Ire-Iren Tuwo a Abincin Hausawa Na Zamani

    ShimfiÉ—a

    An yi tsokaci dangane da tuwo a babi na biyar (5.0). Ire-iren tuwon da aka yi bayani a wancan babin sun kasance na gargajiya ne. Ko bayan zuwan zamani, Bahaushe ya ci gaba da amfani da tuwo. Zamani ya samar da dabarun sauye-sauye ga nau’o’in tuwon gargajiya da ake da su. A É“angare guda kuwa, akwai nau’o’in tuwo da Bahaushe ya samu a zamanance. Ya same su daga baÆ™in alummu na kusa da na nesa.

    Wannan babi na goma sha tara na É—auke da bayanai dangane da ire-iren tuwon Bahaushe na zamani da yadda ake sarrafa su. Za a tarar da cewa, wasu daga cikin nau’o’in tuwon da ma Bahaushe yana da su tun gargajiya. Idan haka ta kasance, ana bayyana ‘yan sauye-sauye ne kawai da ake samu yayin sarrafa tuwon (ba tare da maimaita bayanin tuwon ba, kasancewar bayani ya gabata cikin babi na biyar).[1]

    Tuwon Æ˜asari

    Wannan nau’in tuwo daidai yake da tuwon Æ™asari na gargajiya kamar yadda aka yi bayani a babi na biyar (Æ™arÆ™ashin 5.1). Bambanci da ake samu kawai shi ne, akan niÆ™a gero ne a inji a maimakon niÆ™an dutse na gargajiya, ko dakawa a turmi. Bayan nan sai ‘yan bambance-bambance da ake samu waÉ—anda suka shafi kayayyakin dafa abincin, wato kamar murhunan zamani ko gas kuka ko risho da sauransu.

    Tuwon Tsaki

    Tuwon tsaki na zamani ba shi da wani bambanci na a-zo-a-gani da tuwon tsaki na gargajiya. ‘Yan bambance-bambancen da ake samu ba su wuce amfanin da ake yi da inji wurin niÆ™a ba a maimakon dutse ko daka a turmi (kamar yadda yake a gargajiyance). A yau akan kai hatsi niÆ™an barzo/barza/datsa[2] kai tsaye. Wannan ya kasance saÉ“anin a gargajiyance inda bayan an daka hatsi ko an niÆ™a a dutse, sai an tankaÉ—e kafin a yi amfani da tsakin a matsayin mahaÉ—in tuwon tsaki.

    Tuwon Bado

    A babi na goma sha bakwai Æ™arÆ™ashin 17.3 an yi bayanin bado. Tuwon bado kuwa, an kawo bayani kan yadda ake samar da shi a Æ™arÆ™ashin 5.14 da ke babi na biyar. Babu wani bambanci tsakanin yadda ake tuwon bado na gargajiya da kuma na zamani.

    Tuwon Æ˜ullu

    An yi bayanin tuwon Æ™ullu a Æ™arÆ™ashin 5.4. Kayan haÉ—in tuwon Æ™ullu a gargajiyance su ne dai ake amfani da su a zamanance.Bambancin da ake samu kawai shi ne wanda ya shafi nau’in sarrafa hatsin, wanda a nan ana yin sa ne a zamanance (misali, amfani da inji). Bayan an sauÆ™e tuwo kuwa, akan naÉ—e ne cikin leda a sanya a kuloli ko wasu mazubai na zamani a maimakon yadda abin yake a gargajiyance.[3]

    Tuwon Gero

    Yadda ake sarrafawa da samar da tuwon gero a zamanance ba shi da bambanci da yadda abin yake a gargajiyance. An yi bayanin tuwon gero a Æ™arÆ™ashin 5.5 da ke babi na biyar.

    Tuwon Dawa

    A babi na biyar, an yi bayanin tuwon dawa a Æ™arÆ™ashin 5.6. Babu wani bambanci na a-zo-a-gani da yadda ake samar da tuwon a zamanance. Duk da haka, wannan bincike ya ci karo da bayanan da ke nuna cewa a yanzu amfani da kanwa na raguwa matuÆ™a.

    Tuwon Maiwa

    An yi bayanin tuwon maiwa a Æ™arÆ™ashin 5.7 na babi na biyar. Hanyoyin da ake bi wajen sarrafa tuwon maiwa a gargajiyance daidai yake da yadda ake yinsa a zamanance.

    Tuwon Masara

    An yi bayani game da tuwon masara a 5.8 da ke babi na biyar. Hanyoyin sarrafa tuwon a gargajiyance daidai yake da yadda ake sarrafa shi a zamanance.

    NaÉ—ewa

    Akwai nau’o’in tuwo da dama na gargajiya da ba su da bambanci da yadda ake samar da su a zamanance. WaÉ—annan nau’o’in tuwo sun haÉ—a da tuwon masara da na dawa da na maiwa da na bado da sauransu. Duk da haka, zamani ya zo da wasu nau’o’in tuwo daban da waÉ—anda ba a san su a gargajiyance ba. Yawanci an same su ne a sakamakon tasirin zamani da kuma na baÆ™in alummu.

     [3]NaÉ—e tuwo cikin leda bai zama dole ba, sai dai ya kasance hanyar tattalin tuwo da ajiyewa.

    The book “Cimakar Bahaushe” (Diets of the Hausa People) is a collection of 293 traditional and modern diets of the Hausa people. Detailed explanations of the recipes and ingredients are provided. Comments are provided on the areas of the Hausa land where specific diets are mostly found, the age categories of people that usually use it, as well as the scientific impact of some of the diets to human biology.  Data is collected from interviews with different categories of people including:  i.                    Food sellers within the Hausa land: Mainly to have an idea of recipes on the diets.  ii.                  People of older age: Mainly to have insights on traditional diets of the Hausas.  iii.               Hausa scholars: Mainly to verify and justify the validity of the information obtained as well as provide further expert explanations on the diets.  Moreover, over two hundred (200) pieces of literature were reviewed to have better insight on the topic in question as well as get scientific and professional clarifications on some key concepts relevant to the research. The pieces of literature cover major relevant phenomena such as diet and hunger. Others are on the Hausa land and the Hausas.  The book contains thirty-three (33) chapters. Chapter one is the main introduction in which a concise explanation is provided on the Hausas, their history, their land, social life, and transformations due to globalization, acculturation, and modernity. Chapter two detailly discusses the concepts of diet and food from the Hausa point of view. That includes the meaning and the usage of diets in some Hausa works of literature both verbal and written (i.e. prose, poetry, proverbs, etc.).  Chapters three and four discuss the sources of Hausa diets and their forms accordingly. Chapters five to seventeen discuss some traditional Hausa diets including hard and soft ones. Chapter eighteen concentrates on the influence of modernity and globalization on Hausa diets. It has been discovered that there have been some significant changes in the Hausa diets ranging from recipes to kitchenettes.  Chapters nineteen to thirty-two discuss modern Hausa diets. Some traditional diets are still retained with little modifications, while on the other hand, there are a lot of new ones. Chapter thirty-three discusses “hunger” from the Hausa point of view. The relationship between hunger and food is examined. Additionally, the use of hunger in various Hausa literary works is studied. It is concluded that hunger is like a disease whereby its cure is food.  7th November 2022
    Citation (Manazartar Littafin): Sani, A-U. & Umar, H.A. (2022). Cimakar Hausawa. Kano: WT Press. ISBN: 978-978-984-562-9.

    Get a copy:
    To obtain a copy of this book, kindly send a WhatsApp message to:
    +2348133529736

    You can also write an email to:

    No comments:

    Post a Comment

    ENGLISH: You are warmly invited to share your comments or ask questions regarding this post or related topics of interest. Your feedback serves as evidence of your appreciation for our hard work and ongoing efforts to sustain this extensive and informative blog. We value your input and engagement.

    HAUSA: Kuna iya rubuto mana tsokaci ko tambayoyi a ƙasa. Tsokacinku game da abubuwan da muke ɗorawa shi zai tabbatar mana cewa mutane suna amfana da wannan ƙoƙari da muke yi na tattaro muku ɗimbin ilimummuka a wannan kafar intanet.