Citation: Gusau, S.M. (2024). Tambihi da Tunasarwa Dangane da Haɗuwar Zumunci ta Ƙungiyar Zamfarawa Mazauna Jihar Kano. Ginshiƙin Nazarin Salon Waƙoƙin Hausa, 67-70. www.doi.org/10.36349/djhs.2024.v03i01.008.
Tambihi da Tunasarwa Dangane da Haɗuwar Zumunci ta Ƙungiyar Zamfarawa Mazauna Jihar Kano
Sa’idu Muhammad Gusau
Jami’ar Bayero, Kano
Tsakure: Zamfarawa wani sashe ne a cikin al’ummar Hausawa waɗanda suka kasance da hasaloli
kyawawa cike da halayen kirki tare da aiwatar gaskiya da son ‘yan’uwa da kuma
abokai. Mutane ne
masu kunya, masu kawar da kai, sannan kuma masu neman shawarwari a tsarin
hasalolin rayuwa. Zamfarawa mutane ne, masu kulawa, waɗanda suke iya
zama da kowaɗanne nau’o’in mutane da suka sami kansu a cikinsu
ne. Suna tafiyar da kyawawan mu’amaloli ne da mutane daban-daban, musamman idan
aka yi la’akari da yanayin harkokinsu da mutanen Legas da na Ibadan da na
Ogbomosho da na Ghana da na Paris da na Ingila da na Amurka da na Libya da na
Agadaz da na Anambara da na Adamawa da na Zuru da na Yawuri da na Argungu da na
Kano da na Katsina da na Zariya da dai sauransu. An ayyana, ayyuka ne da
hidimomin rayuwa suka kawo Zamfarawa jihar Kano. An fahimci Zamfarawa mazauna
Kano sun haɗu ne a sigar mutuntawa tare da girmama duk wani
jinsi na ɗan’adam da suke zaune da shi. Hakan ne kuma ya
haddasa musu aiwatar da wani yunƙuri tare da
azama na kafawa da samar da Ƙungiyar
Zamfarawa Mazauna Jihar Kano kwata. Daga cikin manufofin da suka haddasa kafa
wannan ƙungiya bai wuce a ƙara samar da danƙon zumunci ba, tare da lura da ɗorewar kulawa
da juna. Haka kuma yana daga cikin manufofinta, a ƙara saka ƙaimi wajen
taimakawa da ƙarfafawa juna da kuma abokan hulɗa, tare da
lazimtar aikata halaye na gari da ƙarfafa
ayyukan addinin Musulunci da bunƙasa tattalin
arziki da ƙarfafa dukkan nau’o’i da rassa na ilimi da kuma kulawa
da sa-hannun ƙungiya wajen samar da ayyukan-yi
ga matasa. Ta haka ake ba da shawara da a bunƙasa wasu muhimman gurabu domin a aiwatar da
hidimomin ƙungiyar. Sannan, gurabun kar su
yawaita; a zaɓi mutanen da suka dace a ɗora su a
matsayin Shugaban Ƙungiya da Sakataren Dauwana Ayyukan Ƙungiya da Sakataren Tantance Shiga-da-Ficen Kuɗin Ƙungiya da Ma’aji da Sakataren Sadar da Ayyukan Ƙungiya. Sannan a samar da Kundin Tsarin Mulki
(Constitution) da Kwamitin Amintattun Wakilai na Ƙungiya da Kwamitin Iyayen Ƙungiya da kuma Kwamitin Lauyoyin Ƙungiya.
Fitilun
Kalmomi: tambihi, tunasarwa, zumunci, zamfarawa, mazauna jihar kano
Gabatarwa
Tun da jimawa a zangon farko na haɗuwar Hausawa suke
nuna ƙauna da haɗin kai a tsakanin
junansu a kowace dangantaka ta jini ko ta wasu hulɗoɗi na yau da
kullum, kai hatta ma ta musayar sadarwa ta wasiɗar tsarin harshen
Hausa.
Hausawa sun amince su ‘yan’uwan juna ne, a matsayinsu na
dangin goro, suna tafiyar da harkokin rayuwarsu domin su taimaki kansu da
kansu. Alalmisali, abin ci da abin sha da sutura ta suturce jiki har kuwa da
yin ƙawa, da muhalli na
zama da hutu da bacci da suturta kai, aƙalla ba za a iya samun su ba sai mafarauta ko maharba ko
manoma ko masunta ko maƙera ko masaƙa ko maɗinka ko majema ta
fuskar misalai sun taimaka, sun aiwatar da ayyukansu.
Ta haka ne, Hausawa suka tsiri al’adu iri biyu gwargwadon
tarbiyya da koyo ko ɗalibta da kwaikwayo ko halitacciyar ɗabi’a ko ma hali, har guda biyu.
Akwai al’adu masu kyawo da kuma al’adu munana, marasa
nagarta, wato ɓata-ingila kuma ɓata-gari.
A dunƙule, jumlatin
Hausawa, suna yin riƙo da kyawawan
al’adu ne, musamman ma bayan sun karɓi
addinin Musulunci. Su kuwa ɓata-garin al’adu
sukan wanzu ne da ƙarfi irin na Shaiɗanu, wannan ne ya kawo suke bauɗe wa kyawawan shika-shikan zama na al’ummar Hausawa.
Zamfarawa wani sashe ne a cikin al’ummar Hausawa[1],
waɗanda suka kasance da hasaloli kyawawa irin na Hausawa. Za a
daɗa kawo bayanansa a nan gaba kaɗan
cikin yardar Allahu.
Kanawa su ma masu tushe da asali na Hausawa ne waɗanda yawanci suke a zaune a farfajiya ta Kano. Mutane ne
masu zumunci waɗanda za a iya zaunawa a cikinsu cikin lumana, a ƙaru da arzukansu, har kuma su dinga lulluɓe ‘yan’uwasu, Zamfarawa da kunya da hidimomi na zumunci. Haƙiƙa, a ko da yaushe,
za a so a raɓu da Kanawa, a ribatu da zama da su.
A wannan takarda za a yi tambihi da tunasarwa ne a duddunƙule ga ‘yan’uwan Kanawa, Zamfarawa da masu dangantaka ta ƙut-da-ƙut da su. Da farko
dai ayyuka ne da hidimomi suka kakkawo Zamfarawa Kano, suka zo, suka zazzauna,
wasu ma har suka yi kaka-gida ko zaman a dishan, ko na mutu-ka-raba[2].
Har wa yau, takardar za ta yi magana ne kan Ƙungiya ta Zamfarawa Mazauna Jihar Kano.
Tarayyar Zamfarawa
Dukkan Zamfarawa
abokan zaman juna ne, masu lura ne, kuma masu rarrabewa da tantancewa da
daidaitawa da tsinkaya. Zamfarawa sun sa kai da bazama da himmatuwa a neman
ilimin Musulunci da na rayuwar Zamantakewa da na sauran sassan fannoni da suka
danganci rayuwar duniya har zuwa rayuwa ta lahira.
A wata fahimta ta ƙanƙame zumunci a wajen
Zamfarawa, haƙiƙa, suna yin lura tare da rarrabewa a tafiyar da
mu’amaloli na yau da kullum. Ta haka ne suke kallon mutane a cikin gidaje uku:
a.Gida na Farko: Ya ƙunshi mutane masu ƙima, magabata,
dattawa ainun, masu mutunci, masu nagarta, masu muhibba, masu muƙami na tantancewa,
masu zaɓar harshe na zance ko
na wata sadarwa.
A wannan kaso;
Zamfarawa suna ƙarfafa mutanen nan su ne: mahaifa ko iyaye da sa’o’insu a
mabambantan gidaje da Malamai da Shugabanni.
b.
Gida na Biyu: Ya tattara mutane masu
darajoji irin nasu, masu tasiri na zama, masu mutunta juna, masu ƙara wa juna auki da
dukkan madangantan abubuwan nan.
Rukunin
nan kuwa ya shafi ‘yan’uwan haihuwa, maza da mata, da abokan hulɗoɗi ko na zama a Unguwa
ko a gari da ire-irensu, maza da mata.
c.
Gida na Uku: ya haɗa mutane masu biyowa
baya a ilimi ko a wani matsayi ko a shekaru[3].
Ire-iren mutane na wannan kaso sun ƙunshi ɗalibai na mutum da
mataimaka na al’umma tun ma ba direbobi da ma’aikata masu yin hidimomin gida da
sauran ƙananan ma’aikata masu tafiyar harkokin jama’a na
mabambantan jinsunan mutane.
Su mutanen Zamfara,
mutane ne masu halayen kirki masu gaskiya ɓaro-ɓaro, masu son ‘yan’uwa, masu son abokai, masu
kunya, masu kawar da kai, marasa hushi da sauri-sauri ko hanzari-hanzari, masu
neman shawarwari, masu ɓoye asiri, sannan
kuma marasa girman kai.
Haka kuma Zamfarawa
masu kulawa ne, masu iya zama da kowaɗanne nau’o’in mutane da suka sami kansu a
cikinsu ne.
Hakazalika, Zamfarawa
masu tafiyar da kyawawan mu’amaloli ne da mutane, musamman idan ba a mayar da
su wawaye ko sarakataha ba. Dubi yanayin harkokinsu da mutanen Legas da na
Ibadan da na Ogbomosho da na Ghana da Paris da Ingila da Anambara da Adamawa da
Zuru da Yawuri da Argungu da Kano[4]
da Katsina da Zariya[5]
da Sakkwato da Libya da Agadaz da sauransu da yawa[6].
Gabatar da Ƙungiyar Zamfarawa
Mazauna Jihar Kano
A wannan haɗuwa ta zumunci mun
tattaru ne domin mu gabatar da ƙungiya ta Zamfarawa Mazauna Jihar
Kano. Ashe ke nan abu ne mai matuƙar alfanu a yi wa
jagororin da za a zaɓa, su tafiyar da ƙungiyar nan wata
tunasarwa.
Ta haka ne muke ƙarfafa musu su
zamanto masu riƙo da halaye nagartattu na Zamfarawa da aka bayyana wasu a
wannan takarda. Ya yi kyau su zama masu kafa kyakkyawan misalai na Shugabanci,
ta nuna adalci da riƙon amana da tsare yin gaskiya a ko da yaushe. Su kuma
zama marasa karkata a wani gefe a tafiyar da mulki. Su kasance masu warware
matsalolin al’umma ta sauraron kowane gefe cikin nutsuwa, da kalamai bisa
hujjoji tare da yin nasiha da tsawatarwa da gargaɗi.
Har wa yau, ya dace
dukkan abubuwan da za su aiwatar su kasance masu haɗa kan mutane ne kuma
waɗanda jama’a za su
jimre ko daure yin su cikin daɗin rai.
Shugabannin kuma su
dinga yin taka-tsantsan a gudanar da kowace irin hidima ta jama’a, su zama masu
ƙara
wa ƙungiya
arzuka ba masu ɗebewa ba.
Manufofin Wannan Ƙungiya
i.
Ƙara danƙon zumunci da ɗorewar kulawa da
juna;
ii. Daɗa son ‘yan’uwanmu a
ko’ina muka sami kanmu;
iii. Taimakawa
da ƙarfafawa
da raya junanmu da kuma abokan hulɗoɗinmu;
iv. Nisantar
munanan halaye;
v. Lazimtar
aikata halaye na gari tare da ƙarfafawa da raya addinin Musulunci;
vi. Bunƙasa Tattalin Arziki
da ƙarfafa
dukkan nau’o’i da rassa na ilimi;
vii. Kulawa
da sa-Hannun Ƙungiya a samar da Ayyukan yi ga masu Tasowa.
Muhimman Gurabu na Tafiyar da Ƙungiya
Wasu
matsayai da za a bi ta kansu a aiwatar da hidimomi na ƙungiya, kuma ya
cancanci a zaɓi mutanen da suka
dace a ɗoɗɗora su a kansu, sun ƙunshi:
1. Shugaban
Ƙungiya[7]
2. Sakataren
Dauwana Ayyukan Ƙungiya[8]
3. Sakataren
Tantance Shiga-da-Ficen Kuɗin Ƙungiya[9]
4. Ma’aji[10]
5. Sakataren
Sadar da Ayyukan Ƙungiya[11]
Amintattun Wakilai na Ƙungiya[12]
Kimanin
Mutane Shida (6)
Iyayen Ƙungiya[13]
Za a
kalato dattawa na Ƙungiya daga Gida Zamfara da waɗanda suke zaune a
Jihar Kano, aƙalla 2+3=5.
Tsarin Mulki na Ƙungiya[14]
Ya dace kafin a yi zaɓe sai masu riƙon ƙwarya na wannan Ƙungiya sun samar da Kundin
Tsarin Mulki da zai yi jagoranci na haliyyar tafiyar da Ƙungiya.
Akwai bukatar a kafa
kwamiti da zai tsayu haiƙan a wannan aiki cikin himma da za a iya zazzaɓowa daga kowane ɓangare na farfajiyar ƙungiya.
Lauyoyin Ƙungiya[15]
Tsofaffin Shugabannin Ƙungiya[16]
Kammalawa
A wannan takarda an
yi magana ne tare da yin tambihi da tunasar da wasu nauye-nauye da suka ɗoru a kan ƙungiyar Zamfarawa
Mazauna Jihar Kano. A bayanin an nuna Zamfarawa al’umma ce wadda take kiyaye
darajar mutanenta da dukkan mutane, mabambanta, waɗanda take hulɗoɗi na zamantakewa a
tare da su. Haka kuma an kawo bayani a taƙaice dangane da wasu
halaye na mutanen Zamfara da yanayi da matakai na tattakinsu da jama’a. Daga
nan ne kuma aka zo da wasu manufofi na kafa Ƙungiyar Zamfarawa a
Kano da kuma wasu manyan gurabu da za a nannaɗa mutanen da suka dace, masu haƙuri domin su tafiyar
da kyakkyawan jagoranci na wannan mashahuriyar Ƙungiya ta Zamfarawa.
A wannan takarda
kuma, an fahimci Zamfarawa mazauna Kano sun haɗu ne a mutuntawa tare da girmama duk
wani jinsi na ɗan’adam da suke zaune
da shi, ko ya shige su. Hakan ne kuma ya janyo ko ya haddasa yunƙuri da azama na
kafawa da samar da Ƙungiyar Zamfarawa Mazauna Jihar Kano kwata.
Sannan kuma an lura a
ɗabi’u na Zamfarawa,
mutanen Zamfara suna da lafiyayyar zuciya, mai nagarta da sukan iya raba gidaje
ko dukiyoyinsu su ba na gida ba ko baƙi ko waɗanda suka shaƙu da su.
Takardar nan ta kuma
hango tare da tsinkayo Ƙungiya da ake ƙoƙarin gabatarwa ta
mazauna Kano, tabbas, za ta bi turba ta Zamfarawa, musamman ta himmatuwa da ƙauna ta dangin goro
da tabbatar musu da kariya bisa gwadabe na sunna da kiyaye dokoki na ƙasa da na
zamantakewa.
Manazarta
Abubakar, Sarkin
Musulmi Sir (1966) Hali Zanen Dutsi. Zaria: NNPC
Gusau, B. M. &
Gusau, S. M. (2012) Gusau ta Malam Sambo. Kano: Benchmark Publishers Limited
& Century Research and Publishing Limited.
Gusau, S. M. (1994) Ƙasar Zamfara: Tsokaci
a kan Neman Jihar Zamfara. Gusau: Makarantar Sambo Sakandare Tudun Wada.
Gusau, S. M. (1999)
Muhimman Garuruwan Ƙasar Hausa; Waiwaye kan Tarihin Kafuwarsu a Taƙaice. Mujallar
WAJLLC, Vol. 2 Kano: Jami’ar Bayero.
Gusau, S. M. (2015) Fulanin
Zamfara Katsinar Laka a Daular Sakkwato. Kano: Century Research and
Publishing Limited.
Gusau, S. M. (2021) Tarihin
Wanzuwa da Asalin Hausawa. Kano: WTPress, Commercial Printing and
Publishing.
Gusau, S. M. (2023) Dauloli
a Ƙasar Hausa da Jihadin Usmaniyya da Mulkin
Turawan Ingila da Mulkin Jamhuriyoyin Demokuraɗiyya da na Sojoji. Kano: WTPress,
Commercial Printing and Publishing.
Gusau, S. M. (2023)
Matsayi da Darajar Ubangida a Waƙoƙin Baka na Hausa.
Kano: Jami’ar Bayero.
Gusau, S. M. (2023) Nazarin
Al’adu da Adabi a Al’ummar Hausawa. Kano: WTPress, Commercial Printing and
Publishing.
Kirk-Greene, A. H. M.
(1966) Hausa ba Dabo ba ne. London: Oxford University Press.
Nadama, G. (1977) The Rise and Collapse of
Hausa State: A Social and Political History of Zamfara. Zaria: Ahmadu Bello
University.
[1] Duk da yake ingantaccen tarihi na
Qasar Hausa ya tabbatar Zamfarawa rukuni ne daga cikin rukunin Hausawa na
asali, amma za a iya dawo da tunani a kan wata ruwaya ta siyasar baka wadda
take zayyana Zamfarawa suna cikin Banza Bakwai (Barth, H (1957), Palmer, H. R.
(1928) & Dokaji, W. K. A. (1988 & 1978) sh: 10-11).
[2] Wani abin lura ko la’akari a nan
shi ne, Zamfarawan nan, zukatansu suna nan a xamfare da Zamfara a gidajensu na gado,
ba tare da wata tantama ko xar-xar ba.
[3] Wata rana wani
Jagoran Gudanar da wata Asibiti yake gaya mana, yau da Direban wannan Asibiti
mai ilimi ne da shi ma ya zama C. M. D. Domin haka, ya zama wajibi a zauna da
shi yadda yake bisa irin nasa sabgogi a rayuwa. Hali nasa ko xabi’a tasa sun yi
daidai ne da nauyi na fahimta da ganowarsa.
[4] Yau, cikin amincin
Allah, muna gabatar da Qungiyar Zamfarawa Mazauna Jihar Kano.
[5] A wasu lokuta a
baya, an sami wata zuriyya sukutum wadda ta tashi daga Gusau, Jihar Zamfara a
yau, ta koma Birnin Zariya da zama. Wannan zuriyya ta xaukaka sosai, ta
burunqasa ainun, daga cikinta, a Zariya, an sami manyan Malamai da Jami’ai da
sauran ma’aikata da Hakimai a Zazzau, uwa-uba ma da Minista. Waxannan dukkansu
daga cikin arbarkatu da ALlahu ya yi wa Zamfarawa. A yau jumlataninsu suna
tunqaho da su Zamfarawa ne.
[6] A
wannan jere ba a bi fasalin qwarta ta bi qwarya ba, an yi la’akari da nauyi na
dangantakokin Zamfarawa ne da su.
[7] President.
[8] Administrative Secretary.
[9] Financial Secretary.
[10] Treasurer.
[11] Information Secretary.
[12] Six Regional Reps or Association Trustees from Middle
Elders.
[13] Association Elders of High Cadre.
[14] Association Constitution.
[15] Association Legal Team.
[16] Ex-Officio (Past-Presidents).
0 Comments
ENGLISH: You are warmly invited to share your comments or ask questions regarding this post or related topics of interest. Your feedback serves as evidence of your appreciation for our hard work and ongoing efforts to sustain this extensive and informative blog. We value your input and engagement.
HAUSA: Kuna iya rubuto mana tsokaci ko tambayoyi a ƙasa. Tsokacinku game da abubuwan da muke ɗorawa shi zai tabbatar mana cewa mutane suna amfana da wannan ƙoƙari da muke yi na tattaro muku ɗimbin ilimummuka a wannan kafar intanet.