma Na Halliru Wurno.
c. Sahibi ta Hawwa'u kullu.
Binciken zai kutsa wasu waƙoƙin
soyayya a yau don ganin wata irin waina ake tuyawa a cikinsu;
1:Waƙar so na amana ta
Garzali Miko
Duk wanda yai ƙudurin
za ya raba ni da
Hubbina,
Zan sa wuƙa
in yanka shi koko
Almakashi.
A wannan waƙar an ci karo da
kalmar Ta'addanci.
2: Waƙar Shagwaɓa wadda Abba El
Mustapha da Asiya Chairlady suka hau;
Duk inda ka je Rwbbana ya kare ka,
Ka dawo mini lafiya ka zo mu
kasance,
Ba na son mata su kalli fuskarsa,
Duk wacce ta kalli ka Allah sa ta
makance.
A wannan waƙar an ci karo da
kalmar Mugun fata.
3: Waƙar Buraubu ta Mr
442;
Ka matso ni za ka ga Buraubu,
Arewa na buƙatar
Buraubu,
Bidiyo kuma sun yi leaking,
Ina son Maryam Booth.
A wannan waƙar ba komai sai
tsantsar Zagi.
4: Waƙar Taɓara ta Mr 442 tare
da Safara'u;
Kowa na yin taɓara,
In ba ka yi a waje,
Ai kana yi a gida kai da 'yar matarka.
A wannan waƙar an samu kalmomin
Rashin kunya.
5: Waƙar taɓara ta Mr 442 tare
da Safara'u;
Ke amarya ki koyi rawa x2
In kin iya rawar taɓara ango kullum
sai yai jaraba.
A wannan waƙar an bayyanar da
kalaman Batsa.
6: Waƙar Warr ta Ado
Gwanja;
Iye haka za su gan mu
Haka za su bar mu,
In Kun ƙi
ku bar mu, sai na ci
Buhun ubanmu.
7: Waƙar Sambisa;
Na je gida gida ina nemanka
Liya liyana shirye kawai mu je Sambisa,
Subhana ga baƙin
labari wai kun ji an
Takura ni wai in je Sambisa,
Jiji tsoho mai wanke goɗiyar kakanmu
ai shekaran jiya shazumamu ya cije
shi
Kuma ni nake zama gun jinyar......
A wannan waƙar an yi ƙarya
ƙiri
kiri, domin kuwa an san cewa shazumamu bai ciwo balle har ya saka mutum jinya, Ƙarya.
8: Waƙar da aka yi a fim
mai suna wuff, a inda Lilin Baba da Ummi Rahab suka hau waƙar;
Kai ne zuciya take ta yabo,
Kai ne nawa in da rai da rabo,
Wuff da ke zan yi kar su ce
Sonki ba na yi har zuciya.
A wannan waƙar an ci karo da sabon
kalma da babu ita a Hausa.
4.0 Sakamakon bincike
Sakamakon wannan Binciken ya bayyana mana
cewa waƙa tana da babban gurbi a al'ada sannan tana taka rawa
matuƙa, sannan an gano cewa waƙoƙin
Soyayya a da da na yanzu suna da bambanci, duk da dai jigoginsu duk abu ɗaya ne, wato suna
nishanɗarwa ne da kuma
bayyana Soyayya ga abar kaunar ko abun kauna.
Amma a bincike an gano cewa idan aka
kwatanta waƙoƙin soyayya a yau da na da za a tarar cewa waƙoƙin
a yau suna dauke da wasu manufofi wanda sam al'ada ba ta aminta da ita ba kuma
babu shi a cikin Koyarwa zamantakewar Rayuwar Hausawa. Don haka ana iya cewa
'haƙarmu ta cin ma ruwa' don ko a wannan bincike an yi nasarar
bankaɗo wasu korakurai da
mawaƙan soyayya a yau suke tafkawa, sanadiyyar wannan suna
juya wa matasa akalar yadda ya kamata su fuskance rayuwa ba tare da yin watsi
da koyarwar al'ada ba. Sakamakon yawancin matasa a yau suna kallon waɗannan mawaƙan
a matsayin Madubi da za su yi koyi da su.
Don haka mawaƙa, musamman na
Soyayya, su yi hattara da irin kalmomin da za su rikka jefawa a waƙoƙinsu.
Don cewa a dena yin waƙoƙin soyayya abu ne mai wuyan gaske! Domin kuwa an ce
"rai dangin goro ne sai da ban iska" amma su kula matuƙa
da irin kalmomin da za su rukka amfani da su don kuwa matasa su ne manyanmu na
gobe, domin kuwa idan suka gurɓata musu tunani da irin waƙoƙinsu
wace irin al'umma za a yi a nan gaba. Don haka su kula.
Don haka matsalolin da ake ci karo da su a
wakoƙin Soyayya na yau su ne;
a. Koyar da ƙarya ga matasa.
b. Yin mugun fata a cikin waƙoƙinsu.
c. Ambaton kalaman Batsa.
d. Rashin Kunya da rashin ta ido.
e. Yin zagi, wanda ba Koyarwa al'ada ba ce
f. Sabbin kalmomi: duk da ita wannan ba
matsala ba ce, hasali ma sun samar wa da Harshen Hausa sabbin kalmomi.
4.1 Kammalawa
Kamar yadda aka kawo bayanai a wannan muƙala
an yi ƙoƙari an kawo ma'anar waƙa, da Soyayya da
kuma duba ra'ayoyin Masana dangane da ma'anar al'ada da wakoƙin
zamani, Sannan an yi ƙoƙari an kawo wasu waƙoƙin
soyayya tare da fitar da wasu kalmomi da furta su ya saɓa wa al'ada da ma
dabi'u masu nagarta.
Daga ƙarshe an bada
shawara ga mawaƙan soyayya a yau da su rikka hattara da irin kalmomin
da za su rikka amfani da su a waƙoƙinsu
don guje wa gurɓata tunani da
tarbiyyar matasa a yau.
0 Comments
ENGLISH: You are warmly invited to share your comments or ask questions regarding this post or related topics of interest. Your feedback serves as evidence of your appreciation for our hard work and ongoing efforts to sustain this extensive and informative blog. We value your input and engagement.
HAUSA: Kuna iya rubuto mana tsokaci ko tambayoyi a ƙasa. Tsokacinku game da abubuwan da muke ɗorawa shi zai tabbatar mana cewa mutane suna amfana da wannan ƙoƙari da muke yi na tattaro muku ɗimbin ilimummuka a wannan kafar intanet.