Table of Contents
- Tsakure
- 1.0 Gabatarwa
- 1.1 Manufar Bincike
- 1.2 Farfajiyar Bincike
- 1.3 Dubarun Gudanar da Bincike
-
1.4
Tambayoyin
Bincike
- 2.0 Ma’anar Adawa
- 2.1 Asalin adawa
-
3.0 Gurbin Adawa a
S
iyasa
- 3.1 Wane ne Ɗ an Adawa?
- 4.0 Ire-iren Adawa
- 4.1 Adawa Mai Ma’ana
- 4.2 Adawa Maras Ma’ana
-
4.
3
Adawa A
Kafafen Ya
ɗ
a Labarai.
- 4.4 Amfanin Adawa a Siyasa
- 4.5 Illolin Adawa a Siyasa
- 5.0 Sakamakon Bincike
- 6.0 Kammalawa
- 6.1 Shawarwari
- Manazarta
Citation: Ɗangulbi, A.R. (2024). Gurbin Adawa a Siyasar Zamani. Tasambo Journal of Language, Literature, and Culture, 3(1), 364-371. www.doi.org/10.36349/tjllc.2024.v03i01.042.
Gurbin Adawa a Siyasar Zamani
Na
Aliyu Rabi’u
Ɗ
angulbi
Sashen Koyar da Harsuna da Al’adu
Jami’ar Tarayya Gusau
aliyurabiu83@gmail.com
07032567689, 07088233390
Tsakure
Salon mulkin siyasa wani tsari ne da al’umma suke za
ɓ
en wakilansu da kansu bisa ga cancantar
ɗ
an takara da kundin tsarin mulki ya yarda da shi. Wato,
siyasa wani salon mulki ne na farar hula da ke bai wa ‘yan
ƙ
asa
‘
yanci da damar saka kansu a dama da su a sha
’
anin mulki.
Wannan bincike mai taken Gurbin
A
dawa A Siyasa
r Zamani
,
b
incike ne da ya shafi gudummawar da adawa take bayarwa
wajen kawo sauyin salon tafiyar da shugabanci, ta hanyar haska wa masu mulki
kurakuransu domin su gyara da kuma yi musu hannunka-mai-sanda ko garga
ɗ
i ga yadda ya kamata su aiwatar da abubuwan da za su
amfani al’ummar da suka za
ɓ
e su. A wani
ɓ
angare kuma adawa tana ilmantar da al’umma game da
kyawawan ayyukan da shugabanni suka yi, ko kuma su yi
ƙ
orafe-
ƙ
orafe ko soke-soke a kan
abubuwan da shugabanni ko
‘
yan siyasa suke
aikatawa wa
ɗ
anda ba su dace ba. Haka kuma su jawo
hankalin masu za
ɓ
e su za
ɓ
i mutane nagari da suka dace a lokacin
jefa
ƙ
uri
’
a. Hakan zai kawo gyara ga kurakuran da shugabanni suke
tafkawa a lokacin da suke gudanar da mulkinsu. Ha
ƙƙ
in kowane shugaba ne ya aiwatar da al
ƙ
awuran da ya yi wa al
’
umma a lokacin da yake ya
ƙ
in neman za
ɓ
e. Al
ƙ
awuran sukan ha
ɗ
a da: Samar da ingantaccen ilimi da ruwan sha da hanyoyin
sufuri da kiwon lafiya da bun
ƙ
asa aikin gona da samar da tsaro da zaman lafiya da kuma bun
ƙ
asa tattalin arziki. Rashin cika wa
ɗ
annan al
ƙ
awura kan sa a sami
‘
yan adawa su ri
ƙ
a soke-soke da
ƙ
orafe-
ƙ
orafe domin su tunatar da masu mulki ko
‘
yan siyasa game da al
ƙ
awurran da suka yi wa jama
’
a a lokacin ya
ƙ
in neman za
ɓ
e domin su gyara. Wannan bincike zai mayarda hankali ne a
kan matsayin adawa a siyasa da amfaninta da illolinta da kuma rawar da kafafen
ya
ɗ
a labarai ke takawa wajen kawo gyara da
sauyi mai ma’ana ga yadda ake gudanar da mulkin siyasa don amfanin talakawa da
ƙ
asa baki
ɗ
aya.
1.0 Gabatarwa
Rayuwa tana
inganta ta hanyar kyakkyawar zamantakewa tsakanin al’umma da shugabanninsu bisa
ga samun shugabanci nagari. Kamar yadda aka sani siyasa, salon mulki ne da
al’umma take za
ɓ
en mutanen da suka dace. Sannan su samu damar t
o
fa albarkacin bakinsu a sha’anin
gudanar da mulki
.
Dokar tsarin mulki ta bai wa ‘yan
ƙ
asa damar kafa jam
’
iyyun siyasa fiye da
ɗ
aya bisa ga ra’ayoyin jama’a, kamar
yadda kundin tsarin mulki na
ƙ
asa ya tanada.
Kowace jam
’
iyya tana tsara manufofinta daidai da
bu
ƙ
atar al
’
ummar
ƙ
asa, sannan ta yi
al
ƙ
awarin aiwatar da duk manufofinta idan
aka za
ɓ
e ta ta kafa gwamnati. Manufofin sun ha
ɗ
a da : Samar da
ingantaccen ruwan sha ga mazauna birni da karkara, da bun
ƙ
asa ilimi, da kiwon lafiya, da bun
ƙ
asa kasuwanci, da
noma da samar da zaman lafiya. Wa
ɗ
annan manufofi da kowace jam’iyya ta
tsara, su ne suke jawo hankalin talakawa su za
ɓ
i jam’iyyar da ta
dace da bu
ƙ
atunsu. Duk jam
’
iyyar da ta samu nasarar kafa gwamnati tun daga matakin
taryya har zuwa ga
ƙ
ananan hukumomi, to akan sami sauran
jam
’
iyyu su
kasance jam
’
iyyun adawa ga jam
’
iyya mai mulki. Hakan kan ba su dama su ri
ƙ
a yin soke-soke da
ƙ
orafe-
ƙ
orafe, idan ba su gamsu da yadda jam
’
iyar ke gudanar da mulkinta ba. Wa
ɗ
annan
ƙ
orafe-
ƙ
orafe da soke-soke
su ne matsayin adawa. Wannan bincike ya yi
ƙ
o
ƙ
arin gano matsayin adawa a siyasa da
gudummawar da adawa ke bayarwa wajen kawo sauyi da cigaban mulkin siyasa a
Nijeriya da kuma duniya baki
ɗ
aya. Har wa yau binciken zai yi duba ga irin amfani da
illolin da adawa da rawar da kafafen ya
ɗ
a labarai ke bayarwa wajen habaka adawa
a tsakanin al’umma da masu mulki wajen samar da walwala da
ɗ
an
ɗ
ana romon dimokura
ɗ
iyya da talakawa
ke yi. Haka kuma su haska wa masu mulki su gudanar da mulki cikin adalci ta
hanyar gyara kurakuransu, su aiwatar da al
ƙ
awuran da suka yi wa al
’
umma domin cigaban
ƙ
asa.
1.1 Manufar Bincike
Kowane irin
bincike da za a gudanar akan
ɗ
ora shi bisa ga manufar da ta dace da
bu
ƙ
atar wa
ɗ
anda aka yi domin
su. Wannan bincike na nufin gano matsayin adawa a siyasar zamani da rawar
da take takawa wajen ilmantar da al'umma
a siyasance
domin a samu sauyi ga mulkin kasa. Haka kuma da tasirin
adawa ko amfaninta da illolinta ga al’umma baki
ɗ
aya. Adawa tana
kawo sauyi a salon mulki wajen bai wa
masu mulki damar gyara kurakuransu da aiwatar da ayyukan raya
ƙ
asa baki
ɗ
aya. Haka kuma, bincken yana da manufar
za
ƙ
ulo abubuwan cigaban al
’
umma da adawa take kawowa ga talakawa ta hanyar ba su
‘
yancin fa
ɗ
ar albarkacin baki da haska musu fitila
su gano yadda za
ɓ
en shugabanni nagari ke tafiyar da mulki cikin gaskiya da ri
ƙ
on amana, ko akasin haka ga shugabanni marasa gaskiya da
amana. Mulkin adalci shi ne tushen samun zaman lafiya da cigaban
ƙ
asa baki
ɗ
aya.
1.2 Farfajiyar Bincike
Mulkin jama’a abu
ne da ke fuskantar
ƙ
alubale daga kowane
ɓ
angare na al’umma,
musamman tsakanin masu mulki da wa
ɗ
anda ake mulka. Hakan yana faruwa a
dalilin bambancin ra’ayi da
ɓ
angaranci ko
ƙ
abilanci ko kuma addini. Wannan bincike ya mai da hankali ne dan gano
matsayin adawa a siyasar zamani da
amfaninta da illolinta da kuma gudummawar da adawa ke bayarwa wajen samar da ha
ɗ
in kan al’ummar
kasa da kawo sauyi mai ma’ana, musamman wajen kawo gyara da sauyi ga yadda
shugabanni ke tafiyar da mulki domin cigaban
ƙ
asa. Misali, rashin cika al
ƙ
awura, da tauye ha
ƙƙ
in talakawa da cin hanci da rashawa. A dalilin haka ya sa
wannan bincike ya ta
ƙ
aita a kan gano matsayin adawa a
siyasar zamani da amfaninta ga al
’
umma da kuma illolinta ga
‘
yan siyasa.
Wato akan yi amfani da adawa domin a
haska wa masu mulki kurakuransu don su gyara.
1.3 Dubarun Gudanar da Bincike
Taken wannan
bincike shi ne, ‘Gurbin Adawa a Siyasar zamani’.
An bi hanyoyi da dama domin samun
bayanai da za su taimaka a sami nasara ga kammala wannan bincike. Da farko an
yi tattaki zuwa wuraren da aka samo bayanai da ke da ala
ƙ
a da kuma muhimmanci ga wannan aiki. Misali an yi hira da masana harkokin
siyasa da masu nazarin siyasa da kuma
‘
yan siyasa da masu ri
ƙ
e da mu
ƙ
aman siyasa. Bugu da
ƙ
ari, an duba littattafai da ma
ƙ
alu da kundayen
binciken digiri daban
-
daban da suke da ala
ƙ
a makusanciya ko ta nesa da wannan bincike.
1.4
Tambayoyin
Bincike
a. Mece ce adawa?
b. Mene ne asalin
adawa?
c. Mene ne matsayin adawa a siyasa ?
d. Wane ne
ɗ
an adawa ?
e. Mene ne amfanin
adawa a siyasa?
f. Wace illa adawa
take da ita a siyasa?
2.0 Ma’anar Adawa
Adawa a siyasa
tana nufin yin
ƙ
orafe-
ƙ
orafe da
‘
yan siyasa ko
‘
yan adawa ke yi dangane da rashin gamsuwarsu ga yadda
wani mutum ko wasu mutane ke gudanar da wani tsari ko shiri da ya shafi al
’
amurran yau da kullum, (Bello Muhammad Kwakwazo dan
shekara 56, a hira da aka yi da shi a
ranar Asbar, 24/10/2022). Hausawa sukan kalli adawa a matsayin kushewa
ko kyashin wani mutum da Allah (S. W. A) ya yi wa wata baiwa ko
ɗ
aukaka ta fuskar
ilimi ko dukiya ko shugabanci. Bargery,(1993, p. 5), ya bayyana adawa a
matsayin
ƙ
iyayya ko kushewa da wani mutum zai nuna ga wani tsari ko shiri da
hukuma ko wasu shugabanni ke aiwatarwa.
Wannan ya bayyana adawa a tunanin masana cewa, ita ce kushewa ga abin da ya
tsone wa mutum ido, ko bai gamsu da yadda ake gudanar da abin ba. Marian
Webster (10th edition), ya bayyana cewa, adawa tana nufin rashin amincewa ko
yarda ga wani abin da ya sa
ɓ
a wa ra’ayin sauran jama’a a cikin
shugabanci domin a maye gurbinsa da abin da mafi ri
n
jayen mutane suke da ra’ayi. Shi ma
Hornby, (8th edition:), ya bayyana adawa da cewa, rashin yarda ce ga wani tsari
ko shiri da wani ko wasu mutane da ke jagorancin jama’a; da nufin kawo sauyi
mai ma’ana.
Wato,
rashin yarda da wani tsari ko shiri da
wani mai mulki ko shugaba ke aiwatarwa domin cigaban
ƙ
asa ko wani yanki.
2.1 Asalin adawa
Kalmar adawa ta
samo asali daga kalmar Larabci, ‘Al-Adawatu’,. Da Hausawa suka aro wannan kalma
ta adawa daga Larabci, sai suka bar ta yadda
suka aro ta daga Larabcin, wato,
“Adawa”, amma ma’anarta ba ta canja ba daga ma’anar da Larabci ya ba ta ba.
Wato,
ƙ
iyayya ko rashin gamsuwa da wani abu da
wani ke aikataw, musamman shugabanci.
Kalmar adawa a Bahaushen tunani, ita ce,
ƙ
iyayya ko nuna rashin
jin dadi ga wata baiwa da Allah ya yi
wa wani ko wata, ko kuma wani shiri ko tsari da wani mutum ko hukuma ke
aiwatarwa, wanda ya sa
ɓ
a wa ra’ayi ko bu
ƙ
atar wani ko wasu mutane. Da wannan ta
ƙ
aitaccen bayani ake ganin cewa adawa ta samo asali daga kalmar Larabci,
wato, adawa. Mutane suna amfani da wannan kalma ta adawa domin su bayyana
ƙ
iyayyarsu ga duk wani tsari ko shiri da ake gudanarwa
wanda ya sa
ɓ
a wa ra’ayinsu domin masu aiwatar da
abin su ji, su gyara ko su sauya
tsarin ta yadda zai amfani al’umma, musamman a tsarin gudanar da shugabanci na
siyasa.
A ta
ƙ
aice adawa na nufin kishi ko kushewa ko jiyewa ko
ƙ
yashi ko
ƙ
iyayya ga yadda
wasu ke nuna rashin gamsuwa ga yadda wani mutum yake gudanar da sha
’
anin mulki da ya sa
ɓ
a wa ra’ayin jama’a domin ya gyara
kurakuransa. Idan aka dubi dukkan ma’anonin da masana suka bayar, dangane da
ma’anar adawa, sai a ga cewa, adawa a dunkule tana nufin rashin gamsuwa ko
yarda da wani tsari ko shiri da wani zai kawo,wanda ya sa
ɓ
a wa ra’ayoyin
mafi rinjayen jama’ar da aka yi dominsu, (Bargery, 1934, P. ).
3.0 Gurbin Adawa a
S
iyasa
B
ayyana kushewa tsakanin masu mulki da
wa
ɗ
anda ake mulka ko ‘yan siyasa a kan tafiyar salon mulkinsu.
Kamar yadda aka sani, dokar kundin
tsarin mulki na
ƙ
asa ta bai wa jama
’
a dama su kafa jam
’
iyyun siyasa daban
-
daban, sannan mutane su yanki katin
jefa
ƙ
uri
’
a kafin gudanar da za
ɓ
e. Kowace jam’iyya
tana tsayar da
ɗ
an takaranta tun
daga mu
ƙ
amin shugaban kasa har zuwa kujerar
kansila a
ƙ
ananan hukumomi. Yawancin jam
’
iyyun siyasa sukan yi tarayya akan manufofi iri
ɗ
aya, sai dai a
sami sa
ɓ
ani ta fuskar zartarwa. Duk jam’iyyar da ta kafa gwamnati a
ƙ
asa, ita ce jam
’
iyya mai mulki. Yayin da sauran jam
’
iyyu da ba su yi nasara ba suke zama
‘
yan adawa. Misali, akwai jam
’
iyyun siyasa fiye da
ɗ
aya a Nijeriya tun daga farkon
jamhuriya ta farko har zuwa wannan jamhuriya ta hu
ɗ
u da muke ciki. A
jamhuriya ta farko akwai ja’iyyar NPC da NEPU da N. C .N.C. da A.G. da sauransu. Jam’iyyar NPC ita ke da
shugaban
ƙ
asa da mafi rinjayen
‘
yan majalisu, sauran jam
’
iyyu suka zama
‘
yan adawa saboda ba su da shugaban
ƙ
asa. Haka abin
yake a jamhuriya ta biyu, inda jam
’
iyyar NPN, ita ce ke da shugaban
ƙ
asa, yayin da jam
’
iyyun G.N.P.P., da
U.P.N. da A. D. da sauransu suka zama jam
’
iyyun adawa, (Birniwa:1987). A wannan jamhuriya ta hu
ɗ
u jam’iyyar P.D.P
ta kasance jam’iyya mai mulki a farkon jamhuriyar, wato shekarar 1999, yayin da
jam’iyyun A.P.P, da A.N.C. APGA da sauransu suka zama ‘yan adawa. Da aka sake
wani juyi, sai jam’iyyar A.P.C. ta kar
ɓ
i ragamar mulki, yayin da jam’iyyar
P.D.P. da sauransu suka koma jam’iyyun adawa.
Duk gwamnati ko
jam’iyyar da ba ta da ‘yan adawa, to ba za ta ta
ɓ
a aikata wani abun
a zo a gani ba ga jama’ar da ta za
ɓ
e ta. Hausawa suna cewa, ‘
M
utum bai san ana kallon sa ba lokacin
da yake kashi, sai an tokare shi da tsinke’’.
Saboda haka, adawa ita ce gishirin
siyasa, kuma ita ce tubalin gina ingantaccen shugabanci a
ƙ
asa (
Ɗ
angulbi :2003). Idan babu adawa a
siyasa, dukkan
ƙ
udurorin da jam
’
iyyun siyasa za su kawo dangane da bun
ƙ
asa tattalin arzikin
ƙ
asa da samar da ingantaccen ilimi, da ruwan sha da kiyon lafiya da
sauransu, ba za su kammalu ba domin shugabanni ba za su kula da aiwatar da su
ba, sai idan
‘
yan adawa sun fa
ɗ
akar da su. Amma
da kasancewar adawa a siyasa makamin ya
ƙ
i da
‘
yan siyasa za ka ga shugabanni sun tuna da al
ƙ
awurran da suka yi wa talakawa, nan take su farka su
aiwatar da wa
ɗ
annan al
ƙ
awurra saboda amfanin talakawansu.
Adawa tana fa
ɗ
akar da masu mulki su fahimci inda kurakuransu suke, sannan su
ƙ
aurace wa bin son zukatansu wajen tafiyar da sha
’
anin mulki da aka
ɗ
ora masu amana. Saboda haka, adawa tana
da babban matsayi a cikin al’amurran siyasa, musamman wajen jawo hankalin masu
mulki da shugabannin siyasa su gyara kurakuransu da suke tafkawa a lokacin da
giyar mulki take bugunsu.
Jam’iyyun adawa
sukan taka muhimmiyar rawa wajen soke-soke da
ƙ
orafe-
ƙ
orafe dangane da yadda jam’iyya mai
mulki take gudanar da mulki domin su nuna irin kurakuran da ke tattare a cikin
tafiyar gwamnati mai mulkin
ƙ
asa. Wa
ɗ
annan
ƙ
orafe-
ƙ
orafe da soke-soke
da jam
’
iyyu
da
‘
ya
’
yan jam
’
iyyun da ba su da rinjaye a gwamnatance ke yi, su ne ake kira adawa.
Adawa makami ce ta ya
ƙ
ar salon mulki maras adalci da ri
ƙ
on amana. Wato mataki ce ta nuna wa shugabanni ko masu mulki kurakuransu
don su gyara, ko kuma a yaba musu inda suka yi abin a zo a gani domin su
ƙ
ara
ƙ
wazo wajen aiwatar
da ayyukan cigaban
ƙ
asa. Saboda haka ne ya sa aka samu adawa
gida biyu. Wato, akwai adawa mai ma
’
ana, da kuma adawa maras ma
’
ana. Kowace daga cikin wa
ɗ
annan adawoyi tana da muhimmanci ga
kawo canji ko sauyi ga gudanar da mulki a kowace
ƙ
asa, musamman a
ƙ
asashen Afirka da ma Nijeriya da ba su
ƙ
ware da mulkin siyasa ba.
3.1 Wane ne Ɗ an Adawa?
Ɗ
an adawa wani mutum ne ko gungun mutane
masu kushe duk wani aiki na alheri ko akasin haka da shugabanni ko ‘yan siyasa
ke aiwatarwa ga al’umma. Wato
ɗ
an adawa yana nuna ra’ayinsa a fili ta
hanyar furta kalaman
ɓ
atanci ko fa
ɗ
ar gaskiya ko
ƙ
orafi ko suka ga masu mulki ko
‘
yan siyasa dangane da yadda suke tafiyar da ragamar
mulkin
ƙ
asa.
Ɗ
an adawa kan sa ido ga yadda ake gudanar da harkokin jagorancin jama
’
a. Idan shugabanni sun yi adalci sai ya yaba, ko ya yi
ƙ
orafi a kan abin da ya sa
ɓ
a wa bu
ƙ
atar mutanen da suka za
ɓ
e su. Bungu
ɗ
u (2017:60 ), ya
bayyana cewa, abubuwan da ke haddasa adawa tsakanin ‘yan siyasa ko masu mulki
da wa
ɗ
anda ake mulka, sun ha
ɗ
a da rashin cika al
ƙ
awari da masu mulki suka
ɗ
auko a lokacin da
suke ya
ƙ
in neman za
ɓ
e, ko sa
ɓ
a wa tsarin kundin
tsarin mulkin
ƙ
asa wajen gudanar da mulkinsu. Haka
kuma rashin samun nasarar lashe za
ɓ
e da wasu jam’iyyu suka kasa samun
nasara yakan haifar da adawa ga wa
ɗ
anda suka yi nasara.
Jam’iyyar da ta
kafa gwamnati a matakin tarayya ta zama jam’iyyar mulkin
ƙ
asa, yayin da jam
’
iyyun da ba su
sami nasara ba, sukan kasance jam
’
iyyun adawa. Haka abin yake ga magoya bayan jam
’
iyyun da ba su sami nasara ba, sai su zama
‘
yan adawar jam
’
iyya da shugabannin da suka kafa gwamnati.
Ƙ
orafe-
ƙ
orafe da bayyana ra
’
ayin
‘
yan adawa ga masu mulki ta hanyar soke-soke ko furta maganganun
ɓ
atanci, su ne ake
ɗ
auka a matsayin
adawa. Su kuwa masu
ƙ
orafe-
ƙ
orafen, su ne ake kira,
’yan adawa. A Nijeriya akwai jam’iyyu da dama da suka
taka muhimmiyar rawa wajen gudanar da
mulki tun daga jamhuriya ta farko, har zuwa wannan jamhuriya ta hu
ɗ
u da muke ciki.
Misali a jamhuriya ta farko jam’iyyun siyasa irin su N.P.C da N.E.P.U., da
N.C.N.C., da A.G da sauransu; su ne suka jagoranci tafiyar mulkin dimokura
ɗ
iyya bayan samun
‘yancin kai daga Turawan mulkin mallaka (
Ɗ
angulbi: 2003:41).
Jam
’
iyyar N.P.C. ita ce ta kafa gwamnatin
Tarayya, wato, ita ke da shugaban
ƙ
asa da mafi
rinjayen
‘
yan majalisun tarayya, yayin da sauran
jam
’
iyyun NEPU da A.G da sauransu suka
kasance
‘
yan adawa a 1957-1966. Haka abin yake a
jumhuriya ta biyu, inda jam
’
iyyar N.P.N. ta kasance jam
’
iyya mai mulki, yayin da jam
’
iyyun G.N.P.P da U.P.N. da N.P.P. da P.R.P suka kasance jam
’
iyyun adawa a 1979-1983 A jamhuriya ta uku da ba ta yi
nasara ba, jam’iyar N.R.C. da S.D.P su ne jam’iyyun da gwamnati ta
ƙ
ir
ƙ
iro. Jam
’
iyyar S.D.P. ita ce ta sami nasarar cin za
ɓ
e, amma aka soke.
A lokacin Janar Sani Abacha kuma jam’iyyun
U.N.C.P. da G. D.M. da N.A. C., suka fafata, amma jam’iyyar U.N.C.P. ta
lashe za
ɓ
e, sauran jam’iyyun suka zama ‘yan adawa.
A wannan jumhuri
ta hu
ɗ
u da muke ciki, jam’iyyar P.D.P, ce ta fara kafa gwamnati a 1999, sauran
jam’iyyun A.P.P. da A.D., da A.N.C. suka kasance jam’iyyun adawa. Bayan da
wa’adin mulkin jam’iyyar P.D.P. karo na hu
ɗ
u ya
ƙ
are, sai jam
’
iyyar ha
ɗ
aka ta A.P.C. ta lashe za
ɓ
e a 2015. A wannan lokaci ne jam’iyyar
P.D.P. ta dawo cikin jam’iyyun adawa tare da sauran jam’iyyun da ba su kafa
gwamnati ba. Wannan ya nuna cewa, babu jam’iyyar da ke zama mai mulki na
dindindin, domin akan sami canji ya faru, jam’iyya mai mulki ta dawo cikin ‘yan
adawa. Wato, kowace jam’iyya tana iya zama mai mulkin
ƙ
asa, wani lokaci ta koma
‘
yar adawa. Saboda da haka a matakin tarayya duk jam
’
iyyar da ta kafa gwamnati,
ita ce mai mulkin
ƙ
asa ko da ba ta da rinjaye a jihohi ko
ƙ
ananan hukumomi. Don haka a yau an sami canji a matakin
tarayya, inda jam
’
iyyar A.P.C, ta kafa gwamnati yayin da
jam
’
iyyar P.D.P da sauran jam
’
iyyun da ba su yi nasara ba suka kasance
‘
yan adawar A.P.C. Haka yake ko a jihohi duk jam
’
iyyar da ta kafa gwamnati a jiha ita ce ke da
ƙ
ananan hukumomi, yayin da sauran jam
’
iyyu sukan zama jam
’
iyyun adawa (
Ɗ
angulbi 2003).
4.0 Ire-iren Adawa
Adawa a siyasa,
kamar gishiri ne ga abinci, domin abinci
ɗ
an
ɗ
anonsa ba ya cika
ba tare da shi ba, haka yake a lamarin siyasa, idan babu adawa to, siyasa ta
samu ragisa. Bugu da
ƙ
ari, siyasa tana da nau’o’i daban-daban
kamar haka:
4.1 Adawa Mai Ma’ana
Adawa mai ma’ana
ita ce wadda ‘yan adawa suke soke-soke ko
ƙ
orafe-
ƙ
orafe zuwa ga masu mulki ko gwamnati
domin su haska masu fitila ga wasu muhimman ayyuka na cigaban
ƙ
asa da suka kamata su mayar da hankali ga aiwatar da su
domin amfanin al
’
umma. Wannan adawa tana tunatar da
gwamnati ko
‘
yan siyasa su tuna da al
ƙ
awurran da suka
ɗ
auka a lokacin da suke ya
ƙ
in neman za
ɓ
e. Misali, ana tunatar da su al
ƙ
awurran da suka shafi harkokin kiyon lafiya wanda suka yi al
ƙ
awarin gina
ɗ
akunan shan magani ko asibitoci, da
samar da takin zamani ga manoma, da ingantaccen ruwan sha ga mazauna birni da
ƙ
auyuka da tallafa wa
‘
yan kasuwa da jari don bun
ƙ
asa kasuwancinsu da inganta hanyoyin sufuri da sauransu. Sannan adawa mai
ma
’
ana tana jawo hankalin masu mulki su
aiwatar da wasu ayyukan raya
ƙ
asa masu
muhimmanci ga jama
’
a, ko da ba su
daga cikin tsarin manufofin jam
’
iyyarsu. Amma saboda muhimmancinsu ga al
’
umma sai gwamnati ta kar
ɓ
i wannan
ƙ
orafi ta aiwatar da abubuwan da aka yi
ƙ
orafi a kansu matu
ƙ
ar ba su sa
ɓ
a wa bu
ƙ
atun sauran jama
’
a ba. (Hira da Alhaji Bello Muhammad
Kwakwazo Gusau, wani
ɗ
an siyasa mai shekara 57, a ranar
Litinin 24/10/2022, da
ƙ
arfe 3:30pm.).
Ɗ
an siyasar ya
ƙ
ara da cewa,
‘
ayyukan tsaftace muhalli da makamantan haka suna daga
cikin ayyukan da ba su cikin tsarin muhimman ayyukan raya
ƙ
asa, amma saboda da muhimmancinsu ga samar da ingantaccen kiyon lafiya, ya
sa
‘
yan adawa suke
ƙ
orafi ga masu mulki domin a samar da tsaftataccen muhalli ga al
’
umma ta hanyar kwashe shara a bola da gyara magudanun
ruwa a layukan unguwanni domin kauce wa ambaliyar ruwan sama lokacin damina.
A ta
ƙ
aice adawa mai ma
’
ana ita ce, soke-soke ko
ƙ
orafe-
ƙ
orafe da
‘
yan adawa ko masu fashin ba
ƙ
i a kan al
’
amurran siyasa ke yi domin su haska wa shugabanni hanya
ga wasu muhimman ayyuka da suka kamata su aiwatar da kuma yaba ma shugabanni
dangane da
ƙ
o
ƙ
arinsu na samar da
ayyukan raya
ƙ
asa don kyautata wa mutanen da suka za
ɓ
e su. Haka kuma su
nuna wa masu mulki inda ya kamata su mai da hankalinsu wajen aiwatar da ayyukan
da ke da amfani ga jama’a. Sannan kuma su tunatar da masu mulki (gwamnati) game da al
ƙ
awurran da ta yi wa jama
’
a na kyautata wa talakawa da sauran
‘
yan siyasa. Ta hanyar adawa mai ma
’
ana ne ake samun sauyi ga salon mulkin dimokura
ɗ
iyya, saboda a
nuna wa masu mulki kurakuransu, komi da
ɗ
i, komi wuya don su gyara.
4.2 Adawa Maras Ma’ana
Ita kuma adawa
maras ma’ana wasu
ƙ
orafe-
ƙ
orafe ne da soke-soke marasa kan-gado da tushe da
‘
yan adawa ke yi ga masu mulki domin kawai su nuna
kasawarsu ga aiwatar da ayyukan cigaban
ƙ
asa da sauran
abubuwan more rayuwa. Wato, komi kyawon ayyukan da masu mulki suka yi ko
gwamnati ta yi, matu
ƙ
ar ba su gamsar da
‘
yan adawa ba, to babu yadda za a yi su amince da yin
haka. Abin nufi a nan, shi ne,
’
yan adawa maras ma
’
ana, ba ayyukan
raya
ƙ
asa ko cigaban tattalin arziki suke so
a yi ba, a
’
a sai dai a yi masu
gatar
da za su ri
ƙ
a sharholiya ta son ransu. Amma ayyukan da za su amfani al
’
umma ba shi ne a gabansu ba.
Wato duk ayyukan da gwamnati za ta
aiwatar matu
ƙ
ar ba
‘
yan adawa za su amfana da su cikin aljihunsu ba, to a
ganinsu gwamnati ta kasa. Misali, kamar gwamnati ta gina burtali da makiyaya ta
dabbobi domin ke
ɓ
e su daga fa
ɗ
awa gonakin talakawa, wanda yakan haddasa tashe-tashen hankula da
kashe-kashen rayuka da ba su ji ba, ba su gani ba, tsakanin manoma da makiyaya.
Wannan yakan haifar da matsalolin rashin tsaro a
ƙ
asa da halakar
ɗ
inbin dukiyoyi da rayukan al’umma.
Saboda haka adawa maras ma’ana tana kawo tarna
ƙ
i ga masu mulki har su kasance sun manta da abubuwan alheri da suke
ƙ
udirin aiwatarwa ga al
’
ummar da suka za
ɓ
e su.
A ta
ƙ
aice adawa maras ma
’
ana ita ce wadda
‘
yan adawa ke jefa
ƙ
orafe-
ƙ
orafe ko soke-soke
marasa asali da tushe ga shugabanni.
‘
Yan adawa suna nuna kushewa ga wasu ayyukan cigaban
ƙ
asa da shugabanni suka aiwatar komi muhimmancinsu ga al
’
umma. Bu
ƙ
atar
‘
yan adawa maras ma
’
ana ita ce a yi wa talakawa gata da ku
ɗ
i suna sharholiya,
ba ayyukan alheri ke gabansu ba. Saboda haka irin wannan adawa ta ‘yan a fasa
kowa ya rasa, adawa ce mai tattare da
ƙ
azuffa da
ƙ
ir
ƙ
ire-
ƙ
ir
ƙ
iren
ƙ
arya da soke-soke marasa ma
’
ana zuwa ga shugabanni da sauran masu ri
ƙ
e da mu
ƙ
aman siyasa komi
ƙ
wazonsu wajen kyautata wa jama
’
a ta hanyar samar da ayyukan cigaban
ƙ
asa da al
’
ummar
ƙ
asa baki
ɗ
aya.
4.
3
Adawa A
Kafafen Ya
ɗ
a Labarai.
Ana amfani da
kafafen ya
ɗ
a labarai daban-daban domin fa
ɗ
akar da al’umma da wayar masu da kai a
kan abubuwan da ke faruwa a tafiyar gwamnati da su kansu suka za
ɓ
a da hannayensu.
Misali’ gidajen radiyon B.B.C da muryar Amurka (V.O.A) da gidan radiyon Tarayya
na Kaduna da gidan radiyon Vission da sauransu.
Wa
ɗ
annan
kafaf
en ya
ɗ
a labarai suna
gabatar da shirye-shiye masu
ƙ
ayatarwa domin
wayar da kan al
’
umma game da yadda gwamnatin farar hula
take tafiyar da al
’
amurranta na
shugabanci. Haka su ma gidajen Talabijin masu zaman kansu da sauran kafafen
sadarwa na zamani suna amfani da
‘
yan siyasa domin su wayar da kan mutane dangane da yadda shugabanni suke
tafiyar da mulkinsu. Misali gidan Talabijin na Farin Wata suna gabatar da
shirye-shirye da suka ha
ɗ
a da: Idon Mikiya, da Madafun Iko da
shirin Cinnaka da na Ina Aka Dosa na gidan radiyon FM Vission da Farin Wata TV
ke gabatarwa. Sukan gayyato masa fashin ba
ƙ
i daban-daban da
‘
yan adawa domin su
yi sharhi mai gauni ga gwamnati mai mulki da kuma wasu fitattun mutane masu
ruwa da tsaki a harkokin mulki. Haka gidan radiyon B.B.C. suna gabatar da
shirin
‘
Sai Bango ya Tsage
’
wanda kan tattauna da
‘
yan siyasa da masu fashin ba
ƙ
in siyasa daban-daban domin fa
ɗ
akar da al’umma game da tafiyar salon
siyasar Nijeriya.
Bugu da
ƙ
ari, gidan radiyon muryar Amurka da na Faransa da Jamus
ba a bar su a baya ba wajen gabatar da irin wa
ɗ
annan
shirye-shiryen fa
ɗ
akarwa ga shugabanni da ‘yan siyasa da su kansu talakawan Nijeriya, ta
hanyar tattaunawa da ‘yan siyasa na jam’iyyun adawa daban-daban da kuma masu
ruwa-da-tsaki a kan harkokin siyasar Nijeriya. Misali, gidan radiyon muryar
Amurka yana gabatar da shirin ‘Tsaka Mai Wuya’ inda ake tattaunawa da masu ruwa
da tsaki ga siyasa da shugabannin jam’iyyun adawa da sauransu. A nan gida
Nijeriya, gidajen radiyon Tarayya Kaduna da Pride FM na Gusau da Gold City FM
da Gamji TV, da
Al
’umma TV, duk ba a bar su a baya ba
wajen ilmantar da al’umma a kan rawar da adawa take takawa wajen samar da
siyasa mai inganci da cigaba a Nijeriya.
4.4 Amfanin Adawa a Siyasa
Duk wani bincike
ko aiki da ake gudanarwa ba zai rasa amfani ga al’ummar da aka yi dominsu ba. Siyasa wani salon mulki
ne da ake samun jama’a su yi maraba da shi saboda muhimmancinsa ga bai wa
talakawa damar
furta
albarkacin bakinsu a tafiyar salon
mulkin shugabannin da ke jagoran
tar
su.
Adawa tana da amfani mai yawa ga al’umma domin tana
ilmantar da mutane game da yadda mulki yake gudana. Haka kuma tana fa
ɗ
akar da ‘yan
siyasa tare da garga
ɗ
in su da su gyara kurakuransu ga yadda
suke tafiyar da shugabancin al’umma. Wato ta hanyar adawa ake fa
ɗ
akar da shugabanni
kurakuransu domin su gyara ta hanyar aiwatar da ayyukan raya
ƙ
asa.
Su ma kansu talakawa adawa tana tasiri gare su wajen
ilmantar da su a kan muhimman ayyukan da ya kamata a yi m
u
su, wa
ɗ
anda za su amfane
su a rayuwarsu ta yau da kullum. Adawa tana da amfani ga siyasa domin tana
taimakawa wajen jawo hankalin masu mulki su gyara kurakuransu. Haka su ma
talakawa tana taimaka masu su fahimci yadda ‘yan siyasa ke gudanar da
jagorancin al’umma cikin adalci ko cikin zalunci. Daga cikin mahimmanci adawa
akwai tunatar da shugabanni a kan al
ƙ
awurransu na bun
ƙ
asa tattalin arzikin
ƙ
asa ta hanyar kafa kamfuna da masana
’
antu da bun
ƙ
asa hanyoyin sufuri don amfanin
talakawa. Haka kuma ta fuskar ha
ɓ
aka ilimi, adawa tana da amfani domin
shugabanni suna
ƙ
o
ƙ
arin gyara da gina
makarantu da kyautata wa malamai ta hanyar ba su albashi mai tsoka da muhalli
da kuma ba su kulawa ta musamman. Idan aka koma ta fannin noman damina da na
rani adawa kan taimaka wajen tunatar da shugabanni al
ƙ
awurran da suka yi wa talakawa na samar da isasshen takin zamani don bun
ƙ
asa noman rani da na damina. Ta hanyar adawa ne gwamnati
za ta yi ho
ɓɓ
asa wajen samar da abubuwan more rayuwa da kyautata wa
al’umma ta hanyar ba su kyautuka na ababen hawa da ingantaccen kiwon lafiya da
ruwan sha ga birane da
ƙ
auyuka. Idan akwai adawa shugabanni za
su fi mai da hankali wajen kyautata wa jama
’
ar da suka za
ɓ
e su, saboda su wanke tukunyarsu domin
tuwon gobe. Amfanin adawa ga al’umma ba
ƙ
arami ba ne, domin
wata fitila ce da ake haska wa shugabanni da masu neman mu
ƙ
amin siyasa su gano kurakuransu ko su gano hanyar da ta dace su bi wajen
gyara tafiyar siyasarsu da kyautata wa al
’
ummar da suka za
ɓ
e su.
4.5 Illolin Adawa a Siyasa
Duk wani abu da
aka ce yana da amfani, to ba zai rasa illar da yake da ita ba. Adawa tana da
illoli da dama ga al’umma domin ta hanyar adawa ne ake samun ma
ƙ
iya su shigo fagen tozartar da shugabannin da ba su
kyautata masu ba. Saboda rashin aiwatar da abubuwan da suka dace ga jama
’
a yana haifar da babbar illa ga shugabanni ko
‘
yan siyasa. Wata illa ita ce, adawa tana haifar da gaba
tsakanin
‘
ya
’
yan waccan jam
’
iyya da wannan ko tsakanin jam
’
iyya mai mulki da jam
’
iyyar adawa. Haka kuma, tana yi wa tafiyar shugabanni kwan-gaba-kwan-baya
wajen aiwatar da ayyukan ci gaban
ƙ
asa da suka
ɗ
auko al
ƙ
awari a lokacin da suke ya
ƙ
in neman za
ɓ
e, su sake tsayawa takarar wata kujera ta siyasa ko neman wani mu
ƙ
ami na siyasa. Bugu da
ƙ
ari, adawa tana bai wa mutane dama su
ɓ
aci wanda suke son
su
ɓ
ata da sunan yi wa masu mulki hannunka- mai- sanda, wanda yin haka kan
assasa fitina ko fa
ɗ
ace-fa
ɗ
ace tsakanin
magoya bayan masu mulki da sauran ‘yan adawa ko wasu jama’a. Adawa tana haifar
da rashin bin doka da oda da tsarin mulki ya tanada ta yi wa dokokin
ƙ
asa biyayya. Wato,
ɓ
angaren masu mulki da na ‘yan adawa.
Ƙ
orafe-
ƙ
orafe maras ma
’
ana suna haifar da illa ga kyautatawa da masu mulki suke
yi wa talakawa. Irin wannan adawa ita ce ake ce wa, adawar son zuciya ko adawa
maras ma
’
ana, wadda
‘
yan adawa ke
ƙ
orafe-
ƙ
orafe ba domin amfanin jama
’
a ba, sai don biyan bu
ƙ
atar kansu. Saboda haka adawa tana
kawo
ƙ
iyayya tsakanin masu mulki da
‘
ya
’
yan jam
’
iyyun adawa ta hanyar gurguncewar
tafiyar siyasar zamani.
5.0 Sakamakon Bincike
Wannan bincike ya
gano cewa, adawa a siyasa tana da matu
ƙ
ar amfani wajen
taimaka wa masu mulki su gyara tafiyarsu ga yadda suke gudanar da shugabanci.
Adawa tana
ƙ
ara wa shugabanni
ƙ
arfin guiwa wajen aiwatar da ayyukan raya
ƙ
asa, da ayyukan kyautata ma al
’
umma wajen samar musu da abubuwan more rayuwa. A fannin bun
ƙ
asa tattalin arzikin
ƙ
asa, adawa tana sa masu mulki su yi ha
ɓɓ
asa wajen samar da
masana’antu da kamfunna domin samar da ku
ɗ
a
ɗ
en shiga da hana matasa zaman banza.
Haka ta fannin bun
ƙ
asa ilimi, adawa tana taka rawar gani a
siyasance wajen jawo hankalin masu mulki su gyara makarantu da gina wasu sabbin
makarantu da azuzuwa domin samar da ingantaccen ilimi ga
‘
ya
’
yan al
’
umma. Bugu da
ƙ
ari, malaman makaranta suka amfana da duk wani shiri na inganta rayuwarsu
ta hanyar kyautata albashinsu da sauransu. Haka yake a fannin noma da kiyon
lafiya da tsaro da makamantan haka.
A
ɓ
angaren kawo
sauyin shugabanci, adawa ta taka muhimmiyar rawa wajen jawonkalin masu jefa
ƙ
uri
’
a su za
ɓ
i mutanen da suka dace domin gina
ƙ
asa; domin adawa
tubali ne na gina
ƙ
asa. Idan babu adawa a siyasa, to ba za
a sami ci gaba ba, domin kuwa ta hanyar adawa ne talakawa suke sanin
‘
yancinsu har su nemi shugabanni su yi musu ayyukan da za
su amfana da su. Duk gwamnatin da ba a yi mata adawa, babu shakka za ta
fuskanci matsaloli wajen gudanar da ayyukan cigaban
ƙ
asa.
Talakawa suna amfana da adawa domin
suna amfana da alhairai daga
ɓ
angaren masu mulki da na jam’iyyun
siyasa ta hanyar samar masu da kayayyakin more rayuwa da suka ha
ɗ
a da abubuwan hawa
da ku
ɗ
a
ɗ
en sana’a da na gudanar da ayyukan yau da kullum. Adawa ita ce sandar da
ake amfani da ita wajen ke
ɓ
o shugabanni idan sun so su
ƙ
itare gona da iri. Adawa fitila ce ta haskaka wa
shugabanni su gane kurakuransu domin su gyara. Kowa ya yi mulki sai ya sami
‘
yan adawa da adawa mai ma
’
ana da kuma marasa ma
’
ana.
6.0 Kammalawa
Adawa hanya ce ta
nuna rashin gamsuwa da abubuwan da wani ko wasu mutane ko shugabanni ke yi,
wanda ya sa
ɓ
a wa ra’ayi ko manufar jam’iyya ko jam’iyyu. ‘Yan adawa mutane ne da suke
ƙ
o
ƙ
arin fa
ɗ
akar da shugabanni
ko masu ri
ƙ
e da mu
ƙ
aman siyasa daban-daban game da wata bada
ƙ
ala da gwamnatin jam
’
iyar da ke mulki take tafkawa. A siyasance, adawa ba
ƙ
iyayya ko hassada ba ce ta ha
ƙ
i
ƙ
ani, a
’
a Hausawa na cewa,
‘
gyara kayanka,
wanda ya fi sauke mu raba
’
. Wato adawa wata hanya ce ta fa
ɗ
akarwa da ilmantar da shugabanni ko
masu ri
ƙ
e da mu
ƙ
amai daban-daban a kan kurakuran da ke
ƙ
unshe a cikin tafiyar mulkinsu don su ji su gyara kurakuransu. Haka kuma,
tana wayar da kan al
’
umma ko talakawa
dangane da yadda shugabannin da ke mulki ke gudanar da sha
’
anin jagorancinsu . Matsayin adawa a siyasa bai tsaya
kawai ga wayar da kan masu mulki ba, a
’
a har ma da taimaka wa talakawa su fahimta da yadda masu mulki ke tafiyar
da al
’
amurransu ko gudanar da harkokin mulki,
tare da jawo hankalinsu su lura da halaye da
ɗ
abi’u na mutanen
da suke neman a za
ɓ
e su, su shugabanci al’umma.
6.1 Shawarwari
Wannan bincike
yana ba masu mulki shawarar cewa, duk wata adawa da ‘yan adawa suka yi zuwa
gare su kada su
ɗ
auka
ƙ
iyayya ce, a
’
a gyara kayanka ne, wanda Hausawa ke ce wa, ya fi sauke
mu raba. Saboda haka su
ɗ
auka cewa adawar da ake yi gare su wata
manuniya ce ga irin yadda suke gudanar da mulkinsu a cikin adalci ko akasin
haka. Sannan su masu adawa su
ɗ
auka cewa suna yin adawa ne ba domin ba
su son shuganni ba, a’a suna yi ne da zuciya
ɗ
aya domin su nuna
wa shugabanni kurakuransu don su gyara.
Ya dace su kansu
‘yan siyasa su yi amfani da adawa wajen aiwatar da abubuwan cigaba da aka nuna
musu domin a samu ingantaccen mulkin siyasa mai
ɗ
orewa. Su kuma
jama’a su ri
ƙ
a kallon adawa a matsayin wani makami
da mawa
ƙ
an siyasa ke amfani da shi don ya
ƙ
i da miyagun a
ƙ
idodin wasu
‘
yan siyasa da ke amfani da mu
ƙ
ami suna cutar al
’
ummar da suka za
ɓ
e su. Duk wani
aikin raya
ƙ
asa da masu mulki za su yi, ya kasance
sun yi abin da zai amfani jama
’
a ba wai don su gina kansu ka
ɗ
ai ba.
Manazarta
Aminu, K. (1987),
Tarihin Kafuwar Jam’iyyun Siyasa a
Nijeriya. Cibiyar Nazarin Harsunan Nijeriya, Jami’ar Bayero, Kano.
Al
ƙ
anci H.A. (1987), Harsashen
Ƙ
asa Tsarin Mulki.Nelson Ibadan.
Bergery, G.P.
(1993),
Ƙ
amusun Hausa-English da English
–
Hausa vocabulary. London, Oxford University Press.
Birniwa H.A.
(1987), Conservatism and Dissent; a Comparative Study of NPC/NPN and NEPU/PRP
Hausa
P
olitical
V
erse
F
rom Circa
1946-1983. Kundin
D
igiri na
U
ku (Ph D), Jami’ar Sakkwato.
Bunza A.M. (2006),
Gadon
F
e
ɗ
e
A
l’ada,
Lagos Tiwal Nig. Ltd.
Bungudu A.I.
(2017), Tarken Rubutattun Wa
ƙ
o
ƙ
in Siyasa na Kabiru Yahaya Kilasik. Kundin Digiri na
Biyu, Jami
’
ar Bayero, Kano.
Ɗ
angulbi A.R. (1996), Habaici da Zambo a
Cikin Wa
ƙ
o
ƙ
in Baka na Hausa,
ma
ƙ
alar da aka gabatar a taron
ƙ
ara wa juna sani a kwalejin ilmi ta Shehu Shagari,
Sakkwato.
Ɗ
angulbi A.R. (2003), Siyasa a Nijeriya:
Gudummawar Marubuta Wa
ƙ
o
ƙ
in Siyasa na Hausa
Wajen Kafa Dmokura
ɗ
iyya a Jumhuriya ta Hu
ɗ
u Zango na Farko.
Kundin
D
igiri na
B
iyu a
J
ami’ar Usmanu
Ɗ
anfodiyo, Ssakkwato.
0 Comments
ENGLISH: You are warmly invited to share your comments or ask questions regarding this post or related topics of interest. Your feedback serves as evidence of your appreciation for our hard work and ongoing efforts to sustain this extensive and informative blog. We value your input and engagement.
HAUSA: Kuna iya rubuto mana tsokaci ko tambayoyi a ƙasa. Tsokacinku game da abubuwan da muke ɗorawa shi zai tabbatar mana cewa mutane suna amfana da wannan ƙoƙari da muke yi na tattaro muku ɗimbin ilimummuka a wannan kafar intanet.