Cite this as: Ɗangulbi, A. R. (2024). Zuga Da Habaicia Wakokin Zamani: Nazari a kan wasu waƙoƙin siyasa na Muhammadu Buhari a Jumhuriya ta huɗu [Kundin digiri na uku wanda ba a wallafa ba]. Ahmadu Bello University, Zaria, Nigeria.
ZUGA DA HABAICI A
WAƘOƘIN ZAMANI: NAZARI A KAN WASU WAƘOƘIN SIYASA NA MUHAMMADU
BUHARI A JUMHURIYA TA HUƊU
NA
ALIYU RABI’U ƊANGULBI
A THESIS SUBMITTED
TO THE SCHOOL OF POST GRADUATE STUDIES, AHMADU BELLO UNIVERSITY, ZARIA IN PARTIAL FULFILMENT
OF THE REQUIREMENTS FOR THE AWARD OF DOCTORATE DEGREE IN AFRICAN LITERATURE (HAUSA)
DEPARTMENT OF AFRICAN LANGUAGES
AND CULTURES, FACULTY OF ARTS AHMADU BELLO UNIVERSITY, ZARIA, NIGERIA
SATUMBA, 2024
BABI NA HUDU
HABAICI A WASU WAƘOƘIN SIYASAR MUHAMMADU BUHARI A JUMHURIYA TA HUDU
4.1. Gabatarwa
Babu shakka nazarin habaici cikin waƙoƙin siyasa, musamman waɗanda aka yi wa Muhammadu Buhari, wani fage ne da yake buƙatar a faɗaɗa bincikensa don ƙara fayyacewa tare
da fitowa da irin fasaha da hikimar da Allah ya albarkaci wasu zaɓaɓɓun mutane ta
fuskar bunƙasa adabi, da harshen
Hausa. Masana da manazarta sun yi
bayanai daban-daban dangane da ma’anar habaici.
Masana sun tabbatar da cewa, amfani da habaici a cikin waƙa wata dabara ce da mawaƙan Hausa ke amfani da ita wajen jawo hankalin masu sauraro domin isar da saƙon waƙoƙinsu cikin hanzari da nishaɗi. Domin kuwa, shi
habaici salo ne da ke ƙara fayyace fasahar mawaƙi, tare da jawo hankalin masu saurarensa su fahimci saƙon da waƙarsa take ɗauke da shi. Wannan
dalili ne ya sa ake cewa, habaici shi ne adon waƙa, domin kuwa duk mawaƙin da ba ya amfani
da habaici, to sai a ɗauke shi ba shi da fasaha ko dabarar jawo
hankalin masu sauraren waƙarsa (Yahya, 2001,
P.34). Akan ce, wannan mawaƙi ba shi da fasaha. wato
ba shi da dabarar jawo hanlkalin
masu saurarensa, har su gamsu da saƙon da yake isarwa gare su. Mutane sun
fi sha’awar waƙar da ke cike da habaici bisa ga wadda ba
ta da habaici. Haka kuma duk mawaƙin da ke amfani da
habaici a cikin waƙarsa jama’a sun mai da hankali ga sauraren waƙarsa. Sannan habaici yana taimakawa masu saurare su fahimci
cewa, ba ana yin habaici domin samar da nishaɗi kawai ba, a’a
habaici hikima ce ta fasaha da ke saka masu sauraren waƙa su ƙara zurfafa tunaninsu wajen warware
kowace irin matsala ta tunkare su a bangaren zamatakewar al’umma ta yau da
kullum da sauransu. Da wannan dalili ne ya sa manazarta irin su (Leech, 1969,
P.47], yake ganin ba wani abu ne ke sanya waƙa ta yi armashi ba, ta kuma sanya mawaƙa su shahara, illa amfani da habaici a cikin waƙa da kuma a maganganun yau da kullum. Habaici yana daga cikin zantuttuka na
hikima da mawaƙan siyasar zamani suke amfani da shi
wajen jawo hankali da faɗakar da al’umma su san wani abu da ba
kasafai za su san shi ba,sai lokacin da mawaƙa suka faɗakar da su cikin waƙoƙinssu.Wannan shi
ne ke sanya mawaƙi ya zamo fitacce a cikin sana’ar waƙarsa,har ya sa masu sauraro su riƙa shauƙin sauraren waƙoƙinsa, tare da duba da idon zuciyarsu, su
riƙa jin cewa abin da mawaƙi ya faɗa, za a iya kallon sa da idon nazari,
kamar haka:
4.2. Habaici a Matsayin Salon Faɗakarwa
Habaici wani salo ne da mawaƙan siyasar zamani ke amfani da shi mai ƙunshe da jigon faɗakarwa da ilmantarwa da kuma nishaɗantarwa ga masu
sauraren waƙoƙinsu. Habaici yana
ƙara wa waƙa armashi da ɗauaka darajar mawaƙan Hausa, musamman na siyasa (Ɗangulbi 1996:). Ya ƙara da cewa, duk
waƙar da ba ta da habaici a cikinta,
tamkar miya ce ba gishiri. Mawaƙa suna amfani da
habaici domin su isar da wani muhimmin saƙo zuwa ga al’umma a kan wani sabon abu da ya ɓullo da ake buƙatar a wayar masu da kawunansu. Habaici shi ne furta
magana ta ɓatanci ko ɓaci a kaikaice domin a muzanta ko ƙasƙanta wani ko wasu mutane a ba su shiri tsakaninsu da mai
waƙa ko zuwa ga wasu abokan hamayya. An
nazarci habaici ta waɗannan fuskoki kamar haka. Misali,
4.2.1.Habaici ta Fuskar Mulkin Siyasa
Da yake ana magana ne a kan habaici, za mu ga abin da
mawaƙa suka ce a cikin waƙoƙin da suka yi wa Muhammadu Buhari
dangane da yabon gwagwarmayarsa ga samar da mulkinsiyasa mai ɗorewa a Nijeriya. Kamar
yadda aka sani, mulkin siyasa (dimokuraɗiyya) wani salon mulki ne da ke bai wa
‘yan ƙasa ‘yancin walwala da damar faɗar albarkacin
bakinsu.Wato, talakawa suna da damar su faɗi ra’ayinsu game
da yadda shugabanni suke gudanar da harkokin mulkinsu.Mulkin duk da ba a sami ‘yancin
walwala da damar faɗar albarkacin baki ba,to ya zama mulkin
kama-karya ko salon mulki irin na soja. Misali,
a cikin waƙarsa ta A.P.C., Kamilu ɗan almajirin
mawaƙa yana cewa:
Jama’a a gare ku na yi kira,
Ga kanya kar ku ɗau ɗinya.
(Kamilu koko: Waƙar APC 2015).
Wannan ɗan waƙa yana ɗauke da habaici mai jigon faɗakarw game da muhimmancin mulkin farar
hula,wanda ya bambanta da salonmulkinsoja.Mulkin farar hulasalon mulki ne da mutane
ke zaɓen wanda suke so ya jagorance su a gwamnatance.Mulki ne da ke bai wa kowane
ɗan ƙasa damar faɗin albarkacin
bakinsa. Mawaƙin ya yi wa salon mulkin soja habaici
inda ya ce ‘ga kanya kar ku ɗau ɗinya’. Ya yi ƙoƙarin kamanta abubuwa biyu masu alaƙada juna ta fuskar ɗanɗano domin ya
bambanta mulkin farar hula da na soja ta fuskar ‘yanci da walwala.Bishiyarkanya
da ɗinya, dukkansu itatuwa ne da sukan yi ‘ya’ya masu zaƙi, sai dai na kanya sun bambanta da na ɗinya wajen launi
da ɗanɗano.
Bargery (1993:558), ya bayyana ‘Kanya ko kaiwa’{African
ebony tree}da cewa, itaciya ce mai ‘ya’ya masu zaki, kuma ‘ya’yanta sukan kasance
masu launin rawaya,idan ta nuna. Ita ɗinya {The spur-winged goose},wata
itaciya ce mai yin ‘ya’ya kamar kanya. Sai dai ‘ya’yanta sukan kasance da launin baƙi, wanda shi ne alamar ƙosawarta ko nunarta. Mawaƙin ya yi amfani da
waɗannan itace ne, ya
gina habaicinsa don ya yabi mulkin farar hula a idon jama’a; a lokaci guda kuma yake sokar salon
mulkin kama-karya irin na soja.Yadda ya nuna banbancin
da ke tsakanin tsirrai masu amfani ga ɗan Adam, haka ya nuna wa jama’a bambancin
mulkin farar hula da na soja..Wato ko a cikin
itace wani ya fi wani daraja, balle ma a tsarin shugabancin
al’umma. Wannan habaici faɗakarwa ce zuwa ga
mutane don su fahimci irin alherin da mulkin siyasa yake kawowa ga al’umma
wajen kawo cigaba ta kowane fanni, idan aka zaɓi shugaba nagari
mai gaskiya da riƙon amana.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon kamancen fifikodomin ya jawo hankalin masu saurare su fahimci alfanun
mulkin siyasa wajen samar da ‘yanci da walwala da bunƙasa tattalin arzikin ƙasa da na al’umma.Ya
kamanta itace biyu masu kama da juna da kuma amfani ga ɗan adam domin ya
nuna ma talakawa muhimmancin mulkin farar hula a ƙasa. Wato,kanya da ɗinya, waɗanda suka bambanta
ga daraja duk da kasancewarsu itace ne masu amfani ga ɗan adam.Don haka,
kowane lokaci jama’ar ƙasa suna maraba da mulkin da ke ba su
damar faɗar albarkacinbakinsu domin nuna wa shugabanni kurakuransu don su gyara.Wannan
dabara ta isar da saƙo da mawaƙin ya yi amfani da ita, ta taimaka wajen isar da saƙon jam’iyyar APC ga talakawa cikin sauƙi.Haka kuma Kamiluya ƙara da kawo kwatankwacin wannan habaici dangane da fifikon mulkin farar
hula bisa ga mulkin soja ta fuskar ‘yancin faɗar albarkacin
baki. Mawaƙin yana cewa:
Sikari da rake akwai zaƙi,
Wata kalma naku talakawa.
(Kamilu koko: Waƙar APC).
Bisa ga yanayin jin daɗin rayuwa, baki
yana son ya ɗanɗani abi mai daddaɗan ɗanɗano kamar sikari.
Domin duk daɗin rake ba ta kai sikari ba.Shi Sikari (sugar) ana samar da shi daga ruwan
rake, wadda ake dafa tata koma maɗi, sannan, a yi amfani da wani
sinadarin canza launi (Bleaching Chemicals),a canja launinsadaga maɗi (brawn suger)
zuwa farin suga ko sikari da ake amfani da shi yau da kullum, (Ɗangulbi da wasu, 2022,P. 56) da Hira da Rilwanu Anka
tsohon ma’aikacin kamfanin Sabana suga,a ranar Lahadi 26/2/2023). Ita kuwa rake ana shan ta ba tare da an tace ta ba. Sai dai
zaƙinta ya banbanta da na sikari, kuma
bata da wata illa mai cutarwa ga jikin ɗan adam. Wannan habaici da mawaƙin ya kawo a cikin waƙarsa ya nuna fifikon daɗin mulkin farar hula bisa ga na soja,
kamar yadda ya bambanta zaƙin sikari da na
rake. Don haka mulkin farar hula ya fi mulkin soja ta fuskar ‘yancin magana da walwalar al’umma.
A siyasance mawaƙin ya nuna cewa,
komi daɗin mulkin soja, mulkin farar hula ya fi shi amfani ga jama’a, domin akwai
‘yancin magana da walwala. Saboda haka.mawaƙin ya yi wa mulkin soja habaici hannunka –mai- sanda, wato habaici gargaɗau domin ya faɗakar da su, muhimmancin
mulkin farar hula ga talakawa. Mawaƙin ya yaba wa
shugabanni masu gaskiya da riƙon amana, musamman
Muhammadu Buhari dangane da irin jajircewarsa ga tabbatar da an tsayar da
mutanen kirki a zaɓukan da suka gudana a lokacin da ya tsaya
takarar shugabancin Nijeriya.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon kamancen fifiko domin ya jawo hankalin ‘yan Nijeriya su iya rarrabewa
tsakanin sukari a rake, duk da kasancewasu na kirki ne amma ɗaya ya fi ɗaya..Mawaƙin ya kamanta sukari da rake don ya fayyace bambancin zaƙinsu da kuma ɗanɗanonsu a baki da
kuma amfaninsu a jikin ɗan adam.Wannan habaici da ya yi amfani
da shi wata dabara ce ta isar da saƙo cikin sauƙi da saurin fahimta. Mawaƙin ya yi haka ne don ya nuna wa mutane irin bambancin da ke tsakanin mulkin
siyasa da mulkin soja.
Shi kuwa Yusuf Fasaha a cikin waƙarsa dayayi wa jam’iyyar APC da Muhammadu Buhari, ya soki aƙidar wasu ‘yan siyasa marasa kishin ƙasa.Ya ce, masu
yaudara da matsayinsu ko addini wajen jawo ra’ayin talakawa su amince da su
idan zaɓe ya zo,mutane ne da ba su gaskiya.Yana cewa:
“Tuni
mu kam mun ƙara hankali,
Mahaukata
ba sua yaudare mu ba”.
(Yusuf
Fasaha: Waƙar Maja).
Mawaƙin ya yi amfani da
habaici keɓantau inda ya ce,’mu kam’don ya nuna irin shirin da talakawa suka yi na ƙauracewa mulkin jari-hujja ko na kama-karya da soja suke
yi.Ya soki ‘ya’yan jam’iyya mai mulki da ke da aƙidar mulkin kama-karya ko jari- hujja irin na soja alhali kuwa mulkin
siyasa ne suke yi.Ga tsari irin na mulkin soja, ko jari-hujja duk wata doka da aka tsara mutane na ƙoƙarin bin ta sau da ƙafa domin kauce wa
fuskantar hukumci mai tsanani. Saboda haka, sai shugabanni su riƙa amfani da matsayinsu su cilasta wa talakawa yin abin da ba zai yi masu daɗi a rai ba. Don haka, mawaƙin yana faɗakar da jama’a cewa, yanzu sun yi hankali shugabanni ba za su yaudare su da matsayin da suke da shi ba, su tilasta masu yin abin
da ransu bai so ba. A siyasance dole ne a bar su, su zaɓi wanda suke
ra’ayi. Mulkin siyasa, mulki ne da ke bai wa kowa damar
ya bi ra’ayinsa ba tare da ƙuntatawa ba ko rashin tausayi,da walwala. Mulki ne da ke ba wa mutane damar tofa albarkacin bakinsu cikin harkokin mulki, inda
talakawa za su faɗi ra’ayinsu. Amma mulkin soja ko na kama-karya yana takura wa al’umma don haka talakawa su yi watsi da
tunaninsu na neman soja su karɓi mulki. Jama’a su zaɓi farar hula su ci gaba da mulki ta yadda talakawa zasu sami
‘yanci su faɗi ra’ayinsu, idan
shugabanni ba su yi masu adalci ba.
Shi mulkin siyasa,wato farar hula, wani salon mulki ne da ke bai wa talaka ‘yanci ya faɗi ra’ayinsa,
muddin bai gamsu da yadda ake gudanar da mulkin ba. Saboda haka mawaƙin ya yi wa sojoji
habaici cewa, lokaci ya yi da za su koma bariki su bai wa jama’a dama su
zaɓi mutanen da za su tausaya masu. Wannan
ya nuna ma jama’a cewa, mulkin farar hula,
mulki ne da jama’arƙasa suke maraba da shi; domin shi ke ba su dama, a dama da su.
Mawaƙin ya ƙara da kawo wani ɗan waƙa don ya kare kansa ga maganar da ya yi
game da banbancin mulkin kama-karya da sunan na farar hula (dimokuraɗiyya).Yana cewa:
“Har
mu kauda ‘yan kama- karya,
A ƙasarmu an daina
shan wuya”.
(Yusuf
Fasaha Kano: “Mu bi APC al’ummar ƙasa”.)
Da yake tofa
albarkacin bakinsa, Aminu Abubakar Ladan Alan waƙa, yana ganin ai a mulkin dimokuraɗiyya ake hauka. Wato a mulkin dimokuraɗiyya jama’a ke bin son rai har suna
wuce gona da iri, wanda ya kwatanta shi da hauka. Ga abin da yake cewa:
“Cikin dimokuraɗiyya ake son rai, ake hauka”.
Son rai yana nufin
son kai, ita kuma hauka tana nufin gushewar hankali. Alan waƙa ya danganta son
rai da hauka a cikin mulkin soja ko na dimokuraɗiyya don ya bayyana irin illar da
‘yancin da dimokuraɗiyya ke ba wa mutane na faɗar albarkacin bakinsu har su wuce gona-da iri, su zama
marasa biyayya ga hukumomi ko shugabanni. Wato dai mulki ne da ke sa talakawa
su zaƙe ko su wuce gona-da- iri wajen maganganu
har su kasance suna keta rigar mutuncin masu mulki, wanda Alan waƙa ya ce “hauka
ne”.
Duk yadda mulkin
soja ya faye tsanani da rashin bai wa talaka ‘yancin Magana,
ya fi mulkin dimokuraɗiyya
a fagen ladabtarwa da kariyar mutuncin masu gudanar da mulkin da sauran jama’ar ƙasa. Hausawa suna faɗin wata karin magana
cewa, “Talaka zuma ne sai da wuta”, domin su yi masa habaic da cewa, bai wa talaka ‘yancin faɗar albarkacin bakinsa kan kawo ya wuce
gona da iri, har ya zama tamkar mahaukaci a wajen faɗar ra’ayinsa ko yin maganganu da babu kai,
babu gindi, wai shi yana da ‘yancin yin haka. Mulkin farar hula,yana da muhimmanci ga ƙasa don ta hanyarsa ne talaka kan san ‘yancinsa,
sai dai kuma idan sanin ‘yanci ya yi yawa, to son rai da hauka kan biyo baya kamar yadda Alan waƙa yake hasashe.Airin
wannan salon mulki na dimokraɗiyya ne Alan waƙa yake habaici ga masu mulki dangane da
‘yancin faɗar albarkacin baki,wanda yake, ga talakawa suna ne kawai, domin babu wani ‘yanci da ake ba talakawa da ake tunani suna da shi.Wannan ‘yanci da ake hasashe babu shi domin da zarar talaka ko ‘yan adawa ya faɗira’ayinsa, sai ka isko masu mulki sun sa jami’an
tsaro sun yi awon gaba da shi.Wato, idan ka ga wani abu daba ka gamsu da yadda ake gudanar dashi ba, ka faɗi ra’ayinka, sai a yi amfani da ƙarfin mulki a musguna maka ko a kame ka a jefa ka gidan maza
(kurkuku) har sai ka tagayyara ko ka nemi afuwa, sannan a sako ka, ka koma ga
iyalanka.A nan ‘yancin magana bai yi amfani ba.
A nan mawaƙin ya yi amfani da
salon sifantawa, inda ya sifanta mulkin kama-karya da mulkin siyasar zamani.Wato,
salon mulkin da ya bai wa talaka’yanci da damar walwal a harkokin rayuwarsa ta
yau da kullum, amma da zarar ya faɗi wani abu na ra’ayin kansa ga gwanati,
sai ya zama abin farautar jami’an tsaro.Wannan sifantawa da mawaƙin ya yi wa mulkin siyasar wannan zamani da mulkin
kama-karya, wata dabarar isar da saƙo ce ya yi amfani
da ita don ya jawo hankalin mutane su fahimci cewa, shugabannin da suke mulki
da sunan dimokuraɗiyya ba tsarin dimokuraɗiyya ne na gaskiya suke aiki da shi
ba.Wato, akwai birbishin tsanantawa ga talakawa kamar yadda mulkin kama-karya
yake a can baya.Ya yi amfani da wannan salo domin ya faɗakar da talakawa,
ko masu kaɗa ƙuri’a su san cewa ana yi masu karan-tsaye, wato, kama-karya
ne a wannan mulki da sunan dimokuraɗiyya,amma ba dimokuraɗiya ba ce;mulkin
soja ne ko na jari-hujja da sunan dimokuraɗiyya.Har wa yau, Aminu
Alan waƙa ya cigaba da cewa:
“A mulkin nan
na al’umma
Na
zaɓen ra’ayin kanka.
Mulki
daga al’umma ake
Cikin
zaɓe na son ranka
Ana
yi don mutane ne
Misalin
ba ka ‘yancinka
Amma kuma ko
mulikiya
Ba ta yi kama haka hauka.
Ko
tsarin gurguzu malam
Ya kai
haka ba a tauye ka
Nm
jari-hujja ake yi muna
Muƙami na saman doka.
(Alan waƙa: Guguwar sauyi
ta zo).
Mulkin siyasa,
salon mulki ne da ‘yan ƙasa ke samun dama su yi abin da suke so babu tsangwama da
wulaƙanci. Amma in ya zama ba a bai wa talaka damar faɗar ra’ayinsa to fa ya koma tamkar
mulkin jari-hujja yake irin na ƙasar sin (China)
ko mulkin sojoji. A tsarin mulki irin na siyasa,
mutane sun yarda da cewa, ‘yancin faɗar albarkaci baki da ake bayarwa ga ‘yan ƙasa wani abu ne da
ya wajaba ga shugabanni.Wannan hasashe na ‘yan Nijeriya
ya saɓa wa tunanin masu mulki: domin ‘yan
siyasa suna ‘laɓewa
ga karsana su harbi barewa’. Ma’ana suna fakewa da ‘yancin da tsarin mulkin siyasa ya baiwa‘yan ƙasa,sucuta wa al’ummada rashinbasu‘yancin da tsarin mukin ya ba su.
Alan waƙa ya yi wannan
tunani a cikin ɗiyan waƙa da
suka gabata a sama. Ya kwatanta salon mulkin siyasar Nijeriya
da mulkin kama-karya ko na jari-ujja, waɗanda ba su ba talaka damar faɗaralbarkacin bakinsa. Ko ma an ba shi
dama, to idan ya faɗi
wani abun da ya saɓa
wa ra’ayin shugabanni, sai a saka jami’an tsaro su yi awon
gaba da shi zuwa gidan yari ko wani wuri daba a san inda yakeba. Wannan ya nuna
wa ‘yan Nijeriya cewa, ‘yancin magana da baki kawai ake cewa, amma babu wani
abu ‘yancin magana, musamman ga ‘yan adawa da sauran jama’ar ƙasa. Masu mulki kawai ke yin yadda
sukeso,kuma ba su bin abin da doka ta gindaya masu sai dai bin son zuciyarsu.Kaga a nan salon dimokuraɗiya ya koma mulkin kama-karya. Saboda
haka ne mawaƙin yake faɗakar da al’ummar Nijeriya da su fahimci abin da dimokuraɗiyya take nufi domin su jajirce wajen nema
wa kansu ‘yanci ta hanyar zaɓen mutumin da ya
cancanta.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon kamantawa ta hanyar kamanta salon mulkin siyasar Nijeriya da mulkin
gurguzu ko na jari-hujja.Duk da kasancewa mulkin ya ba da damar talaka ya faɗi ra’ayinsa, hakan
bai sa masu mulkin siyasar Nijeriya sun kula da wannan haƙƙi ba. A sanadiyar haka mawaƙin ya yi amfani da wannan salo don ya faɗakar da ‘yan
Nijeriya su ɗauki matakin nema wa kansu ‘yanci; domin su tsira daga azabar mulkiirin na
kama-karya ko na ‘yan jari-hujja ko na gurguzu da shugabannin Nijeriya ke yi wa
talakawansu.Wato, mawaƙin ya kamanta mulkin da jam’iyyar PDP take yi da na kama-karya ko jari-hujja.Don
haha, sai mawaƙin ya yi amfani da salon kamantawa a
cikin ɗan waƙarsa domin ya jawo hankalin talakawa su
iya rarrabewa tsakanin mulkin siyasa da mulkin kama-karya irin na soja ko ‘yan
jari-hujja
4.2.2. Habaici ta Fuskar Shugabanci da Shugabanni
Bargery{1993:944}, ya
bayyana shugabanci da cewa, wani matsayi ne na wakilci da ake ɗora wa mutum bata hanyar yaƙi ba. Wato kowane
irin matsayi aka ɗora wa wani mutum don ya wakilci
al’umma, ko ya jagorance su ga tafiyar da al’amurransu na yau da kullum, shi ne
ake kira shugabanci. Idris (2016:147), ya
ce, shugabanci wani abu ne da ya shafi mu’amula ta yau da kullum, a inda mutum
zai nemi taimako da goyon bayan sauran mutane domin ya sauke nauyin da aka ɗora masa.Shugabanci wani jagoranci ne
da aka ɗora wa wani mutum ko wasu gungun
mutane. Shugabanci na iya kasancewa na gargajiya, wato ta hanyar sarakunan
gargajiya. Haka kuma yana iya kasancewa a kan tsarinsiyasa,wanda
Turawan mulkin mallaka suka zo da shi (Ɗangulbi 2003:56). Wannan salon mulki shi ne wanda ke bai wa ɗan ƙasa damar ya zaɓi shugabansa da
kansa, wanda zai ba shi dama ya faɗi ra’ayinsa a harkokin gudanar da shugabancin ƙasa.Wato, talaka
ya faɗi albarkacin bakinsa wurin da yake
ganin an yi ba daidai ba.Ko kuma yake
ganin an yi abin da ya kamata.Wannan faɗar albarkacin baki kan iya zama kushewa
ko yabo.Kushewa tana nufin ‘nuna aibu ko laifi game da wani abu’, Ƙamusun Hausa (2006:257).
Tsarin shugabanci
na kowace irin al’umma ya zama wajibi domin shi ne ke tabbatar da zaman lafiya
da zai bai wa mutane damar su tafiyar da harkokin rayuwarsu ta yau da kullum
cikin sauƙi da walwala. Idan babu shuganci a cikin al’umma, to akwai rikici da ruɗami da hargitsi a tsakanin
mutane. Haka kuma dole a sami tashin hankali da cutar juna da zalunci, inda mai
ƙarfi zai danne haƙƙin maras ƙarfi. Idan haka ya faru, sai al;umma ta
shiga wani halin ni- ‘ya- su.
Hakan zai sa talakawa su kasa samun walwala da ‘yancin fita su nemi abinci da
arzikin ƙasa {Yakasai: 2012:51}. Dalilin haka kan sa mutane ko mawaƙan siyasa su riƙa kushe salon
mulkin masu mulki ta hanyar yi masu habaici domin su faɗakar da su ga
kurakuran da suke tafkawa don su gyara.
A cikin duniya,
kowace al’umma tana da irin nata tsarin shugabanci. Wannan ya nuna cewa
shugabanci wani nauyi ne da ake ɗora wa mutum domin ya taimaka wa al’umma wajen ƙwato masu haƙƙoƙansu. Shugabanci yana buƙatar cancanta da ƙwarewa kafin mutum
ya zama shugaba. Cancanta tana nufin dacewa ga zama bisa wani matsayi, ko yin
wani abu na al’ada ko shugabanci da mutane suka ɗora wa wani mutum.
Aminu (1987:), ya ce,.mulkin
siyasa wani jagoranci ne na al’umma da ake zaɓen wakili daga cikin al’umma domin ya
shugabanci mutanen da suka zave shi. Wannan salon mulki yana gudana ne a ƙarƙashin jam’iyun
siyasa waɗanda ke da haƙƙin tsayar da mutanen da suka cancanta
su wakilce su a muƙamai daban daban Ana la’akari da dacewar wanda aka zaɓa ga muƙami ko matsayi ko wakilcin da ake so ya
yina jama’a. Da zarar an fahimci cewa, mutum yana da munanan ɗabi’u ko wata illa da mutane ke ƙyama, to a nan
take sai a ƙi amincewa da waƙilcinsa. Daga cikin munanan ɗabi’u ko halaye da ke saka a ƙyamaci mutum har a
ƙi zaɓensa,
akwai rashin dangana da cuta da ƙeta da rashin cika alƙawari da kuma bayyanar da ayyukan
baɗala a fili. Haka kuma akwai zamba da
cin amanar ƙasa da ha’inci da sauransu.Ta hanyar duba da irin waɗannan halaye ne ake gane rashin
cancantar wanda ake so a tsayar takara don ya wakilci al’umma a matakin kansila
ko shugaban ƙaramar hukuma ko majalisardokoki ta jaha ko ta waklai ta ƙasa da ta dattijai
da kuma muƙamin shugaban ƙasa.
Shugabanni su ne waɗanda aka ɗora wa nauyin
jagorancin jama’a ta hanyar zaɓe ko naɗi. Wato shugaba shi ne wanda ke kula da al’amurran rayuwar
al’umma. Ƙamusun Hausa, (2016,P. ),
ya bayyana shugaba a matsayin mutum wanda ke kula da al’umma ko jagorar mutane,
wanda aka zaɓa ko aka naɗa shi (ba a fagen yaƙi ba). Shugaba a
taƙaice shi ne, wakilin jama’a ko jadani ko jami’i
wanda mutune suka ɗora haƙƙin
kula da al’amurransu nayau da kullum a kansa. Shugaba shi ne
jadani da ke kula da kare lafiya da dukkan abin da zai cuta wa al’ummarsa. Ana
buƙatar shugaba ya kasance mai kyawawan ɗabi’u da suka haɗa da gaskiya da riƙon amana da tausayi da sauransu.
Mawaƙan siyasa suna
amfani da habaici domin su yi gargaɗi ko faɗakar da al’umma cewa, duk mutumin da bai mallaki irin ɗabi’un da aka
ambata a sama ba, to bai dace a zaɓe shi ya wakilci jama’a ba. Aminu (1987:54), ya
ce “Kyawawan ɗabi’u su ne makamin tabbatar da zaɓen wakilin jama’a nagari ga kowane irin
muƙami na shugabanci”. Misali a cikin waƙarsa da ya yi wa Buhari a jam’iyar
APP/ANPP, a shekara 1999 da 2003, Ibrahim Yala Hayin Banki, ya yi wa wasu
shugabannin jam’iyar PDP habaici yana gargaɗin su dasu ji tsoron Allah a wajen
gudanar da shugabancin jama’a.Jin tsoron Allah kan sa shugaba ya yi adalci
tsakaninsada waɗanda
yake shugabanta.Tsayar da gaskiya da adalci kan sa waɗanda ake mulki su ji
tsoron shugabanni su kuma yi masu ɗa’a da biyayya ga umurnin da suka ba su. Ga
abin da yake cewa kamar haka:
Duk wani wanda ba ya jin tsoron Rabbana
To
mun daina girmama shi ya cuta mana
Mai rawani da
jiniya Allah isar mana
Za mu buga da ku
bana faɗin Nijeriya.
(Ibrahim
Yala:Waƙar APP/ANPP )
Tsoron Rabbana,
wato Ubangiji wanda ya halicci kowa da komi, shi ne tushen jagoranci na gari.
Rashin jin tsoron Allah shi ke kawo aikata cuta da ƙeta, saboda babu tunanen akwai ranar da
za a yi hisabi.Idan shugaba ya cuta wa talakawansa, ko ya zalunce su lokacin da
yake mulki, sai Allah ya cire wa mutane jin kunya da tsoron shugaban. Don haka
ko ya shata doka ba a bin ta.Saboda haka mawaƙin yana ganin shugabannin jam’iyar
PDP,da masu sarautun gargajiya a lokacin mulkin ‘yan jam’iyar PDP, sun zalunci
al’ummar ƙasa ta fuskoki da dama. Saboda haka yanzu sauyi suke so don ƙasa ta zauna
lafiya da ci gaban tattalin arziki.Ana buƙatar shugabanni su kasance masu tsoron
Allah, wanda zai taimaka su fahimci cewa, duk abin da mutum ya aikata mai mulki ne ko ma maras mulki,
to ya sani cewa, zai fuskanci sakamako ranar da shugaba ba shi da mafita,
sai idan ya yi adalci a mulkinsa, wato ranar lahira. A siyasance mawaƙin yajawo hankalin
shugabanni su saka tsoron Allah wajen gudanar da mulkinsu. Wato jin tsoron
Allah shi kaɗai ne zai sa su gudanar da mulki cikin
nasara tare da jawo wa kansu mutunci a idon talakawa; su riƙa girmama su.
Saboda haka sai mawaƙin ya ƙara da cewa, to, a wannan zaɓe da za a yi sun rantse ba za su sake
zaɓen shugabannin da ba su jin tsoron
Allah ba. Rashin jin tsoron Allah ga shugabanni shi ne ummulhaba’isin aikata
zalunci da cin amanar ƙasa. Don haka,abin so ga masu neman muƙami ko shugabanci
na jama’a su kasance mutane masu tausayi da tsoron Allah, wanda
zai sa mutane su zaɓe
su, su kuma cigaba da girmama su.Ya cigaba da cewa:
Bana ƙarya kuke ku sake
rubuta mana
Kuma kun daina
sanya kowa musguna mana
Mun rantse da wanda yai Ka’aba
Rabbana
Kun gama murɗiya yau a duk Nijeriya.
(Ibarahim Yala: Yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya)
Mawaƙin ya yi amfani da
habaici keɓantau tare da salon aron kalmomi daga harshen Larabci da Turanci don ya
jawo hankalin masu saurarensa su fahimci saƙon da yake isarwa gare su.Wato, ya yi amfani da habaicin keɓantau don ya nuna
wa mutane shi ma yana da ilimin addini da na zamani. Kalmomin da ya aro su
ne,Rabbana, da ka’aba da jiniya da sauransu.Yin amfani da waɗannan kalmomi
cikin waƙarsa wata dabara ce ta isar da saƙo ga mutane masu ilimin addini ko Larabci da kuma masu
jin harshen Turanci.Mawaƙin ya nuna wa jama’a cewa, shi ƙwararre ne ga
sarrafa harshen Hausa.Kamar yadda ya gabata ,a ɗan waƙa na farko yana ɗauke da habaici, inda mawaƙin ya yi amfani da lamirin jam’i na waɗanda ake yi wa magana ‘ƙarya kuke ku sake rubuta mana’.Waɗannan kalmomi su suka tabbatar da
habaici da mawaƙin yake yi ga wasu shugabanni domin ya
nuna masu damuwarsa da ta ‘yan Nijeriya game da mulkin kama –karya da suke yi wa al’ummar Nijeriya.
Shi ma, da yake yi
wa shugabanni habaici dangane da halaye na gari, Dauda Kahutu Rarara, yana
cewa:
Wanda
zai yi siyasa da gaskiya, Shi ab babba.
Sabon abu dai na
shaida, Darajarsa ta zarce gyauro.
(Dauda
Kahutu: Waƙar Muhammadu Buhari).
Gaskiya tana daga cikin kyawawan ɗabi’u da ake
la’akari da ita wajen zaɓen shugabanni. Idan mutum ya kasance mai rashin gaskiya ne ga gudanar da
al’amurransa, to, yana da wuya a amince masa ga kowace irin hulɗa da zai yi da mutane. Saboda haka
koyaushe mutum mai gaskiya yakan zama babba a idon jama’a. Wannan baiti yana faɗakar da al’umma
cewa su zaɓi mutum mai gaskiya a lokacin da suka zo wurin jefa ƙuri’a domin a samu kyakkyawan jagoranci a ƙasa. Mutane suna
alfahari da shugaba, idan ya zama mai gaskiya, domin shi
ake sa ran ya riƙa amanar dukiyar al’umma ba tare da ya salwantar da ita ba,
ko ya handame wa kansa da ‘ya’yansa. Muhammadu Buhari yana a sahun gaba a wajen
bin ƙa’ida da tsare gaskiya a cikin
tafiyar siyasarsa. Saboda haka ne ya sa Dauda Rarara ke yi wa masu mulki na
waccan jam’iyya habaici game da rashin gaskiya da suka nuna a lokacin
da suke gudanar da mulkinsu. Ya ƙara shaida wa jama’a cewa sabuwar jam’iyya da Muhammadu Buhari yake neman shugabanci a ƙarƙashin inuwarta tana da daraja. Saboda
haka ta fi tsohuwar jam’iyya, wadda ya
kira da gyauro.
Shugabanci nauyi ne da Allah (S.W.A) yake ɗora wa wanda ya
so, domin ya jaraba shi.Idan shugaba ya yi gaskiya wajen tafiyar da mulkinsa,
to, zai kasance abin so ga al’ummarsa. Idan
kuwa akasin haka ya faru,to sai shugaba ya zama abin zargi ga mutanen da yake
yi wa jagoranci. Don haka mawaƙin yana zargin shugabani da suke mulki
da cewa, ba su da gaskiya. Saboda haka ga sabuwar jam’iya wadda ke
da mutum mai gaskiya, wato Muhammadu Buhari. Ya ce, sabon abu duk yadda yake ya
fi gyauro. Gyauro na nufin tsohon abu. Wato, wani tsiro
ne da kan fito idan aka sare amfanin gona daga baya ya sake tartsewa ya sake
yin ‘ya’ya idan damina ta sauka. Wato abin daya fito na amfanin gonar da aka
samu ba tare daan sake shuka shi ba. Wato idan aka zaɓi Buhari ya fi wancan shugaba da aka ga
kamun ludayinsa a mulki. Dauda Kahutu Rarara ya yi wa shugaba Johnathan habaici
ne, don ya soki salon mulkinsa, ya kuma jawo hankalin ‘yan
Nijeriya su fahimci cewa, Buhari mai gaskiya ne. Don haka shi kaɗai zai iya mulkin adalci a samu ci
gaban ƙasa ta fuskar tattalin arziki da zaman lafiya a duk faɗin Nijeriya.
A nan mawaƙin ya sifanta
Buhari da sabuwar shuka wadda ta fi gyauro, wato tsohuwar gwamnati.Mawaƙin ya yi amfani da salon sifantawa a waƙarsa domin ya isar da saƙonsa ga jama’a ta hanyar kawo sunan abin da suka
sani.Wato, ya abunta shi, inda ya ba shi darajar abu maras rai don ya bayyana
wa jama’a bambancin sabuwar shuka da gyauro da kuma sabuwar jam’iyya da waccan
mai mulki.Wannan dabarar isar da saƙo da mawaƙin ya yi amfani da ita, ta yi matuƙar tasiri ga siyasar Muhammadu Buhari wajen jawo hankalin al’umma su zaɓi jam’iyyar da Muhammadu Buhari yake
takarar kujerar shugaban ƙasa a inuwarta. a
zaɓen 2015 zuwa 2019.
Ibrahim Yala Hayin Banki ya yi amfani da habaici mars ƙaidi cikin waƙarsa don ya jawo
hankalin ‘yan Nijeriya su zaɓi mutum mai gaskiya domin a sami tsaro
da zaman lafiya da bunƙasa tattalin arzikin ƙasa. Yana cewa:
Aye
ga wasiƙa nan buɗaɗɗiya,
A
je a kai wa mai malfa,
Bara ta riga ta
wuce,
Bana ƙarfa-ƙarfa ba za ai ba,
Ya mutum yana da
gida,
A ce
ya je ya kwana cikin rumfa,
Zalunci
ƙarya ce mai ita,
Taka bi Bai
tsere ba.
Zaɓen bana ba zan
ba
Ba
za a yi rinto ba
Mu
Buhari muke fata
Shi
ne da gaskiya dokin ƙarfe.
(Ibrahim
Yala: Waƙar CPC)
Kamar yadda bayani ya gabata mawaƙin yana faɗakar da al’umma ne, a kan muhimmancin zaɓen mutum mai gaskiya.
Ya kamata duk wata hulɗa da ɗan Adam zai yi, ya tsare gaskiya domin zalunci
ƙarya ce. Ita kuma, “ƙarya fure take ba ta ‘ya’ya”, inji
Hausawa. Rashin gaskiyar da shugabanni ke tabkawa ita ke jawo ra’ayin talakawa
har su nemi sauya masu mulki. Mawaƙn ya yi wa gwamnatin PDP, da
shugabanninta habaici don ya jawo hankalin al’umma da su sa ido idan zaɓe ya zo su zaɓi Buhari don shi ne mai gaskiya.Mawaƙin yana yi wa
shugaba Johnathan da gwamnatinsa habaici don ya naƙasa shi, ya kuma
tallata Buhari ga mutane.Wato,
mutane su dawo da hankalinsu wuri ɗaya su zaɓi mutum mai gaskiya.Kamar yadda mawaƙin ya bayyana cewa, su Buhari suke fata
ya ci zaɓe, domin shi mutum ne mai gaskiya.
Shugaba mai gaskiya shi kaɗai zai iya kawo wa ƙasarsa cigaba ta kowane hali.Don haka
talakwa su zaɓi Muhammadu Buhari mai gaskiya, don ceto ƙasa daga halin da ta faɗa ciki na taɓarɓarewar al’amurran rayuwar ‘yan Nijeriya.Rashin samun mutum mai gaskiya ga mulki yana iya haifar da taɓarɓarewar
ilimi, da kiyon lafiya, da sauran fannoni daban-daban na cigaban
ƙasa.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon kamantawa ne ta hanyar kawo kalmomi biyu masu alaƙa da juna, sai dai ɗaya ta fi ɗayan daraja. Wato,ya
kawo kalmar gida da kuma rumfa. Dukkansu wurin zama ne,amma rumfa ba ta kai
gida daraja ba. Wannan dalili ne ya sa mawaƙin ya nuna cewa, kuskure ne mutum da ya mallaki gida a ce, ya tafi cikin
rumfa ya kwana.A nan mawaƙin ya yi amfani da
salon kamancen kasawa ne, inda ya nuna cewa rumfa ba kai darajar gida ba, duk
da cewa, wuri ne da mutane ka iya zaunawa su kwana.Amma babu cikakken natsuwa
ga wanda ya kwana cikin rumfa, kamar wanda ya kwanta cikin aminci a gida.Haka
kuma, mawaƙin ya yi amfani da kalmar ‘Rinto’ wadda ke nufin ƙari a wajen ƙirga wani abu. Wato, maimakon ya ce ba su yarda da maguɗin zaɓe ba,ko ƙarin ƙuri’u, a lokacin zaɓe ko wajen ƙirga ƙuri’u,sai ya ce,‘rinto’, don ya nuna ƙwarewarsa ga harshen Hausa. Haka wata dabara ce ta jawo hankalin masu
saurare su fahimci saƙon da ake son isarwa gare su cikin sauƙi.
Kamilu ɗan almajrin mawaƙa ya kalli matsayin gaskiya
da idon basira musamman a fagen gudanar da jagorancin al’umma. Ya bayyana cewa
halacci wani mataki ne da sai mutum na ƙwarai ake halatta wa mulkin jama’a da
amanar dukiyarsu. Yana cewa:
Shi
halacci sai ga ɗa na ƙwarai,
In ruwa
ne sai ka je gulbi.
Ɗa na ƙwarai shi ne, wanda
yake gudanar da al’amurransa cikin gaskiya. Ana sa
ran cewa duk lokacin da ake buƙatar a yi mu’amala ta jagoranci, to a
yi ta da mutum na ƙwarai, mai gaskiya da riƙon amana. Mai gaskiya kamar gulbi da
ruwa yake, wanda idan aka je za a ɗebo wadatattu a sha a yi sauran aikace-aikacen gida da
sauransu. Don haka mai son ya sha ruwa, ya yi wanka sai ya je gulbi; ya ɗiba ya sha ya yi wanka. Haka idan ana
son aiki na gaskiya to a nemi mutum na ƙwarai, wanda zai iya riƙe amanar nauyin da
aka ɗora masa na jama’a da dukiyoyinsu.
Wannan shi zai saka a sami zaman lafiya a cikin al’umma.Wannan habaici wani jigon gargaɗi ne da mawaƙin yake ƙoƙarin isarwa ga ‘yan siyasa domin su aminta su zaɓi Muhammadu Buhari don a sami
ingantacciyar gwamnati mai gaskiya da kowane ɗan ƙasa zai amfana da mulkinta. Wannan habaici gargaɗau ne mawaƙin ya yi amfani a shi domin ya gargaɗi ‘yan siyasa su
kasance masu gaskiya a riƙon mana kafin su
nemi yardar jama’a su zaɓe su a muƙamin siyasa.
A tsari na
shugabanci kowane iri ne, dole a nemi wanda yake mai mutunci, wanda ke da ɗabi’u na ƙwari. Samun haka zai sa a yi mulki
cikin adalci domin a bunƙasa ƙasa ta ɓangarori daban daban, da
suka haɗa da;
ilimi, kiyon lafiya da samar da wadataccen abinci da ingantattun ruwan sha, da
kuma bunƙasa aikin gona. Saboda haka,
wannan mawaƙi ya yi wa shugabanni habaici don su kasance mutane na gari.
Amma shi a nasa tunani, Muhammadu Buhari shi ne gulbin da za a je a sami ruwa,
wato shi ne mutum nagari wanda ya cancanta a zaɓa ya yi mulkin Nijeriya,
saboda a sami wadata da zaman lafiya da cigaban ƙasa.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon kamance, inda ya kamata ɗa na ƙwarai da gulbi.A mawaƙin ya amfani da
salon baubawan burmi,inda ya kamanta abubuwa biyu masu bambancin ma’ana domin ya isar da saƙonsa ga al’umma, su sani cewa, kamar yadda ake
zuwa gulbi a sami ruwa masu yawa, haka shi ma ɗa na ƙwarai ake samun riƙon gaskiya da
adalci idan aka zaɓe shi ya yi shugabanci.Wannan wani salo
ne da mawaƙin ya yi amfani da shi, yakamanta
Muhammadu Buhari da mutum nagari da ‘yan Nijeriya za su yi alfahari da zaɓensa a matsayin
shugaba. Sai dai wannan salo shi ake kira da baubawan burmi kamar yadda aka fadomin
ɗabi’un abubuwan biyu sun bambanta. Ɗa na ƙwari yana nufin mutum,yayin da gulbi na nufin wurin da
ruwa ke taruwa su riƙa gudana zuwa wani wuri na kusa ko na
nesa. Mutane da dabbobi da sauran halittu suna amfani da ruwa don su rayu. Mawaƙin ya yi amfani da wannan salo domin ya jawo hankalin
masu saurare su san matsayin Muhamadu Buhari, cewa shi mutum ne mai nagarta.
Haka yake a
tunanin Kamilu ɗan almajirin mawaƙa. Shi yana ganin biyayya wata abu ce
mai mahimmanci a sami shugaba wanda yake a tarihinsa, shi mutum ne mai biyayya
da ɗa’a ga iyaye da shugabanni ,wanda idan har aka zaɓi irin wannnan
mutum ya yi shugabanci za a sami kyakkyawan jagoranci.. Kamilu yana cewa:
Kuma
duk haɗamar mai haɗama,
Wallahi
bai iya ɗaukar duniya,
Mai
yawan bacci in ya sha hura,
Ku duba kar ku yi
tambaya,
Wanda ya yi biyayya haƙƙin uwa,uba,
Ya
zauna lafiya
Akasin
haka illa ce ‘yan ƙasa,
Ku duba ‘yan Nijeriya.
(Kamilu:
Waƙar APC 1).
Handama da babakera ɗabi’a ce ta wasu
mutane a cikin al’umma, Sai dai irin waɗannan ɗabi’u na sata da
handama da babakere da dukiyar jama’a ko ƙasa suna faruwa ne
a lokacin da mutane suka sami riƙa shugabanci.
Biyayya ga iyaye kan sa mutum ya yi albarka ga dukkan abin da ya shafi
rayuwarsa. Irin waɗannan mutane ake alfahari da su idan
sun sami wani shugabancin jama’a, wanda kan taimaka masu su gudanar da gaskiya
a cikin harkokin mulki.Saboda haka albarkar iyaye kan sa shugaba ya ji tsoron
Allah ya kaucewa handamar dukiyar al’umma da aka ba shi amana.Rashin biyayya ga
uwaye babbar illa ce ga ɗa.Waɗannan ɗiyan waƙa suna ɗauke da jigon gargaɗi ne ga al’umma,
musamman ‘ya’ya. Idan ya kasance mutum bai girmama iyayensa ba, to ko ya zama
shugaba ba zai darajanta mutanen da yake shugabanta ba. Biyayya ita ce nagartar
ɗa, duk ɗan da ba shi da biyayya ya rasa matsayi a idon mutane.Saboda haka, kafin a
zaɓi mutum a matsayin shugaba, dole sai an yaba da kirkinsa.
Kamar yadda aka sani wasu mutane musamman ‘yan siyasa
sukan jefa kansu cikin ɗabi’ar yin sama da faɗi ga dukiyar
talakawa idan suka hau kujerar mulki.Rashin biyayya ga uwaye illa ce domin
yakan hana wa mutum tsoron Allah, balantana ya iya kiyaue amanar da aka ɗora masa ta
dukiyar al’ummar ƙasa.Sai dai ga irin yawan albarkatun
arzikin ƙasa da Allah ya ba Nijeriya, komi yawan
zaluncin da shugabanni suka yi; ba za su iya ƙare arzikin ƙasa ba. Wannan habaici ya shafi
shugabanni mahandama, waɗanda suka mai da dukiyar ƙasa tamkar tasu. Amma duk haɗamarsu ba za su iya
ɗaukar duniya ba.Mulkin gaskiya da adalci shi ke kawo zaman lafiya a ƙasa. Samun haka sai an zaɓi shugaba mai
gaskiya da riƙon amana.
Mawaƙin ya yi amfani da
dabarar isar da saƙo ta hanyar amfani da salon aron
kalmomi masu jan hankalin masu saurare. Ya yi amfani da kalmar haɗama, da duniya da
kuma akasi.Waɗannan kalmomi ya aro su ne daga harshen Larabci kuma ya bar su kamar yadda
Larabci yake faɗar su.Idan aka fassara waɗannan kalmomi da harshen Hausa za su ba
da ma’ana kamar haka: haɗama tana nufin zwari/zri, wato daukar
abin da ya fi ƙarfin mutum. Ita kuma duniya kamar
yadda Alƙur’ani yake faɗar ta, tana nufin sararin da ɗan adam da sauran
halittu suke rayuwarsu. Kalmar akasi tana nufin saɓini ko rangwane ga
abin da aka saba da shi.Kawo irin wadannan kalmomi da mawaƙin ya yi cikin waƙarsa wata dabarar isar da saƙo ce da mawaƙin ya yimamfani da
ita don ya nuna ƙwarewarsa ga harshen Hausa.Shi ma malam
Ibrahim Yala yana cewa:
Allah wadaranku
tun da ba kwa ƙaunar mu,
Tun da kuna ta
mulkin mu ba ku kula da mu,
Don Allah Buhari mu zo ka fitar da mu,
Yau kai ne muke so a nan Nijeriya.,
(Yala:yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya).
Shugabannin jam’iyar PDP sun ƙuntata wa ‘yan Nijeriya, wanda hakan ya bayyanar da ƙiyayyar talakawazuwa gashugabanni.Wato, rashin kula da talakawa ba ƙaramar illa bace ga shugabanni, musamman kamar yadda masu
mulki na PDP suka nuna. Talakawa suna son shugaba ya kula da su ta fuskoki da
dama, kamar ta fuskar ilimi da kiyon lafiya da abinci da sauransu.Idan talakawa
suna cikin irin waɗannan yanaye-yanayen, to abin da suke
nema shi ne su sami mutum mai gaskiya wanda zai ceto su daga wannan ƙangi da suke ciki. Mawaƙin ya yi wa waɗannan shugabanni habaici saboda rashin
iya tafiyar da mulki yadda ya kamata.
A nan manufar mawaƙin ita ce ya faɗakar da talakawa
illar da masu mulki na waccan jam’iya suka yi, sannan ya tallata ɗan takararsa a
idon duniya cewa shi mai gaskiyar da ya cancanta ‘yan Nijeriya su zava. Don
haka sai mawaƙin ya haxa Buhari da Mahaliccinsa,
wato, Allah (S.W.A.) cewa ya zo ya fitar da’yan Nijeriya daga mawuyacin halin da suke ciki a
sanadiyar mulkin mayaudara azzalumai. Yala ya yi magiya wajen neman Buhari ya
amince da buƙatar ‘yan Nijeriya ta hanyar karɓa kiransu ya fito
ya nemi kujerar shugabancin Nijeriya don talakawa su sami sauƙin rayuwa.
Har wa a wani baiti, mawaƙin ya yi habaic ga duk wanda ya nuna ba ya son Buhari ya neman kujerar shugaban
ƙasa. Yana cewa:
Wanda ya ja da kai Buhari zai sha wuya,
Domin ka fi wane mai halin ‘yan giya,
Mai fuska kamar ana murjin taliya,
Kai hango shi ba ya ƙaunar Nijeriya.
(Ibrahim Yala: Yau
Nijeriya riƙo sai mai gaskiya)
Mawaƙin ya yi amfani da
habaicin shaguɓau don ya soke salon mulkin ‘ya’yan jam’iyyar P.D.P da suka jefa talakawa
cikin halin wahala tare da yi wa talakawa hannunka-mai-sanda su guji jayayya da
Buhari a fagen siyasa.Wahala, ita ce a shiga wani hali na shan wuya wadda
Bahaushe ke cewa, ‘wuya ko da magani ba daɗi’. Wato mawaƙin ya yi habaici ne ga masu nuna ƙiyayyarsu ga Buhari don ya jawo hankalin mutanen Nijeriya a kan alfanun zaɓen Buhari.Sannan
kuma ya nuna cewa,Buhari ya fi wani ɗantakara, wanda mawaƙin ya ɓace shi dangane da wata siffa da kuma ɗabi’a maras kyau
da yake aikatawa. Ya ce fuskar shi kamar ana murɗar taliya, sannan ɗabi’arsa irin ta
mashaya giya ce. Taliya wani nau’in abinci ne da ake sarrafa shi daga fulawar
alkama. Ana kwaɓa garin fulawar alkama a saka ta cikin injin ana marɗa injimin sai
taliya ta riƙa fitowa. A lokacin da ake sarrafa
taliya za ta riƙa fitowa murɗe ginit-ginit
saboda matsar da injin yake yi mata. To haka fuskar wancan mutum da ake yi wa
habaici take. Sannan kowa ya san mashayin giya ba shi da ɗabi’a mai kyau
domin mutum ne wanda ba shi da kunya.
Wannan habaici da mawaƙin ya yi wa wancan shugaba, yana ƙoƙarin tozartar da shi ne a idon ‘yan Nijeriya don ya nuna masu cewa ba ya da fara’a.
Saboda haka, yadda fuskarsa take murɗe, to haka mulkinsa yake murɗe, ba komai sai
wahala.Wato talakawa suna shan baƙar wuya saboda
rashin wadata da rashin tsaro a ƙasa.Ƙarshe mawaƙin ya kira mutane
da su kalle shi da kyaucewa, shi maƙiyin Nijeriya ne.Don
haka su zaɓi Buhari don ya fitar da su daga wahalar da suke ciki.Mawaƙin ya yi amfani da salon kamance, inda ya kamanta fuskar
wanda yake yi wa habaici da taliya da ake murɗawa daga injimin
murɗar taliya. Wato, ya kalli yadda fuskarsa take, sai ya kamanta shi da taliya
domin ya naƙasa shi a idon jama’a. Haka kuma ya sifanta shi ‘yan giya domin ya gargaɗi al’umma da su ƙaurace wa zaɓen mashayin giya saboda ka da ya zo ya
yi masu shirme a mulkinsa.Idan ɗan giya ya sha ya bugu sosai, to ba zai
san abin da yake yi ba. Yana iya yanke ɗanyen hukunci ko kuma sa ma wata
yarjejeniyar da ba ta bisa ƙa’ida hannu.Wannan wata dabara ce ta isar da saƙo ga mutane domin a jawo hankalinsu su gujewa zaɓen duk mutumin da
ba shi hankali ko wanda ba shi da fara’a da nan-nan da mutane. Mawaƙin ya gargaɗi ‘yan Nijeriya su sa ido ga kowane
mutum wanda ba shi ƙaunar ci gaban Nijeriya don kaucewa zaɓen shi a matsayin
shugaban ƙasa.
4.2.3. Habaici ta fuskar Jam’iyya
Siyasa salon mulki ne da ake aiwatarwa
ta hanyar kafa jam’iyyu daban-daban a ƙasa.Jam’iyyu suna
kafuwa ne ta hanyar haɗin kan mutane masu ra’ayi da manufofi
iri ɗaya. Kowace jam’iya tana da manufofi na raya ƙasa da take niyyar aiwatarwa idan aka zaɓe tata kafa
gwamnati.Misalin manufofin kowace jam’iya basu wuce samar da ilimi kyauta,
dakiyon lafiya, da ruwan sha ingantacce da bunƙasa harkokin noma don samar da wadataccen abinci ga al’umma, da samar da
hanyoyin sufari da na sadarwa da kuma bunƙasa tattalin
arzikin ƙasa.Mawaƙan siyasa suna taka rawar gani wajen jawo hankalin jama’a su fahinci abin da ake son su sani. Habaici salo ne da
mawaƙan siyasa ke amfani da shi domin su
isar da wani muhimmin saƙo zuwa ga mutane.Misali,
a cikin waƙoƙin da mawaƙan da suka rera wa Buhari waƙa don su tallata shi ga al’ummar Nijeriya sun yi amfani da habaici domin su jawo hankalin mutane su
yarda da manufofin Muhammadu Buhari ga mulkin Nijeriya. Da yake yi wa jam’iyar PDP habaici Alan waƙa yana cewa:
Baƙar jam’iya mai malfa
Tana son kada bayinka.
Baƙar malfa baƙar jarfa
Mai shanye jinin talaka
Allah kaɗa guguwar sauyi
Buhari Janar karab da gari.
(Aminu Alan Waƙa: Guguwar sauyi).
Duk lokacin da aka kira wani abu da kalmar baƙi,to za ka ga an danganta shi da abu mai muni ko maras
haske. Alan waƙa ya ambaci launin baƙi don ya jawo hankalin masu saurare su iya banbancewa
tsakanin abu mai kyau da maras kyau.Ba duka launin baƙi mutane ke sha’awar ba, sai idan lalura ta tusgo. Amma farin abu koyaushe
mutane na ribibin samun shi don su amfana da shi. Wannan ɗan waƙa da mawaƙin ya kawo yana ɗauke da jigon faɗakarwa ne zuwa ga
al’ummar Nijeriya su nisanci duk wani da ke da launin baƙi domin babu alheri tare da shi.Don haka mawaƙin ya roƙi Allah da ya kawar da jam’iyyar PDP da shugaban ƙasarta daga zukatan ‘yan Nijeriya. Sannan ya roƙi Allah ya bai wa
Buhari nasara ya karɓe mulki
Mutane suna farin cikin shiga jam’iyyar da ke da manufofin
raya ƙasa da samar wa al’umma jin daɗi da walwala. Jam’iyyar PDP, mawaƙin ya kira ta da sunan baƙar malfa saboda ta kasa samar wa jama’a abubuwan more rayuwa kamar yadda ta yi alkawari. Ganin haka ya saka
mawaqin ya kira ta da baƙar malfa don ya
jawo hankialin talakawa su ƙaurace mata su karɓi jam’iyyar da za
ta kawo masu ci gaba. Ya yi wannan habaici ne ga jam’iyyar PDP don ya naƙasa ta a idon mutane, ya kuma tallata jam’iyyar APC, wadda Muhammadu Buhari ke takarar kujerar
shugaban ƙasa a ƙarƙashin inuwarta a 2015.
Mawakin ya yi amfani da salon sifantarwa, inda ya sifanta
jam’iyyar PDP da baƙar malfa. Sannan kuma ya sifanta jam’iyyar da wata ɗabi’a ta dabbar da ke shan jini.Zaki da
kura da kare dabbobi ne masu shan jini, saboda haka mawaƙin ya dabbantar da jam’iyyar PDP, don ya jawo hankalin mutane.Wannan salo da mawaƙin ya yi amfani da shi, wata dabara ce ta isar da saƙo ga jama’a su aminta da sabuwar jam’iyyar APC da yake kambamawa.
Shi kuwa Ibrahim Yala Hayin Banki ya yi irin wannan
habaici zuwa ga wasu jam’iyyu cikinsu har da jam’iyyar PDP, mai mulkin ƙasa. Malamin yana cewa:
Tarkon mutuwa da
PDP tai mana,
Halin ha’ula’i da
ta jejjefa mana,
Bala’in shawa da
tak kokoya mana,
Baba Buhari ne za
ya fidda Nijeriya.
(Ibrahim Yala: Yau
Nijeriya riƙo sai mai gaskiya).
Shiga wani hali na damuwa ko na rashin jin daɗin rayuwa, ko
talauci yakan jefa mutane cikin tunani da juyayi. Mutane suna zargin jam’iyyar
PDP da rashin iya mulki wanda suke ganin shi ne ya jefa ƙasa da al’umma cikin halin talauci da yunwa da
kuma rashin tsaro. Wannan hasashe da mutane ke yi da ƙorafi ga mulkin jam’iyyar PDP ya yawo
ra’ayin mawaƙin siyasa Ibrahim Yala ya yi habaici cikin waƙarsa don ya faɗakar da al’umma girma da matsayin
jam’iyyar ANPP, ga talakawan Nijeriya. Haka kuma ya jawo hankalinsu su zaɓi jam’iyyar da za
ta ceto al’umma daga mawuyacin halin da suke ciki.
Mutane suna farin ciki da murna idan suka sami shugaba
mai tausayi da jinqai wajen jajircewa ya samar da ci gaba a ƙasarsa. Duk shugaba da ya yi nasarar kawo sauyi mai a’ana da fuskoki daban-daban, mutane za su riqa alfari da
mulkinsa. Wato za su riƙa cewa a lokacinsa ne tattalin arzikin ƙasa ya bunƙasa, noma kiyon
lafiya ya inganta ,mutane suka sami yalwar abinci fatara da talauci suka ƙaura daga al’umma.Don haka samun shugaba irin Buhari shi zai fitar da jama’a daga cikin irin halin da jam’iyyar PDP ta jefa mutanen ƙasa ciki. Shi ya saka mawaƙin ya ce Baba
Buhari ne kaɗai zai ceto Nijeriya idan aka zaɓe shi a jam’iyyar ANPP ya yi shugaban ƙasa a wancan lokaci.Har wa yau, mawaƙin ya ƙara da cewa:
Ke lema baƙad daga kin yi muna yau haka
Ke lema baƙad daga kin muna yau haka
Ba kya maganin ruwa duk mun sha wuya
Ke lema fa mulkinki ba kya gaskiya
ANPP zo ki tallafi Nijeriya.
(Ibrahim Yala: Yau
Nijeriya riƙo sai mai gaskiya).
Lema (Ambraler) wata‘rumfar tafi da gidanka’ ce da ake anfani da ita domin a kare kai
daga zafin rana ko ruwan sama (Ƙamusun Hausa 2016).
Wato lema rumfa ce da
ake haɗawa da kyalle ko leda a yi mata mariƙa don a riƙa a lokacin da
za a yi amfani da ita a kare kai daga tsananin zafin rana ko ruwan sama a lokacin damina k rani. Tsofaffi da mata da sauran ɗaiɗaikun mutane
suka fi yin amfani da ita. Wannan lema wata alama ce ta jam’iyyar PDP, wadda ke
banbanta ta da sauran jam’iyyu. Mawaƙin ya yi wa
wannan jam’iyya habaici, inda ya ambace
tada baƙad daga domin ya bayyana sifarta
gamutane.Duk da kasancewar lema tana kariya daga zafin rana da ruwan sama, to wannan baƙad daga inji mawaƙin bata yi masu maganin ruwansama ba, balle ta kare su
daga zafin rana.Wannan baitin yana
faɗakarwa ne zuwa ga al’umma domin su hankalta da illar da jam’iyyar PDP da
shugabanninta suka yi wa ‘yan Nijeriya.
Wannan mawaƙin ya yi wa mulkin
shugannin PDP habaici keɓantau don ya naƙasa jam’iyyar da ma shugabanninta dangane da
irin mawuyacin halin da suka jefa ƙasar nan ciki. Don
haka yake faɗakar da mutane tare da kambama jam’yyar A.N.P.P ga jama’a domin su zaɓe ta a zaɓen shekarar 2007,
wato jam’iyyar da Buhari ke takarar kujerar shugabancin ƙasa a inuwarta.Saboda haka, a wancan lokaci da talakawa ke cikin garari na
talauci da rashi abinci da kuma rashin tsaro da ya addabi ‘yan Nijeriya, mawaƙin ya yi amfani da habaici don ya jawo hankalin al’umma. Da baro tafiyar jam’iyyar P.D.P, mai mulki. Ya
kambama ANPPta hanyar nuna wa talakawa cewa,ita kaɗai ce ta dace ta
zo ta mallaki Nijeriya, idan aka zaɓi Muhammadu Buhari a matsayin shugaban ƙasa.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon mutuntarwa, inda ya bai wa jam’iyyar ANPP da PDP darajar ɗan adam na yin magana da
shugabanci.Misali,ke lema fa mulkinki ba ki da gaskiya, wato, mutum aka sani da
yin gaskiya ga al’amurransa cikin hulɗarsa da jama’a. Sai ga shi ya ce Lema
ba ta da gaskiya,wato ya mutumta ke nan, ta hanyar ba ta darajar mutum; duk da
kasancewar wannan magana habaici ce zuwa ga sugabannin P.D.P mai mulkin ƙasa Haka kuma, ya kira jam’iyyar ANPP da cewa, ta zo ta
tallafi Nijeriya. Mutum shi ke ba da tallafi, amma sai mawaƙin ya ce ANPP ta zo ta tallafa.Wato a nan ya bai wa ANPP
darajar ɗan Adam na ba da tallafi ga al’ummarsa.Wannan salo da mawaƙin ya yi amfani da shi wata dabara ce ta jawo hankalin
mutane su fahimci saƙon da yake isarwa gare su dangane da
mahimmancin zaɓen jam’iyyar ANPP ta Muhammadu Buhari.
Shi kuwa Yusuf
Fasaha, ya yi wa jam’iyyar PDP habaici inda yake cewa:
Duk talakkan da ke yin PDP
Tuni yai niyya yai asara a duniya.
(Yusuf Fasaha: Mu bi APC alummar ƙasa).
Hasara na nufin rashi ko tavewa daga mallakar wani abin
amfani ko dukiya ko jin daɗin rayuwa. Kamar yadda aka sani PDP
jam’iyya ce ta siyasa kamar sauran jam’iyyu, wadda ita ce wadda ta kafa
gwamnati a farkon jamhuriya ta huɗu a 1999. A wancan lokaci ta zama jam’iyya mai
mulki saura kuwa su ne ‘yan adawa. Daga bisani a shekarar 2015 wasu jam’iyyun
ANPP da ANC da AC daCPC suka yanke shawarar curewa waje ɗaya suka samar
da jam’iyyar APC. A ƙarƙashin inuwar wannan jam’iyya Buhari yake takarar
shugaban ƙasa.Yusuf Fasaha ya yi wa al’ummar Nijeriya gargaɗi da su ƙaurace wa sake zaɓen jam’iyyar PDP mai mulki don su kaucewa faɗawa cikin hasara
ta duniya, wato hasarar mutunci da dukiya.Mawaƙin ya yi wa jam’iyyar PDP habaici cewa, shigar ta asara ce a duniya ga duk
talakan da ya shige ta.
A wannan baiti, Yusuf ya yi habaici ga magoya bayan jam’iyya mai
mulki don ya tallata ko kambama tasa sabuwar jam’iyya ta APC, wadda Buhari ke neman a zaɓe shi, ya zama shugaban ƙasa a inuwarta. A tunanin mawaƙin duk wanda ya shiga PDP to ta tabata ya yi niyyar
yin hasarar rayuwarsa a duniya domin jam’iyyar bata da manufar alheri ga al’ummar ƙasa.Ya kambama Jam’iyyar APC,wadda ya ce, ita ce ta fi dacewa ga talakan Nijeriya.
A wannan baiti, mawaƙin ya yi amfani da salon aron kalma daga harshen Larabci ya yi amfani da ita
wajen isar da saƙonsa ga al’ummar Nijeriya. Bahaushe ya aro kalmar ‘Asara’, daga
harshen Larabci.A harshen Larabci, kalmar tana nufin ,rasa wani abu ko rai ko
dukiya.Bahaushe ya kira wannan kalma da ‘hasara’ wadda ke da ma’ana iri ɗaya da ta
Larabci,wato rasa wani matsayi ko dukiya ko rayuwa. Mawaƙin ya yi amfani da wannan dabara don ya sami damar jawo hankalin mutane su
guje wa zaɓen jam’iyyar PDP, wadda ya ce.duk talakan da ke yin ta ya yi asara a
duniya.
Shi kuwa Murtala Mamsa Jos ya yi amfani da habaici domin
ya naƙasa sauran jam’iyyun Nijeriya domin ya
kambama tasa jam’iyyar APC, wadda ya ce sauran jam’iyyu suna bayanta.Yana cewa;
Duka jam’iyyun Nijeriya
sun haɗa kai talakawa kun jiya,
Tun da sun haɗa kai talakawa mu
bi kar mu yi tambaya,
Kar mu yarda da
duk wani wanda za ya zo ya ce muna shi ne ɗan’iya
Sabuwar jam’iya ta
zo mu bi ta bai ɗaya ‘yan Nijeriya.
(Murtala Mamsa:
Sabuwa ta zo, APC).
Jam’iyyun siyasa wasu ƙungiyoyi ne na wasu mutane masu ra’ayi iri ɗaya.Waɗannan ƙungiyoyi, su ne suke curewa su zama jam’iyyun siyasa waɗanda keda manufar
ciyar da ƙasa gaba. Haɗin kaishi ne haɗuwar jama’a wuri ɗaya bisa ga ra’ayi
ɗaya.Haɗin kaishi ke kawo ci gaba a kowace irin tafiya ta al’umma, domin a sami
nasarar abin daaka yi nufin aiwatarwa. Jam’iyyun siyasa a Nijeriya sun yi ƙoƙarin haɗa kansu wuri guda
domin su ceto ƙasar nan daga mawuyacin halin da ta
shiga ciki a sanadiyar mulkin ‘yan wata jam’iyyar siyasa. Dangane da haka ne,
wasu jam’iyyun suka yarda su haɗa kai don su yaƙi waccan jam’iyya mai mulki. Wannan haɗin kai ya kawo wa
‘yan Nijeriya sauyin gwamnati da aka daɗe ana nema har tsawon shekaru goma- sha
shidda. Haɗuwar jam’iyyu daban-daban su ƙirƙiro jam’iyya ɗaya mai ƙarfi ya samu nasara, inda aka sami jam’iyyar APC ta mutanen ƙasa, wadda mawaƙin yace, su bi ta
kar su yarda duk wanda zai zo yace masu ya iya.Wato, mawaƙin yana faɗakar da su ne domin su yi hankali da wajen zaɓen jam’iyyar da za
ta jefa su cikin garari.
Manufar wannan haɗin kai na jam’iyyu dasuka yarda su cure
wuri ɗaya don su kada jam’iyya mai mulki ya sami gagarumar nasara. Dalilin da ya
sa sabuwar jam’iyyar ta sami karɓuwa shi ne saboda ta tsayar da ɗan takara da
al’ummar ƙasa ke muradi, mai gaskiya da riƙon amana. Mawaƙin ya yi wa
jam’iyya mai mulki habaici na rashin iya tafiyar da mulki cikin adalci. Ya jawo
hankalin ‘yan Nijeriya su zo su bi sabuwar jam’iyyar APC, don aka kawo sauyi
mai ma’ana a Nijeriya.
Mawaƙin ya yi amfani da
dabarar jawo hankalin talakawa ta hanyar amfani da kalmomin lamirin suna domin
ya ɓoye sunan waɗanda yake yi wa habaici.’Ɗan iya’, yana
nufin mutum mai nuna cewa, ya san komi, koko shi ya iya komi.Wato,
komi-da-ruwanka (master of known all).Wannan wani salo ne na isar da saƙo ba tare da wata matsala ba. Mawaƙin ya yi amfani da wannan salo na ɓoye sunan wanda yake yi wa habaici
domin ya jawo hankalin masu sauraro su yi dogon tunane kafin su gane wanda ake
yi wa habaicin, sannan su fahimci inda saƙon ya nufa.
4.2.4. Habaici ta fuskar Ɗantakara
Gaskiya tana nufin kyawawan halaye da ɗabi’u nagari da riƙon amana da tsoron Allah wajen gudanar da mu’amula
tsakanin mutum da mutum ko tsakanin mutum da dabba (Abdullahi 1987:11-13). Wato
gaskiya da riƙon amana na nufin adana wani abu na
dukiya ko sirri sai buƙatar sa ta taso a bayar da shi kamar
yadda yake, wannan ita ke tabbatar da nagartar kowane mutum a zamantakewarsa da
sauran mutane.Idan kuma sirri ne ba za a sanar da kowa ba,daga kai sai wanda ya
sanar da kai. Amana tana daga cikin nagartattun ɗabi’u da ake buƙatar kowane ɗan takara ko shugaba ya kasance ya
mallake ta, hakan zai tabbatar wa da mutane cewa, mutum ko shugaba mai gaskiya
ne da riƙon amana ga mu’amularsa da al’umma. Wato abu ce da ke bayyana nagartar ɗan Adam a idon
duniya. Sallau [2013:719], ya ce,”shugaba mutum
ne wanda ke da mabiya ko wanda yake yi wa mutane jagora ko taimako. Saboda haka ya kamata ya kasance
mutum mai amana da gaskiya wajen tafiyar da harkokin shugabancinsa. Wajibi ne ga kowane shugaba a same shi da sassauci da tausayi ga dabba da
tsirrai, balle ma ga ɗan Adam domin ya tabbatar da gaskiyarsa
da tsoron Allah a dukkan lamurransa.
Masana sun bayyana
cewa, kafin mutum ya cancanci zama shugaba da za a yi alfahari da shi, sai in
ya mallaki abubuwa da suka haɗa da;‘gaskiya da riƙon
amana,kirki, da natsuwa, da tsoron Allah’, waɗanda ɗabi’u ne
da ke bayyana sahihancinsa da nagartarsa wajen zamowarsa shugaba
(Aminu:1979:2-4).Kafin zuwan wannan zamani, an san Hausawa da bin gaskiya da riƙon amana ga dukkan al’amurransu na rayuwa.Dalilin haka ne
ya sa a wancan zamani kafin zuwan addinin Musulunci a ƙasar Hausa,al’ummar Hauswa (Maguzawa), basu faɗar ƙarya komi tsanani ko daɗi. Wannan
dalili ne ya sa har Hausawa ke faɗin wata karin magana cewa,’faɗin
gaskiya kamar arne’.Wato, Hausawa mutane ne masu gaskiya da riƙon amana,duk halin tsanani da matsi da suka shiga a
wancan zamani.
Idan ka kawo masu
wani abu wanda ya shafi dukiya ko wasu kaya ko kuɗi, ka bai
wa Bahaushe ajiya; ko ka ba shi saƙo ya kai wa
wani,duk irin halin da ya sami kansa na matsuwa ba zai taɓa amfani
da wannan ajiyar ba. Zai ci gaba da ajiya har sai lokacin da mai abu ya buƙata; sannan ya ɗauko ya miƙi masa abinsa.Haka kuma,
idan saƙo ne, aka ba shi ya kai wa wani, to, zai kai masa kamar
yadda aka bashi, ba tare daya rage wani abu ba.Idan kuma ka sanar dashi wani
sirrinka, ba zai faɗa wa wani ba daga hai saishi.Wannan abu ya taimaka wajen
samar da nagartattun shugabanni masu gaskiya da riƙon amana a wancan lokaci.A
sanadiyar haka aka sami cikakken zaman lafiya tsaknin al’ummar Hausawa da
sauran al’ummomi da suke hulɗa dasu.Saboda tsare gaskiyar Hausawa ya sa ake wata karin
magana cewa ‘gaskiya kamar Bamaguje’.Wannan karin magana ta nuna muhimmancin
gaskiya da riƙon amana a tsakanin al’ummar Hausawa.Misali,‘in za ka faɗi, faɗi gaskiya’,ko
‘gaskiya dokin ƙarfe’,ko ‘ciki da
gaskiya wuƙa ba ta huda shi’.Duk waɗannan karin
maganganu za a iya fahimtar cewa, irin rawar da gaskiya da riƙon amana ketakawa
wajen samar da shugabanni masu nagarta a cikin tafiyar da jagorancin jama’a ba ƙarama ba ce .
Bayan zuwan addinin musulunci a ƙasar Hausa,an sami ayoyin Alƙur’ani masu magana
akan gaskiya da riƙon amana.Haka kuma akwai Hadisan manzon
Allah [S.W.A] waɗanda suka yi bayani a kan muhimmancin gaskiya da riƙon amana a tsakanin al’umma..Yin imani da su, da kuma biyayya gare su zai
sa mutuum ya zama nagartacce a cikin al’ummarsa. Sannan ya zauna lafiya tare da amincin Allah a wannan duniya da makoma mai
kyau a gobe kiyama. Idan mutum bai yi biyayya gare suba, kuma zai sa mutum ya rasa zama
lafiya a wannan duniya.Sannan ya sami mummunar makoma a lahira[wutar
jahannama].Misali,a cikin Alƙur’ani mai girma,
sura ta {3: 60),Allah {S.W.A.] yana cewa;
“Gaskiya daga
Ubangijinka take,saboda haka kada
ka kasance daga
masu shakka.[Gummi,1979;84]
Hadisin Sunanu ibn Majah, juzi’i na biyu, an ruwaito
cewa, Annabi (S A W), na cewa,’’Na rantse da wanda raina ke hannunsa, babu
yadda za a yi ka shiga aljanna sai in har kun ba da gaskiya da kulliyar abin da
na zo da shi. Wannan ba zai samu ba sai in kuna son juna.Ga abin da za ku yi ku
so juna, ‘’ku riƙa yaɗa zaman lafiya
tsakaninku’’.
Mawaƙan siyasa na
jamhuriya ta huɗu sun taka rawar gani wajen faɗakar da al’umma dangane da nauyin da Allah ya ɗora masu na zaɓen nagartattun mutanen masu kirki,
da gaskiya da riƙon amana, su
wakilce su a muƙaman gwamnati daban-daban.Misali, Dauda
Kahutu Rarara yana cewa:
An
yi gaskiya an gyara ƙasa
Su
algaza sai ciwon baki.
(Rarara:
Maraba da tsoho oyoyo).
Wannan ɗan waƙa yana ɗauke da jigon nagarta wajen zaɓen shugabanni. Aiki da gaskiya shi ne tushen gyara ƙasa. Saboda haka ayyukan
da Buhari ya yi na gyara ƙasa da aka zaɓe shi, shi ne ya
yi wa ‘yan adawa zafi, da har suke murnar ya mutu su huta da
baƙin ciki. Wannan habaici maras ƙaidi yana suka ne
ga mutanen da suka yi farin ciki da rashin lafiyar da Buhari
ya yi,wadda ta sa har aka kai shi Ingila wajen neman magani.Bayan ya sami sauƙi ya dawo Nijeriya, sai Rarara
ya yi wa ‘yan adawa habaici cewa, su algaza sai
ciwon baki, wato ba su yi
farin ciki da dawowar Buhari ba.Ya kira ‘yan adawa da suna, ‘su algaza’ domin ya musguna wa masu baƙin cikin dawowar Buhari lafiya. Sannan, ya ƙarfafa wa gwaninsa guiwa wajen tafiyar da mulkin Nijeriya har sai wa’adin
mulkinsa ya cika.
Rarara yana faɗakar da ‘yan adawa da ke son Buhari ya
kau cewa, su sani, ciwo ko rashin lafiya ba mutuwa ba ce, saboda haka masu baƙin ciki Buhariya dawo saisu san inda dare ya yi masu. Duk manufarsu ta son Buhari ya kau daga mulki, su ko su sami
dama su haye kujerar shugabancin ƙasa ba ta sami gurbi ba. Don haka, sai
ciwon baki suke,wato faɗi
banza, faɗi wofi na rashin madafa.Mulki na Allah
ne, shi ke bai wa wanda ya so, ya kuma karɓe ga wanda ya so. Saboda haka sai su yi haƙuri har wa’adin mulkinsa ya cika.Rashin
gaskiya da rashin adalci ɗabi’u ne da ke haifar da rashin zaman
lafiya a cikin ƙasa. Saboda haka ‘yan siyasa su kasance masu kyawawan ɗabi’u kafin a zaɓe su su shugabanci
al’umma, wanda yin haka zai sa a sami shugabanni nagari a
Najeriya.
Mawaƙin ya yi amfani da
dabarar isar da saƙo ta hanyar saƙa kalmar Larabci domin ya nuna ƙwarewarsa ga
sarrafa harsuna biyu. Kalmar ‘algazaru’, kalma ce ta Larabci da ke nufin maɓannaci da dukiya.
Mawaƙin ya aro wannan kalma,sai ya gunce
ta,wato ya yanke gaɓar ƙarshe ta ‘ru’, ta koma ‘algaza’, (Bergery 1993:20),wato mai ɓarnar dukiya
(almubazzari) don ya samu damar fitar da karin waƙarsa daidai. Wannan wani salon sarrafa harshe ne da mawaƙan Hausa ke amfani da shi domin su burge masu saurarensu,
su kuma isar da saƙonsu cikin raha.
4.2.5. Habaici ta Fuskar
Tabbatar da Adalci.
Adalci shi ne,
kamanta gaskiya tsakanin abokan hulɗa ta shugabanci ko ta
harkokin yau da kullum. Bargery [1934:4] ya bayyana cewa,adalci
na nufin gaskiya,ko tsoron Allah ga aiwatar da al’amuran jama’a.Wannan ma’ana
ta yi daidai da tunanin,Al-Mallah [2011:180] inda yake cewa,Adalci shi ne, bai
wa kowane ɗan ƙasa dama daidai da kowa babu bambancin ƙabilanci ko addini
ko ɓangaranci,fifikon matsayi,sutura ko
daraja a cikin al’umma.Abubuwan da ke tabbatar da adalci sun haɗa da:
i.Adalci tsakanin ‘yan ƙasa a idon shari’a
da dokokin da majalisar dokoki ta tanada.
ii.Adalci a al’amuran shari’a da kotuna.
iii.Adalci tsakanin dukkan ‘yan ƙasa ga abin da ya
shafi biyan haraji,yadda kowane ɗan ƙasa zai biya
daidai da kowa.
iv..Adalci a rabon ayyukan gwamnati da
sauran muƙaman alfarma ga
‘yan ƙasa.
Kamar yadda masana
suka bayyana adalci da cewa, ‘’gaskiya da riƙon amana da tsoron Allah wajen gudanar
da al’amuran jama’a ta hanyar bai wa kowa haƙƙinsa, shi
ne adalci’’ (Bargery, 1934,
Pp .4). Shugaba adili shi ne wanda ke da
gaskiya da riƙon amana da tsoron Allah wajen tafiyar da al’amarin
mulkinsa.Wato mutumen da aka bai wa amanar dukiyar al’umma,sannan yake bai wa
dukkan ‘yan ƙasa haƙƙinsu ba tare da nuna wariyar ya\nki,
ko ƙabilanci ba. Haka kuma bai nuna banbancin addini da sauransu
ba [Ɗangulbi, 2003, Pp.108].
Irin wannan shugaba shi ake kira adili.Rashin aiwatar da abubuwan da aka ambata
a sama shi ne rashin adalci.
Tsarin mulkin
addinin Musulunci shi ne ya fara fito da tsarin mulkin adalci,kamar yadda
bayanai suka gabata.Bayan zuwan Annabi Muhammadu,tsira da amincin Allah su ƙara tabbata a gare
shi,salon shugabanci na jahiliya ya fara gushewa; aka samu sabon salon mulki
wanda adalci ya yi tasiri a cikinsa.A shari’ance,kowane musulmi ana ba shi dama
ya nemi haƙƙinsa idan aka zo yi masa hukunci tsakaninsa da musulmi
xan’uwansa a kotu. Dukkansu sun yi imani tare da miqa wuya ga waxannan dokokin
da addinin musulunci ya zo da su,da kuma karɓar hukuncin da aka zartar masu da
adalci, ba tare da nuna banbanci tsakanin masu wadata da marasa
wadata,da kuma tsakanin masu mulki da talakawa ba,Al-Mallah [2011].
Babban ginshiƙin tafiyar da
kowane irin mulki shi ne adalci, manufa ita ce, shugaba ya zama mai adalci wajen tafiyar da mulkinsa ba tare da nuna bambanci
ba.Ya kuma ba kowa haƙƙinsa ba tare da la’akari da nasabarsa, ko muƙaminsa ba. Dukkan ƙasar da take da
shugabanni masu yin adalci ga talakawansu, babu shakka wannan ƙasa za ta zama mai
cikakken zaman lafiya da ƙaruwar tattalin arziki.A ƙasar Hausa kafin
zuwan addinin musulunci da wannan zamani za a ga cewa, ana gudanar da mulki
bisa adalci; domin akwai zaman lafiya tsakanin al’ummomin wannan ƙasa. A wancan
zamani za a sami a gida ko unguwa ko gari, manya suna da ikon hukunta duk wanda
suka ga yana cuta wa na ƙasa gare shi, ko da kuwa ba su da wata
alaƙa ta jini. A tunaninsu, ɗa na kowa ne, muddin dai ka ga yana
aikata wani abu da ba daidai ba. Matuƙar ba ka tsawata masa ba,to a al’ adar
zamantakewar Hausawa ba ka yi daidai ba.Wancan zamani, babban mutum kan iya
hukunta duk wani rashin daidai da ya tarar ana yi, ko da kuwa zai kai ya doki
wanda ya tarar yana yin rashin daidai; ko ya san shi ko bai san shi ba.
Addinin Musulunci
ya shimfiɗa yadda ya kamata a gudanar da mulkin
adalci ga kowace al’umma ta yadda za a samu zamanlafiya a cikin al’umma.Haka kuma wannan al’umma ta sami dauwamammen cigaban tattalin arzikinta.Saboda haka addini Musulunci ya tsara gudanar da mulkin
adalci kamar yadda Sarkin Musulmi Muhammadu Bello ya rubuta maƙala mai taken Usul
al-Siyasa, ya ba Malam Umaru Dallaji, wanda aka ba tutar jihadi a ƙasar Katsina.
Bayanan da ya yi a cikin maƙalarsa, ya jawo hankalin masana su ƙarfafa bincike a
kan yadda mulkin adalci yake. Ga kaɗan daga abin da maƙalar take magana
kamar haka:
‘’Ka sani kai ɗan’uwa, babbar ƙaddara da za ta faɗa a kan bawan Allah,
ita ce,a ba shi
shugabancin jama’a,domin kuwa ka sani, za a tambayi
kowane mutum abin da
bakinsa ya faɗa, ayyukan da ya yi, da abubuwan
da suka biyo
bayansu. Idan ya kasance shi shugaba ne, za a ƙara da tambayar sa yadda ya gudanar da
mulkinsa tsakaninsa da talakawansa. Idan ya kasance ba ya iya sauke nauyin
kansa,to,ta yaya zai iya sauke nauyin jama’ar da take ƙarƙashinsa. Saboda haka ne, ya sa wasu
suke cewa; dukkan wanda Allah bai ɗora masa wani nauyi na Shugabanci ba, ya ƙara yi masa
godiya,don ya sauke masa nauyin da za a tambaye shi yadda ya gudanar da shi.
Saboda haka, Allah ya cece shi daga fitinun duniya, don kuwa ba kome cikinta
sai tashin hankali da azabtarwa a gobe lahira’’.
Saboda haka idan mutum ya bi yaudarar shaiɗan ya hana shi yin
adalci ko aiki da gaskiya a mulkinsa,to,zai kasance cikin baƙin ciki da da-na-sani,wanda Hausawa ke cewa;”Ƙeya ce”.Mulkin adalci shi ne gimshiƙin samar da zaman lafiya,kuma shi ke ɗorewa; amma mulki da zalunci ba ya ɗorewa komi
kyawonsa. Ibn Taimiyya a cikin Littafinsa mai suna “Al’istiƙamatu juzu’i na biyu shafi na 247, malam yana cewa: ‘’Allah
yana tsayar da daula mai yin adalci ko da ta kafirci ce; Allah ba ya tsayar da
daula ta zalunci ko da ta Musulunci ce. Duniya
tana tsayuwa ko da jagororinta kafirai ne, idan akwai adalci. Gwamnatin zalunci
ba ta tsayuwa ko da jagororinta Musulmi ne’’.
Mawaƙa daban-daban
da suka yi wa Muhammadu Buhari waƙa, sun taka rawar gani wajen amfani da
habaici cikin waƙoƙinsu domin su jawo hankalin masu sauraro su fahimci
muhimmancintsayar da adalci ga shugaba a kan talakawansa. Lokacin da Buhari ya shugabanci hukumar
kula da kuɗin rarar man fetur da Shugaban ƙasa Janar Sani
Abacha ya ɗora masa nauyin tafiyar da hukumar, Muhammadu Buhari ya kamanta adalci ga
‘yan Nijeriya wajen raba ayyukan ci gaban ƙasa daidai a kowane lungu da saƙo na Nijeriya. Wannan
dalili ne ya jawo hankalin mawaƙan siyasa suka yi
amfani da wannan dama suka tallata shi, sannan a lokaci guda suka musguna ma
sauran ‘yan siyasa domin su wayar wa mutane
kawunansu.Misali Dauda Rarara yana cewa:
“Kibiya ta mai ƙin adalci harba”.
Kibiya (arrow)
wani makami ne mai kama da mashi, sai dai bai kai mashi girma ko tsawo
ba.Ana amfani da ita wajen farauta ko wajen yaƙi domin a
kare kai daga abokan gaba, ko farautar dabba.
Wannan ɗan waƙa yana faɗakarwa tare da ilmantar da mutane cewa,
adalci shi ne babban jigon gudanar da mulki. Shugaba mai ƙin adalci tamkar dabba yake, sabodahaka baabin daya kamata a yaƙe shi dashi, sai kibiya.Mulkin adalci shi ne tafarkin samar
da zama lafiya a kowace ƙasa.Wannan mawaƙi ya gargaɗi mutanen Nijeriya su dawo daga rakiyar
azzaluman shugabanni waɗanda suka jefa Nijeriya cikin halin
rashin tsaro da taɓarɓarewar tattalin
arzikin ƙasa a dalilin handame dukiyar al’umma
da suka yi.Ya ƙara da cewa,zaɓen Buhari ga ‘yan
Nijeriya shi kaɗai ne zai cetoƙasar nan daga halin da take ciki saboda
mutum ne mai kamanta gaskiya da adalci, waɗanda su ne, ginshiƙan samar da mulkin adalci a ƙasa.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon kamantawa,inda ya kamanta shugaba da kibiya domin ya tsorata ‘yan adawa
da shugabanni marasa gaskiya.Wannan salon kamace da mawaƙin ya yi wa Buhari na siffanta aƙidarsada kibiya
mai karya zalunci wata dabara ce ta jawo hankalin al’umma su fahimci kyakkyawar
manufar wanda yake waƙewa domin su ƙara son sa a zukatansu.Wannan maganagaskiya ce, inji Aminu Ladan A bubakar Alan
waƙa.Yana cewa:
Muƙami in da adalci
Yana
yiwuwa da yardarka.
Akan
ce ko da kafirci
Kana
yarda ya ɗaukakka.
Akan
ce ko da Musulunci
Kana
hana yay yi albarka
(Alan
waƙa: Guguwar sauyi).
Muƙami wani matsayi
ne na jagorancin jama’a, wanda akan ɗora wa mutumin da ya cancanta.Yin
adalci ga shugabanci wani abu ne da Allah ke yi wa shugaba baiwa da shi.Mawaƙin yana son ya faɗakar da al’umma game da alfanun da
mulkin adalci yake haifarwa a cikin al’umma,musamman ta fusakr samar da zaman
lafiya da tsaro a cikin al’umma.Mawaƙan siyasa suna yi
wa shugabanni habaicidon su gyara kurakuransu. Don
haka adalci shi ke tabbatar da mulki cikin nasara ko da kuwa na kafirci ne, kamar
a Amerika da sauan ƙasashen da ba na musulunci ba. Amma idan babu adalci ko
da musulunci Allah ba zai bari mulkin ya yi albarka ba.Dalilin haka ya sa mawaƙin ya yi wa mulkin mai malfa habaici don ya jawo hankalin
talakawan Nijeriya su yarda da jam’iyyar APC, su zaɓi Muhammadu Buhari
domin a sami sauyi a mulkin Nijeriya.
A waɗannan baitoci da Alan waƙa ya kawo a sama, ya yi habaici ne zuwa ga shugannin
jam’iyyar PDP, don ya nuna masu illar da rashin adalci yake kawowa a ƙasa ta fuskar rashin zaman lafiya da taɓarɓarewar tattalin
arziki da yawaitar ayyukan ta’addanci da cin hanci da rashawa.Mawaƙin ya jawo hankalin jama’a su gane irin illar da rashin
adalci namulkin ‘ya’yan jam’iyyar PDP ya kawo a Nijeriya Mulkin da ya yi
sanadiyar taɓarɓarewar tattalin arzikin ƙasa,da kuma
samuwar rashin tsaro a wasu sassan yankunan Arewacin Nijeriya da ‘yan boko-haram
da ‘yan ta’adda masu satar mutane suna yin garkuwa da su don neman kuɗin fansa. Saboda
haka, lokaci ya yi da ‘yan Nijeriya za su sauya gwamnati ta hanyar zaɓen Muhammadu Buhari
na jam’iyyar APC. Domin a kawo ƙarshen waɗannan masifun rashin
adalci masu mulkin P.D.P suka haddasar.Mawaƙin ya roƙi, Allah ya kawo guguwar sauyiJanar Buhari
ya karɓi gwamnati, wato, ya karɓi mulkin Nijeriya.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon kamance inda ya nuna fifikon matsayin da addinin musulunci yake da shi ga
musulmi bisa ga kafirci.An sani cewa, musulunci shi ne gaba da kowane irin
addini a duniya.Amma saboda adalcin musulunci ga daƙushe ayyukan zalunci da shugabanni ke yi, sai ya nuna cewa,Allah (S.W.A.)
yana ɗaukaka darajar shugaba da ya yi adalci a mulkinsa ko da kafiri ne. Amma
yana ƙasƙantar da shugaba da ya yi zalunci ko da musulmi ne.Wannan hukunci da mawaƙin ya tsakuro daga addinin musulunci, ya kuma kawo cikin
waƙarsa, wani salon isar da saƙo ne ya yi amfani da shi don ya gargaɗi shugabanni su
guje wa aikata zalunci a mulkinsu domin su sami ɗaukaka kamar yadda
ya ce, Muhammadu Buhari ya yi a lokacin da ya riƙa muƙamai daban-daban a Nijeriya.
Shi ma, da yake faɗar albarkacin bakinsa, Yusuf Fasaha
Kano ya yi wa shugabannin jam’iyyar P.D.P, mai mulki habaici, inda yake cewa:
I,
shekaru sha shidda kan mulki
Sun hana mu komai
na rayuwa.
(Yusuf
Fasaha: mu bi APC al’ummar ƙasa).
Tauye wa al’umma haƙƙinsu shi a hana
masu komai na rayuwa kamar yadda mawaƙin ya yi amfani da
kalmar a cikin waƙarsa. Wato shugabanni su tauyewa jama’a
haƙƙoƙinsu na arzikin ƙasa, yana nufin a hana masu koai na rayuwa, musamman
‘yancin walwala da zaman lafiya a ƙasa.Mawaƙin yana gargaɗin ‘ya’yan jam’iyya mai mulki da su
tattara nasu-ya nasu su bar wa Muhammadu Buhari mulkin ƙasa.Domin sun saɓa wa alƙawurran da suka ɗauka a lokacin da suke yaƙin neman zaɓe. Wannan tauyewar da suka yi wa ‘yan
Nijeriya,shi ne, ya jefa talakawa cikin halin rashin wadatar abinci da rashin
tsaro a ƙasar nan.Wannan baitiyayi wa ‘yan Nijeriya
hannunka- mai –sanda ne domin su fahimci irin halin da suke ciki, wanda masu
mulki suka saka su.Saboda haka yanzu canji ake nema don a ceto talakawa daga uƙubar da suke ciki a sanadiyar mulkin fir’aunaci na
jam’iyyar PDP. Jin daɗi da walwala, shi
ne ke saka talaka ya san ‘yancinsa.Matuƙar ya kasa samun
haka, to dole ya nema wa kansa mafita. Saboda haka Yusuf
Fasaha ya yi wannan habaici ne don ya jawo ra’ayin talakawan Nijeriya su zaɓi Buhari domin ya
ceto al’umma daga mawuyacin halin da suka samu kansu. Muhammadu Buhari mutum ne
mai gaskiya wanda ake hasashen idan ya riƙa gwamnati zai yi
wa talakawa adalci.
Mawaƙin ya yi amfani da
salonisar da saƙo ta hanyar amfani da kalmomin lamirin
suna don ya ɓoye sunayen shugabannin da yake yi wa habaici.Kalmar sun, ita ce lamirin
sunan jam’i, wanda yake tabbatar da nuna habaici ne ga shugabanni.Wannan dabara
ta sakaya suna wani salo ne da mawaƙin ya yi amfani da
shi don ya jawo hankalin masu nsaurare su yi dogon tunani wajen fahimtar abin da
saƙon yake son a sani.Wani lokaci mawaƙa sukan so su ɓoye suna domin gudun tashin hankali da
ka iya faruwa idan mai sunan ko wani nasa ya ji cewa, shi ne ake ɓaci.
Haka shi ma IbrahinYala Hayin
banki yana cewa:
Yau
Nijeriya riƙo sai mai gaskiya
Baba
Buhari kai muke so Nijeriya.
Mutum mai adalci
shi ne, abin so ga jama’a. ‘Yan Nijeriya sun yarda da imanin Muhammadu Buhari saboda irin ayyukan da ya yi daban- daban a lokacin da ya yi
shugabancin ƙasa a lokacin mulkin soja ba tare da ya saci dukiyar al’umma ba.. Haka kuma da irin muƙaman da ya riƙa bai yi zalunci ba, a
lokacin da ya yi minstan man
fetur da kuma shugabancin hukumar amintattu na asusun na rarar kuɗin man fetur na ƙasa a lokacin mulkin Janar Sani Abacha.
Adalcin da ya yi na rabon arzikin rarar man fetur a kowane bangare na Nijeriya.Waɗannan ayyuka daban
daban da ya yi su ne suka ƙara fito da adalcinsa a fili, har ‘yan
Nijeriya suke ɗokin ya yi
shugabancin ƙasa a ƙarƙashin tsarin mulkin siyasa don a sami cigaba
da bunƙasa tattalin arziki da zaman lafiya a
Nijeriya..
Matsayin da
Buhaari yake da shi a Nijeriya ba ƙarami ba ne a idon ‘yan Nijeriya.Ba
komi ya kaishi ga wannan matsayi ba, face gaskiyarsa da
adalcinsa a mu’amalarsa da
al’umma.Haka kuma da kyakkyawar kulawa da kange dukiyar ƙasa daga taɓarɓarewa a hannun azzaluman shugabanni.Mutanen
Nijeriya suna buƙatar Muhammadu Buhari ya
shugabance su,domin a zatonsu,shi ne mutumin da ya fi cancanta da shugabancin
Nijeriya. Mawaƙan Hausa na zamani sun yi namijin ƙoƙari wajen jawo hankalin ‘yan Nijeriya
su zabi Muhammadu Buhari a zaven 2015, wanda ya ɗora shi a kujerar
mulki a inuwar jam’iyyar APC, har zuwa wannan lokaci da ake gudanar da wannan
bincike.
4.2.6 Habaici ta Fuskar Hana Zalunci
Rashin bai wa mai haƙƙi haƙƙinsa da raba
arzikin ƙasa daidai ga kowane yanki, da kuma taushe
dukiyar ƙasa a maida ita mallakar wasu ‘yan
tsirarrun mutane, shi ne zalunci. Bergery [1934], ya nuna cewa,zalunci wani abu
ne da ke gudana a tsakanin masu mulki da waɗanda ake mulkata
hanyar danne haƙƙinsu, ko dukiyar ƙasa, da kuma danne haƙƙin maras ƙarfi, shi ma zalunci ne. Bayani
ya gabata cewa, matuƙar masu mulki suka kasa bai wa talakawa haƙƙinsu
da ya rataya a kansu,to sun zalunce su ke nan. Rashin riƙe amana da gaskiya
a lokacin da shugaba yake
kan mulki,shi ma yin haka ya zama zalunci. Wato idan shugaba ya kasa riƙe amanar
dukiyar ƙasa da aka ɗora masa riƙo,sai ya riƙa facaka da ita, yana
bai wa wanda yake so, kuma yana hana ma wanda ba ya so;
to wannan shugaba ya zama azzalumi. Tauye haƙƙi ko yin sama-da-faɗi da ƙadarorin jama’a da yin ha’inci ga wani
ko wasu don a cuce shi/su, shi ake nufi da zalunci [Ƙamusun Hausa 2006:488]. Mawaƙan siyasa sukan yi
amfani da habaici a cikin waƙoƙinsu domin su yi wa shugabanni hannunka-mai-
sanda dangane da bayyana koken
talakawa a kan yadda aka danne masu haƙƙi da ‘yancin
walwala. Mawaƙan siyasa suna yin haka ne; domin
su jawo hankalin ‘yan siyasa da shugabanni su fahimci
halin da talakawansu suke ciki don su gyara kurakuransu wajen tafiyar da mulkinsu domin
samun sauƙirayuwa.
A cikin waƙarsa ta jam’iyyar
A.P.C., Alfazazi ya bayyana zalunci a matsayin tauye haƙƙin
talakawa. Zaluncin da
shugabannin siyasa suke yi, ya jefa iyaye da sauran al’umma cikin wani hali da ya
haddasa rashin zuwa makaranta ga yaransu saboda rashin zaman lafiya a wasu
sassan Nijeriya. Tallace-tallacen yara mata da maza a
kan tituna ya yi yawa a cikin ƙasa. Shugabanni sun danne arzikin ƙasa, sun
mayar da shi mallakar kansu.Sun saka mutane cikin ƙuncin rayuwa
da rashin walwala. Rikicin siyasa, da ta’addanci, da garkuwa da mutane, da ‘yan
yaƙin sunƙuru da sunan boko haramun da faɗace-faƙacen addini, duk
sun mamaye ƙasa, musamman a yankinarewacin Nijeriya.Mutanen ƙasar nan ba su san
wani abu gudun hijira ba, sai da zaluncin shugabanni ya mamaye ƙasa. Daga ƙarshe mawaƙin yayi kira ga
‘yan Nijeriya su fito su nemi haƙƙinsu ta hanyar jefa ƙuri’a domin
a kawo gyara da sauyi a cikin wannan ƙasa.Misali yana cewa:
“Ga misali zan maka ɗan uwa talakawa na a cikin wuya,
Bi gefen titi za
ka ga ‘yan tallarmu suna ta ɗawainiya,
Mabarata birni da
karkara ko’ina a ƙasar Nijeriya,
Ba karatu babu
sana’a to ya ƙasar nan za tai lafiya.
Jam’iyyar da take
mulkin ƙasar ta zame mana tarkon dattsiya,
[Waƙar
A.P.C. ta Alfazazi,]
Tara dukiyar
haramun wani nau’i ne na zalunci. Mawaƙin yana zargin cewa waɗanda suke mulkin Nijeriya haramun suke
ci domin ta hanyar zalunci suka tara dukiyar al’umma suna yin yadda suke so da
ita. Masu mulkin Nijeriya sun kasance azzalumai kamar yadda mawaƙin jam’iyyar ta
A.P.C ya bayyana.Ya ƙara da cewa, tara dukiyar zalunci ita ke saka
shugabanni su manta da nauyin da aka ɗora masu na al’umma. Ba su tsaya wajen yin zalunci da tara
haramun kaɗai ba, a’a har ma ayukkan fitsara, da
kashe-kashen gilla suke yi wa ‘ya’yan talakawa don yin asiri (tsafi) da wasu sassan jikinsu.
Saƙonnin da
baitocin suke ɗauke da su, su ne mawaƙin yana ƙoƙarin bayyana wa
jama’a cewa, ‘yan Nijeriya suna cikin wani hali da ba su iya fitar da
kansu, wanda jam’iyya mai mulki ta jefa su a ciki. Ya yi habaici
da kalmomin da, da zaran an ji su lalle za a san sun dace da bagiren da aka yi
amfani da su. Misali kalmomin wuya, ɗawainiya, mabarata, dattsiya, maƙure da gudun hijira.Waɗannan kalmomi ne da ke bayyana
irin halin da jam’iyya mai mulki ta jefa al’ummar ƙasa ciki. Domin rashin adalci na
shugabannin da ke mulki na wannan jam’iyya su ne ummul haba’isin jefa talakawan
Nijeriya cikin halin shan wuya da ɗawainiyar neman abin da za su saka wa
bakin salati. A dalilin haka tallace-tallace da yara maza da mata ke yi a bisa
titinan ƙasar nan suka yi yawa. Haka kuma saboda rashin tsaro da
kashe-kashen mutane a lungu da saqo na ƙasar nan ya haifar da mutane suna gudu
daga garuruwansu na asali. Suna yin hijira daga mahaifarsu zuwa wasu garuruwa
na cikin gida da kuma ƙasashen ƙetare, kamar
Nijar da Kamaru da Chadi.
Mawaƙin ya faɗakar da ‘yan Nijeriya ne dangane da irin
salon mulkin zalunci da shugabannin jam’iyyar da ke mulki suke yi. Wannan ya
haifar da rashin zama lafiya, da rashin aikin yi, da ta’addanci da ya haddasa
wasu ‘yan Nijeriya suna barin garuruwansu na haifuwa suna hijira zuwa wasu
wurare, domin ceton rayuwarsu da dukiyoyinsu. Ya yi amfani da salon kwatance ne, inda
ya kwatanta mulkin da da na yanzu da shugabannin da ba abin duniya ne a gabansu
ba. Yanzu kuwa, mutane suna neman mulki ne don abin da za su samu na
haramun.Wannan dabarar isar da saƙo da mawaƙin ya yi amfani da ita ta yi matuƙar tasiri ga tallata sabuwar jam’iyya da ta zo, wadda za ta taimaka wa
al’umma su sami zaman lafiya da walwala, da wadatar abinci, ba sai sun yi bara ko
roƙo ba. Don haka su fito ƙwansu da kwarkwatarsu su zaɓi jam’iyyar A.P.C.
a lokacin zaɓe don ta kawo sauyi/canji mai ma’ana da adalci zai maye gurbin zalunci. Don
haka talakawan Nijeriya su kula da ‘yan siyasa masu ra’ayin tara wa kansu kuɗi ba su yi wa
talakawa aiki ba, sai don su wasashe dukiyar ƙasa wanda yake babban zalunci ne
Shi ma da yake tofa albarkacin bakinsa Ibrahim Yala hayin
banki ya yi wa jama’ar Najeriya gargaxi a cikin waqarsa ta jam’iyyar
A.P.P/A.N.P.P, mai suna sungumin bugun lema, inda yake yi wa masu mulkin
jam’iyyar habaici a kan zalunci yana cewa:
Ka zo ka fitar
da mu a ƙuncin da muke
ciki
Yau
mun sha wuya a kullum sai farmaki
Ana
satar kuɗinmu a yau ba shamaki
Ka
ji halin da mu muke ciki Nijeriya.
(Ibrahim
Yala: Yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya)
Ƙunci, da wuya, da farmaki, da satar kuɗi duk xabi’u ne da masu son zalunci
suke jefa al’umma ciki a lokacin da suke mulki. Don haka a wannan baiti mawaƙin ya yi wa
azzaluman shugabannin da suke mulki a jam’iyyar PDP habaici dangane da zalunci
da satar kuɗin gwamnati, wanda ya saka jama’ar Nijeriya
cikin ƙuncin rayuwa da zaman ɗar-ɗar
saboda farmaki da ake yawan kai masu ba ƙaƙƙautawa. Haka ya jefa Nijeriya cikin
halin ni ‘yasu.Shugabannin PDP sun kasance azzalumai masu satar dukiyar Nijeriya
suna tara wa kawunansu. Wannan ya sa jama’a suna fama da talauci day a haddasa
rashin abinci da rashin tsaro. Yanzu kuwa ga sauyi ya zo, idan ‘Yan Nijeriya
za su daure su zaɓi Buhari na jam’iyyar APC ya yi mulkin ƙasa a sami adalci
ya ɗore a ƙasa. Jamiyyar da ta tsayar da Buhari ya
yi takarar kujerar shugabancin ƙasa,tana da kyawawan manufofi na kawo
sauyi ga talakawa. Mawaƙin ya jawo hankalin talakawa ta hanyar yi wa PDP habaici
domin ya naƙasa shugabanninta da ya ce, suna satar kuɗin al’umma don tsabagen zalunci, su bar
jama’a cikin halin ha’ula’i.Saboda haka mai son a yi masa adalci , to ya zavi
jam’iyyar APC mai alamar tsintsiya, wadda Buhari ke takara a ƙarƙashin inuwarta a
2015. Sabda irin rawar da mawaƙan siyasa suka taka wajen yayata
kyawawan manufofin Buhari, ya sa talakawa suka jajirce suka zaɓe shi.
4.2.7. Habaici ta Fuskar Hana Ha’inci
Yaudara cikin
ma’amala tsakanin mutane ko tsakanin mutane da dabbobi shi ne “Ha’inci”.Wato
mutum ya gudanar da ma’amalarsa tsakaninsa da wasu,amma yana nuna nuƙu-nuƙu ga hulɗarsa ta hanyar yaudara da danne haƙƙoƙan al’umma da aka
ba shi amana. A hira da na yi da Alhaji Lawali Saraki (Director zonal Education, Gusau) a ranar Alhamis 03/09/2020 da ƙarfe 11:30 na safe, ya bayyana cewa:
“Ha’inci na nufin tauye wani haƙƙi ko wata dama da ya dace a bai wa wani
mutum, amma sai a hana mashi abin da aka yi masa alkawari
duka”. Ya ƙara da cewa, ana iya saka cin hanci da rashawa cikin ha’inci, wanda
a halin yanzu ya dabaibaye dukkan al’amuran rayuwar ‘Yan Nijeriya.Wannan bayani
ya yi kama da ma’anar da,[ Ƙamusun Hausa :1934] ya ce, “Ha’inci shi
ne yaudara da ta shafi kowane fanni na zamantakewar ɗan Adam a rayuwar yau da kullum”.
Idan aka duba za a
ga cewa matsalar ha’inci ta bazu cikin kowane fanni na rayuwar ‘yan Nijeriya
tun daga ma’amalar yau da kullum tsakanin al’umma har zuwa ga wuraren kasuwanci
da na wuraren ayyukan hukuma ko gwamnati. Akwai ha’inci a makarantu da
tashoshin mota da ofisoshin ma’aikata da asibitoci; da
duk wurin da mutane ke cuɗanya ta harkokin rayuwa.Wannan ya nuna mana cewa, shi
ha’inci yana faruwa ko gudana a cikin ma’amular
yau da kullum.Ba wai cin hanci
da rashawa, ko yaura kaɗai ne ha’inci ba,a’a hatta ka ga wani sharri ko wani bala’i zai sami wani mutum da kake tare da shi ka ƙyale ka ƙi faɗa masa, sai abin
ya same shi; sannan ka ce, masa ‘na so in gaya maka’,shi ma nau’i ne na
ha’inci.Ko kuma a ba ka wani abu ka bai wa
wani, sai ka rage wani abu daga cikin abin da aka ba ka
ka ba shi, duk ha’inci ne. Haka kuma ‘yan kasuwa suna yin ha’inci ga abin da suke
sayarwa ta hanyar cakuɗa
abu mai kyau da maras kyau don ya ƙara yawa, ko ya yi abki. Bugu da ƙari, ya ce, tauye
ma’auni wajen awon kaya, ko wani abin da ake aunawa a sikeli,shi
kansa ha’inci ne.
A tsarin shugabanci na siyasa, akan sami shugaba ya mayar
da dukiyar al’umma abir jin daɗinsa shi kaɗai, to,babu shakka
ya ha’incimutanen da suka ba shi amanar jagorancinsu, domin bai yi koyi da
shugabannin musulunci ba irin su halifofin da suka gabata.Ya zo cikin Hadisi
cewa Sayyidina Umar [yardar Allah ta tabbata a gare shi], kullum ba ya cin
abincin dare sai an yi shela a Madina ko akwai wanda bai ci abinci ba. An tambaye shi dalilin yin haka,sai ya ce ; don kada Allah
ya tambaye shi a Ranar Hisabi cewa,yaya an ba shi kiwon mutane amma ya bar ɗaya da yunwa,shi ko ya kwana a ƙoshe,(Riyadhussalihin ). Haka kuma yakan ce,
”Wallahi in raƙumi ya mutu da ƙishirwa ko ya faɗa rame,
ya yi rauni a ƙasar Islama ni ne da alhaki”.
An samu cewa, Halifa Umar Ibn Abdul
Aziz ya zauna da suturarsa ba wanki har matarsa ta yi masa magana.Ya
ce,”Wallahi ba ni da sabulu, kuma ba ni da kuxi”.Ta ce, ba ka karvowa daga
baitulmali”? Y a ce “A ranar Hisabi zan iya ba da dalilin da ban yi wanki ba.
Amma ba zan iya ba da dalilin ɗsibar
kayan amana ba”.[Buhari da Musulum:].
Daga bayanan da
muka gani na Sahabban Manzon Allah [S.A.W.] mun fahimci cewa, yin amfani da
dukiyar ƙasa da shugabanni ke yi don azurta kansu, da azurta wanda
suke so, babban ha’inci ne ga dukiyar al’umma, [Aminu;2003:2].’Yan siyasa su
ne suka fi kowa ha’intar al’ummar da suke shugabanta wajen yi wa dukiyar ƙasa rib- da –ciki
da danne haƙƙoƙan al’umma da da suka rataya a wuyansu.Mawaƙan siyasa sukan dubi irin nauyin da aka
ɗora wa shugabannin al’umma,
musamman a lokacin mulkin siyasa (dimokuraɗiyya) su yi
nazarin yadda shugabannin ke tafiyar da dukiyar ta hanyar yi wa talakawa ha’inci.Wato suna facaka da dukiyar bisa son ransu; su
bar talakawa cikin halin Lahaula. Dukkan ikon sarrafa ko gudanar da dukiyar ƙasa yana hannunsu, amma su kasa bai wa talakawa haƙƙoƙannsu,alhali kuwa sun san cewa Allah
zai tambaye su yadda suka gudanar da mulkin al’ummarsu da dukiyarsu da aka basu
amana.Kowane mataki na hukuma ana samun masu ha’intar jama’a ga amanar da aka
ba su ta dukiya.Misali za a samu cewa,waɗanda aka zaɓe su, su wakilci
mutane a majalisu daban-daban suna taka rawa wajen tauye haƙƙoƙan jama’a.Idan sun karɓo wani abu daga
Gwamnatin Tarayya ko Gwamnatocin jihohi, sai su ware wani kaso su adana ma
kansu. Haka su ma’yan majalisar jihohi da na ƙananan hukumomi suma yin ha’inci ga dukiyar ƙasa.Ha’inci bai tsaya ga shugabanni kaɗai ba,a’a har ma
da fagen kasuwanci inda ‘yan kasuwa kan ha’inci abokan hulɗarsu ta hanyar
tauye ma’auni ko cakuɗa abu mai kyau da maras kyau domin ya ƙara yawa ko abki.
A siyasance mutane
sukan yi ƙoƙarin neman haƙƙoƙansu da aka tauye, sai dai abin ban
takaici shi ne,shugabanni ba sukan kula da kukan talakawa ba. Kamar yadda aka
ambata a sama, cewa har a makarantu ana samun ha’inci ta ɓangaren malamai idan suka ƙi shiga cikin aji
su karantar ko karɓar
kuɗi ga ɗalibai da uwayen yara don su gyara masu
jarabawarsu. Bugu da ƙari, su ma ɗalibai da ke satar jarabawa ko maguɗin jarabawa duk ɗabi’u ne na ha’inci. Idan ‘yan siyasa
ko ‘yan takara suka yi amfani da kuɗi a lokacin yaƙin neman zaɓe ko lokacin jefa ƙuri’a don a zaɓe su, ko ba su cancanta ba;yin
haka ya zama ha’inci. Da wannan dalili ne ya sa marubuta waƙoƙin siyasa da na baka
sukan duƙufa wajen yi wa shugabanni gargaɗi tare da jawo hankalinsu da su daina
yin amfani da kuɗi don mutane su zaɓe su. Domin yin haka shi zai sa a sami shugabanni da ba su da adalci masu ƙarfafa ha’inci a cikin al’umma. Misali Yala hayin banki ya yi wa Ibrahim Badamasi Babangida
da gwamnatinsa habaici domin mutane su fahimta da irin illar da ha’inci yake haifarwa ga lalacewar tarbiyar
al’umma.Mawaƙin ya kawo misali da lokacin mulkin
janar Ibrahim Babangida wanda ya
rushe zaɓen “jun tuweb” a jamhuriya ta uku da ba
ta yi nasara ba.Wannan mataki na rushe zaɓen jun Tuwel da ake zargin an yi
ha’inci ya haddasa tashe-tashen hankula, da yin
hijirar dole daga arewanin Nijeriya zuwa kudancin Nijeriya,wanda
mutanen kudu suka yi. A sanadiyar haka an rasa ɗimbin dukiyoyi da rayuka saboda haɗarukkan motoci da aka
yi ta samu a hanyoyinmu na Nijeriya. Mawaƙin yi wa gwamnatin Babangida habaici inda yake cewa:
Duk wahalar da
muke ciki yau to ɗan Minna ya saka mu fama,
Wai burinsa ya
wanke laifi na jun tuweb a wurin na yamma,
Yau son kanka ya
samu halin da za adaɗe
babu warwarewa.
Dubi halin da ya
sa arewa ya mance takara zai yowa,
Wai Baba me ka
bari haƙiƙa da za mu bari har kayo wucewa,
Koma ka ƙare yaƙin gidanka
gwamnanka zai kai ka kushewa.
(Ibrahim Yala
Hayin Banki: C P C Canji).
A irin yunƙurin da gwamnatin mulkin
soja ta wancan lokaci ta yi na neman zarcewa ga mulki ta hanyar kafa jam’iyyun
siyasa, da ita kanta ta ƙirƙiro su.An gudanar da zaɓe a ranar,
12/6/1993, domin maida mulki ga hannun farar hulla, amma saboda ana tuhumar an
tafka maguɗin zaɓe, wato an yi ha’inci ga zaɓen ta hanyar arigizon ƙuri’u ya sa aka soke zaɓen na jun tuweb. Soke zaɓen ya jefa ƙasar nan cikin ruɗami. Mawaƙin ya yi amfani da habaici cikin waƙarsa don ya gargaɗi ‘yan Nijeriya da
su sa ido game da abin da ya faru a baya. Saboda haka ya nuna wa jama’a cewa,
idan suka sake suka bari irin wannan abu ya sake faruwa, to za su kuka da
kansu.Mawaƙin yayi amfani da kalmaomin ,ɗan Minna,da baba,
domin ya jawo hankalin mutane su fahimci saƙon da yake son isarwa ba tare da ya ambaci sunan shugaban ba.Da waɗannan kalmomi ne
ya bayyana wa mutane halin da shi wannan shugaba da ya soke zaɓen jun tuweb ya
jefa ‘yan Nijeriya cikin halin wahalar da suka sami kansu ciki. Domin cimma
wata manufa ta ƙashhin kansa.Ɗan Minna, da baba, yana nufin Ibrahim Babangida wanda ya ƙirƙiro jam’iyyar S.D.P. da N.R.C. domin ya cire kakin soja ya saka
kayan farar hula.
Mawaƙin ya yi wa wancan
shugaba habaici ne da cewa,duk mulkin da ya yi da kuma ha’incin da ya yi wa
‘yan Nijeriya na soke zaɓen jun tuweb,1993,bai ishe shi
ba.Saboda haka yake tunatar da shi cewa, me ya manta a gidan gwamnati wanda
yake son ya koma domin ya ɗauko ?.Ko laifin da ya yi wa mutanen
yamma yake son ya wanke? Don haka mutane su sani cewa ha’inci ba
komi yake haifarwa ba, face hassasa fitina da rashin zama lafiya da talauci a ƙasa. Saboda haka
mutane su daure ranar zaɓe su zaɓi Buhari mutum nagari, wanda ba zai
ha’ince su ba wajen rabon dukiyar ƙasa. Haka kuma ba za ya yi sama- da –faɗi da kuɗaɗen gwamnati don ƙashin kansa ba; kamar
shugabannin jam’iyyar PDP da ake mulki a lokacin da yake ƙoƙarin tallata Muhammadu Buhari ga ‘yan Nijeriya.
Ha’inci babbar illa ce ga shugabanni; domin yakan dushe kwarjininsu a idon
talakawa.Yankin arewa ,yanki ne da ke fama da rashin masu kishin cigaba,wanda
ya jawo wa yankin faɗawa
cikin babban ƙalubale na “kuɗi ya fi mutunci’’..Wannan ya sa aka wayi gari yankin ba ya
da wani tasiri na a zo a gani dangane da cigaba tun lokacin da aka dawo mulkin
siyasa har zuwa wannan zamani da muke ciki a yau.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon jawo hankali inda ya yi amfani da aron kalmar Turanci ‘June twelve’. Sannan kuma ya yi amfani da kalmar lamiri don ya sakaya sunan wanda yake
yi wa habaici. Da wannan salon sakaya suna da kuma fadar june twelve, ya jawo
hankalin masu saurare su tsunduma cikin kogin tunanin gano wanda ake nufi da
habaicin.Amma don ya fayyace wa masu saurare, sai ya ambace shi da ɗan Minna da kuma
baba na yamma. Wannan wata dabara ce ta jawo hankalin masu saurare su tuna
tarihin abin da ya faru a shekarar 1993.Wato, soke zaɓen da aka yi wa
Abiola na jam’iyyar SDP, wanda ya haddasa tashe-tashen hankula tsakanin ‘yan
Nijeriya, har wasu ƙabilu suna hijira suna komawa
yankunansu na asali. Wannan dabara ta isar da saƙo da mawaƙin ya yi amfani da ita ta yi matuƙar tasiri wajen wayar wa mutane kawunansu cikin ƙanƙanen lokaci har
aka samu sauyin gwamnati mai ma’an a Nijeriya.
Har wa yau, Ibrahim Yala, a cikin waƙarsa ta APP/ANPP, ya yi wa P.D.P. habaici, inda ya nuna cewa shugabannin PDP
su ne ɓarayi waɗanda suka kwashe kuɗin ƙasa saboda tsabagen ha’inci har dukiyar marayu ma ba su bari ba. Misali, yana cewa:
Ku da kuke ta sukan Buhari uban ƙasa,
Ku
ne kun ka kwashe Fetur da kuɗin ƙasa,
Don tsabar
rashin mutuncinku cikin ƙasa,
Har ma dukiyar
marayu kun murɗiya.
(Ibrahim Yala
Hayin banki: waƙar APP)
Mawaƙin ya na faɗakar da ‘yan
Nijeriya game da satar dukiyar al’umma da wasu shugabanni suka yi a lokacin da
suke bisa karagar mulki. Ya bayyana cewa,kwashe man fetur da kuɗi su mallake don
amfanin kansu, shi ne ha’inci ,don yin haka ya saɓa wa ƙa’idar hukuma da amanar da aka ɗora a kansu.
Ma’ana, kyakkyawar manufa ta kowace jam’iyya ita za ta sa a zaɓi ‘yantakararta,
masu manufa mai kyau, don haka Buhari shi ne ya fi cancanta ya mulki ƙasar nan.
Mawaƙin yana son ya
gargaɗi ‘yan siyasa da su guji yin ha’inci ga zaɓuɓɓuka ta hanyar ba
da kuɗi ga talakawa don su sayi ƙuri’ursu. Idan har
suka yi amfani da kuɗi suka ci zaɓe, babu shakka ba
za su yi wa talakawa aikin komi ba sai sun maida kuɗaɗen da suka kashe
suka ci zaɓe.
Ha’inci yana nufin maguɗi ko aikata wani
abu da ya saɓa wa ƙa’idar wata al’umma ko shari’a a lokacin
gudanar da ma’amula tsakanin mutane ta shugabanci ko jagorancin wannan
al’ummar. Ibrahim Yala ya haskaka fitilarsa ga ‘yan Nijeriya domin su gane
kyakkyawar hanyar da za su bi su sami nasarar zaɓen mutanen da suka
dace. Masu kishin ƙasa, waɗanda ba su ha’inci
ga amanar da aka ɗora masu da kuma tauye haƙƙoƙin talakawa. Ga
abin da yake cewa:
Zan yi kiran ku
Ribas, Fatakol da ‘yan Imo
Gar
ku bari a cuce ku da tarin rantsuwa
Dan na tabbata ada
ba ku da damuwa,
Yanzu kuma ga
Buhari shi ne bai danniya.
(Ibrahim Yala
Hayin Banki: APP/ANPP).
Dukiyar da shugabanni suke dannewa ta talakawa, su maishe
ta tasu ba ta kanyi albarka ba komi yawanta.Saboda haka masu gurin su shiga
siyasa don su ci dukiyar jam’a,wannan babban kuskure ne.Su sani duk abin da
suka tara za a wayi gari ya ƙare, ko a mutu a
bar shi. Hausawa suna wata Karin Magana cewa;
”Kashin Kare bai Taki”.Wato duk abin da mutum ya mallaka ta hanyar ha’inci ba
zai ɗore ba. Babu ko shakka duk abin da aka
same shi ta hanyar ha’inci, komi kyawonsa ko yawansa ba zai tafi
ko’ina ba.Manufa, ba zai yi albarka ba. Wato, a nan mawaƙin yana gargaɗin masu sauraron waƙa su fahimci yadda ha’inci yake yin
illa ga masu yinsa da waɗanda ake yi wa, wato talakawan ƙasa dasu kansu masu mulki. Wannan baiti
da mawaƙin ya kawo yana faɗakar da mutane da ‘yan siyasa musamman
na jahohin da mawaƙin ya ambata cewa,ita dukiyar da aka tara ta hanyar zamba ko
ha’inci, musamman wadda shugabanni da aka zaɓa don su wakilci al’umma suka sata a
gwamnatin tarayya, ko a jihohi ko ƙananan hukumomi, ba ta ɗorewa ko cigaba. Saboda kuɗin haramun ne ko kuma dukiyar
zalunci.Don haka mutane su sani cewa akwai hisabi a gobe kiyama ga duk wanda ya
ha’inci al’umma ko ya zambace su, ya kwashe dukiyar ƙasa don ya ji daɗi da shi da matansa da ‘ya’yansa; ya
bar talakawan da suka zaɓe shi cikin ƙuncin rayuwa.Yala ya yi kira ga
talakawa da ‘yan siyasa da su guji ha’inci ko zambatar talakawa wajen sace
dukiyar ƙasa suna gina kansu da ita.Su sani cewa, dukiyar cin amana
ko ha’inci da aka tara ta hanyar yin amfani da ƙarfin mulki, ba ta ƙarko, kuma
ba ta albarka, komi yawanta kuma komi kyanta. Dalilin haka ya sa Hausawa ke
wannan karin Magana, cewa “kashin kare bai taki”.
A nan mawaƙin ya yi amfani da
dabarar isar da saƙo ta hanyar faɗaɗa kiransa ga
dukkan al’ummar Nijeriya, ba wai Hausawa ko Fulani da suke yankin Arewacin
Nijeriya ba. Ya kira sauran ƙabilu da ke Ribas,
da Fatakol da ke kudu-maso kudu don su ma su san ana yi da su.Wannan wata
dabara ce ta kawar da siyasar ƙabilanci da mawaƙin ya yi amfani da ita domin ya jawo hankalin ‘yan Nijeriya cewa har yanzu Nijeriya muna nan uwa ɗaya, uba ɗaya. Wani misalin ha’inci shi ne inda Yala yake cewa:
Su suka sanya rashawa yau tay yo yawa
Su
suka tsaida arzikin’yan Nijeriya
Su
ke kulle kamfani don har sun saya
Sun raba talaka da
aiki ‘ya’yan tsiya.
(Ibrahim Yala: Yau Nijeriya riƙo sai mai
gaskiya).
Karbar rashawa wani nau’I ne na ha’inci wanda shugabanni
da masu riƙe da muƙamin gwamnati ke yi,idan wani ya je neman wata buƙata wurinsu.Mawaƙin ya faɗakar da al’umma
cewa, ha’inci yana saka arzikin ƙasa ya rushe domin
Allah ya la’anci mai ba da rashawa da mai karva. (Hadisi
na ) Sayar da kamfuna na gwamnati da shugabannin da suka gabata suka yi ya saɓa wa manufar dimokuraxiyya. Haka kuma
duk inda rashawa ta yawaita, to rashin aikin yi zai yi tsamari; domin ba duka
kowa ke iya ba da kuɗi
kafin ya sami aiki ba. Wannan hali na ha’inci, wato cin hanci da rashawa da
satar dukiyar al’umma wani abu ne da yake ci wa ‘yan Nijeriya tuwo a ƙwarya. Wannnan ya
yi matuƙar tasiri ga taɓarɓarewar
arzikin ƙasa da rashin aikin yi ga dubban ‘yan Nijeriya.
Kamar yadda tsarin
mulki ya tanada, kariyar dukiyoyi da mutuncin al’umma yana daga cikin manufofin ko qa’idojin da kowace jam’iyya za ta cika kafin a yi mata
rijista, (Draft Constitutions: 1998). Saboda haka duk jam’iyyar da ta kasa cika
ƙa’idojin ko ta saɓa wa manufofinta na kare mutunci da dukiyar al’umma, babu
shakka za ta kasance ta ha’inci mutanen ƙasa. Don haka mawaƙin ya yi wa jam’iyya mai mulki gargaɗi da kada ta saɓa
wa waɗannan ƙa’idoji na kare mutuncin al’umma da
dukiyar ƙasa. Kamar yadda mawaƙin ya ce, masu riƙe da gwamnatin waccan jam’iyya, su ne
suka assasa cin hanci da rashawa, wanda ya jefa ‘yan Nijeriya cikin halin
ha’ula’i da rashin aikin yi ga mutane da matasa da dama. Wannan ya faru ne a sanadiyar sayar da kamfanonin gwamnati ga mwasu ‘yan tsiraru.Hakan ya kawo wa‘yan Nijeriya da dama rasa ayyukansu inda suke samun abin da suka ci da kansu da
iyalansu. Saboda haka mawaƙin ya yi kira ga ‘yan Nijeriya su yarda su zaɓi Muhammadu Buhari donya ceto ƙasa daga mawuyacin
halin da ta faɗa ciki.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon habaici inda ya ɓoye sunan waɗanda yake suka,
sai ya yi amfani da kalmomin lamirin suna na ‘su’ don ya jawo hankalin masu
saurare su fahimci saƙon da yake isarwa gare su.Wannan sakaya
suna da mawaƙin ya yi wata dabara ce ta ɓoye sunan waɗanda ake yi wa
habaici don kariyar mutuncinsu a idon duniya.Ga al’adar Bahaushe ba ya kan so
ya riƙa faɗar sunan wanda
yake yi habaici ba don gudun ka da ya ci fuskar mutumin dayake yi wa habaicin;
domin yin haka yana kawo fitina atsakanin al’uma da wanda ake yi wa
habaici.Saboda haka sai mawaka su riƙa amfani da
kalmomin lamiri ko siffofin wanda ake jifa da habaici.
Da yake tofa albarkacin bakinsa a cikin
waƙarsa, Dauda Rarara,yana cewa:
Uwar
cuku-cuku an kawar da shi,
Babu cuku-cuku
yanzu ko na rabin awa.
(Rarara:
Waƙar Baba Tsoho ya sauka APC).
Cuku-cuku wata ɗabi’a ce ta wasu
mutane don yin ha’inci wurin hulɗa tsakaninsu da
abokan hulɗa. Wasu shuganni suna amfani da damarsu ta mulki su riƙa karɓar cin hanci a lokacin da suke kan karagar mulki. Da irin wannan ɗabi’a ce Rarara yake faɗakar da masu irin wannan ɗabi’a cewa yanzu fa ƙarya ta ƙarewa uwar
cuku-cuku ba zi sake yi ba;saboda tun da mai gaskiya ya yi
nasara lashe zaɓe duk wani ha’inci zai kau.Wato,
nasarar zaɓen Muhammadu Buhari ya zama shugaban ƙasa,uwar cuku-cuku da ‘yan korensu ƙaryarsu ta ƙare. Ha’incin da suke yi na cuku-cuku,
wato karɓar na goro ga masu neman buƙata yakau.Haka ma
murɗiya da handame dukiyar al’umma za sugushe, saboda basu da bagiren yin haka ko na
rabin awa domin basu ga fili ba. Wannan habaici da Rarara ya yi wa wasu ‘yan
siyasa na jam’iyyar PDP, wani gargaɗi ne ga mutane domin su gyara halayensu na ha’incin dukiyar ƙasa da kuma kuma cin hanci da rashawa.
Wannan baiti yana gargaɗin mutane cewa,
duk matsayin da kake a kansa mutane ba su son ka, har dai a ce kai shugaba ne
mai ha’inci ko da kuwa su ‘ya’yan jam’iyyar da ke mulki ne. Don haka mawaƙin ya yi wannan habaici ne don ya jawo hankalin ‘yan Nijeriya
su kula su zaɓi Buhari duk da kasancewar suna cikin jam’iyya mai mulki ko ‘ya’yan
jam’iyya ɗaya ne.Yin haka shi ne zai sa a kaucewa uwar cuku-cuku.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon sarrafa harshe ta hanyar amfani da malmomin cuku-cuku da suka bayyana
suna siffatau a tsarin nahawun Hausa. Cuku-cuku ta nufin murɗiya ko kai- komo
da mutum ke yi don ya sami wani abu da yake buƙata ga mutane ko da bai cancanci samun abun ba.Wato, mutum ya bi hanyar da
ba ta dace ba wajen neman biyan buƙata.Mawakin ya yi
amfani da wannan kalma ta cuku-cuku domin ya yi wa wani ɗan siyasa
habaici.Ya yi amfani da wannan dabara don ya jawo hankalin mutane su kula da
mutumen ya kira shi da suna ‘uwar cuku-cuku domin ka da ya jefa su cikin ɗabi’unsa na cin
hanci da rashawa.
Kamilu ɗan almajirin mawaƙa ya yi irin wannan habaici a cikin waƙarsa mai suna,”
Karen bana maganin zomo”. Mawaƙin yana cewa:
Gurin
APC ta yi aiki,
Gurin
jaki ya dau kaya.
(Kamilu: waƙar APC)
Jaki wata dabba ce
mai ƙafa huɗu kamar sauran dabbobi. Ana amfani dashi wajen ɗaukar kaya don sufari ko kuma a wasu ayyukan
gida nayau da kullum. Kamilu kwatanta manufar jam’iyyar APC ta yi wa talakawa
aiki idan ta kafa gwamnati da sauran jam’iyyun siyasa da muke da su.Ya ce,
jam’iyyarsa za sa samar da abubuwan more rayuwa da jindaɗi da walwala; da
kuma ayyukan raya birane da karkara da ƙasa baki ɗaya,suna daga cikin manufofin kowace
jam’iyya.Saboda haka jam’iyyar APC manufarta ita ce, ta
yi wa talakawa aiki da za su amfana dashi. Shi kuwa jaki don ɗaukar kaya aka yi shi, ya ɗauka ya kai wani gari ko inda ake so.Wannan baiti yana fadakar da mutane
cewa, manufar jam’iyyar APC ta banbanta da ta jaki ta fuskar haɓɓaka tattalin
arziki da wadata ƙasa da abubuwan more rayuwar
talakwa.Shi kuwa jaki a nan ,mawaƙin yana habaici ne
ga wani ɗankara na wata jam’iyya da take neman ta kafa gwamnati.Mawaƙin ya kwatanta wannan ɗankara da
jaki,inda ya bayyana cewa manufarsa kawai ya ɗau kaya, ba ya
samar da kayan ba.Wato, idan aka zaɓe shi,zai wawushe dukiyar al’umma. Ita
kuma jam’iyyar APC za ta gina ƙasa, ta samar da
wadatar abinci da ayyukan yi ga mutane. Saboda haka mawaƙin yake gargaɗin mutane da su zaɓi jam’iyyar APC domin ta cika gurinta.
Mawaƙin ya kwatanta
wani mai neman shugabancin ƙasa da jaki,
saboda manufarsa ya ha’inci al’umma ga amanar da za a ɗora masa. Ɗaukar kaya a nan yana nufin satar dukiyar al’umma
kamaryadda mawaƙin ya siffanta jaki,haka nan shi wannan
ɗansiyasa yake da nufin ɗaukar kuɗin gwamnati idan
ya sami muƙami. Wannan ya nuna mana cewa masu
ha’intar dukiyar jama’a idan suka riƙa wata kujera ta
gwamnati kamar jaki suke afagen ɗaukar kaya. Saboda haka a zaɓi Buhari shi ne
mafita ga hana wancan jaki ɗaukar dukiyar al’umma ya mallaka wa
kansa.
A wannan baiti da ya gabata mawaƙin ya yi amfani da salon kamce, a inda ya kwatanta wani ɗan siyasa da jaki.
Jaki yana da ɗabi’u daban daban da suka haɗa da rashin basira,wato daƙiƙanci wanda bai da wata dabara sai wadda
aka ɗora shi a kai.Haka kuma ba a cin namansa sai dai idan ya mutum a yar da shi
bola.Sanna kuma ya fi ƙwazo a wurin ɗaukar kaya.Wannan
salon kwatance ko kamance da mawaƙin ya yi amfani da
shi wata dabarar isar da saƙo ce ga jama’a ta hanyar dabbantar da ɗan takara domin a
jawo hankalin masu saurare su fahimci saƙon da ake son
isarwa gare su.
A taƙaice ha’inci yana
nufin zamba ko tauye wa masu haƙƙi haƙƙinsu; ko ha’intar al’umma ta hanyar tauye masu haƙƙin da ya dace a ba su. Ko kuma a yi musu aikin da ya dace
bisa ga dokar tsarin mulkin ƙasa.Wato,cin
amanar ƙasa ta hanyar yin sama da faɗi da dukiyar ƙasa da wasu shugabanni da masu muƙaman gwamnati ke yi shi ne ha’inci. Don haka marubuta da sauran mawaƙan siyasa da dama suna amfani da habaici cikin waƙoƙinsu domin su jawo hankalin jama’a
wajen sa ido ga yadda shugabanni suke tafiyar da mulki da kuma nuna wa ‘yan siyasa
muhimmancin zaɓen mutanen da suka dace masu gaskiya da riƙon amana.Kamar yadda muka gani a sama cewa shugabanni na wannan zamani sun
fi mai da hankali ga abin da za su samu ga mulki bisa ga yi wa talakawa aiki.
Don haka ne ma suke fafatakar ganin sun zarce ga mulkinsu ko ta wane hali,
saboda su sami damar yi wa jama’a ha’inci ga dukiyar da aka ba su amana.Wato su
ha’ince su, su wasashe dukiyar ƙasa,ko ƙin yi masu ayyukan ci gaban ƙasa dasuka ɗauki alƙawura a lokacin da suka je yaƙin neman zaɓe.
4.2.8. Habaici ta
Fuskar Rashin Cika Alƙawari
Shi kuwa Ibrahim Yala Hayin Banki a nasa tunani, yana
ganin cewa, habaici ga shugabanni dangane da alƙawuran da suka ɗauka a lokacin da suke yaƙin neman zaɓe wata hanya ce ta faɗakar da shugabanni
da sauran al’umma su gyara halayensu ta hanyar cika alƙawalin da suka ɗauka lokacin yaƙin neman zaɓe. Ya yi amfani da kalmomin habaici don ya tozartar da shugabannin wata
jam’iya, sannan ya yaba ma manufofin jam’iyyarsa ta APC zuwa ga al’ummar
Nijeriya. Sannan kuma ya gargaɗi jama’a su ƙaurace wa zaɓen ‘yan takara marasa mutunci da rashin cika alkawali.Yana cewa:
Wasu sun yi mulki
a baya Nijeriya,
Sun kashe wanda ba su so
sun cirri dukiya
Sun raba kanmu sun
yi mulki ba waiwaya
Ka ji su baba ɗan gajere maras gaskiya.
(Yala:Yau Nijeriya riƙo sai mai gasiya).
Shugaganni da suka yi mulki a shekaru da suka wuce sun yi
abubuwa da damana kashe al’umma ta hanyar jefa su cikin matsin tattalin arzik
da talauci da yunwa da rashin aikin yi.Da wannan hali ne mawaƙin yake jifar waɗancan shugabanni da habaici domin ya faɗakar da ‘yan
Nijeriya game irin halin da shugabannin suka jefa su.Wannan baiti da mawaƙin ya kawo a sama saƙon gargaɗi ne zuwa ga ‘yan Nijeriya da ka da su kuskura su sake maimaita wani
kuskure na sake zaɓen waɗancan mutane da
suka kashe mutane a lokacin mulkinsu, suka kuma sace dukiyar al’ummar ƙasa.Abubuwan da suka jawo jefa jama’a cikin halin da suka samu kansu, akwai rashin cika
alkawali da shugabanni suka kasa cikawa,wanda ya saka suka kasa yin abin da
talakawa za su amfana da shi. Maimakon su yi abubuwan da suka ɗauki alkawali a
lokacin yaƙin neman zaɓe, sai suka maida
hakali ga satar dukiya da kashe duk wanda basu so, da kuma raba kawunan ‘yan
Nijeriya ta fuskar addini da ƙabilanci ko ɓangaranci. Su wane
ne suka yi haka, su ne waɗanda suka yi mulki a farkon jamhuriya
ta huɗu ,wato,’yan jam’iyyar PDP.
Rashin cika alkawali ga shugabanni ba ƙaramar illa bace, domin yakan haifar da koma baya ga
kowane fanni na rayuwar al’umma.Dubi yadda shugabanni suka fita batun aiwatar
da ayyukan da suka yi wa talakawa alƙawali, sai suka
mai da hankali ga satar dukiyar al’ummar ƙasa suna Tarawa ɗiyansu don gudun
ka dasu yi talauci. Wannan ya sa suka manta da abubuwan
dasuka yi talakawa alƙawari na samar masu ingantaccen ilimi da wutar lantarki,ruwan sha a birane da ƙauyuka, da dai sauran
abubuwan more rayuwa. Wannan dalili ne ya sa mawaƙin yake gargaɗin talakawa da su
zaɓi Muhammadu Buhari domin ya kawo masu ci gaba ta fannoni daban daban.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon jawo hankali, inda ya siffanta masu mulkin da wata halitta da cewa su
suka raba kan ‘yan Nijeriya domin su tafiyar da
mulkinsu ba tare da an tsamgwame su ba. Kalmar ɗan gajere, siffa
ce ta halitta, wadda mawaƙin ya laɓe a kanta ya soki
masu mulkin.Wannan dabara ce ta isar da saƙo ba tare da an faɗi ko an ambaci sunan mutum ba. Haka ya
sa jama’a su farga da saƙon da ake son
isarwa gare su cikin gaggawa, suka zaɓi Muhammadu Buhari a matsayin shugaban ƙasa.
Har wa yau Ibrahim Yala ya ci gaba da
cewa:
Su
suka rusa ilimi yau Nijeriya
Su
suka ɓata tattalin yau Nijeriya
Lantarki
ƙasarmu yau yaz zama na jiya
Allah ya isa
macutan Nijeriya.
(Ibrahim Yala: Yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya).
‘Yan siyasa sukan ɗau alƙawalin cewa idan aka zave su suka kafa gwamnati, za su maida hankali wajen
ilimi da bunƙasa tattalin arzikin ƙasa da kum samar da wutar lantarki a ƙasa. Da zaran aka zaɓe su, saisu
manta da alƙawurran da suka ɗauka. Wannan ne ya sa mawaƙan siyasa suke
amfani da habaici domin su faɗakar da al’umma cewa waɗannan mutane da suka saɓa suka kasa cika alƙawali; bai kamata a sake zaɓen suba. Sannan kuma su gargaɗi ko tunatar da shugabanni game da rashin cika alƙawalin da suka
yina samar da abubuwan more rayuwa ga talakawa.
Mawaƙin ya yi wannan
habaici ne don ya tunatar da shugabanni da suka wuce, cewa, alƙawurran da suka ɗauka basu cika suba. Saboda haka, ko
sun fito neman wani muƙami ba za a kula dasu ba, domin sun
kasa cika alƙawurran da suka ɗauka a
lokacin da suka yi mulki.Azamanin mulkinsu, komai
ya lalace, babu ruwan sha,harkar ilim ta
lalace.Babu wadatacciyar wutar lantarki,
tattalin arzikin ƙasa ya ruguje.Saboda haka, yanzu lokaci
ya yi datalakawa za su kaucewa zaɓen waɗannan
mutane, su zo su zaɓi
Buhari domin talaka ya wala ya sami wadata, ya ɗanɗani roman dimokuraɗiyya a Nijeriya.
Mawaƙin ya yi amfani da
dabarunjawo hankalin mutane ta tunatar da su abubuwan da ‘yan siyasa da ke mulki suka kasa aiwatarwa bayan da suka ɗare kujerar mulkin
ƙasa. Abubuwan sun haɗa da ilimi da
lantarki da kuma ruguje tattalin arziki. Waɗannan muhimman
abubuwa ne ga al’ummar Nijeriya, domin su ne gimshiƙin ci gaban kowace al’umma ta duniya,ba wai Nijeriya kaɗai ba. Duk ƙasar da ta kasa samar da su to, za ta zama koma baya ga sauran ƙasashe.Domin ya isar da saƙonsa ga jama’a sai ya ƙara da cewa’Allah ya isa’ saboda ya jawo hanklin mutane su ɗauki saƙon da muhimmanci.
Dauda kahutu Rarara ya yi wa wasu shugabanni habaici
dangane da rashin cika alkawalin da suka yi wa talakawa a lokacin yaƙin neman zaɓe. Yana cewa:
Al’ummar birni da ƙauyuka,akwai wani ɗan saƙo,
Baba yace a gaya
wa ɗan gari ko kuma baƙo
Mui ta noma kiyo
abinci ba zai yanke ba.
(Dauda
Rarara: Baba Tsoho ya sauka).
Wasu mawaƙan siyasa sukan so
su faɗakar da al’umma game da yanayin da ake ciki na manufar ‘yan takara ko waɗanda suka riga
suka kafa gwamnati.Haka ya sa Rarara ya taka tasa rawa wajen faɗakar da al’umma
dangane da ƙudurin Muhammadu Buhari na bunƙasa aikin gona da kiwo waɗanda su ne gimshiƙi daga cikin manyan hanyoyin bunƙasa tattalin arzikin ƙasa.
Shugabanci kowane iri ne, dole a tsara shi ta yadda zai
amfani waɗanda za a mulka,wato, talakawa. Tsarin mulkin siyasa ya tanadi a faɗakar da al’umma
irin shirin da kowace jam’iyya ta yi domin taimaka ma talakawan da suka zaɓe ta. Saboda haka
jam’iyyar APC ta Muhammadu Buhari ta ƙuduri haɓɓaka aikin gona da
kiwo domin bunƙasa tattalin arzikin ƙasa da kuma dogaro da kai. Dalilin haka ya sa Rarara ya
yi wa wasu jam’iyyu habaici don ya soki irin tsarin da
suka yi. Ya jawo hankalin mutanen birni da ƙauyuka su zaɓi APC don ta taimaka masu ga aikin gona ta hanyar samar masu da wadataccen
takin zamani.Idan mutane suka mai da hankalinsu ga noma, to, babu shakka abinci
zai wadata.Idan aka sami wadatar abinci a ƙasa, to, za a sami bunƙasar tattalin
arziki.Saboda haka Muhammadu Buhari wanda ke da aniyar kawo ci gaba ta fukoki
da dama a Nijeriya ya cika alƙawarin da ya ɗauka a lokacin yaƙin neman zaɓe na samar da wadataccen takin zamani
da kuma harkar kiwon dabbobi.
Mawakin ya yi amfani da salon siffantawa a cikin wannan
baiti. Ya siffanta Buhari da damina, wadda Hausawa ke cewa, ‘uwar albarka’.
Saboda irin alherin da ke cikin damina na samun wadataccen abinci ya sa Rarara
ya siffanta mulkin Buhari da damina domin ya samar da abubuwan da suka taimaka
ma manoma wajen bunƙasa harkokin noma. Wannan salo da mawaƙin ya yi amfani da shi, wata dabara ce ta jawo hankalin
mutane su fahimci saƙon da ake isarwa gare su.
Shi ma da yake habaici zuwa ga masu mulki da suka gabata
na jam’iyyar PDP, Ibrahim Yala yana cewa:
Kun cuce mu da, da yanzu mun ankare,
Kar ku sake ku zo wurinmu ba ma tare,
Don na san da kai na yamma mai halin
kare,
Mun riƙe mu Buhari shi ne mai gaskiya.
(Ibrahim Yala: Waƙar APP).
Mawaƙin yana faɗakar da
shugabannin PDP cewa, su tuna irin cutar da suka yi wa al’ummar Nijeriya, suka
hana kowa ya ji daɗi. Saboda haka duk wani yunƙurin tazarce da suke so ba zai yi tasiri ba; domin ‘yan Nijeriya an sha su sun warke.DON haka, sun riƙe Buhari shi mai gaskiyar da zai iya cika alƙawurran da ya ɗauka na samar da wadatar abinci, da
lafiya da sauran abubuwan more rayuwa.
Saƙon da wannan baiti
yake ɗauke da shi shi ne, yanzu talakawan Nijeriya canjin gwamnati suke nema mai
adalci da za ta taimakawa wajen samar da zaman lafiya da ci gaba mai ɗorewa a ƙasa.Samun haka kuwa ba zai yiwu ba, sai an zaɓi Buhari mai
gaskiya wanda shi kaɗai zai iya kawo wa Nijeriya da
al’ummarta sauƙin rayuwa saboda gaskiyarsa.Cika alƙawari sai dattijo, wanda ba ruwansa da tara abin duniya
irin Muhammadu Buhari.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon kamance, inda ya kamanta shugaban Nijeriya na jam’iyyar PDP da kare. Kare wata dabba ce daga cikin dabbobin
gida da ake amfani da shi wajen gadin gida da farauta da sauran ayyukan
tsaro.Sai dai kare yana da wata ɗabi’a ta rashin dangana, musamman a
harakar mata. Irin wannan ɗabi’a ce mawaƙin ya kamanta wannan shugaba da ita, har ya ce,kar su sake su zo wurinsu
wajen neman a sake zaɓen su zarce domin a yanzu ba su
tare.,Wato ‘ya’yan jam’iyyar PDP, da shugabansu da ke mulki,su nesanta kansu da
mutane domin ba a tare. Mutane Buhari suke so, kuma shi za su zaɓa.Wannan dabarar
isar da saƙo da mawaƙin ya yi amfani da ita ta taimaka wa ‘yan Nijeriya wajen zaɓen mutumin da ya dace ya shugabanci
al’ummar Nijeriya.
4.2.9.Habaici ta Fuskar Adawa
Bahaushe yana kallon adawa a matsayin rashin gamsuwa ko
kushewa ga yadda wasu suke gudanar da wani abu da ya shafi rayuwar yau da
kullum, ko mulki da shugabanni ke aikwatarwa.Wato kushewa ga wani mutum da
Allah ya ba shugabanci ko dukiya ko wata ɗaukaka ta ilimi da dai sauransu.Wannan
irin jiyewa da mutane ke nuna wa ga wanda Allah ya yi wa wata baiwa, ko ɗaukaka tana shiga
cikin zukatan masu yin ta, har su riƙa jifar masu
wannan baiw da kalaman ɓatanci don su ruguza kwarjininsu a idon
jama’a.Idan shugabanni ne, sai a riƙa jifar su da ƙazuffa iri-iri; don su tayar masu da hankali.
Asalin adawa ya fito tun daga farkon hallitar ɗan Adam a doron ƙasa.Allah [S.W.A.] ya faɗa a cikin Alƙur’ani mai tsarki cewa, ya halicci ɗan Adam,sannan ya
umarci Mala’iku su yi masa sujada, kamar haka:
“Sai suka yi
sujada, face Ibilisu ya ƙi, kuma ya yi girman kai,kuma ya
Kasance daga
kafirai”, [Qur’ani 2:34].
Farkon nuna adawa
a duniya ita ce, wadda Ibilis ya nuna wa Annabi Adam lokacin da Allah ya umurci
Mala’iku su yi masa sujada. Da wannan adawa ce da Iblis ya nuna wa Adamu, za a
iya cewa, adawa ba ƙaramar ƙiyayya ce ba tsakanin ɗan Adam da Ibilis.
Kamar yadda aka
gani a ayoyin da suka gabata,Allah [S.W.A.] Yana faɗakar da ‘ya’yan Adamu su nisanci maƙiyin Ubansu,wanda
ya sabbaba musu wahalar zuwa duniya da haɗuwa da takalifi a cikinta. Kuma bin
wannan takalifi ya zame musu sauƙi idan sun bi shi yadda Allah ya ce,
amma idan sun bi hanyar shaiɗan ,maƙiyinsu, to, babu abin da zai samu a
gare su face ƙarin wahala daga duniya har lahira. Don haka adawa ko ƙiyayya da ɗan Adam ke yi wa wani ko wasu mutane da
Allah ya yi wa wata baiwa, ta samo asali ne daga adawar da Shaiɗan ya nuna wa Annabi Adamu [A.S.] da
matarsa Hauwa’u.
Duba da irin
bayanai da suka gabata daga Alƙur’ani mai girma, za a
fahimci cewa, adawa ta samo asali tun farkon halittar ɗan Adam. Kuma kalma ce ta Larabci, wato
“Adawa” wadda ke nufin ƙiyayya ko nuna rashin gamsuwa ga wani abu
ko shugabanci da wani ko wasu mutane ke aiwatarwa.Bahaushe ya aro wannan kalma sannan ya bar ta kamar yadda take daga
harshen Larabci, ‘Adawa’,
domin ta dace da ginin Kalmar Hausa da isar da saƙon da yake son isarwa ga jama’a. Amma
ma’anarta ta harshen Larabci ba ta canja ba. Kalmar adawa tana nufin nuna ƙiyayya ko kushewa ga wani mutum a kan wata ɗabi’a ko matsayi da wani ko wasu mutane ke aikatawa a bayyane ko a ɓoye. Sai dai, shi Bahaushe yana kallon
adawa a matsayin jiyewa ko kushewa da sa ido ga abubuwan da masu mulki suke
aiwatarw. Idan aka tattara waɗannan ma’anoni damasana da Hausawa suka
ba adawa, za a iya cewa, adawa tana da alaƙa makusanciya da hassada sai dai ɗan bambancinsu kaɗan ne.Idan aka
koma a ɓangaren zamantakewar ɗan Adam, da hulɗarsa tsakaninsa da
sauran jinsin mutane ta yau da kullum, adawa tana taka rawar gani wajen haskaw
wa masu mulki ko shugabannin siyasa fitila su gyara kurakuran da suke aikatawa
a mulkinsu.Wato, adawa ‘gyara kayanka ce, wadda ta fi sauke mu raba’ a sha’anin
mulki da sauran mu’amulolin yau da kullum..
Adawa ta yi tasirin gaske wajen bunƙasa tattalin arzikin ƙasa, musamman ta
fuskar sana,o’inmu na gargajiya da masana’antu daban-dabanidan aka lura da
yadda adawa ta taka rawa wajen jawo hankalin masu sana’o’in gargajiya su ƙara ƙwazo ga haɓaka sana’o’insuna gargajiya
kamar su wazanci da ƙira da sauransu.Akwai adawa mai ƙarfi tsakanin wanzamai da ‘yan uwansu da kuma tsakanin maƙera da ‘yan uwansu, wadda ta taimaka wajen bunƙasa tattalin arzikin waɗannan sana’o’i a ƙasar Hausa [Bunza 2006].Wani lokaci akan sami adawa
tsakanin masu sana’o’i irin sata da fashi da makami da sauransu.Misali a cikin
littafin Magana jari ce na ɗaya,wasu maɗinka abokan juna
suka riƙa satar likkafani. Idan mutum ya mutu aka kai shi maƙabarta, sai
su bi sawu cikin dare su sace likkafaninsa. Suna ɗinkawa suna
sayarwa. Ashe mutane sun sa masu ido, da dubunsu ta cika, sai
Wazirin garin ya mutu. Da aka rufe shi, sai ɓarayin suka bi dare suka tona ƙabarinsa. Lokacin
da suka tona ƙabarin waziri don su sace zoɓensa na zinari da sauran kayan ado da aka rufe shi
dasu, sai adawar wanda ya shiga ƙabarin ta shiga zuciyarsu; suka
yanke shawarar su rufe shi ciki. Saboda ha’inci da ya yi masu na
ɓoye zoben da ya sata. Da Allah ya so
shi da kuɓuta, sai can cikin dare wasu ɓarayin suka ƙaraso wurin kabarin waziri don su sace
kayan da aka rufe shi da su. Ƙadara ta sa ɗayansu ya jefa ƙafarsa cikin ƙabarin, sai wanda ke cikin ƙabarin ya riƙe masa ƙafa. Da ya yi kururuwa, sai‘yan uwansa
suka gudu suka bar shi. Da ya samu ya kuɓuta, sai shi ma, wanda ‘yan uwansa suka
rufe shi a ciki saboda adawa ya kuɓuta [Imam,1939, P].Haka
kuma ko a cikin sana’o’in zamani akan samu abokan sana’a su riƙa adawar wanda ya
fi su ɗaukaka a cikin sana’arsu. Za
ka ji ‘yan adawarsa suna ƙorafi tare da zarginsa cewa yana bin wasu hanyoyi maras kyau domin ya tara dukiya.
Da irin wannan salon adawa ne, ya sa, su ma ‘yan siyasa
ba a bar su a baya ba wajen nuna adawa ga shugabanni,sai dai bambancin da ke
akwai; shi ne ita adawar da ake nuna wa shugabanni ta ‘gyara–kayanka’ce, wadda Bahaushe
ke cewa, ta fi sauke mu raba’.Wato tana taimakawa wanda aka yi wa adawar ya
kula da kurakuransa ya gyara.Idan shugabannisuka kasa cika alkawuran da suka yi
wa talakawa na taimaka masu da tallafin kuɗin sana’a ko samar
wa mutane aikin yi da sauransu,to mutane da mawaƙan siyasa kan zage damtse wajen rubuce-rubucen waƙoƙi domin su faɗakar da al’umma
dasu kansu masu mulki game da kurakuransu na rashin cika alkawari.Haka kuma
adawar da ake nuna wa shugabanni tana taimakawa wajen tunzura masu mulki su yunƙura su aiwatar da ayyukan raya ƙasa ta hanyar basu jari su bunƙasa masana’antu
manya da ƙanana dom bunƙasa tattalin arzikinsu.Idan gwamnati ta tallafa wa jama’a ta kafa
masana’antu da kamfunna za a rage zaman banza da yawon maula da ayyukan
ta’addanci da barace-barace a titunan ƙasar nan.
Misali ta hanyar adawa shugabanni sukan yi ƙoƙari su gyara kurakuransu,su kafa
kamfunna da masana’antu da wuraren haƙar ma’adinai da
bai wa manoma tallafin kuɗi da takin zamani don bunƙasa aikin gona da haɓaka kasuwanci da
samar da wadataccen abinci da kuma dogaro da kai.Koyaushe ‘yan adawa basu ganin
ƙwazon da shugabanni ke yi,sai dai haska
masu kurakuransu da inda suka kasa.A tunanensu ta hanyar adawa ne kaɗai zai sa
shugabanni su yunƙura su aiwatar da ayyukan raya ƙasa da bunƙasa tattalin
arzikin ƙasada samar da tsaro
Shugabanci a mulkin
siyasa,da kowane irin shugabanci adawa takan yi tasirin gaske wajen kawo sauyi
ga salon mulki. Domin kuwa adawa wata hanya ce mafi sauƙi da mutane suke amfani da ita wajen nuna
wa shugabanni kurakuransu domin su gyara. Adawar siyasa ita ce wadda ‘yan
siyasa da masu riƙe da muƙaman siyasa daban-daban da sauran
talakawa ke nuna wa junansu. Wato adawa ta siyasa ita ce wadda ke ƙara jawo hankalin
masu mulki da waɗanda ake mulka su fahimci abin da
al’ummarsu ke so da wanda ba su so. Haka kuma da nuna masu inda suka yi kuskure, da inda suka yi daidai. Adawar siyasa
takan faru a sanadiyar rashin samun galaba da wata jam’iyya ta yi a lokacin zaɓe, ko ma kafin zaɓen. Kamar yadda siyasar duniya ta
kasance, kowace ƙasa tana bisa kan kundin tsarin mulkinta, wanda a kansa ne
jam’iyyun siyasa ke gudanar da zaɓuɓɓuka
daban-daban tun daga na shugaban ƙasa har zuwa na kansila [Aminu, 1987,Pp.]. A
jamhuriya ta huɗu da ake nazarin zuga da habaici da mawaƙan zamani suke amfani da shi, an sami kimanin jam’iyyu da suka kai hamsi [50], waɗanda suka yi rijista da hukumar zaɓe mai zaman kanta ta ƙasa. Kaxan daga
cikin waɗannan jam’iyyu suka kafa gwamnati ko
dai a jihohi ko kuma a ƙananan hukumomi na Nijeriya [Dangulbi 2003].
Jam’iyar da ta
kafa mulki a sama, wato a tarayya ita ce jam’iyyar PDP, wadda ke da shugaban ƙasa. Sauran
jam’iyyu suka zama jam’iyyun adawa. A jihohi da ƙananan hukumomi ba duka aka sami
jam’iyyar da ke mulki a sama ba, ta kafa gwamnati a waɗannan wurare ba. Irin wannan adawa ce
ta jawo hankalin marubuta da mawaƙan siyasar zamani suka baje hajar
tunanensu wajen amfani da hikimominsu suna sukar shugabanni ko ‘ya’yan wata
jam’iyyar siyasa da ba tasu ba. Ɗan adawa mutum ne ko wasu mutane ne,
masu nuna ra’ayinsu ko ƙiyayyarsu a fili ga wanda Allah ya yi wa wata baiwa ko
shugabanci ko dukiya da sauransu.’Yan adawa sukan riƙa jefa maganganu
na nuna rashin yarda ga abin da masu mulki ke aiwatawa
zuwa ga al’ummar ƙasa.Wani lokaci adawar takan kasance mai ma’ana ta fuskar faɗin gaskiya ga shugabanni don su gyara
kurakuransu; wani lokacin kuwa adawar takan kasance maras ma’ana wadda ƙorafe-ƙorafe ne na rashin
godiyar Allah, kasancewar ɗan Adam ajizi.Abin nufi shi ne, ɗan adawa yana bayyana ra’ayinsa ne ga
masu riƙe da mdafun iko ko ga wasu jam’iyyu daba na sa ba.Akwai
abubuwa da dama da suke haddasa adawa tsakanin ‘yan siyasa, ko
masu riƙe da mulkin ƙasa kamar haka:
i. Saɓa wa alkawuran da ‘yan siyasa suka yi
wa talakawa a lokacin yaƙin neman zaɓe.
ii. Kasa
bunƙasa aikin gona da samar da wadataccen takin zamani ga
manoma.
iii. Rashin
samar da wadataccen ruwan shaga mazauna karkara da birane.
iv. Rashin
ba da tallafin kayan aiki da isassun ajuzuwa a makarantun firamare da na gaba
da firamare
v. Kasa bunƙasa fannin kiwon
lafiya ta hanyar gina asibitoci da samar da ingantaccen magani a ƙauye da birni don
amfanin al’ummar da suka zaɓe su.
vi. Samar da muhalli ga ‘yan ƙasa marasa galihu
domin a rage cunkoson mutane a karkara da birane da sauransu.
vii. Rashin
tsaro da kare rayuka da dukiyoyin al’ummar ƙasa a kowane lungu da saƙo na ƙasa.
viii. Bunƙasa masana’antu daba da tallafi ga ƙanana da manyan ‘yan kasuwa da jari
domin bunƙasa kasuwancinsu.
Duba da irin waɗannan ƙudurorida jam’iyyun siyasa suke ɗora siyasarsu tare da ɗaukar alƙawurra a lokacin da suke yaƙin neman zaɓe don a zaɓe su su kafa gwamnati. Duk jam’iyyar da
aka zaɓa ta kasa cika alƙawurran da ta ɗauka,sai ka ga mawaƙan siyasa sun duƙufa wajen shirya
waƙoƙi domin su faɗakar da al’umma dangane da muhimmancin zaɓen mutanen kirki su wakilce su a
majalisu daban-daban na gwamnati. Idan Allah ya sa aka zaɓi mutane masu kyawawan manufofi na raya
ƙasa, amma suka kasa cika duk alƙawurran da suka yi wa mutane, sai
mutane su riqa ƙorafe-ƙorafe da soke-soke. Su kuwa mawaƙan siyasa sai
kakarsu ta yanke saƙa domin lokaci ya yi da za su baje hajar tunaninsu wajen faɗakar da al’umma a kan muhimmancin zaɓen shugabanni masu gaskiya da amana. Waɗannan ƙorafe –ƙorafe da jama’a ke yi zuwa ga
shugabanni su ne ake ɗauka
a matsayin adawa.
A siyasance idan
shugabanni suka kasa aiwatar da alƙawurran da suka ɗauka a lokacin yaƙin neman zaɓe, wannan sai ya
zama dalilin da ke sa mawaƙa su riƙa amfani da habaici wajen sukar masu
mulki. Misali, Kamilu ɗan almajirin mawaƙa yana cewa:
Mu mun ɗauka ya cika
lailai,
Mun ɗauka sai muka ɗau tumbi.
(Kamilu: Runhu an
yi furen banz, APC)
A wannan misali da ke sama, mawaƙin ya yi ƙoƙarin faɗakar da al’umma
matsayin jam’iyyar PDP, wadda ya saka mata suna da ‘Runhu’. Wannan wani salon
habaici ne ya yi wa jam’iyyar don ya wayar wa mutane kai ta hanyar sukar ita
kanta jam’iyyar. Duk abin da aka danganta da furen ƙarya, to akwai alamar muni a cikinsa. Mawakin ya faɗi haka ne don ya
isar da saƙon jam’iyyar APC ga al’ummar Nijeriya su fahimci illar da jam’iyyar PDP ta yi wa Nijeriya. Yana son ya tallata
manufofin jam’iyyarsa ta APC don mutane su yi watsi
da PDP da shugabanninta da ke kan karagar mulki.Ya ce, ita jam’iyyar PDP
jam’iyya ce da ke ƙunshe ƙaryayyaki da rashin cika alƙawurra, wato ba ta
da tausayi, musamman ma ta fuskar wawushe dukiyar al’umma da kuma yin ha’inci
ga rabon arzikin ƙasa. Ya yi kira ga Muhammadu Buhari da
ya zo ya amshe mulki daga hannun azzaluman shugabanni da ke da ɗabi’u na ƙarya.
Mawaƙin yana son ya
nuna wa jama’a cewa, mulkin jam’iyyar PDP ya kasa samar da zaman lafiya a Nijeriya don
haka a yanzu sauyi ake so. Kiran da ya yi wa Buhari na ya zo ya karɓi gwamnati wata
manuniya ce da ke nuna cewa, talakawa sun gaji da baƙin mulkin jam’iyyar PDP, wadda Johnathan ke jagoranta.Saboda
haka yake kira ga al’umma su zaɓi Muhammadu Buhari ya yi shugabancin
Nijeriya domin a sami sauyi daga mawuyacin halin da ake ciki.
Mawakin ya yi amfani da salon kamancen kasawa, inda ya
kamanta jam’iyyar PDP da runhu, (wani icce ne wanda dabbobi ba ci. Yakanyi
ganye da fure shisshif amma na banza domin ba ya yi ‘ya’ya kamar yadda sauran
itace ke yi.Mawaƙin ya danganta yanayin da shugaban ƙasa yake ciki da mawuyacin halin da ‘yan Nijeriya suka
sami kansu ciki.
Da yake nuna tasa
adawa, Ibrahim Yala Hayin banki, yana cewa:
Yau dai mulkin son kai su kai, ƙasarmu ba ƙarya ne ba,
Tun da ga shi Obasanjo da kansa, ya faɗa bai ɓoye ba,
Wanda shi ɗannan kuma, ya
kafa su,ba ƙarya ne ba
Amma ya ce mulkin wariya suke, bai dace
ba,
Gaskiya ta futo duba ba ƙarya ya faɗi ba,
Gaskiya dokin ƙarfe, ga shi ta futo dokin ƙarfe.
(Ibrahim Yala: Waƙar maja ta APC).
Wannan baiti yana ɗauke da saƙon faɗakarwa ne dangane da gaskiyar magana da Bahaushe ke cewa,’ko an yi gina aka
turbuɗe gaskiya cikin ƙasa, sai ta fito fili’. Wannan saƙo mawaƙin yake ƙoƙarin isarwa ga ‘yan Nijeriya don ya jawo hankalinsu su fahimci
yadda gwamnatin Jam’iyyar PDP take tafiyar da mulkinta.Wato, suna nuna son kai
a mulkinsu ta hanyar bai wa wata ƙabila a Nijeriya
fifiko, ko kuma bai wa ‘ya’yan jam’iyyarsu fifiko bisa ga sauran ‘ya’yan wasu jam’iyyau.Wannan saƙo ne na fadakarwa da
mawakin yake son isarwa ga al’ummar Nijeriya a fakaice.
A nan ana nufin mulkin da shugaban ƙasa na jam’iyyar PDP da muƙarrabansa suke a Nijeriya ya saɓa wa tsarin mulkin ƙasa na bai wa kowa ne ɗan ƙasa dama ya faɗi ra’ayinsa,ko kuma a tsom shi cikin
gudanar da sha’anin gwamnati ko da ba ɗan jam’iyya mai mulki ba ne.Wannan
rashin adalci da rashin gaskiya na shugabannin jam’iyyar PDP ya ishi ‘yan
Nijeriya. Saboda haka, ga jam’iyyu da suka fi ɗaya sun haɗa kai ,wato sun haɗu wuri ɗaya domin su karɓe mulki ga hannun
‘yan jam’iyya mai mulki.Don haka mutane su ba da goyon bayansu wajen mara wa
gaskiya dokin ƙarfe a kada jam’iyyar PDP ta hanyar zaɓen ɗan takarar
jam’iyyar maja,wato APC.ta Muhammadu Buhari. Don a ceto talakawa daga mawuyacin
halin da suke ciki.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon aron kalmomi a cikin waƙarsa,inda ya yi
amfani da kalmar ‘maja’ ta harshen Turanci. Haka kuma ya yi amfani da dabarar
isar da saƙo ta hanyar nuna wa jama’a matsayin gaskiya, wadda ya ce dokin ƙarfe ce, ba ƙarya ba.Dokin ƙarfe, mai wuyar hawa.Ba a hawan sa sai an shirya. To haka
gaskiya take. Da wannan salo ne mawaƙin ya isar da saƙonsa cikin sauƙi, ya jawo
hankalin mutane suka yarda da zaɓen Muhammadu Buhari a matsayin shugaban
ƙasa.
Shi kuwa Kamilu ɗan almajirin mawaka ya yi wa wani
habaici don ya bayyana adawarsa ga irin faɗi-tashi da yuke yi
don ganin ya hana jam’iyyar APC kai ga ci. Yana cewa:
Ƙaramin mafarauci kar ku sake
Ku zuga shi ya je gaban ɓauna.
Mu bi Allah kar mu ɗau boka
Mu yi shanawa kamar kowa.
(Kamilu : Karen
bana magani zomo).
A wannan baiti mawaƙin yana son ya
isar da saƙo ne gargaɗi ga wani ɗan siyasa da ƙarfinsa bai kai na wanda ake yi wa waƙa ba ,wato Muhammadu Buhari na jam’iyyar APC. Mawaƙin yana gargaɗi ne ga wannan ɗantakara wanda ba
shi da kwarjini,sannan kuma ba son shi kamar yadda ake son Muhammadu Buhari.
Don haka a gaya masa ya yi takansa. Idan ko ya sake jama’a suka zuga shi ya
kara da Buhari, to shi zai faɗi ƙasa.Saboda haka kada ya sake a zuga shi ya yi jayayya da wanda ya fi shi ƙarfi.Wato, jayayya da Bhari, ɓarnar suna ne ga
mutumin da ya san ba shi da gaskiya ga al’amurransa.
Mawaƙin yana yi wa wani
ɗan takara habaici don nuna adawa gare shi. A zahiri mawaƙin ya lura da cewa, shi wannan mutum bai mallaki wani
abin a zo a gani na dukiya ba, sannan ba shi da kwarjinin da jama’a za su so shi kamar Buhari. Don haka ya gargaɗe shi da ka da ya
yarda mutane su zuga shi ya yi jayayya da Buhari domin ba zai sami nasara ba.
Ya siffanta wannan mutum da ƙaramin mafarauci
saboda a tunanen mawakin, ba shi da kuɗi, sannan ba shi da kwarjinin da jama’a
za su so shi.Wannan daliline ya sa ya siffanta shi da ƙaramin mafarauci, yayin da shi Muhammadu Buhari aka siffanta shi da Ɓauna. A nan mawaƙin ya dabbantar da
Buhari ta hanyar ba shi darajar ƙarfi irin na
dabba.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon kamance da kuma siffantawa a inda ya siffanta Muhammadu Buhari da Bauna. ‘Ɓauna saniyar
sake,inji Hausawa’ wata dabba ce cikin daji mai kama da
saniya,wadda ke da ƙarfin gaske da kuma hatsabibanci ko
waibuwa. Mafarauta suna jin shakkun haɗuwa da ita, ko tunkarar ta idan har ba
su shirya ba.Saboda haka duk mafaraucin da bai san kanshi ba,ko bai shiya kansa
ba ta hanyar asiri ko maganin ɓacewa to, ba zai iya farautar ta ba
gaba da gaba , domi tana da ƙwanƙwamai, Haka kuma fitsarinta kamar an tafasa shi.Iidan
maharbi ya harbe ta da kibiya ko bindiga takan daɗe ba ta mutu ba.Za
ta yi yunƙurin faɗa da shi ko ta
kashe shi. Idan har ya yi layar zana, za ta yi wa bagiren da ya ɓoye fitsarin mai
zafi domin ya fito fili ta kashe shi. A dalilin haka ne mawaƙin ya gargaɗi mafarauci da ya kaucewa farautar ta
domin kada ta halakshi.Mawaƙin ya yi amfani da
wannan dabara ya isar da saƙo ga ɗantarar da ƙarfinsa da kwarjininsa ba su kai na Muhammau Buhari ba,
ka da ya yarda a zuga shi ya fafata da shi; domin ba zai kai labari ba.
4.3. Habaici ta
Fuskar Rashin
Kishin ƙasa.
Kishin ƙasa shi ne,”Son ƙasa”; wato son ƙasa ta ci gaba ta
fannoni daban-daban, shi ne cikakken kishin ƙasa.Wasu masana suna ganin cewa, kishin ƙasa a matsayin wata sha’awa ce da ke shiga cikin zuciyar mutum ya ji cewa, ba
abin da yake so irin ya ga ƙasarsa ta ci gaba.
Idan aka ɗauki Kalmar kishi shi kansa, sai a ga yadda masana da manazarta daban daban
suka yi ta cece-kuce cikin mabambantan ra’ayoyi a kan Kalmar kishi. Bakura [2014], ya bayyana Kalmar kishi da cewa,wata siffa ce
da mutum kan nuna ta hanyar harzuƙa, da bayyana ɓacin ransa saboda son wani da ya shiga
ransa. Ya nuna sha’awarsa ga wani, ko wani ya nuna sha’awarsa gare shi.Wato dai
muddin mutum ya bayyanar da sha’awarsa a fili ga wani mutum, to yana son sa ke
nan. Wanda duk ya taɓa
wannan mutum, to shi zai ji tamkar shi aka taɓa. Ƙamusun Hausa [1934],cewa ya iy, ganin ƙyashi tsakanin
abokanzama, musamman mata kishiyoyin juna,shi ne kishi.Ya ƙara da cewa,
rashin kwanciyar hankali mai tattare da tuhuma da zargi ga wani abu da mutum ke
so, shi ne kishi.Shi kuwa Bahaushe yana ganin kishi wata hanya ce ta tsokana
don nuna fifikon kare abin so dangane da irin matuƙar son da ake yi wa wannan abu.
Ƙasa tana nufin wuri ko bigire da aka
haifi ko samar da wani abu ko mutum,wato mazaunin da ake samun wani abu da ake
nema. Ayuba [2018], ya bayyana Bigire da cewa, wuri
ko kuma abin da ya fito daga cikin da’ira, waɗanda suka tattaru suka samar da ƙasa.Idan aka ɗauki ma’ana ta ƙarshe a wannan bincike da ya ba da
cewa,nuna fifiko wajen kare abin da ake so. Da aka haɗa kalmar
kishi da ƙasa sai aka sami harɗaɗɗiyar
kalma “kishin- ƙasa”.Kishin ƙasa wata hanya ce da ake nuna fifikon
son kare martabar ƙasa.Wato kishin ƙasa wata siffa ce ta wani ko wasu
mutane da suke nunawa wajen bin duk wata doka da ƙasa ta yarda da ita; don a
kare martaba da ƙimar wurin da ake zaune a idon duniya. Kishin ƙasa ba zai yiwu
ba, sai tare da ɗan kishin ƙasa. Ɗan kishin ƙaa shi ne wanda yake sha’awar ya ga ƙasarsa ta ci gaba
ta kowane fanni tare da kare martabarta.
A ɓangaren mulki ko siyasa,
mutane suna ganin cewa, kishin ƙasa ya samo asali daga yi wa ƙasa hidima ta
fuskar samar da kyawawan tsare-tsare da za a gina ƙasa don amfanin dukkan al’ummar ƙasa. Daga cikin
tsare-tsaren da ƙungiyoyi ko jam’iyyun siyasa ke tsarawa akwai: samar wa
matasa ayyukan yi, domin hana su yawon banza da zaman kashe –wando, da
kuma kare su daga faɗawa
cikin bangar siyasa da sauran wasu miyagun ayyuka na rashin ɗa’a. Bugu da ƙari akwai tsarin bunƙasa tattalin
arzikin ƙasa da kasuwanci da kiyon lafiya da sauransu, waɗanda kowace jam’iyya take sakawa cikin
tsare-tsarenta kafin ta samu karɓuwa ga ‘yan ƙasa baki ɗaya. Ga abubuwan kamar haka:
4.3..1. Habaici ta fuskar Bunƙasa Aikin Gona
Noma babbar sana’a
ce wadda al’umma ke tinƙaho da ita wajen samar wa kansu abinci da kuɗaɗeen gudanar da al’amurran rayuwarsu ta yau da kullum.
Hausawa suna yi wa noma kirari kamar haka: “Noma na duƙe tsohon ciniki, kowa ya zaka duniya
kai ya taras,” da kuma “Noma tushen arziki”. Waɗannan karin
maganganu suna bayyana matsayin noma a al’adar Hausawa; domin
kamar yadda aka ce, ta hanyar noma ne ake samun arziki da abinci. Manoma suna
noma abinci da kayan sayarwa domin wadatar da ƙasa da bunƙasa tattalin arzikinta. A yankin
arewacin Nijeriya ana noma: Gero da dawa da masara da gyaɗa da auduga da sauran kayan abinci da
na sayarwa. Haka kuma ana noma riɗi da kayan marmari da sauran kayayyakin da ake nomawa a sami
kuɗin lalurar iyali.
A kudancin Nijeriya
ana noma kwakwa da koko da goro da sauran kayan marmari don amfanin al’umma da
bunƙasa tattalin arzikin ƙasa. Noma baya yi wo saida takin
zamani, don haka ‘yan siyasa sukan yi alƙawari da cewa idan aka zaɓe su suka kafa gwamnati za su samar da
wadataccen takin zamani ga talakawa. Kowace jam’iyya takan ɗauki irin wannan alƙawari na samar da
takin zamani ga manoma, sai dai da zaran ta kafa gwamnati sai ta yi watsi da
alƙawarin da ta ɗauka. A dalilin haka ne ya sa mawaƙan siyasa suke yi wa jam’iyyar da ta
kasa cika alƙawari habaici dangane da rashin cika alƙawari. Misali, mawaƙan da suka yi wa
Buhari waƙa, da irin wannan dalili ne suka dogara, suka riƙa jifar shugabanni
da jam’iyyun da suke riƙe da gwamnati habaici don su tunatar dasu alƙawurran da suka
yina samar da takin zamani ga manoma. Dauda kahutu Rarara, ya yi wa shugabannin
jam’iyyar PDP, mai mulki habaici dangane da rashin cika alƙarin samar da
takin zamani ga manoma. Yana cewa:
Ka
kula ƙauyuka baba,
Alfahari
ga ‘yan birni
Takin
zamani an raba
Mana
ko’ina har ni
Noman
damina ne
Mu ke yi har a kai
rani.
(Rarara: Ga
dattijo ya dawo).
Wannan baiti yana ɗauke da jigon faɗakar da al’umma ne
game da ƙoƙarin da shugaba
Muhammadu Buhari yake yi na samar da isasshen takin zamani ga manoman ƙauye da na birni don bunƙasa harkokin noman damina da na rani a Nijeriya. Wato alƙawarin da jam’iyyar APC ta yi na samar da takin zamani ga talakawa , Buhari ya cika shi
domin gwamnatinsa ta samar wa manoman damina da na rani isasshen takin zamani a
kowane lungu da saƙo na Nijeriya.
Baitin yana ɗauke da saƙon yi wa jam’iyya mai mulki habaici saboda kasa cika
alƙawari da ta yi na samar da takin zamani
ga talakawa duk da damar da ta samu aka zaɓe ta, ta kafa
gwamnati. Wato babu abin da talakawa ke so ga shugabanni kamar su kula da
taimaka masu da wadataccen takin zamani don bunƙasa aikin gona.Domin idan talaka ya wadata da takin zamani,to ba ya buƙatar sai gwamnati ta ba shi kuɗi ko wani abu na
jin daɗin rayuwa.
Mawakin ya yi amfani da salon isar da saƙo mai sauƙi domin ya isar da
manufar jam’iyyarsa ta APC kai tsaye ga
talakawa.Wannan wata dabara ce ta isar da saƙo ga masu sauraro ba tare da mawaƙin ya jefa su
cikin wani dogon tunane ba kafin su fahimci abin da ake son su sani game da ƙudirin jam’iyyar APC.
Shi ma da yake tofa albarkacin bakinsa,Alan waƙa yana cewa:
A haye dalilina, noma da yad dawo arewa,
Mun yi noman mu sayarwa,dalilina
Muna ci ko kuma muna fitarwa waje,
Dalilina talakawa suna ta yin yalwa,
Dalilina, dan an ce mu yi shi muna taɓawa.
4.3.2 Habaici ta Fuskar Haɓɓaka Ilimi
Akwai daga cikin ayyukan kishin ƙasa ya kasance an bunƙasa harkokin ilimi
tun daga matakin firamare har zuwa matakin jami’a.Ilimi wani ginshiƙin kyautata rayuwar al’umma ne, wanda ake buƙatar kowane shugaba ya sa shi cikin
manufofingwamnatinsa.A fannin cigaban ƙasa,ilimi yana
daga cikin abubuwan da ‘yan siyasa suke ɗaukar alƙawurra za ba shi muhimmanci a lokacin da suke yaƙin neman zaɓe, cewa idan aka zaɓe su,za su bunƙasa ilimi ta hanyar gina wadatatun ajujuwa da samar da isassun littattafai
da wurin zama mai kyau ga ɗalibai da kyautata jin daɗin malamai.Haka
kuma, za su inganta rayuwar malaman makaranta ta hanyar gyara albashinsu da
samar masu da wurin zama mai kyau don su sami damar yaɗa ilimi ingantacce
ga ƙalibai.
Kowace jam’iyya ta fita yaƙin neman zaɓe takan ɗauki alƙawarin bunƙasa ilimi da ba da ilimin kyauta ga marasa ƙarfi.To, amma hakan gaskiya ne? Babban
muhimmin abu shi ne, cika alƙawurran da suka ɗauka za su yi idan an sami nasarar cinye zaɓe. Cika alƙawari wani
sikeli ne na auna gaskiyar ‘yan siyasa idan suka sami nasarar kafa gwamnati.
Kowace jam’iyya za ta ce, idan ta kafa gwamnati za ta ba da ilimi kyauta ga
‘yan ƙasa.Idan aka dubi wannan mahawara tana nuna
amincewar wasu jam’iyyu ga ba da ilimi kyauta. Yayin da wasu ke ganin cewa, samun
ingantaccen ilimi ya dogaar ne ga iya ɗaukar nauyin biyan sa ga waɗanda ke iya zuwa makaranta,amma wasu
suna ganin gwamnati keda alhakin samar da ilimi ga ‘yan ƙasa kyauta.
Don a sami ingantaccen ilimi ,dole ne mutum ya biya wasu harajoji ga gwamnati, wanda
zai ba gwamnati dama taba da ilimi kyauta ga ‘yan ƙasa.
Mahawaraa nan
itace, ƙasa irin Nijeriya mai yawan al’umma kamar yadda ƙididdiga ta
nuna,misali a ɓangaren samar da ilimi ga kowa a
matakin Firamare da ake aiwatarwa,gwamnatoci sun taka muhimmiyayar rawa wajen
aiwatar da shirin bada ilimi na bai ɗaya. Sai dai ga bincike da wannan aiki ya gano cewa, abin ba
haka yake ba; domin a matakin da ake zance a
kai, mun san cewa a aikace gwamnatoci sun karkatar da wannan
tsari. Inda suka maida
hankali ga bai wa makarantu masu zaman kansu damar cin karensu ba
babbaka.Wannan abu ya jawo cece-kuce a tsakanin al’umma cewa, idan har gwamnati
da gaske take yi na ba da ilimi kyauta,to dole ne ta cika alƙawurran da ta ɗauka ta hanyar gyara tsarin makarantun
gwamnati domin ‘ya’yan mutane marasa ƙarfi su amfana da
wannan manufa. Sannan su kansu manyan gwamnati su riƙa saka ‘ya’yansu makarantun da ‘ya’yan talakawa ke zuwa, wanda hakan zai
tabbatar da gaskiyarsu ga ƙudurin tallafawa
ilimi. Kai yaransu makarantun gwamnati zai taimaka ga bunƙasa ilimi a duk faɗin ƙasar nan. Saboda ba za ka ba da abu kyauta ba,
amma kai ba ka amfana da shi ba [Oshiomole:2014].
Ilimi yana samuwa
ga waɗanda ke iya ɗaukar nauyin biyan sa, wato masu
hannu-da shuni. Wannnan dalili ne ya sa gwamnati ta ba da lasisin buɗa makarantun kuɗi masu zaman kansu,domin samar da ingantaccen ilimi ga al’umma. Misali a jihar
Zamfara kaɗai, akwai
kimanin makarantu masu zaman kansu da suka kai ɗari huɗu da goma [410], waɗanda suka yi rijista, kuma
suna cin karensu ba babbaka [Ministry of Education, Science and Technology
,zamfara state:11/01/2021]. Wannan ya ƙara taimaka wa taɓarɓarewar ilimin makarantun gwamnati a
wannan jiha. Idan har ana son a gyara matsalar ilimi yadda kowane ɗan ƙasa zai amfana da shirin ba da ilimi
kyauta da gwamnatoci suka yi alƙawari, dole ne gwamnati ta gyara
makarantunta su koma irin tsarin zamani. Wato ta samar da kayan aiki na zamani
kamar kwamfutoci da yanar gizo da sauran abubuwan da suka dace na samar da
ingantaccen ilimi. Sannan ta gyara azuzuwa da kyautata albashin malaman makarantun
gwamnati da sauransu. Rashin kishin ƙasa ke hadasa
rashin cika alƙawurran inganta harkokin ilimi da ‘yan siyasa suke ɗauka. Wannan
dalili ne ya sa mawaƙan siyasa ke yi wa gwamnatin tarayya da
ta jahohi habaici a kan rashin cika wannan alƙawarin. Misali Murtala Mamsa Jos ya yi habaici
ga jam’iyya mai mulki cewa tun da ta kasa kula da ilimi, to ‘yan Nijeriya su zo
ga jam’iyyar da za ta kula da ilimi kyauta ga ‘yan ƙasa. Yana cewa:
Aniyar farko APC ,ta ce, karatu
kyauta kun jiya,
Ga garaɓasa ta zo sai mu zo mu kama ‘yan
Nijeriya,
Mai kamar zai je
aka aika don zuciyarmu ta zauna lafiya,
Gaskiya ta zo
al’umma farin ciki duka ‘yan Nijeriya.
(Murtala Mamsa:
sabuwa ta zo).
Wannan habaici da Murtala ya yi wa jam’iyyar PDP, ya yi
shi ne don ya faɗakar da mutanen Nijeriya game da kyawawan manufofin sabuwar jam’iyyar APC
na taimakawa al’umma wajen samar da ingantaccen ilimi ga ‘yan ƙasa.. Shi ya saya ce, ita jam’iyyar ta yi alƙawalin bada ilimi kyauta.Ya ce wannan garaɓasa ce da ‘yan Nijeriya
za su samu, idan har sun yarda da jam’iyyar APC.Akwai yiwuwar samun haka domin
wanda zai yi takarar kujerar shugabancin ƙasa, mutum ne
wanda baya saɓa alƙawali.
Cika alƙawari, sai wanda
ya san mutumcin kansa da na jama’a. Sabuwar jam’iyyar APC tana da ƙudurin bada ilimi kyauta, idan har aka zaɓe ta, ta kafa
gwamnati.Tana da alamar cika alkawari domin tana da amintaaccen ɗan takara da idan
ya faɗi baya saɓawa, wato Muhammadu Buhari. Don haka mawaƙin yake kira ga al’umma cewa fa yanzu gaskiya ta zo farin cikin duka ‘yan
Nijeriya. Zaɓen sabuwar jam’iyyar APC shi ya fi bin waccan jam’iyya mai mulki, wadda ta
kasa cika alƙawarin bada ilimi kyauta ga ‘yan
Nijeriya.
Mawaƙin ya yi amfani a
salon karin magana don ya jawo hankalin mutane su shiga jam’iyyar APC wadda ke da manufar inganta ilimi a ƙasar nan.Yin amfani da karin maganar, ‘mai kamar zai je aka aike’ da mawaƙin ya yi, ya nuna
cewa shi kwararre ne a harshen Hausa. Saboda haka wata dabara ce ta isar da saƙo ga masu saurare don ya jawo hankalinsu su fahimci saƙon da yake son isarwa gare su cikin raha da nishaɗi a lokacin da
suke sauraren waƙarsa. Wato,ya soki ‘ya’yan jam’iyyar mai
mulki a lokaci ɗaya ya tallata sabuwar jam’iyar APC ga al’ummar Nijeriya.Shi kuwa Ibrahim Yala Hayin Banki
yana cewa:
A! da
tambaya na taho mai ƙarfi,
Na
san ba zan rasa amsa ba.
Wane
ne zai taimaki ilmi ya,
Tafi
sak bai noƙe ba,
Ai
ba ka rasa amsar ba,
Ga
uba da rabin baba,
Ai ƙasar nan sai baba
Buhari.
(Ibrahim Yala
: A yi gamgami a ceci ƙasar
nan).
Ilimi abu ne mai muhimmancin gaske ga al’umma.Duk jama’ar
da ta kasa samun ilimi, to rayuwarta za ta kasance banbarkwai; domin babu
natsuwa a cikin ta.Mawaƙin ya faɗakar da mutane ta
hanyar yi masu tambaya a cikin habaici cewa, Wane ne zai taimaki ilimi? Wannan
tambaya habaici ce ga waɗancan masu mulki da suka kasa ba da
ilimi kyauta.Sun bari ilim ya taɓarɓare, ya koma
hannun ‘yan kasuwa masu makarantun kuɗi masu zaman kansu Amsar wannan tambaya
ta zo a ƙarshen ɗan waƙar, kamar yadda mawaƙin ya faɗa, ‘Ai ƙasar nan sai baba Buhari’.Amsar tambayar ba ta samuwa sai ga masu manufar
tallafawa ilimi idan sun kafa gwamnati. Jam’iyyar APC, ita kaɗai ce, wadda za ta
iya ba da ilimi kyauta muddin aka zaɓe ta, ta kafa gwamnati. Saboda haka
mutane su zaɓi Baba Buhari, shi kaɗai ne zai tallafa wa ilimi idan ya sami
nasrar zama shugaban ƙasa azaɓen 2015.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon tambaya a matsayin mafita ga matsalar da ke faru a siysance wajen fitar
da ‘yan takara da ya dace ya jagoranci jama’a. Ya yi tambaya, kuma ya ba kansa amsar cikin hikima da
zimmar tallata nasa gwani. Irin wannan salo wata dabara ce ta isar da saƙo ga mutane.Mawaƙin ya soki
shugaban jam’iyyar PDP ta hanyar zuga ɗan takarar
jam’iyyar APC, inda ya kira da uba da rabin uba.
Ibrahim Yala Hayin banki ya ƙara kawo habaici a cikin waƙarsa, inda ya yi
wa sauran ‘yan takara shaguɓe cewa, yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya. Yana cewa:
Su suka rusa ilimi yau Nijeriya,
Su suka ɓata tattalin ‘yan Nijeriya,
Lantarki
ƙasarmu yau yaz zam na jiya
Allah
ya isa macutan Nijeriya.
(Ibrahim
Yala: waƙar APC 2015)
Shugabannin jam’iyyar PDP sun taimaka wajen taɓarɓarewar ilimi a ƙasar nan a dalilin rashin kula da nauyin da Allah ya ɗora masu na samar
da ilimi ga ‘yan ƙasa kamar yadda suka ɗauki alƙawari kafin su hau mulki. Ba wai ilimi kaɗai suka rusa ba,
a,a har ma da tattalin arzikin ƙasa da wutar
lantarki da sauransu.Wannan saƙon faɗakarwa ce ga
al’ummar Nijeriya don su fahimci muhimmancin zaɓen mutum na gari a
shugabancin ƙasa.
Wannan habaici yana jawo hankalin ‘yan Nijeriya su
fahimci cewa gwamnati da ta gabata ta kasa cika alƙawarin bada ilimi kyauta ga ‘yan ƙasa. Saboda haka
yanzu su jajirce wajen zaɓen jam’iyyar APC don ta tallafa wa
ilimi ya bunƙasa a wannan ƙasa. Idan gwamnati ta kasa taimaka wa ilimi,
to ta sami naƙasu a idon duniya.
Mawaƙin ya amfani da
salon sakaya sunan waɗanda yake yi wa habaici ta hanyar
amfani da lamirin suna don ya isar da saƙonsa ga jama’a.Kalmar ‘su’ tana wakiltar suna wajen a cikin
harshe, wato a tsarin nazarin nahawun Hausa.Su tana wakiltar sunayen jam’i ne domin mai magana ko mai waƙa ya nuna ƙwarewarsa ga harshen da yake waƙa da shi.Saboda haka mawaƙa na amfani da dabarun isar da saƙo ga jama’a. Wannan mawaƙi ya yi amfani da
kalmomin lamiri wajen saka saƙonsa ya zama
habaici ne yake yi wa masu mulkin Nijeriya da suka jefa ƙasa cikin taɓarɓarewar tattalin arziki da sauran matsalolin rashin wadatar abinci da
sauransu.
Yusuf Fasaha yana ganin duk gwamnatin da ta kasa ba
dailimi ga ‘yan ƙasa, to,babu shakka ta sami naƙasu domin ko ta buƙaci ci gaba da
mulki, talakawa ba za su sake zaɓen ta ba. Saboda haka sai mawaƙin ya fito fili ya tallata wasu ‘yan takara na jam’iyyarsa. MawaƘin yana cewa:
Harkar
ilimi noma da kiwo
Da lafiyarmu dut
za ta kyautata.
(Yusuf
Fasaha: Mu bi APC al’ummar ƙasa).
Alƙawarin ba da ilimi
kyauta da samar da takin zamani ga manoma da kuma inganta kiwo abu ne da ya
zama ruwan dare a tsakanin ‘yan siyasa. Ilimi shi ne gimshiƙin kowace rayuwa
ta al’umma, sannan abinci ya biyo baya. Kiwo
kuwa yana nufin reno ko kula da dabbobi da tsuntsaye da ma yara har su girma a
ci amfaninsu. ‘Yan siyasa sukan ɗauki alƙawurra nainganta waxannan abubuwa a lokaci da suka fita
yawon neman zaɓe. Sai dai da zaran sun sami nasarar hayewa kujerar mulki sai su manta da
alƙawurran da suka yi wa mutane.
Ma\ana ta ɓoye: Mawaƙin ya dubi wannan matsala ta rashin cika alƙawari ta fuskar ilimi, sai ya yi wa jam’iyya mai mulki habaicii cewa;
jam’iyyarsu, wato APC ita za ta kyautata waɗannan abubuwa da
jam’iyya mai mulki ta kasa aiwatarwa. Don haka, a zaɓi Buhari na
jam’iyyar APC don shi kaɗai zai kyautata harkar ilimi da noma da
kiwo saboda bunƙasa tattalin arzikin ƙasa.
Wannan baiti da mawaƙin ya kawo ya yi cikakken bayani game da saƙon da yake ɗauke da shi cikin salo mai sauƙi. Wato, ya kawo
jerin sunayen abubuwan da jam’iyyarsa take da nufin aiwatarwa kai tsaye domin ya jawo hankalin masu
saurare su fahimci saƙon da jam’iyyar Muhammadu Buhari take da niyar aiwatarwa idan aka
zaɓe ta.Wannan salo na bayyana manufar jam’iyya shi ake kira lamin salo, wato
salon da bai da wata sassarƙiya. Ko wanda bai
ji hausa sosai ba zai fahimci manufar jam’iyyar APC, domin salo ne da ya isar da saƙon marubuci kai tsaye ba tare da wani lunge-lunge ba.
Shi kuwa
Ibrahim Yala habaici ya yi wa shugabannin PDP inda yake cewa:
Mun gano ku masu mulkin Nijeriya.
Kun mai she mu jahilai ba mu da
tarbiya,
Ku kun tura ‘ya’yanku Turai gaba ɗaya,
Ku kun ba mu gariyo mui muku kariya.
(Ibrahim Yala: Yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya).
Bisa ga alƙawurran da ‘yan
siyasa ke yi wa talakawa a lokacin yaƙin neman zaɓe, gwamnati ita ke da haƙƙin ta ɗauki nauyin ba da ilimi kyauta don ta
cika alƙawurran da ta ɗauka na ba da ilimi kyauta tun daga Firamare har zuwa
matakin sakandare. Amma saboda son rai da rashin adalci na shugabanni, sai suka manta da alƙawurran da suka yi na tallafawa ‘ya’yan talakawa su samu ingantaccen ilimi, sai suka tura nasu ‘ya’ya ƙasashen Turai don su yo karatu. Mawaƙin yana faɗakar da talakawa ta hanyar yin habaici ga shugabanni masu mulki. Duk da
kiran da mawaƙan siyasa suke yi da fadakarwa ga
gwamnati da talakawa; domin a sami ingantaccen ilimi a makarantun gwamnati, haka
ba zai yiwu ba, dole sai iyaye sun biya wasu harajoji ga gwamnati waɗanda za su taimaka
mata ta sami damar sayen kayan aiki da kyautata albashin malaman makaranta. Ita
kuma, ta ɗauke wa iyaye nauyin biyan kuɗin makaranta.Oshiomole [2014] ya ce,
gwamnati ta taka muhimmiyar rawa wajen samar da ilimi ga
kowa a matakin firamare da ake aiwatarwa bisa ga tsarin ba da ilimi na bai ɗaya a ƙasar nan. Sai dai yawaitar makarantu masu zaman kansu ya
kawo wa gwamnatin ƙasar nan cikas ga samun sakamakon
jarabawa mai inganci. Saboda yawan samun maguɗin jarabawa da ya
zama ruwan dare a makarantunmu ya sa ilimi sai ƙara taɓarɓarewa yake yi a Najeriya. Dalilin haka ya sa ‘yan siyasa suke amfani da wannan
dama suna ɓata tarbiyar ‘ya’yan talakawa ta hanyar basu kayan maye, da makamai domin
su yi amfani dasu wajen bangar siyasa. Amma suna tura ‘ya’yansu ƙasashen Turaiwajen neman ilimi; sai suna lalata
tarbiyar ‘ya’yan talakawa.
‘Yan siyasa ,musamman na jam’iyyar PDP, mai mulki wadda
mawaƙin yake yi wa habaici sun kasa tallafa
wa ‘ya’yan talakawa su sami nagartaccen ilimi. Rashin
ba wa talakawa wannan damayasa aka samu rangwancin ilimi da taɓarɓarewar tarbiyar ‘ya’yansu. Hakan ya sa
‘ya’yan talakawa suka shiga cikin harkokin shaye-shayen kayan maye barkatai.
Mawaƙin ya yi wa shugabanni masu mulki da ‘yan siyasa habaici
domin ya tozarta su
aidon jama’a, yakuma jawo hankalinsu su
gyara kura-kuransu.Agefe ɗaya kuwa,ya gargaɗi sauran mutane su lura da halin da waɗannan ‘yan siyasa masu tura ‘ya’yansu
karatu ƙasashen Turai,amma suna yin amfani da ‘ya’yan talakawa suna
yi masu bangar siyasa. Saboda haka talakawa su sani irin waɗannan shugabanni basu dace a sake basu
dama su ci gaba da mulki ba. Amma yanzu ga
mafita ta zo, wato jam’iyyar APC, wadda za ta ceto ‘yan Najeriya daga halin
rashin samun ingantaccen ilimi idan suka zaɓe jam’iyyar APC ta Muhammadu Buhari. Wannan habaici ya yi matuƙar tasirin gaske wajen
tallata jam’iyar APC da ɗan takararta Muhammadu Buhari a zaɓen 2015.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon sifantawa a cikin baitin da ya gabata, inda ya sifanta jahili da yasasshe
maras tarbiya.Wato, shi jahili bai san abin da zai amfane shi ba, balle ya yi
abin da zai amfani al’ummarsa.Irin wannan mutum shi ne ‘yan siyasa ke amfani da
shi wajen bangar siyasa da sauran ayyukan rashin tarbiya domin su cimma wata
biyan buƙatarsu.Mawaƙin ya yi amfani da salon sifantawa don ya jawo hankalin mutane su gane cewa,
‘yan siyasa suna amfani da ‘ya’yan talakawa da suka tauye wa hakkin ba su ilimi
wajen keta mutuncin mutane don su cimma gurinsu na siyasa.Da waɗannan bayanai ake
kyautata zaton amfani da habaici a cikin waƙoƙin siyasa wani makami ne na yaƙi da miyagun ɗabi’un wasu ‘yan siyasa na saka ‘ya’yan
talakawa cikin ɗabi’un shaye-shaye da ayyukan ta’addanci.
4.3.3. Habaici ta
Fuskar Inganta Kiwon Lafiya
“Lafiya uwar jiki babu mai fushi da ke”, wannankarin magana
haka take domin saida lafiya ake samun damar gudanar da harkokin rayuwar yau da
kullum ciki harda harkokin siyasa.A duk lokacin da aka buga gangar siyasa za ka
ga mutane suna gaggawar shiga a dama dasu domin sanin alfanun da ke tattare da
mulkin siyasa.Wannan yana ɗaya daga cikinabubuwan da ‘yan siyasa
suke alfahari dashi saboda lokaci ne da suke baje hajarsu su sayar wa duk mai
buƙata.
Kiwon lafiya yana nufin kula da lafiyar al’umma ko
dabbobi ko tsuntsaye da ke a ƙarƙashin mulkin shugaba. Wato kiwon lafiya shi ne a samar da
hanyoyin magance wata cuta ko rashin lafiya da ta addabi mutane ko sauran
halittu da muke tare dasu; kamar dabbobida tsuntsaye.Bergery [1934] ya bayyana kiwon
lafiya da cewa,’kasancewa cikin halin walwala da ƙarfin jiki da na zuciya a bayyane ko a ɓoye’.Wato, idan
mutum ko dabba suna cikin ƙoshin lafiya,za a
same shi cikin sakewa da walwala.Ya ƙara da cewa,mutum
mai cikakkiyar lafiya zai kasance yana gudanar da harkokinsa cikin sauƙi da nishaɗi.
A taƙaice zama cikin
wani yanayi na jin daɗin jiki ko zuciya; shi ne lafiya.Wadda
masu karin magana ke cewa,”lafiya jari” ko “lafiya ta amfani mai ita”.Abraham
[1962], ya bayyana ƙoshin lafiya da “Fine healthy,or good
health,well-being”.Wato ƙoshin lafiya wani
yanayi ne da mutum kan sami kansa a ciki, wanda ke bayyana wa masu kallonsa
cewa, wannan mutum yana cikin ƙoshin lafiya ta
hanyar walwalarsa dasakin fuskarsa.Hausawa na cewa “labarin zuciya a tambayi
fuska”.Wannan karin magana yana nuna wa mutane cewa,sai mutum yana da ƙoshin lafiya yake sakin fuskarsa, har ya riƙa yin murmushi.Wannan ma’ana da Abraham ya bayar ta ƙosin lafiya ta yi daidai da tunanin, Oxford Advanced
Dictionary [8th Edition] da ya fassara “Fine healthy”da ‘ƙoshin lafiya’.
Lafiya ba ta
samuwa, sai an ɗauki matakan samar da ita ta hanyar tanadar magungunan
cututuka da ke addabar mutane, da kuma wuraren karɓar waɗannan magunguna. Asibitoci
manya da ƙananan ɗakunan karɓar magani suna daga cikin wuraren da aka tanada don samar da
lafiya ga al’umma. Bayan an sami wuraren karɓar magani a matakin farko,sannan a sami
jami’ai masu kula da lafiya [Medical Personels] da magunguna [Drugs] don warkar
da marasa lafiya. Da waɗannan matakai ne al’umma ke ganin an kula da kiwon
lafiyarsu, wa la’alla ga ‘yan Adam ne ko ga dabbobi.
‘Yan siyasa suna
amfani da wannan dama su tsara manufofin jam’iyyunsu na gina ƙasa domin su jawo
ra’ayin masu jefa ƙuri’a, ko talakawa su aminta da jam’iyyunsu. Ibrahim Yala Hayin
Banki, mawaƙin siyasa ne da ‘yan siyasa suke amfani
da shi wajen tallata manufofin jam’iyyunsu ga mutane. Misali, a cikin waƙarsa ta jam’iyyar APC, malamin ya yi wa jam’iyyar PDP
habaici dangane da kasa kula da ilii da tatalin arzik da kiwon lafiyar al’umma
da ta ɗauki alƙawari a lokaci yaƙin neman zaɓe. Ya nuna cewa, duk alƙawarin da jam’iyyar ta ɗauka; ta kasa cika shi. Don haka,
mutane su zo ga jam’iyyar da za ta kula da su da iyalansu. Ya kira mutane su zaɓi jam’iyyar APC;
domin ta yi tanadin samar da ingantaccen kiwon lafiya ga al’ummar ƙasa.Ga abin da yake cewa kamar haka:
A tambaya na taho mai ƙarfi,
Na san ba zan rasa amsa ba,
Wane ne zai taimaki tattali na arziki bai rushe ba,?
Wane ne zai taimaki ilimi yatafi sak bai noƙe ba,?
Wane ne zai tallafi lafiya uwar jiki ba ta buye ba?
Ai ƙasar nan sai baba,
Janar Buhari mai dokin ƙarfe.
(Ibrahim Yala: A
yi gangami a ceci ƙasar nan).
Mawaƙin yana nufin
habaici ne yake yi wa masu mulki waɗanda ya ce basu cikaalƙawari ba na samar da ilim kyauta da bunƙasa tattalin arziki da samar da ingantaccen kiwon lafiya.
Rashin kula da waɗannan abubuwa na nufin watsi da shugabannin suka yi da alƙawurran da suka ɗauka, suka kasa cikawa. Wannan habaici
yana faɗakar da talakawa ne a kan kasawar da masu mulki suka yi na kasa aiwatar da
alƙawurran da suka yi wa jama’a a lokacin yaƙin neman zaɓe. Ya yi amfani da
Kalmar lamirin tambaya “wane ne”, wadda take nuna mana cewa habaici ce, yake yi
wa shugabanni, domin idan an zaɓi Buhari ya tabbatar ya aiwatar da
dukkan alƙawurran da ya ɗauka, musamman
kula da lafiyar al’umma.. Don haka wannan habaici yana suka ne ga shugabannin
jam’iyyar PDP mai mulki.Ya ce, ba su ƙaunarsu domin ba su
kula da inganta lafiyarsu ba. Ya yi kira ga Muhammadu Buhari cewa shi kaɗai ne mai dokin ƙarfe, wato mai gaskiya wanda zai aiwatar da ayyukan
inganta kiwon lafiya da ilimi da sauransu.
Mawaƙin ya jawo hankalin al’ummar Najeriya su zaɓi Buhari na
jam’iyyar APC; domin shi ne kaɗai wanda zai ceto Najeriya daga halin
da take ciki na matsalar tsaro da rashin wadatar abinci da fatara da cututtuka
da suka addabi al’ummar ƙasar nan. Mawaƙin ya bayyana wa Buhari cewa shi ‘yan Najeriya ke so ya jagorance
su. Mawaƙin ya yi amfani da habaici don ya jawo hankalin jama’a su
fahimci manufofin jam’iyyar APC na bunƙasa kiwon lafiya a
ƙasa. Har wa yau, ya yi amfani da wannan
dabara don ya faɗakar da Muhammadu Buhari game da irin mawuyacin halin da ‘yan Nijeriya suke
ciki na rashin ingantaccen kiwon lafiyar mutane da dabbobi.
Yusuf Fasaha ya yi makamancin irin wannan habaici ga
shugan ƙasa na jam’iyyar PDP, mai mulki. Yana cewa:
Harkar
ilimi noma da kiwo
Da lafiyarmu duk
za ta kyautata.
(Yusuf
Fasaha: Mu bi APC al’ummar ƙasa).
Rashin cika alawari,
musamman ga ‘yan siyasa wani abu ne da yake ci wa talakawa tuwo a ƙwarya. Alƙawurra irin su samar
da ilimi kyauta, da takin zamani don bunƙasa noma da kuma samar da magani ga
marasa lafiya kyauta abu ne da ya kamata ‘yan siyasa su kula da shi idan sun hau kujerar mulki.Waɗannan
abubuwa su ne manufofin kowace jam’iyya, saboda haka duk
jam’iyyar da ta kasa aiwatar da ɗayan waɗannan alƙawurra; to sai a zarge tada cewa, ta saɓa alƙawarin da taɗauka. Wnnan shi ke bai wa mawaƙa na jam’iyyun adawa
su riƙa jefa habaici ga jam’iyya mai muki don su faɗakar da su irin
halin da talakawa suke ciki.Wannan baiti da
ke sama ya bayyana kasawar jam’iyyar PDP ne ga samar da ingantacciyar lafiya ga
al’umma ta hanyar rashin samar masu da ɗakunan magani da kuma shi kan shi isasshen magani a
asibitocinmu ko da akwai
magani, to talaka ba zai iya samun sa ba saboda tsadar da gwamnati ta sa wa
maganin. Saboda haka yanzu ga jam’iyya ta zo, wadda
a cewar mawaƙin za ta samar da ingantaccen kiwonlafiya
wa al’umma. Don haka jama’a su zo su zaɓi jam’iyyar APC; domin ta bunasa kiwon
lafiya da samar da magani kyauta ga kowa da kowa a Nijeriya.
Mawakin ya yi amfani da dabarun jawo hankalin talakwa ta
hanyar lissafa abubuwa masu muhimmanci da talakawan ƙasar nan ke buƙata domin kyautata rayuwarsu. Wannan
dabara da mawaƙin ya yi amfani da ita don ya jawo
hankalin al’umma su zaɓi shugaba
Muhammadu Buhari ta yi matuƙar tasiri ga zaɓen 2015,inda
jama’a suka fito ƙwansu- da kwarkwatarsu suka jefa wa
Muhammadu Buhari ƙuri’unsu har ya kai ga nasara.
4.3.4. Habaici ta Fuskar Bunƙasa Hanyoyin Sufuri
Bargery, [1934, Pp. 954], ya
fassara sufuri da cewa, wata zirga-zirga ce da ke gudana ta kai komo da
kayan da ake sarrafawa a kamfunna ko masana’antu ko dakon amfanin
gona da manoma ke nomawa daga wannan gari zuwa wani gari. Ana amfani da
abubuwan hawa na gargajiya da na zamani domin gudanar da wannan sufari. Wato, Sufuri wata hanya ce ta hulɗa ko sadarwa ta
dakon kaya ko mutane daga wani gari zuwa wani gari, ko daga wannan ƙasa zuwa waccan ƙasa. Wato, wata zirga-zirga ce da mutane ke yi a
tsakanin wannan al’umma zuwa waccan al’umma. Abubuwan sufuri na
gargajiya sun haɗa da; jakai
da raƙuma da shanu da dawakai da alfadarai
da sauransu. Waɗannan nau’in
dabbobi, su ne suka shahara a fagen sufuri tun lokaci mai tsawo da ya gabata a ƙasashen duniya, cikinsu har da Afirika ta yamma da
Nijeriya baki ɗaya
Zuwan Turawa ‘yan mulkin mallaka su suka zo da abubuwan
sufuri na zamani da suka haɗa da kekuna da Babura da motoci da
jirage na ƙasa da na sama waɗanda ake dakon
kaya da mutanedaga wannan gari zuwa wancan, ko daga wannan nahiya zuwa waccan
don sauƙaƙawa ga al’ummar duniya.
Jam’iyyun siyasa sukan yi amfani da abin da mutane ke buƙata wajen tsara manufofinsu domin su jawo hankalin masu talakawa
su zaɓe su. Samar da kyawawan hanyoyin sufuri suna ƙara taimaka wa talakawa; su sami sauƙin sufuri daga
wannan wuri zuwa wancan, musamman wajen dakon kayayyin da suke sarrafawa a
cikin gida, ko waɗanda ake shigowa da su daga ƙasashen waje.’Yan
siyasa sukan yi amfani da mawaƙan siyasa su
rubuta ko su rera waƙoƙi don su faɗakar da mutane
game da kyawawan manufofin jam’iyyunsu. Bisa ga wannan ƙuduri ne ya sa makaɗa da marubuta waƙoƙin siyasa ke jajircewa su tsara waƙoƙi wa jam’iyyu domin faɗakarwa da gargaɗi, dakuma tallata
jam’yyinsu, har su sami karɓuwa ga al’umma. Kyakkyawan yanayi na
hanyoyin sufuri yana haifar da samun nasara ga bunƙasa tattalin arzikin ƙasa da kuma
yankunan da aka gyara masu hanyoyin sufari.Misali, Yusuf Fasaha Kano ya yi wa
jam’iyyar PDP habaici inda yake cewa:
Babu
lafiya babu tituna,
Sai
mulki kuke ta yi,
Babu
walwala kuma ga yunwa
‘Yan ƙasarmu wai yaya za
a yi
(Yusuf Fasaha: Mu
bi APC al’ummar ƙasa).
Rashin kula da
lafiyar al’umma da titunan sufuri matsala ce babba ga masu mulki. Duk
jam’iyyar da ta kafa gwamnati, sannan ta kasa aiwatar da
abubuwan da mawaƙin ya lissaftoa sama,to, ta sami naƙasu gun al’ummar ƙasa. Domin
idan babu tituna masu kyau ta yaya za a iya ɗaukar marasa lafiya a kaisu asibiti don
nemar masu lafiya. Haka kuma, ya za a iya ɗaukar amfanin gona a kai kasuwanni don sayarwa da samar da yalwataccen abinci ga mutane? Yunwa za ta sami
gindin zama a jikin al’umma. Hakan kuwa babbar illa ce ga shirin
samar da ingantaccen kiwon lafiya ga mutane.Mawaƙin ya yi wa jam’iyyar PDP habaici ne,
domin ya soki shugabannin jam’iyyar da kuma faɗakar da su game da irin halin- ko
in-kula da suka nuna ga gyaran titunan ƙasar nan..
Rashin tituna na ƙwarai yakan yi sanadiyar rasa
rayukan mutane da dama a lokacin da suke zirga-zirgar kasuwanci da sauransu.
Wannan baiti yana
nuna wa mutane cewa Gwamnatin PDP ta kasa ta fannin kula da gyara hanyoyin sufuri da
za ta inganta zirga-zirgarmutane daga nan zuwa can a kowane lungu da saƙo na Nijeriya.
Saboda haka yana gargaɗin talakawa tare da
faɗakar da su muhimmancin zaɓen shugaba Muhammadu Buhari, a matsayin
shugaban ƙasa a inuwar jam’iyyar APC, don a kawo cigaba ta fannin bunƙasa hanyoyin sufuri da mawaƙin ya ce, PDP ta kasa gyarawa.Wannan
habaici ya yi matuƙar tasiri domin kuwa mutane sun jajirce wajen ganin sun zaɓi Buhari a shekarar 2015 ya hau kujerar
shugabancin ƙasa.
A wannan baiti, mawaƙin ya yi amfani da salon isar da saƙo ta hanyar neman
shawara ga ‘yan ƙasa, su da abun ya shafa.Wannan dabara ta yin tambaya ga masu sauraro ko
‘yan ƙasa wani salo ne na gayyatar mutane su
taru su nema wa kansu mafita ga matsalolin da suke ciki.Wato, mawaƙin ya yi amfani da salon tambaya wadda ba ta buƙatar amsa nan take, sai dai mutane su ba da amsa ta
hanyar jefa ƙuri’unsu su zaɓi shugaba da ya cancanta. Amsar
tambayar ita ce, su zaɓi jam’iyyar APC ta Muhammadu
Buhari.Wanan wata dabara ce ta isar da saƙo ga talakawa cikin
hikima ba tare da kacce-nacce ba.
Wato hanya tana da
muhimmanci a tsarin gwamnatin siyasa; domin ta hanyar gina hanyoyin sufuri ne
talaakawa ke samun damar gudanar da zirga-zirgar kasuwancinsu cikin sauƙi. Haka kuma ta
hanyar gina hanyoyin sufuri akan sadar da zumunci da ƙara danƙon zamantakewa a
tsakanin al’umma. Mawaƙin ya yi amfani da kalmomi na habaici ta
hanyar kawo abubuwa da talakawa suka fi so don ya jawo hankalin mutane su zabi
jam’iyyar APC ta kafa gwamnati.Wannan ya taimaka wa mutane suka amfana da
mulkin dimokuraxiyya ta hanyar samun abubuwan more rayuwa, musamman hanyoyin
sufuri da gwamnatin Buhari ta ɗauki nauyin gyarawa a kowane lungu da saƙo na Nijeriya.. Bugu
da ƙari, ya bai wa kiwon lafiya da bunƙasa noma muhimmanci domin samar da wadataccen abinci ga talakawa. Babu
shakka gyara hanyoyin sufuri ya taimaka wajen sauƙaƙa
zirga-zirga a titunanmu don neman arziki. Don haka, mawaƙin ya fito da
ma’anar saƙonsa a sarari inda ya yi amfani da dabarar jawo
hankalin talakawa suka yarda da zaɓen jam’iyyar APC ta kafa gwamnati a 2015 a Nijeriya.
Har wa yau, Aminu Alan waƙa ya yi ƙoƙarin isar da saƙo na faɗakar ga al’umma game da muhimman ayyuka da gwamnatin Buhari ta yi, musamman wajen samar da abubuwan more rayuwa da kula da
hanyoyin sufuri domin sauƙaƙawagazirga-zirgar kasuwanciatsakanin Nijeriya
da maƙwabtanta na kusa da
na nesa. Aminu Alan Waƙa, ya bayyana wa jama’a irin shirin da jam’iyyarsa
ta APC ta yi na samar da ingantattun hanyoyin sufuri na ƙasa da na sama da
na ruwa a duk faɗin tarayyar Nijeriya.
Malamin ya jaddada aniyar jam’iyyarsa ga gina hanyoyin sufari da kyautata
rayuwar matanen birni da na karkara, ba kamar yadda jam’iyya mai mulki ta yi alƙawari ta kasa
cikawa ba.Yana cewa:
Buhari
za ni zaɓa ba zai yarda da ƙetata ba,
Dalilina,
Reliwai tana zaga ƙasa,
Dalilina, nesa
yanzu ta zamo kusa,
Dalilina, za a
samu Sauƙi a ƙasa,
Dalilina sufuri da
sauƙi a ƙasa.
(Alan waƙa:
In ba ka san gari ba, saurari daka).
Samar da hanyoyin sufuri a ƙasa, wani nauyi ne daya rataya a wuyan shugabanni.Hanyar jirgin ƙasa da jirgin sama da ta motoci suna taimaka wa al’umma
wajen sauƙaƙa zirga-zirgar yau
da kullum.Gwamnatin jam’iyyar PDP ta yi alƙawarin kyautata hanyoyin sufuri a duk faɗin Nijeriya, amma
ta kasa saboda zaluncin shugabanninta. Sai suka fi
mai da hankali wajen satar dukiyar al’umma suna kai wa ƙasashen waje suna ɓoyewa. Dalilin haka, ya sa Alan waƙa ya yi wa
jam’iyya mai mulki habaici. Ya faɗakar da ‘yan
Nijeriya manufar jam’iyyar APC; na samar da hanyoyin sufuri
don tausaya wa talakawa da kuma sauƙaƙa masu wajen zirga-zirga a ciki da
wajen Nijeriya.
Mawaƙin ya yi wa
shugabannin jam’iyyar PDP habaici ne don ya jawo hankalin ‘yan Nijeriya
su yarda da sabuwar jam’iyyar APC. Domin a sami cigaba ta hanyar samar da
hanyoyin sufuri a ƙasa, idan aka zaɓi Muhammadu Buhari; zai kawo wa ‘yan ƙasa nesa ta dawo
kusa. Wato zirga-zirga ta jiragen sama da ta jirgin ƙasa za ta inganta. Tafiyar kwana uku, a
yi ta cikin awa huɗu.
Ko ta awa goma a yi ta cikin awa ɗaya da minti arba’in. Wannan ba ƙaramar nasara ba ce mawaƙin ya samu wajen isar da saƙonsa ga mutane. Idan
har aka zaɓi Buhari mai gaskiya ya yi mulkin Nijeriya, to harkar sufuri za ta inganta.Saboda
haka jam’iyyar APC, itace wadda ɗan Nijeriya ya kamata ya zaɓa, domin itace
jam’iyyar talakawa.
Alan waƙa ya yi amfani da
salo mai sauƙi domin ya isar da saƙonsa ga jama’a.Wato, ya yi amfani da kalmomi masu sauƙin fahimta cikin waƙarsa. Ya tsaro sunayen muhimman ayyukan
da Buhari ya yi da suka haɗa da Reliwai da sauran hanyoyin sufari
da suke kawo nesa kusa. Har yau ya yi amfani da salon aron kalmomi, inda ya
kawo kalmar ‘Railway’ daga harshen Turanci.Wannan dabara ce ta isar da saƙo ga mutanen da ba su jin harshen Hausa su fahimci abin
da waƙarsa take ɗauke da shi.
Shi kuma Mudassiru Ƙasimu kano, ya yi
wa wasu shugabanni na jam’iyya mai mulkihabaici dangane dabai wa talakawa cin
hanci don su sake zaɓen su, su maimaita mulki. Ya kalli
illar karɓar kuɗi kafin a yi zaɓe. Mwaƙin bai hana talakawa su karɓi kuɗi ba, idan an ba
su, sai dai in sun karɓa to su jefa wa wanda suke ra’ayi ƙuri’arsu . Don haka idan sun karɓi kuɗi to su ci domin
dukiyarsu da aka sata,amma su jefa wa Buhari ƙuri’unsu ya ceto Nijeriya daga ƙangin tattalin
arziki da rashin tsaro da talauci da ta faɗa. Malamin yana
cewa:
Wanda yaɗ ɗauko manyan ayukka,
Za ya zage ƙasarmu baba Buhari.
Mu amshi kuɗi, mu zaɓi Buhari
Titin Kano zuwa Abuja,
Ana yi ana aiki ko da ƙwari.
Titin Maiduguri zuwa Kano,
Ana aiki, aikin mai ƙwari.
Katsina da Kano
ana yi shi ma,
Zamfara kwara ana
yi shi ma.
Kwantagora kebbi
ana yi shi ma,
Legas Ibadan ana
yi shi ma.
Wari Bayelsa ana
yi shi ma,
Mambila ka zo ana
yi shi ma.
A’a Zungeru ana yi
shi ma,
Ilori Kabba ana yi
shi ma.
Nasarawa Keffi ana
yi shi ma.
(Mudassiru Ƙasimu: Mu amshi kuɗi mu zaɓi Buhari).
Gyaran titunan ƙasar nan,
aiki ne da gwamnatin PDP ta kasa aiwatarwa. Amma da Buhari ya hau mulki sai ya
maida hankalinsa ga gyaran titunan Nijeriya. Haka kuma, da ya sake hawan
mulkin karo na biyu, sai ayukan gyara tituna ya kankama a manyan titunanmu na Nijeriya. Mawaƙin yana faɗakar da mutane su sa ido su ga irin ƙoƙarin da Buhari ya yi na gyara da gina sabbin titunan ƙasar nan ya isa jama’a su hankalta su sake zaɓen Buhari karo na
biyu. Misali,titunanKatsina zuwa Kano da Maiduguri zuwa Kano da Kwantagora zuwa
Kebbi da Abuja zuwa Kano da sauransu. Waɗannan manyan ayyukka da Gwamnatin
Buhari ta ɗauko sun taimaka wa talakawa samun sauƙi wajen zirga-zirgarsu ta yau da kullum. Sauran
jihohin kudancin ƙasar nan, su ma ba a bar su a
baya ba, wajen amfana da wannan shirin na gyara hanyoyin sufari don
inganta rayuwar ‘yan
Mawaƙin ya yi wa
Jam’iyyar PDP, da shugabanninta habaici saboda sun kasa aiwatar da ayyukan
gyaran tituna don sauƙaƙa wa talakawa
zirga- zirga a Nijeriya. Ya yi habaicin ne, domin ya jawo hankalin ‘yan Nijeriya
su ƙara jajircewa wajen sake zaɓen Buhari ya
maimaita karo na biyu a 2019. Saboda haka, jam’iyyar APC ta Buhari ta taka
rawar gani wajen kyautata harkokin sufuri a kowane lungu da saƙo na manya da ƙananan titunan ƙasar nan baki ɗaya.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon isar da saƙo ta hanyar jero sunayen jihohin da
Muhammadu Buhari yake gyarawa da kuma gina wasu sabbi don ya jawo hankalin
mutane su sake zaɓen Buhari a karo na biyu don ya ci gaba da gyara titunan Nijeriya.Wannan
dabarar isar da saƙo da mawaƙin ya yi amfani da ita ta nyi tasiri ga sake zaɓen Buhari a 2019
karo na biyu.
Mudassiru Ƙasimu a cikin waƙarsa ta jam’iyyar APC, ya ƙara jaddada wuraren da gwamnatin PDP, ta kasa gyarawa, Gwamnatin Buhari za
ta gyara wasu, kuma ta ƙirƙiri wasu hanyoyi don sauƙaƙa wa talakawan Nijeriya gudanar da zirga-zirgarsu ta yau
da kullum, idan aka sake zaɓen ta. Misali
yana cewa:
Duk mai ƙaunar a gyara ƙasa,
Wannan ne za ya zaɓi Buhari.
Layin dogo an yi
watsi da shi,
Ya dunfafe su baba
Buhari.
An kamala Kaduna
tu Abuja,
Har mu ji guiwanmu
da ƙwari.
Abuja tu Kano hanyarjirgi
hanyar mota,
A nai mai ƙwari
Kullum ƙaddamar da tituna
ake yiAiki ne ba zancen kuri.
(Mudassir Ƙasimu : Mu amshi Ruwa mu zaɓi Buhari).
Koyaushe mawaƙan siyasa sukan yi
ƙoƙarin sanya habaici
cikin waƙoƙinsu domin su nuna
ƙwarewarsu ga harshen Hausa. Haka kuma,su faɗakar da al’umma ga aikata abin da zai amfane su a siyasance.
Mudassiru Ƙasimu Kano yana ɗaya daga
cikin mawaƙan da suka shahara wajen tallata Buhari a idon talakawan Nijeriya
a cikin waƙarsa. Ya yi amfani da habaici domin ya jawo ra’ayin masu
sauraren waƙarsa, su fahimci saƙon da yake son isarwa gare su cikin sauƙi. Da wannan
dabara ce mawaƙin ya zaɓi kalmar,”tituna” a maimakon “hanyoyi” don
ta dace da saƙon da yake son isarwa ga mutane. Mawaƙin yana sane da al’adar Hausawa da
yadda suke da yawan sunaye a harshensu. Domin haka sai ya ɗauki kalmar
“titi”a maimakon hanya. Idan Bahaushe ya ce, titi yana nufin hanyar mota ko,
inda abubuwan hawa na zamani ke bi don zirga-zirgar yau da kullum.
A can da ana
amfani da raƙuma da jakai da alfadarai da dawaki wajen sufurin kaya daga
wannan gari zuwa wancan, tun kafin Turawa su zo da abubuwan
hawa na zamani a ƙasar Hausa. Da Turawa suka zo, sai suka kawo keke da Babura
da motoci da kuma jiragen sama da na ƙasa da na ruwa, don sauƙaƙawa wajen sufurin
kaya da tafiye-tafiye a ciki da wajen Nijeriya.. A da, waɗannan hanyoyin sufuri; duka da ƙafa ake yin su.
Wasu kuma da jakai, da raƙuma da sauransu. Amma da motoci da
jirage suka samu sai aka inganta waɗannan hanyoyi na sufari ta
hanyar faɗaɗa su; ta yadda abubuwan hawan za su sami damar kai kaya da
mutane cikin sauƙi. Sannu a hankali abubuwa suka ci gaba da bunƙasa, har ta kai aka fara share titi ana sa ɓurji don sauƙaƙa wa abubuwan hawa. Daga bisani aka shimfiɗa kwalta a manyan hanyoyinmu na
Nijeriya. Saboda haka, duk
wanda zai yi shugabanci a Nijeriya, ana sa ran ya kula da gyara da faɗaɗa waɗannan hanyoyi na
sufari. Mawaƙin ya nuna cewa Muhammadu Buhari ya
taka rawar gani wajen aiwatar da ayyukan gyara manya da ƙananan titunan ƙasar nan.
Mawakin ya yi amfani da dabarar isar da saƙo ga jama’a ta hanyar amfani da kalmomi masu sauƙin fahimta Wannan wani salo ne da mawaƙin ya yi amfani da shi domin rage wa masu saurare aikin dogon binciken ma’anar kalmomin da ya yi amfani da su.Misali, da zaran an
faɗi kalmar titi,mafi yawan mutane a ƙasar Hausa sun san
abin da ake nufi da wannan kalma. Sai dai, a wasu wurare kamar Sokoto suna
kiran sa ‘diga’ ko ‘gwadabe’.Amma mafi yawan mutane sun fi sanin sa
da titi, kamar yadda mawaƙin ya kawo ta
cikin waƙarsa. Wannan dabara ta jawo ra’ayin masu saurare suka fahimci saƙon da yake son isarwa ga mutane.
4.3.5. Habaici ta
Fuskar Bunƙasa Tattalin
Arzikin ƙasa
Masana’antu wasu keɓaɓɓun warere ne da ake gudanar da hada-hadar
kasuwanci ko sarrafa kayayyakin masarufi.Ana kafa masana’antu domin bunƙasa kasuwanci da samar ma mutane ayyukan yi don a rage zaman
banza da bunƙasa tattalin arzikin ƙasa. Saboda haka masana’antu suna nufin cibiyoyi da ake
samar da sababbin kayayyaki don amfanin jama’a na yau da kullum.Ana sarrafa
masana’antu ta hanyar amfani da manyan injina masu amfani da hasken wutar
lantarki ko injuna masu amfani da man gas. [Wiki
pedia:Text of Creative Attribution]. Nijeriya ta kasance ƙasa ta 44 mai yawan masana’antu a
duniya, kuma ƙasa ta uku a Nahiyar Afirika. Bisa ƙididdigar da aka
yi na kafuwar masana’antu a Nijeriya.
Nijeriya tana da ɗimbin arzikin ƙasa da ake alfahari da shi. Sai dai
rashin adalcin shugabanni ya haifar da hasara mai yawa.Saboda shugabannin sun
kasa bunƙasa masana’antun da muke da su da kuma sayar dasu ga ‘yan
kasuwa masu zaman kansu. Sun wasashe dukiyar al’umma; sun kai wasu ƙasashe sun ɓoye. Daga su sai ‘ya’yansu da matansu
ke amfani da ita.Wannan rashin adalci da rashin riƙon amana na shugabanni ya jefa ƙasar nan cikin taɓarɓarewar tattalin arzikin ƙasa.An daɗe ana ƙorafi a kan rugujewar masana’antun ƙasan nan saboda
rashin kishi da rashin adalcin shugabannin ƙasar nan. Dalilin haka kuwa, shi ne
saboda rashin cika alƙawarin da ‘yan siyasa suka ɗauka a lokacin da suke yaƙin neman zaɓe. Kamar yadda aka sani cewa, kyawawan
manufofin jam’iyya ke sanya a zaɓe ta, ta kafa gwamnat.Saboda ganin mutanen cikinta masu
gaskiya da riƙon amana ne.To, amma sai an zaɓe su,daga bayasu watsa wa mutane ƙasa a fuska. Daga
cikin manufofin kowace jam’iyya akwai bunƙasa tattalin arzikin ƙasa ta hanyar bunƙasa
masana’antu.Gwamnati ta ba manya da ƙananan masana’antu jari ko rance don su
haɓɓaka kasuwancinsu.
Mawaƙan zamani suna tsara waƙoƙin siyasa
domin su tallata manufofinjam’iyyunsu da ‘yan takararsu ga mutane har su
sami karvuwa. Haka kuma a lokaci ɗaya za su yi wa jam’iyyun adawa habaici domin su naƙasa manufofinsu da
kwarjinsu a idon jama’a musamman waɗanda suka kafa gwamnati, amma basu yi wa talakawa
abubuwan da suka dace ba. Misali, Aminu Alan waƙa yana cewa:
An ƙone kasuwancinmu
A yau baƙi suna shakka.
Ba mai
sha’awar ya zo gunmu
Da hulɗa kasuwa barka.
(Alan waƙa: Baƙar malfa Baƙar Jarfa).
Ƙone-ƙonen wuraren kasuwanci da masana’antu yana haifar da
rushewa da kariyar tattalin arzikin kowace ƙasa.Yin haka yana hana baƙi masu sha’awar
kasuwanci da zuba hannun jari su shigo ƙasa, gudun kar su
tabka hasarar dukiyoyinsu. Mawaƙin yana gargaɗin ‘yan siyasa da
su guji yin ƙone-ƙonen masana’antu da kasuwanni da mutane ke yi da
nufin kwasar ganima ko satar dukiyar da ba tasu ba.Gwamnatin da ta gabata ta
taka rawa wajen taɓarɓarewar masana’antu
na gwamnati da ‘yan kasuwa masu zaman kansu.Wannan ya faru a dalilin rashin
samar da isasshen hasken wutar Lantarki da masana’antu ke amfani da ita.An ƙone wasu masana’antu a sanadiyar tashe-tashen hankulla na
ƙabilanci da addini da siyasa da suke
faruwa a cikin ƙasa. Wannan wani sakaci ne da gwamnatin
PDP ta yi,wanda ya ci karo da manufofinta na bunƙasa tattalin arzikin ƙasa.Sanadiyar haka
ya sa baƙi suke shakkun shigowa Nijeriya da hulɗar kasuwanci. Yin
haka ya jawo wa Nijeriya
taɓarɓarewar tattalin arziknta saboda rashin shigowar masu zuba
hannun jari daga ƙasashen ƙetare..
Mawaƙin ya yi wannan
habaici ga shugabannin PDP masu mulki domin ya nuna wa shugabannin kuskurensu.
Haka kuma ya jawo hankalin ‘yan Nijeriya su aminta da manufar jam’iyyar
APC na taimaka wa arzikin ƙasa ya bunƙasa.Saboda haka idan aka zaɓi jam’iyyar APC ta kafa Gwamnati, za ta
dawo da martabar kasuwanci ta hanyar jawo ra’ayin ‘yan ƙasashen waje su zuba jari a Nijeriya.Yin
haka zai dawo da martabar Nijeriya a idon duniya ta fuskar kasuwanci da haɓɓaka masana’antu da
za su taimaka wa bunƙasa tatalin
arziki. Amma ba za a sami haka ba, sai an zaɓi Buhari don ya dawo da wannan martaba
da Nijeriya take da ita kafin mulkin Jam’iyyar PDP a wannan ƙasa.
A wannan baiti da ya gabata, mawaƙin ya yi amfani da lamin salo inda ya tafi kai tsaye ga saƙon da yake son isarwa ga mutane ba tare da wani sanabe
ba.Ma’an, mawaƙin ya yi amfani da sassauƙar Hausa wadda
kowa na iya fahimtar abin da yake son su sani. Wannan dabara ta isar da saƙo ba tare da kwane-kwane ba wani salo ne da mawakan
zamani ke amfani da shi don su faɗakar da masu sauraro game da
muhimmancin saƙon da waƙarsu take ɗauke da shi.
Shi kuwa Mudassiru Ƙasimu, ya yaba wa
shugabancin Muhamadu Buhari a karo na farko da ya rika Nigeriya a ƙarƙashin mulkin
dimokuraɗiyya da ake ciki a wannan jumhuriya ta huɗu.yana cewa:
Noma a ƙasa ya bunƙasa,
Zamanin Buhari
Osinbanjo.
Yau a duniya mu ne
na biyu,
Ba ma cin shinkafa
gwanjo.
Da ko mu ne
bolar shinkafa
Ko ta ina za a
tuttusho
(Mudassiri:
Da Buhari da Osinbanjo).
Noma yana ɗaya daga cikin manyan sana’o’in
al’ummar Nijeriya, wanda gwamnati take alfahari dashi. Kafin a sami man fetur a ƙasar nan; ita kanta gwamnatin wancan lokaci ta dogara da abin da manoma suke nomawawajen haɓɓaha da bunƙasa tattalin arzikinta. A can farko ana noma kayan gona na ci da na sayarwa, kamar gyaɗa da auduga da
koko sauransu, musamman a arewaci da kudancin Nijeriya. A sanadiyar noman kayan abinci da na sayarwa ‘yan
Nijeriya sun sami wadatar abinci; wanda a wancan lokaci babu yunwa balle
fatara. Ta wannan hanya ce Nijeriya ta bunƙasa tattalin arzikinta. Da aka sami man
fetur, sai Nijeriya ta fi maida hankalinta a ɓangaren mai,ta yi facali da noman
Auduga da Gyaɗa. A wancan lokaci da ake safarar
Auduga da Gyaɗa da Koko,gwamnatin Nijeriya da al’ummar ƙasa sun sami wadataccen
abinci da kuɗaɗe gudanar da ayyukan raya ƙasa bunƙasa kasuwanci. Jam’iyyar PDP a wannan jumhuriya ta huɗu itace ta kafa
Gwamnati.Shugabanninta sun taimaka wajen rusa tattalin arziki, musamman rashin
wadata manoma da takin zamani da taɓarɓarewar wutar
lantarki. Mudassiru ya kalli wannan matsala ta shugabannin jam’iyyar PDP, sai
ya soke su da cewa a lokacin mulkinsu komai ya lalace ba kamar shekarun baya
ba. Saboda haka sai ya gargaɗi ‘yan Nijeriya su rungumi jam’iyyar
APC don martabar tattalin arzikin ƙasa ya dawo kamar
yadda yake a can baya. Amma hakan ba zai samu ba, sai idan sun zaɓi Muhammadu Buhari
ya yi shugabancin ƙasa. Wato
su sauya masu mulki ko da za a sami nasara tattalin arzikinmu
ya farfaɗo.
Mawaƙin ya yi wannan
habaici ne kawai domin ya faɗakar da ‘yan Nijeriya muhimmancin noma ga al’umma
domin shi ne tushen arzik. Sannan kuma ta hanyar noma ne ake wadata ƙasa da abinci da
kuɗaɗen kasuwanci. Saboda haka ‘yan Nijeriya su zo su zaɓi Muhammadu Buhari na jam’iyyar APC don a sami tattalin arzikinmu ya
dawo daidai, mu fita ƙangin fatara da yunwa da kuma rashin
aikin yi ga matasa.
Mawaƙin ya yi amfani da
dabarar jawo hankalin mutane ta hanyar nuna masu muhimmancin noma wanda shi ne
tushen arziki. Duk ƙasar da ta dogara da noma,to ba za ta
taɓa shiga yanayin yunwa da talauci ba. Saboda haka wanna dabara da ya yi
amfani da ita wajen isar da saƙonsa ta yi tasirin
gaske a zukatan ‘yan Nijeriya tun ba a zaɓen shugaba
Muhammadu Buhari ba.Wannan dabarar isar da saƙo da mawaƙin ya yi amfani da ita ta taimaka wajen
ƙara sake zaɓen Muhammadu
Buhari a karo na biyu a 2019.
Shi ma da yake tofa albarkacin bakinsa dangane da halin
da ƙasar nan ta shiga na karewar tattalin
arziki a dalilin zaluncin shugabannin jam’iyya mai mulki, Ibrahim Yala Hayin
banki yana cewa:
Da
a ƙasarmu babu yunwa in kun tuna,
Sai
ku tuna abinci da ga shi a ko’ina,
Ba
mu faɗa a lokacin kowace fitina,
Yanzu
idan ka gam mu kau duk mun sha wuya.
(Ibrahim Yala: Yau Nijeriya riƙo sai mai
gaskiya).
A wannan baiti, mawaƙin yana faɗakar da ‘yan Nijeriya cewa a lokacin
da tattalin arzikin ƙasa yake tafiya daidai, abinci ya wadata.Haka kuma akwai
zaman lafiya da tsaro duk sun kyautatu a tsakanin al’umma, babu
faɗa da tashin hankali
da juna.Da gwamnatin PDPtariƙa mulki, sai dukwaɗancan abubuwa da mawaƙin ya faɗa suka fara lalacewa.Sanadiyar haka ya
saka ‘yan Nijeriya cikin wani hali na talauci da yunwa da faɗace-faɗacen ƙabilanci da na addini.Mutane sun
fitahayyacinsu,ba maikirkizakowa ya sha wuya.Wannan hali da mutane suka shiga
ya sa mawaƙin ya yi wa masu mulki na jam’iyyar PDP,habaici game da
tafiyar mulkinsu.Sannan ya gargaɗi ‘yan Nijeriya da
su koma ga sana’ar noma don su sami wadatar abinci da kuɗin shiga saboda
lalurorin rayuwar yau da kullum. Amma haka ba zai samu ba, sai sun zaɓi jam’iyyar APC ta
Muhammadu Buhari domin shi ne kaɗai zai ceto Nijeriya daga mawuyacin
halin da take ciki.
Mawaƙin yana faɗakar da al’ummar
Nijeriya game da alfanun zaɓen shugabanni ko mutane na gari a
lokacin da suka zo zaɓe. Saboda
haka, samun nasarar zaɓen
shugaba na gari yana taimaka wa mutane su sami natsuwa da kwanciyar hankali.
Wannan kuma zai sa masu mulki su maida hankalinsu wajen
aiwatar da abin da ya rataya a kansu na kyautata wa al’ummar da suka zaɓe su.A dalilin haka wannan mawaƙi ya yi wa jam’iyya mai mulki habaici
don ya jawo hankalin masu mulki da sauran mutane, ko ‘yan siyasa su gyara ɗabi’unsu kafin su
ce za su tsaya takarar kowane irin matsayi na siyasa.Sannan ya kira al’ummar
Nijeriya su zo ga sabuwar jam’iyya ta APC wadda ta
tsayar da
Muhammadu Buhari. Idan aka zaɓi Buhari
a matsayin shugaban ƙasa, to, zai kawo wa mutane sauyin
rayuwa, musamman ta fuskar wadatar abinci da zaman lafiya a duk faɗin Nijeriya.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon katance inda ya kwatanta salon mulkin da da na yanzu da cewa mulkin da
shi ne ya fi na yanzu. A da akwai gaskiya da adalci da riƙon amana, shugabanni ba tara dukiya ke gabansu ba. Amma a wannan zamani
mutane sun sa wa ransu sai sun zama masu kuɗi, saboda haka
suke fafatakar neman mulki ko ta halin ƙaƙa.Irin wannan tunani na mutane a yau, na su yi mulki don
su tara dukiya shi ya jawo hankalin mawaƙa da sauran jama’a su sa ido ga duk wanda ke neman a zaɓe shi. A dalilin
haka ya sa mannan mawaƙi ya yi amfani da salon katance don ya
faɗakar da mutane game da bambancin mulkin da da kuma na wannan zamani da
shugabanni suka sa rai ga tara abin duniya idan aka zaɓe su, suka riƙa mulki.Mawƙin ya yi amfani da
wannan dabara ta kwatanta mulkin da da na yanzu domin ya jawo hankalin mutane
su iya bambancewa tsakanin masu mulkin da da na yanzu ta fuskar adalci da riƙon amana. Wannan dabara ta mawaƙin ta taimaka wajen isar da saƙonsa ga jama’a cikin gaggawa, wanda ya sa jama’a su aminta suka zaɓi Muhammadu Buhari a zaɓen 2015 da kuma
2019, ya ci gaba da mulki.
4. 3.6. Habaici ta Fuskar Rashin Tsaro
Tsaro yana nufin kulawako kiyaye dukiya da rayukan
al’umma domin samar da zama lafiya da kwanciyar hankali a kowane lungu da saƙo na ƙasa baki ɗaya. Bunza[2016],
ya bayyana tsaro da cewa, ‘kare kai daga barazanar ‘yan ta’adda da masu son
tada hankalin al’ummar ƙasa domin wata buƙata ta ƙashin kansu ta biya’.Wato yace, idan
babu tsaro,ko kariyar rayuka da dukiyoyin al’umma,to zancen zama lafiya da
kwanciyar hankali bai taso ba.Sai ana zama lafiya jama’a ke samun walwala su
fita neman abinci da arziki; wanda zai kawo wa ƙasa bunƙasar tattalin arzikinta.Tsaro wani
mataki ne na samar da zama lafiya ta hanyar sa ido,ko kulawa da wani abu don
kare shi daga faɗawa cikin haɗari a al’amurran mutane, da haƙƙin kula da kare su
ya rataya a wuyan shugabanni [Bergery:1934]. Bunza [2016], ya ce, ‘abubuwan da
ke haifar da ayyukan ta’addanci da yaƙe-yaƙe da bangar siyasa da faɗace-faɗacen ƙabilanci da na ɓangaranci da na addini sun haɗa da rashin
adalcin shugabanni ga bai nwa talakawa haƙƙinsu da kuma sama –da- faɗi da dukiyar kasa da aka ba su amana..
Idan shugabanni suka yi adalci, suka bai wa kowane ɗan ƙasa haƙƙinsa da samar masa
wadatar abinci da aikin yi; to, za a sami zaman lafiya da cikakken tsaro a ƙasa. Ya ƙara da cewa,
Bahaushe yana ganin cewa,samun natsuwa da kwanciyar hankali da sakin fuska da
walwala su ne, manyan alamomi na zaman lafiya da samun tsaro’. Bahaushe yana
cewa,“labarin zuciya a tambayi fuska”,wato idan akwai zaman lafiya za ka ga
fuskokin mutane cikin walwala dasakin fuska.A nan ya nuna cewa tsaro shi ne
kare dukiya da rayukan al’umma da kuma lafiyarsu,wanda shi ke sa a sami bunƙasar tattalin arziki. Saɓawa ba da kariya
ga abubuwan da aka ambata, shi ne musabbabin taɓarɓarewar tsaro a
kowace al’umma ko ƙasa.
Bunza (2021), ya bayyana cewa akwai alamomi da dama waɗanda ke nuna rashin tsaro a ƙasa kamar,
i.Yawan zanga-zangar neman haƙƙi da
tawaye da ‘yan ƙasa ke yinan da can.
ii. Bangar siyasa da ƙungiyoyin matasa ke yi da tsafe- da
tsafedon neman shugabanci da asirai daban-daban.
iii. Faɗace-faɗacen ƙabilanci da addini.
iv. Yaƙe-yaƙe tsakanin wannan ƙasa da waccan.
v. Sace-sace da fashi da makami da satar mutane
ana yin garkuwa da su don
karɓar kuɗin fansa.
vi. Yawan kai samame ko hare-hare na
ta’addanci ga waɗanda ba su ji ba, ba su
gani ba, da
sauransu.
Hausawa suna
cewa,”Zama lafiya ya fi zama ɗan sarki”. Kowace al’umma ta duniya tana alfahari da kasancewar ta
cikin halin kwanciyar hankali da zama lafiya; wanda shi ne tushen samun bunƙasar arzikin ƙasa. Idan ana son
a sami zaman lafiya da cikakken tsaro, to dole ne a zaɓi mutane na gari,
masu gaskiya da riƙon amana su shugabanci jama’a. Irin waɗannan mutane su za
su kula da ba wa mutane haƙƙoƙansu, wanda yin hakan zai sa a sami ingantaccen zama
lafiya da cikakken tsaro a ƙasa.
Hausawa suna cewa,”kula da kaya ya fi ban cigiya”,wannan karin
magana haka take,domin idan aka sawa kowane mutum ido, ya yi abin da yake so ba
tare da an ja masa birki ba,ba shakka ƙasa za ta faɗa cikin wani mawuyacin
hali, inda mai ƙarfi zai taushe maras ƙarfi.Kuma ƙasa za ta shiga
wani yanayi dazai iya kawo rushewarta.Saboda, haka haƙƙin hukuma ne, ta tabbatar da ta samar da ingantaccen
tsaro ga ƙasa da al’ummarta; domin samun zaman
lafiya da kwanciyar hankali da walwala. Hausawa suna cewa,”zama lafiya ya fi
zama ɗan sarki”.Kamar yadda aka sani,samun ingantaccen tsaro a ƙasa ya dogara ne ga samun shugabanni nagari, masu gaskiya
da adalci. Rashin gaskiya da adalci shi ke sa shugabanni su riƙa yin ha’inci ga amanar dukiyar ƙasa da aka ba su riƙo.Hakan kuwa shi ke haifar da rashin
aikin yi ga mutane har a samu yawaitar ayyukan ta’addanci da rashin tsaro. Domin
da zarar ba a bai wa talaka haƙƙinsa ba yadda ya
kamata, to kuwa ba zai zama mai biyayya ga hukuma ba.Don haka zancen zaman
lafiya, bai ko taso ba, balle a sami ingantaccen tsaro a ƙasa. Misali Yusuf Fasaha Kano ya yi wa ‘yan jam’iyyar PDP habaici inda yake
cewa:
Mu bi APC ‘yan
Nijeriya,
Ba ma ƙyale ‘yan ta’adda
ba.
Don babu tsaro
babu ilimi
Sun sanya mutane a
fargaba.
(Yusuf
Fasaha: Mu bi APC al’ummar ƙasa).
Rashin yin adalci a mulki shi ke haifar da rashin aikin
yi da rashin wadatar abinci a ƙasa.Wannan hali
shi ke kawo wa al’umma yawan sace- sace da ayyukan ta’addanci da ke jefa ƙasa cikn mawuyacin halin rashin tsaro. Jam’iyyar PDP da
take mulki tun farkon jumhuriya ta huɗu, ta taka rawar ganin wajen yin sakaci
ga rashin bai wa matasa ingantaccen ilimi da samar da aikin yi ga ‘yan ƙasa. Haka ya sa matasa da dama suka fantsama cikin
harkokin shaye-shaye da ya saka suka faɗa cikin harkokin ta’addancin boko haram
da satar shanu a wasu sassa na Nijeriya. Ayyukan ta’addanci sun haɓɓaka matuƙa a Nijeriya, wanda ya haddasa rashin tsaro da fargaba a
zukatan ‘yan Ƙasa; musamman a yankunan Arewa maso
gabas da kuma Arewa maso yamma.Asanadiyar ta’addancin ‘Yan boko haram da ɓarayin shanu da
masusatar mutane suna garkuwa da su don neman kuɗin fansa. Faruwar
haka ya saka Nijeriya cikin mawuyacin halin rashin tsaro, wanda yasa ‘yan ƙasashen waje suke shakkun shigowa su zuba hannun jarinsu
don haɓɓaka kasuwanci. ‘Yan
ta’addar boko haram da Fulani ɓarayin shanu sun hallaka mutane, sun jikkata da dama. Da waɗannan dalilai ne
ya sa mawaƙin yake shaguɓe ga jam’iyya mai
mulki, yayin da yake gargaɗin ‘yan Nijeriya su zo, su bi jam’iyyar APC don a gyara ƙasa. Saboda haka, mafita a nan ita ce a zaɓi Muhammadu
Buhari.
Mawaƙin yana gargaɗin ‘yan Nijeriya ne
da su yi hankali da kada su sake zaɓen shugabannin jam’iyyar PDP mai mulki
wadda ta jefa ƙasa cikin mawuyacin halin da take ciki.
Saboda haka, ga wata mafita, su zaɓi Muhammadu Buhari na jam’iyyar APCwanda
zai ceto su daga mawuyacin halin rashin tsaro da rashin adalcin shugabannin
PDP. Mawaƙin ya jawo hankalin jama’a da cewa,
mafita ita ce, su bi APC, shi kaɗai zai ceto su daga ƙangin rashin tsaro da ƙasar nan ta faɗa. Har wa yau, ya yi Allah waddai ga
yadda jam’iyyar PDP ke tafiyar da mulki, wato ya soki shugabannin saboda rashin
kulawarsu ga halin da ‘yan Nijeriya suke ciki na rashin tsaro da fatara da
yunwa. Mawaƙin ya faɗakar da al’umma cewa,
idan talakawa ba su bi Jam’iyyar APC ba, to, jikinsu zai gaya masu.Wato halin
da suke ciki zai ci gaba kowa ma ya sha wuya. Ya
ƙara da cewa, dalilin da ya sa yake gargaɗin mutane su bi APC, shi ne, kamar
haka:
Don
babu tsaro babu ilimi,
Sun sanya mutane a
fargaba.
(Yusuf Fasaha: Mu
bi APC al’ummar ƙasa).
Tsaro yana nufin ba da kariya ga dukiyoyi da rayukan
utane daga faɗawa cikin kowace irin fitina da za ta sa ƙasa ta ruguje. Dalilin da ya sa ake samun rashin tsaro
a ƙasa, shi ne rashin adalcin shugabanni wajen nuna gazawarsu ga ba da ilimi da ayyukan yi ga mutane. Hakan kuma yana
haddasa ƙaruwar zaman banza, har ya kawo lalacewar
matasa, su riƙa tunanin faɗawa cikin ayyukkan
ta’addanci da samar da rashin tsaro a ƙasa.
A baitukan da suka gabata a sama mawaƙin ya yi amfani da salon jawo hankalin talakawa ta hanyar
kiransu da babbar murya na su bi jam’iyyar APC, maja domin a kawo ƙarshen ayyukan ta’addanci a Nijeriya. Wannan dabara ta kira wani salo ne
mawaƙin ya yi amfani da shi wajen isar da saƙonsa ga talakawa.Sau da yawa mutane sun fi son a neme su
da wata buƙata da ake son su yi cikin lalama, ba
tare da an tilasta su ba. Sanin wannan ɗabi’a ta al’umma ya sa mawaƙin ya kira talakawan Nijeriya cikin lalama su zo su bi
jam’iyyar Maja ta APC domin a ceto mutane
daga mawuyacin halin rashin tsaro da taɓarɓarewar tattalin
arziki da suke ciki.
Shi kuwa Kamilu ɗan almajirin mawaƙa yana ganin cewa, mawuyacin halin rashin tsaro da ‘yan Najeriya suke ciki
ya faru a sanadiyyar rashin yarda da Allah ne. Don haka, ya yi habaici ga ‘yan
Nijeriya don ya gargaɗe su, su dawo daga biyar bokaye da
matsafa wajen neman biyan buƙatarsu ta son
mulkin . Yana cewa:
Mu bi Allah kar mu ɗau boka,
Mu yi shanawa kamar kowa.
(Kamilu: Karen bana maganin zomo).
Wannan baiti yana gargaɗi ne ga ‘yan
siyasa; musamman masu neman a zaɓe su kafa gwamnati cewa, su yarda da
Allah shi ke ba da mulki ga wanda yake so. Rashin imani da Allah ke bada mulki,
yakan jefa ‘yan siyasa da shugabanni cikin mu’amula da bokaye da matsafa da
malaman tsibbu, domin neman biyan buƙatarsu. Ya dace ga mutane kowane irin addini suke bi, su riƙa jingina ko miƙa buƙatunsu ga Allah.
Zaɓin Allah shi ne zaɓi, don haka duk wanda ya nemi
shugabanci ba tare da ya bai wa Allah zaɓi ba,to ba zai taɓa yin nasara ba. Ko da ya yi nasara ta
hanyar tsafi, da bokaye, to Allah ba zai bar shi ya ji daɗin mulkin ba.Wannan
dalili ne ya saka ‘yan Nijeriya faɗawa cikin halin ƙaƙa-ni -ka- yi na rashin zaman lafiya da
yunwa da talauci da uwa-uba rashin tsaro a ƙasar nan.Saboda shugabanni sun saki Allah sun kama bokaye da matsafa a
matsayin masu ba su mulki. Kamilu ɗan almajirin mawaƙa ya gargaɗin mutane, musamman shugabanni su yarda da Allah wajen neman muƙami don ka da su faɗa cikin halaka. Yin haka zai sa su riƙa jin tausayin talkawa wajen gudanar da
mulkinsu cikin gaskiya da adalci. Idan aka bi Allah, sai a yi
shanawa inji Kamilu,wato a sakata a wala a harkokin yau da kullum.Yarda da
Allah ya fi dogara ga bokaye da matsafa don a rabbauta daga fitinar duniya da
lahira.
Wannan baiti da mawaƙin ya kawo ƙoƙarin isar da saƙon imani ne da tauhidi da Allah shi kaɗai. Mawaƙin ya jawo hankalin
al’ummar Nijeriya da su bar zaɓinsu ga Allah ga duk abin da suke so. Domin bin bokaye da
‘yan sihiri ga neman biyan buƙata, ko ta
wane hali kan sa a sami matsalar zaɓen tumun-dare, wato a zaɓi ruɓaɓɓun shugabanni ,waɗanda ba su tausayin talakawan da suka zaɓe su..Duk shugaban da bai damu da talakawansa ba, babu yadda za a
yi su ji daɗin mulkinsa, musamman a fannin samar da zaman
lafiya da tsaro. Kamar yadda Kamilu ya ce, idan aka bi Allah sai a ji daɗi, wato sai Allah ya ba mutane shugabanni masugaskiya
da adalci. A ganin Kamilu, Buhari shi ne zaɓin Allah,don haka talakawa su zaɓi wanda zai yi mulki da gaskiya har a sami zaman lafiya da
tsaro a Nijeriya. Sai akwai zaman lafiya komi
ke tafiya daidai, har tattalin arziki ya bunƙasa.
Shi ma Kamilu ɗan almajirin mawaƙa ya yi amfani da salo jawo hankalin masu sauraren waƙarsa ta hanyar kamanta boka da Allah a wajen samun biyan buƙata. Wannan kamance da mawaƙin ya yi amfani da shi, shi ne kamancen fifiko, inda ya nuna cewa, Allah
shi mafifici ga kowa. Domin shi ne ya halicci kowa da komi, don haka ya fi ƙarfin a haɗa shi da kowa.Mawaƙin ya yi amfani da wannan dabara domin ya jawo hankalin masu neman mulki
ido rufe cewa su sani Allah shi ke ba mulki ba bokaye ko malaman tsibbu ba.
Wannan wani salo ne na faɗakar da mutane game da su kauce wa
aikata duk abin zai raba su da imaninsu don neman mulkin duniya.Idan mutane sun
yarda da haka to su zo su rungumi jam’iyyar APC, ta Muhammadu Buhari don a
gyara Nijeriya.
Ibrahim Yala Hayin Banki yana daga cikin mawaƙan siyasa da suka yi nasara wajen tallata waɗannan jam’iyyu da
suka cure wuri ɗaya, suka zama jam’iyyar APC. Zaɓen wannan jam’iyya ya kawo ƙarshen mulkin
jam’iyyar da ta kasa samar da tsaro da zaman
lafiya a Nijeriya. Muhammadu Buhari shi ne aka tsayar a matsayin ɗantakarar wannan jam’iyya. Saboda kyawawan ɗabi’unsa da halayensa
da aƙidunsa na gaskiya da riƙon amana ya sa ‘yan Nijeriya suka yi tururuwa ƙwansu da kwarkwatarsu suka yi wa Muhammadu Buhari ruwan ƙuri’u da suka ba shi nasarar lashe zaɓen 2015. Dalilin kyawawan ɗabi’unsa na
gaskiya da riƙon amana, ya sa ake yi masa laƙani ko kirari da “Gaskiya dokin ƙarfe”. Wannan karin magana ta yi tasiri wajen ƙara fito da kwarjini da martabar shugaba Muhammadu Buhari da jam’iyyar APC idon
jama’a da duniya baki ɗaya. Misali
Ibrahim Yala yana cewa:
Ba za mu fadin mu
yi gamgami,
Mu zo mu gyara ƙasar nan ba,
Ba za mu faɗdin a yi gaskiya,
A lokacin zaɓen nan ba ,
Ba za mu faɗin APC ta zo,
Ta gyara ƙasar nan ba,
Ba za mu faɗin a cikin ƙasa,
A daina yi muna
wawa ba,
Ba za mu faɗin a shis shigo,
Jam’iyyar APC ba,
I , ba ta zo don
wawa ba,
Ba ta zo don ƙwace ba,
Ta zo ta yi
adalci, ta tsaida ,
Gaskiya dokin ƙarfe.
( Ibrahim Yala: A
yi gangami a ceci ƙasan nan).
Mawaƙin ya yi wa ‘yan adwa habaici domin su shiga
taitayinsu. Wato, su kama kansu su bar yin zalunci ga mulkinsu saboda ga mai gaskiya
dokin ƙarfe ya zo. Wannan habaici wata
fadakarwa ce yake yi wa ‘yan Nijeriya dangane da matsayin Buhari a fagen tsare
gaskiya da amana idan aka zaɓe shi ya kafa gwamnati, to duk wani
azzalumi za a kawar da shi. Sannan a gurfanar da shi a gaban alƙali don a ƙwato wa talakawa
dukiyarsu da aka handame. Akwai zargin cewa masu mulki na jam’iyyar PDP sun wawuri dukiyar ƙasa suka kai ƙasashen aje suka ɓoye domin su
arzita kansu. Don haka mawaƙin yake faɗakar da al’umma
cewa waɗannan mutane ba abin yarda da su ne ba, balle a sake zaɓen su domin ba su
son talakawan Nijeriya su ji daɗi. Saboda haka mutane su zaɓi jam’iyyar APC
domin talakawa su sami sauƙin rayuwa.
Mawaƙin ya yi wa
shugabannin jam’iyya mai mulki, wato PDP habaici domin ya nuna wa ‘yan Nijeriya
cewa, waɗannan shugabanni su ne musabbabin jefa su cikin halin da suke ciki na taɓarɓarewar tattalin
arziki da rashin tsaro da suke ciki. Mawaƙin ya yi gargaɗi ga ‘yan Najeriya
su zo su karɓi sabuwar jam’iyyar APC, wadda za ta ceto su daga mawuyacin halin da suke
ciki. Ya ce, su zaɓi Muhammadu Buhari mai gaskiya da riƙon amana.
Mawaƙin ya yi amfani da
salon kwalliya a cikin wannan baiti ne, don ya ƙara fito da matsayin Buhari a Nijeriya.Wato ya kamanta Buhari da dokin
karfe, wana Hausawa ke cewa, hawansa sai an shirya. Ya yi haka don ya nuna wa
‘yan Nijeriya cewa, Buhari tamkar dokin ƙarfe ne ga
azzalumai; kamar yadda, dokin ƙarfe yake, hawansa
sai an shirya to haka shi ma Buhari yake. Domin haka azzaluman shugabanni ko ‘yan siyasa su shirya tafiya da Buhari. Wannan salon siffantawa da mawaƙin ya yi amfani da
shi ya abuntar da Buhari ne ta hanyar siffanta shi da abu marar rai. Mawaƙin ya yi haka ne domin ya jawo hankalin mutane su fahimci
saƙon da yake isarwa gare su. A lokacin da
Buhari ya yi mulkin soja, ya kakkaɓi azzalumai da suka sace dukiyar ƙasa, suka arzuta kansu. Haka
kuma da ya riƙa shugabancin
hukumar kashe kuɗaɗe ta rarar man fetur bai yi ha’inci ba.
Buhari ba ya murɗiya da satar dukiyar al’umma, ya
mai she ta tasa.
Shi ma Murtala Mansa ya yi wa shugabannin jam’iyya mai
mulki habaici, inda ya nuna cewa, a sanadiyar mulkin jam’iyyar PDP, ƙasar nan ta shiga mawuyacin halin rashin tsaro yadda har
jami’an tsaro suna tsoron bayyanar da kansu a fili domin gudun ka da a kai masu
farmaki. Misali yana cewa:
Ba tsaro a ƙasar nan ɗansanda yana tsoron saka yunifom,
Mun shiga uku ‘yan
Nijeriya ga ƙasarmu tana fama daba,
Wasu na hotel
kwana bakwai sukan yi kanta katifa vitaform,
Ya ki zo jam’iyyar
APC, ki taimaka wa ‘yan Nijeriya.
(Murtala
Mamsa: Sabuwa ta zo, APC ).
Matsalar rashin
tsaro abu ce maitayar da hankalin al’umma. Zaluncin azzaluman shugabanni shi ne
ke haifar da rashin zaman lafiya a ƙasa.Mawaƙin yana koƙarin faɗakar da mutane ne
dangane da halin da Nijeriya
ta sami kanta a ciki na rashin tsaro. Wannan yanayi na rashin tsaro ya sa mutane da dama sun rasa gidajensu da dukiyoyinsu da
kuma rayukansu. Amma duk da irin halin da wasu mutane suka shiga na rashin
muhallai da dukiyoyinsu, har yanzu wasu azzaluman shugabanni a hotel suke
kwana, babu abin daya damesu da halin da wasu bayin Allah suke ciki a Nijeriya.Wannan rashin adalci ya haddasa wa mutane faɗawa cikin ayyukan ta’addanci na boko haram da satar shanu da kuma
garkuwa da mutane. A sanadiyar rashin tsaro da zaratan
boko haram da ɓarayin shanu suka kawo, ya sa hatta da jami’an tsaro suna
shakkar saka kayan sarki domin kaucewa shiga haɗarin ‘yan ta’adda. Wannan habaici da Murtala
ya yi wa jam’iyyar PDP ,ya jawo hankalin talakawa su rungumi sabuwar
jam’iyyar APC, wadda Muhammadu Buhari
ke takara a inuwarta.
Mawaƙin ya nuna kasawar
jam’iyyar PDP mai mulki ga samar da walwala da zaman lafiya. A dalilin haka ya
yi gargaɗi ga talakawa,su
shiga jam’iyyar APC domin ta ceto al’ummar Nijeriya
ga mawuyacin halin da suke ciki na rashin tsaro da fatara da yunwa. Jam’iyyar
APC ta Buhari itace jam’iyyar da za ta ƙwato wa talakawa ‘yancinsu da haƙƙoƙinsu, matuƙar aka zaɓi ɗan takararta, wato
Muhammadu Buhari mai gaskiya da riƙon amana.Wannan kira da da Murtala Mamsa ya yi
wa jama’a ya samu karɓuwa
domin kuwa, a lokacin da aka gudanar da zaɓen 2015 da 2019;
Talakawa sun fito ƙwansu- da- kwarkwatarsu, mazansu da matansu suka yi ruwan ƙuri’u, wanda ya
tabbatar da zaɓen Muhammadu Buhari a kujerar shugabancin ƙasa. Hawan Muhammadu Buhari ke da wuya,
sai ya ɗaura ɗamarar yaƙi da ta’addanci da da cin hanci da
rashawa da kuma auran miyagun ayyuka a Nijeriya. Mawaƙin ya faɗakar da jama’a cewa su ƙara haƙuri; domin
an sami wanda zai kawo ƙarshen wannan matsalar rashin tsaro.
A taƙaice, kamar yadda
bayanai suka tabbatar cewa, zaman lafiya a ƙasa shi ne ke ƙara kawo ci gaba, da walwala da kuma
bunƙasa tattalin arzikin ƙasa.Ta’addanci wani salon yaƙi da zaman lafiya ne ko tayar da fitina ne,wanda yakan faru a sanadiyar
zalunci da yaudara da cin amana da shugabanni ke yi a lokacin mulkinsu.Wato,
rashin bai wa waɗanda ake mulki haƙƙinsu,aka ha’ince su ga dukiyar ƙasa da sauransu.Idan al’umma ta kasance cikin yanayin
rashin walwala da sakewa a harkokinsu na yau da kullum, to dole a sami masu
raunin tunani su yi yunƙurin nemawa kansu ‘yanci da kuma haƙƙoƙansu ga hukuma. Rashin bai wa mai haƙƙi haƙƙinsa, da
ajiye wani abu a bagiren da bai dace ba, yakan kawo rashin zaman
lafiya a tsakanin hukuma da waɗanda ake mulka. Haka kuma, zalunci da shugabanni ke
yi yakan tunzura talakawa su riƙa tunanin hanyar da za su bi su ƙwato wa kansu haƙƙi.
Wannan yunƙurin neman haƙƙi ko ‘yanci da talakawa ke yi, shi ne
ke jawo hankalin matasa marasa aikin yi. Su yi amfani da wannan dama su shiga
cikin ‘yan ta’adda da ‘yan a fasa—kowa- ya- rasa,
don su ruguza shirin zaman lafiya a ƙasa.
4.3.7. Habaici ta Fuskar
Yaudara da Addini
‘Yan siyasa na wannan zamani suna amfani da addini suna
yaudarar mutane ta hanyar kawo masu Allah ga baki a lokacin da suke yaƙin neman zaɓe ko lokacin da suke da wata buƙata ga talakawa. Sukan ɗauki alƙawurra dacewa, idan aka zaɓe su suka kafa
Gwamnati, za su yi wa talakawa ayyukan raya ƙasa da bunƙasa tattalin arziki. Haka kuma su ɗauki alƙawarin cewa,idan sun kafa gwamnati,za su kula da
lafiyaral’umma da zaman lafiya da kare dukiyoyinsu. Saboda talakawa su yarda da
su ko su amince wa alƙawurran da suka ɗauka, sai su kafa
hujja da ayoyin alƙur’ani ko hadisan Manzon Allah (S A W). Da zarar sun ɗare kujerar mulki sai
sumanta da ɗimbin alƙawurran da suka ɗauka,saisu ci gaba
da sharholiya da satar kuɗaɗen al’umma suna yin abin da suke so.
Dangane da haka ne , ya sa mawaƙan siyasa suke yi
wa waɗannan shugabanni habaici domin su jawo hankalinsu su gyara kura-kuransu. Sannan
su gargaɗi talakawa su zaɓi mutane masu mutunci da gaskiya da
amana don ƙasa ta ci gaba.Misali, Ibrahim Yala
Hayin Banki yana cewa :
Sai ƙarya kuke da addini
mayaudara,
Da kun shiga
jama’a ku rinƙa faɗin
kabbara,
Bayan zuciyarku
kun sata ta guttsura,
Ba kwa tausayin talaka
Nijeriya.
(Ibrahim:
Yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya).
‘Yan siyasar Nijeriya mutane ne masu yaudarar al’umma ta
hanyar amfani da ayoyin alƙur’ani da Hadisai ko yin kabbara don a aminta da su a
matsayin masu imani da gaskiya. Wato, suna amfani da addini don a yarda da su. Wato,sukan faɗi abin da ba su aikatawa.Ubangiji Ya yi
kakkausan hani ga masu faɗar abin da ba su aikatawa. Wato, laifi ne babba ga
Allah,mutum mummuni ya faɗi abin da ba ya aikatawa, (Q61: 2-3). Mawaƙin ya yi wa
shugabannin jam’iyyar PDP mai mulki da sauran ‘yan siyasa habaici
domin su sani cewa
al’umma da suke yaudara sun riga sun gane takonsu. Don haka su daina yaudarar al’umma da addini a lokacin da suke yawon neman zaɓe. Sukan yi maganganu na addini don su jawo hankalin mutane, wani lokacin harda kawo ayoyin ƙur’ani da Hadissai
cikin maganganunsu. Yin haka sai ya sa mutane suka aminta dasu, a zatonsu da gaske suke, amma kumasu ‘yan siyasar bahaka yake a zuciyarsu ba, yaudara ce kawai. Wasu ‘yan siyasar har rantsuwa sukeyi da Allah bisa
yaudara, saboda sun san cewa, shi musulmi da zarar ka
rantse masa da Allah, yakan gasgata ka.Ta haka
shugabannin jam’iyyar PDP, da wasu ‘yan siyasa na wasu jam’iyyu suka riƙa yaudarar mutane suna cuta masu, idan suka hau kujerar mulki.Da wannan faɗakarwa da Yala ya
yi al’umma ya sa aka sami gagarumin ci gaba a siyasar Nijeriya.
Mawaƙin ya yi amfani da
habaici ne don ya gargaɗi al’umma da su kauce wa zaɓen irin waɗannan ‘yan siyasa
masu yaudara da addini don a amince masu su kafa gwamnati a Nijeriya. A halin
da ake ciki yanzu, ga sabuwar jam’iyyar gamin-gambiza ta APC ta ɓullo, wadda ta
tsayar da MuhammaduBuhari ya yi shugabancin ƙasa saboda cancantarsa. Buhari ikon Allah, “Gaskiya dokin ƙarfe.”Mawaƙin ya tausaya wa
talakawa bisa halin da suka faɗa na tarkon da masu yaudara da addini
suka ɗana masu.Saboda haka yake gargaɗi ga talakawa su shigo jam’iyyar da za
ta fitar da su daga ƙangin mayaudara da addini don su ci zaɓe.
A wannan baiti da mawaƙin ya kawo, ya yi amfani da salon jan hankali kai tsaye ta hanyar bayyana
manufar ‘yan siyasa masu ci da addini.Sai dai a
waƙarsa bai ambaci sunan kowa ba domin
gudun tashin hankali,sai ya yi amfani da lamiran suna jam’i. Wato, kalmomin ‘ku’ da ‘kuke’ da kuma mayaudara dukkansu kalmomi ne masu nuna habaici domin ba a ambaci
suna ba.. Ya yi haka domin ya kaucewa zargin masu saurarensa da kuma waɗanda ake zaton su
ne yake yi wa habaici.Wannan dabara ta sakaya suna da mawaƙin ya yi amfani da ita wani salo na jawo hankalin mutane su shi kogin
binciken waɗanda habaicin ya shafa.Saboda haka wannan wata dabara ce ta isar da saƙo ga al’umma da mawaƙin ya yi amfani da ita cikin waƙarsa.
Shi kuma Aminu Alan waƙa gargaɗi yake yi wa talakawa da ‘yan siyasa su lura da tafiyarwasu shugabanni
damasu neman muƙamin siyasa, cewa suna laɓewa bayan inuwar
addini suna cutar talakawa.Hakan ya sa a halin yanzu har mutane sun fara
ganewa, kuma sun fara ƙauracewa duk wani ɗan siyasa da ke
yaudarar al’umma ta fuskar amfani da addini don a amince masa. Ga abin da yake
cewa acikin waƙarsa ta APC wadda ya yi don tallata
jam’iyyar da Muhammadu Buhari ɗan takarar shugaban ƙasa. Yana cewa:
Ruɓaɓɓu a cikin namu,
Suna
kuma ci da bautar ka.
Suna
inuwa ta addini,
Suna
cutar da bayinka.
Suna
miƙa wulayarmu
Ga mai ƙin a yi bautar ka.
(Alan
waƙa: Baƙar malfa baƙar jarfa).
Aminu Alan waƙa ya yi wa wasu
shugabanni habaici don ya gargaɗe su su daina raɓewa ga addini suna
yaudarar mutane don neman muƙaminsiyasa. Mawaƙin ya irin waɗannan ‘yan siyasa da suna “ruɓaɓɓu”, domin ya soke
su a idon mutane.Wato ruɓaɓɓu su ne waɗanda zukatansu
suka mace, suka kasa ganin gaskiya balle su yi aiki da ita. Sannan idan suka zo
neman buƙata wurin talakawa, saisu riƙa amfani da addini suna yaudarar al’umma don a aminta
dasu.Haka kuma basu da niyyar alheri ga ƙasa sai sayar da
mutuncin al’umma ga Turawa don su yarda dasu, su taimaka masu mulkinsu ya ɗore. To waɗannan mutane su ne
Alan waƙa ya siffanta su mayaudara maƙaryata, masu yaudara da addin don neman biyan wata buƙata ta siyasa.
Yaudara da addini wata dabara ce da ‘yan siyasar wannan
zamani suke amfani da ita wajen jawo ra’ayin talakawa a lokacin yaƙin neman zaɓe. Yawanci musulminmu ‘yan Arewa su
suka fi laɓewa ga inuwar addini suna yaudarar mutane; alhali kuwa abin da suke faɗi iyakarsa a baki,
bai kai zucci ba.A ɗabi’ar musulmi duk lokacin da wani ya
zo wurin su da wata buƙata sukan yi saurin amince masa idan ya
yi amfani da addini, ko da kuwa, abin da ya faɗa ba shi yake nufi
a cikin zuciyarsa ba. Dalilin haka mawaƙin yake yi wa irin waɗannan ‘yan siyasa habaici don ya nuna
masu illar yin haka. Sannan kuma ya gargaɗi talkawa da su ƙaurace wa zaɓen irin waɗannan mutane masu laɓewa a inuwar addini suna cutar talakawa
idan aka zaɓe su suka kafa gwamnati. Saboda haka, yanzu ga mai gaskiya ya zo, wanda ba
mayaudari ba. Wato, Muhammadu Buhari na jam’iyyar inuwar addini suka jefa su
ciki.
4.3.8 Naɗewa
Wannan babi ya yi zuzzurfan bayani a kan wasu batutuwa da
suka danganci mawaƙan siyasa na zamani da saƙon da suke isarwa ga jama’a dangane da kyakkyawan
shugabanci bayan kafuwar mulkin dimokuraɗiyya. Bisa ga sakamakon nazarin habaici
a cikin waƙoƙin siyasa da aka
yi wa Muhamadu Buhari, an samu batutuwa da habaici ya yi tasiri mai ma’ana
wajen kawo sauyi ga gudanar da su.Tun farkon wannan bincike an tattauna a kan jigon
dimokuraɗiyya da yadda mawaƙan siyasa suka yi amfani da habaici
domin su faɗakar da al’umma game da muhimmancinta ga ƙasa .Haka kuma a ƙarƙashin wannan batu an dubi su kansu mawaƙa da marubuta waƙoƙin siyasa na
zamani, da irin kallon da suke yi wa dimokuraɗiyya a fannin kawo
sauyi ga tsarin salon mulki a Nijeriya. Sannan an tattauna a kan habaici ta
fuskar shugabanci da shugabanni da habaici ta fuskar kambama jam’iyya da
habaici ta fuskar nagarta ko riƙon gaskiya da
habaici ta fuskar adalci. Haka kuma an yi bayani a kan habaici ta fuskar
zalunci da habaici ta fuskar ha’inci da habaici ta fuskar rashin cika alƙawari. Har wa yau an tattauna a kan habaici ta fuskar adawa da rashin
kishin ƙasa wanda ya haɗa da bunƙasa aikin gona da ilimi da kiwon lafiya da bunƙasa hanyoyin sufuri da kuma bunƙasa tattalin arziki. An kuma yi bayani a kan habaici ta fuskar rashin tsaro
da kuma yaudara da addini da naɗewa.Wannan bincike ya taimaka wajen gano
irin gudummawar da mawaƙan siyasa suka bayar ta hayar amfani da
habaici a cikin waƙoƙinsu domin faɗakarwa ko wayar wa
mutane kawunansu dangane da alfanun mulkin dimokuraɗiyya ga ‘yan ƙasa.
0 Comments
ENGLISH: You are warmly invited to share your comments or ask questions regarding this post or related topics of interest. Your feedback serves as evidence of your appreciation for our hard work and ongoing efforts to sustain this extensive and informative blog. We value your input and engagement.
HAUSA: Kuna iya rubuto mana tsokaci ko tambayoyi a ƙasa. Tsokacinku game da abubuwan da muke ɗorawa shi zai tabbatar mana cewa mutane suna amfana da wannan ƙoƙari da muke yi na tattaro muku ɗimbin ilimummuka a wannan kafar intanet.