Ticker

6/recent/ticker-posts

Zuga Da Habaicia Wakokin Zamani: Nazari a Kan Wasu Wakokin Siyasa Na Muhammadu Buhari a Jumhuriya Ta Hudu – Babi Na Hudu

Cite this as: Ɗangulbi, A. R. (2024). Zuga Da Habaicia Wakokin Zamani: Nazari a kan wasu waƙoƙin siyasa na Muhammadu Buhari a Jumhuriya ta huɗu [Kundin digiri na uku wanda ba a wallafa ba]. Ahmadu Bello University, Zaria, Nigeria.

ZUGA DA HABAICI A WAƘOƘIN ZAMANI: NAZARI A KAN WASU WAƘOƘIN SIYASA NA MUHAMMADU BUHARI A JUMHURIYA TA HUƊU

NA

ALIYU RABI’U ƊANGULBI

A THESIS SUBMITTED TO THE SCHOOL OF POST GRADUATE STUDIES, AHMADU BELLO UNIVERSITY, ZARIA IN PARTIAL FULFILMENT OF THE REQUIREMENTS FOR THE AWARD OF DOCTORATE DEGREE IN AFRICAN LITERATURE (HAUSA) DEPARTMENT OF AFRICAN LANGUAGES AND CULTURES, FACULTY OF ARTS AHMADU BELLO UNIVERSITY, ZARIA, NIGERIA

SATUMBA, 2024

BABI NA HUDU

HABAICI A WASU WAƘOƘIN SIYASAR MUHAMMADU BUHARI A JUMHURIYA TA HUDU

4.1. Gabatarwa

Babu shakka nazarin habaici cikin waƙoƙin siyasa, musamman waɗanda aka yi wa Muhammadu Buhari, wani fage ne da yake buƙatar a faɗaɗa bincikensa don ƙara fayyacewa tare da fitowa da irin fasaha da hikimar da Allah ya albarkaci wasu zaɓaɓɓun mutane ta fuskar bunƙasa adabi, da harshen Hausa. Masana da manazarta sun yi bayanai daban-daban dangane da ma’anar habaici.

Masana sun tabbatar da cewa, amfani da habaici a cikin waƙa wata dabara ce da mawaƙan Hausa ke amfani da ita wajen jawo hankalin masu sauraro domin isar da saƙon waƙoƙinsu cikin hanzari da nishaɗi. Domin kuwa, shi habaici salo ne da ke ƙara fayyace fasahar mawaƙi, tare da jawo hankalin masu saurarensa su fahimci saƙon da waƙarsa take ɗauke da shi. Wannan dalili ne ya sa ake cewa, habaici shi ne adon waƙa, domin kuwa duk mawaƙin da ba ya amfani da habaici, to sai a ɗauke shi ba shi da fasaha ko dabarar jawo hankalin masu sauraren waƙarsa (Yahya, 2001, P.34). Akan ce, wannan mawaƙi ba shi da fasaha. wato ba shi da dabarar jawo hanlkalin masu saurarensa, har su gamsu da saƙon da yake isarwa gare su. Mutane sun fi sha’awar waƙar da ke cike da habaici bisa ga wadda ba ta da habaici. Haka kuma duk mawaƙin da ke amfani da habaici a cikin waƙarsa jamaa sun mai da hankali ga sauraren waƙarsa. Sannan habaici yana taimakawa masu saurare su fahimci cewa, ba ana yin habaici domin samar da nishaɗi kawai ba, a’a habaici hikima ce ta fasaha da ke saka masu sauraren waƙa su ƙara zurfafa tunaninsu wajen warware kowace irin matsala ta tunkare su a bangaren zamatakewar al’umma ta yau da kullum da sauransu. Da wannan dalili ne ya sa manazarta irin su (Leech, 1969, P.47], yake ganin ba wani abu ne ke sanya waƙa ta yi armashi ba, ta kuma sanya mawaƙa su shahara, illa amfani da habaici a cikin waƙa da kuma a maganganun yau da kullum. Habaici yana daga cikin zantuttuka na hikima da mawaƙan siyasar zamani suke amfani da shi wajen jawo hankali da faɗakar da al’umma su san wani abu da ba kasafai za su san shi ba,sai lokacin da mawaƙa suka faɗakar da su cikin waƙoƙinssu.Wannan shi ne ke sanya mawaƙi ya zamo fitacce a cikin sana’ar waƙarsa,har ya sa masu sauraro su riƙa shauƙin sauraren waƙoƙinsa, tare da duba da idon zuciyarsu, su riƙa jin cewa abin da mawaƙi ya faɗa, za a iya kallon sa da idon nazari, kamar haka:

4.2. Habaici a Matsayin Salon Faɗakarwa

Habaici wani salo ne da mawaƙan siyasar zamani ke amfani da shi mai ƙunshe da jigon faɗakarwa da ilmantarwa da kuma nishaɗantarwa ga masu sauraren waƙoƙinsu. Habaici yana ƙara wa waƙa armashi da ɗauaka darajar mawaƙan Hausa, musamman na siyasa (Ɗangulbi 1996:). Ya ƙara da cewa, duk waƙar da ba ta da habaici a cikinta, tamkar miya ce ba gishiri. Mawaƙa suna amfani da habaici domin su isar da wani muhimmin saƙo zuwa ga alumma a kan wani sabon abu da ya ɓullo da ake buƙatar a wayar masu da kawunansu. Habaici shi ne furta magana ta ɓatanci ko ɓaci a kaikaice domin a muzanta ko ƙasƙanta wani ko wasu mutane a ba su shiri tsakaninsu da mai waƙa ko zuwa ga wasu abokan hamayya. An nazarci habaici ta waɗannan fuskoki kamar haka. Misali,

4.2.1.Habaici ta Fuskar Mulkin Siyasa

Da yake ana magana ne a kan habaici, za mu ga abin da mawaƙa suka ce a cikin waƙoƙin da suka yi wa Muhammadu Buhari dangane da yabon gwagwarmayarsa ga samar da mulkinsiyasa mai ɗorewa a Nijeriya. Kamar yadda aka sani, mulkin siyasa (dimokuraɗiyya) wani salon mulki ne da ke bai wa ‘yan ƙasa ‘yancin walwala da damar faɗar albarkacin bakinsu.Wato, talakawa suna da damar su faɗi ra’ayinsu game da yadda shugabanni suke gudanar da harkokin mulkinsu.Mulkin duk da ba a sami ‘yancin walwala da damar faɗar albarkacin baki ba,to ya zama mulkin kama-karya ko salon mulki irin na soja. Misali, a cikin waƙarsa ta A.P.C., Kamilu ɗan almajirin mawaƙa yana cewa:

Jama’a a gare ku na yi kira,

Ga kanya kar ku ɗau ɗinya.

 (Kamilu koko: Waƙar APC 2015).

 

Wannan ɗan waƙa yana ɗauke da habaici mai jigon faɗakarw game da muhimmancin mulkin farar hula,wanda ya bambanta da salonmulkinsoja.Mulkin farar hulasalon mulki ne da mutane ke zaɓen wanda suke so ya jagorance su a gwamnatance.Mulki ne da ke bai wa kowane ɗan ƙasa damar faɗin albarkacin bakinsa. Mawaƙin ya yi wa salon mulkin soja habaici inda ya ce ‘ga kanya kar ku ɗau ɗinya’. Ya yi ƙoƙarin kamanta abubuwa biyu masu alaƙada juna ta fuskar ɗanɗano domin ya bambanta mulkin farar hula da na soja ta fuskar ‘yanci da walwala.Bishiyarkanya da ɗinya, dukkansu itatuwa ne da sukan yi ‘ya’ya masu zaƙi, sai dai na kanya sun bambanta da na ɗinya wajen launi da ɗanɗano.

Bargery (1993:558), ya bayyana ‘Kanya ko kaiwa’{African ebony tree}da cewa, itaciya ce mai ‘ya’ya masu zaki, kuma ‘ya’yanta sukan kasance masu launin rawaya,idan ta nuna. Ita ɗinya {The spur-winged goose},wata itaciya ce mai yin ‘ya’ya kamar kanya. Sai dai ya’yanta sukan kasance da launin baƙi, wanda shi ne alamar ƙosawarta ko nunarta. Mawaƙin ya yi amfani da waɗannan itace ne, ya gina habaicinsa don ya yabi mulkin farar hula a idon jama’a; a lokaci guda kuma yake sokar salon mulkin kama-karya irin na soja.Yadda ya nuna banbancin da ke tsakanin tsirrai masu amfani ga ɗan Adam, haka ya nuna wa jama’a bambancin mulkin farar hula da na soja..Wato ko a cikin itace wani ya fi wani daraja, balle ma a tsarin shugabancin al’umma. Wannan habaici faɗakarwa ce zuwa ga mutane don su fahimci irin alherin da mulkin siyasa yake kawowa ga al’umma wajen kawo cigaba ta kowane fanni, idan aka zaɓi shugaba nagari mai gaskiya da riƙon amana.

Mawaƙin ya yi amfani da salon kamancen fifikodomin ya jawo hankalin masu saurare su fahimci alfanun mulkin siyasa wajen samar da ‘yanci da walwala da bunƙasa tattalin arzikin ƙasa da na al’umma.Ya kamanta itace biyu masu kama da juna da kuma amfani ga ɗan adam domin ya nuna ma talakawa muhimmancin mulkin farar hula a ƙasa. Wato,kanya da ɗinya, waɗanda suka bambanta ga daraja duk da kasancewarsu itace ne masu amfani ga ɗan adam.Don haka, kowane lokaci jama’ar ƙasa suna maraba da mulkin da ke ba su damar faɗar albarkacinbakinsu domin nuna wa shugabanni kurakuransu don su gyara.Wannan dabara ta isar da saƙo da mawaƙin ya yi amfani da ita, ta taimaka wajen isar da saƙon jamiyyar APC ga talakawa cikin sauƙi.Haka kuma Kamiluya ƙara da kawo kwatankwacin wannan habaici dangane da fifikon mulkin farar hula bisa ga mulkin soja ta fuskar ‘yancin faɗar albarkacin baki. Mawaƙin yana cewa:

Sikari da rake akwai zaƙi,

Wata kalma naku talakawa.

(Kamilu koko: Waƙar APC).

Bisa ga yanayin jin daɗin rayuwa, baki yana son ya ɗanɗani abi mai daddaɗan ɗanɗano kamar sikari. Domin duk daɗin rake ba ta kai sikari ba.Shi Sikari (sugar) ana samar da shi daga ruwan rake, wadda ake dafa tata koma maɗi, sannan, a yi amfani da wani sinadarin canza launi (Bleaching Chemicals),a canja launinsadaga maɗi (brawn suger) zuwa farin suga ko sikari da ake amfani da shi yau da kullum, (Ɗangulbi da wasu, 2022,P. 56) da Hira da Rilwanu Anka tsohon ma’aikacin kamfanin Sabana suga,a ranar Lahadi 26/2/2023). Ita kuwa rake ana shan ta ba tare da an tace ta ba. Sai dai zaƙinta ya banbanta da na sikari, kuma bata da wata illa mai cutarwa ga jikin ɗan adam. Wannan habaici da mawaƙin ya kawo a cikin waƙarsa ya nuna fifikon daɗin mulkin farar hula bisa ga na soja, kamar yadda ya bambanta zaƙin sikari da na rake. Don haka mulkin farar hula ya fi mulkin soja ta fuskar ‘yancin magana da walwalar al’umma.

A siyasance mawaƙin ya nuna cewa, komi daɗin mulkin soja, mulkin farar hula ya fi shi amfani ga jama’a, domin akwai ‘yancin magana da walwala. Saboda haka.mawaƙin ya yi wa mulkin soja habaici hannunka –mai- sanda, wato habaici gargaɗau domin ya faɗakar da su, muhimmancin mulkin farar hula ga talakawa. Mawaƙin ya yaba wa shugabanni masu gaskiya da riƙon amana, musamman Muhammadu Buhari dangane da irin jajircewarsa ga tabbatar da an tsayar da mutanen kirki a zaɓukan da suka gudana a lokacin da ya tsaya takarar shugabancin Nijeriya.

Mawaƙin ya yi amfani da salon kamancen fifiko domin ya jawo hankalin ‘yan Nijeriya su iya rarrabewa tsakanin sukari a rake, duk da kasancewasu na kirki ne amma ɗaya ya fi ɗaya..Mawaƙin ya kamanta sukari da rake don ya fayyace bambancin zaƙinsu da kuma ɗanɗanonsu a baki da kuma amfaninsu a jikin ɗan adam.Wannan habaici da ya yi amfani da shi wata dabara ce ta isar da saƙo cikin sauƙi da saurin fahimta. Mawaƙin ya yi haka ne don ya nuna wa mutane irin bambancin da ke tsakanin mulkin siyasa da mulkin soja.

Shi kuwa Yusuf Fasaha a cikin waƙarsa dayayi wa jam’iyyar APC da Muhammadu Buhari, ya soki aƙidar wasu yan siyasa marasa kishin ƙasa.Ya ce, masu yaudara da matsayinsu ko addini wajen jawo ra’ayin talakawa su amince da su idan zaɓe ya zo,mutane ne da ba su gaskiya.Yana cewa:

“Tuni mu kam mun ƙara hankali,

Mahaukata ba sua yaudare mu ba”.

(Yusuf Fasaha: Waƙar Maja).

Mawaƙin ya yi amfani da habaici keɓantau inda ya ce,’mu kam’don ya nuna irin shirin da talakawa suka yi na ƙauracewa mulkin jari-hujja ko na kama-karya da soja suke yi.Ya soki ‘ya’yan jam’iyya mai mulki da ke da aƙidar mulkin kama-karya ko jari- hujja irin na soja alhali kuwa mulkin siyasa ne suke yi.Ga tsari irin na mulkin soja, ko jari-hujja duk wata doka da aka tsara mutane na ƙoƙarin bin ta sau da ƙafa domin kauce wa fuskantar hukumci mai tsanani. Saboda haka, sai shugabanni su riƙa amfani da matsayinsu su cilasta wa talakawa yin abin da ba zai yi masu daɗi a rai ba. Don haka, mawaƙin yana faɗakar da jama’a cewa, yanzu sun yi hankali shugabanni ba za su yaudare su da matsayin da suke da shi ba, su tilasta masu yin abin da ransu bai so ba. A siyasance dole ne a bar su, su zaɓi wanda suke ra’ayi. Mulkin siyasa, mulki ne da ke bai wa kowa damar ya bi ra’ayinsa ba tare da ƙuntatawa ba ko rashin tausayi,da walwala. Mulki ne da ke ba wa mutane damar tofa albarkacin bakinsu cikin harkokin mulki, inda talakawa za su faɗi ra’ayinsu. Amma mulkin soja ko na kama-karya yana takura wa al’umma don haka talakawa su yi watsi da tunaninsu na neman soja su karɓi mulki. Jama’a su zaɓi farar hula su ci gaba da mulki ta yadda talakawa zasu sami ‘yanci su faɗi ra’ayinsu, idan shugabanni ba su yi masu adalci ba.

Shi mulkin siyasa,wato farar hula, wani salon mulki ne da ke bai wa talaka ‘yanci ya faɗi ra’ayinsa, muddin bai gamsu da yadda ake gudanar da mulkin ba. Saboda haka mawaƙin ya yi wa sojoji habaici cewa, lokaci ya yi da za su koma bariki su bai wa jama’a dama su zaɓi mutanen da za su tausaya masu. Wannan ya nuna ma jama’a cewa, mulkin farar hula, mulki ne da jama’arƙasa suke maraba da shi; domin shi ke ba su dama, a dama da su. Mawaƙin ya ƙara da kawo wani ɗan waƙa don ya kare kansa ga maganar da ya yi game da banbancin mulkin kama-karya da sunan na farar hula (dimokuraɗiyya).Yana cewa:

 

“Har mu kauda ‘yan kama- karya,

A ƙasarmu an daina shan wuya”.

 (Yusuf Fasaha Kano: “Mu bi APC al’ummar ƙasa”.)

 

Da yake tofa albarkacin bakinsa, Aminu Abubakar Ladan Alan waƙa, yana ganin ai a mulkin dimokuraɗiyya ake hauka. Wato a mulkin dimokuraɗiyya jama’a ke bin son rai har suna wuce gona da iri, wanda ya kwatanta shi da hauka. Ga abin da yake cewa:

“Cikin dimokuraɗiyya ake son rai, ake hauka”.

Son rai yana nufin son kai, ita kuma hauka tana nufin gushewar hankali. Alan waƙa ya danganta son rai da hauka a cikin mulkin soja ko na dimokuraɗiyya don ya bayyana irin illar da ‘yancin da dimokuraɗiyya ke ba wa mutane na faɗar albarkacin bakinsu har su wuce gona-da iri, su zama marasa biyayya ga hukumomi ko shugabanni. Wato dai mulki ne da ke sa talakawa su zaƙe ko su wuce gona-da- iri wajen maganganu har su kasance suna keta rigar mutuncin masu mulki, wanda Alan waƙa ya ce “hauka ne”.

Duk yadda mulkin soja ya faye tsanani da rashin bai wa talaka ‘yancin Magana, ya fi mulkin dimokuraɗiyya a fagen ladabtarwa da kariyar mutuncin masu gudanar da mulkin da sauran jama’ar ƙasa. Hausawa suna faɗin wata karin magana cewa, “Talaka zuma ne sai da wuta”, domin su yi masa habaic da cewa, bai wa talaka ‘yancin faɗar albarkacin bakinsa kan kawo ya wuce gona da iri, har ya zama tamkar mahaukaci a wajen faɗar ra’ayinsa ko yin maganganu da babu kai, babu gindi, wai shi yana da ‘yancin yin haka. Mulkin farar hula,yana da muhimmanci ga ƙasa don ta hanyarsa ne talaka kan san ‘yancinsa, sai dai kuma idan sanin ‘yanci ya yi yawa, to son rai da hauka kan biyo baya kamar yadda Alan waƙa yake hasashe.Airin wannan salon mulki na dimokraɗiyya ne Alan waƙa yake habaici ga masu mulki dangane da ‘yancin faɗar albarkacin baki,wanda yake, ga talakawa suna ne kawai, domin babu wani ‘yanci da ake ba talakawa da ake tunani suna da shi.Wannan ‘yanci da ake hasashe babu shi domin da zarar talaka ko ‘yan adawa ya faɗira’ayinsa, sai ka isko masu mulki sun sa jami’an tsaro sun yi awon gaba da shi.Wato, idan ka ga wani abu daba ka gamsu da yadda ake gudanar dashi ba, ka faɗi ra’ayinka, sai a yi amfani da ƙarfin mulki a musguna maka ko a kame ka a jefa ka gidan maza (kurkuku) har sai ka tagayyara ko ka nemi afuwa, sannan a sako ka, ka koma ga iyalanka.A nan ‘yancin magana bai yi amfani ba.

A nan mawaƙin ya yi amfani da salon sifantawa, inda ya sifanta mulkin kama-karya da mulkin siyasar zamani.Wato, salon mulkin da ya bai wa talaka’yanci da damar walwal a harkokin rayuwarsa ta yau da kullum, amma da zarar ya faɗi wani abu na ra’ayin kansa ga gwanati, sai ya zama abin farautar jami’an tsaro.Wannan sifantawa da mawaƙin ya yi wa mulkin siyasar wannan zamani da mulkin kama-karya, wata dabarar isar da saƙo ce ya yi amfani da ita don ya jawo hankalin mutane su fahimci cewa, shugabannin da suke mulki da sunan dimokuraɗiyya ba tsarin dimokuraɗiyya ne na gaskiya suke aiki da shi ba.Wato, akwai birbishin tsanantawa ga talakawa kamar yadda mulkin kama-karya yake a can baya.Ya yi amfani da wannan salo domin ya faɗakar da talakawa, ko masu kaɗa ƙuria su san cewa ana yi masu karan-tsaye, wato, kama-karya ne a wannan mulki da sunan dimokuraɗiyya,amma ba dimokuraɗiya ba ce;mulkin soja ne ko na jari-hujja da sunan dimokuraɗiyya.Har wa yau, Aminu Alan waƙa ya cigaba da cewa:

“A mulkin nan na al’umma

Na zaɓen ra’ayin kanka.

Mulki daga al’umma ake

Cikin zaɓe na son ranka

Ana yi don mutane ne

Misalin ba ka ‘yancinka

Amma kuma ko mulikiya

Ba ta yi kama haka hauka.

Ko tsarin gurguzu malam

Ya kai haka ba a tauye ka

Nm jari-hujja ake yi muna

Muƙami na saman doka.

(Alan waƙa: Guguwar sauyi ta zo).

 

Mulkin siyasa, salon mulki ne da ‘yan ƙasa ke samun dama su yi abin da suke so babu tsangwama da wulaƙanci. Amma in ya zama ba a bai wa talaka damar faɗar ra’ayinsa to fa ya koma tamkar mulkin jari-hujja yake irin na ƙasar sin (China) ko mulkin sojoji. A tsarin mulki irin na siyasa, mutane sun yarda da cewa, ‘yancin faɗar albarkaci baki da ake bayarwa ga ‘yan ƙasa wani abu ne da ya wajaba ga shugabanni.Wannan hasashe na ‘yan Nijeriya ya saɓa wa tunanin masu mulki: domin ‘yan siyasa suna laɓewa ga karsana su harbi barewa’. Ma’ana suna fakewa da ‘yancin da tsarin mulkin siyasa ya baiwa‘yan ƙasa,sucuta wa al’ummada rashinbasu‘yancin da tsarin mukin ya ba su.

Alan waƙa ya yi wannan tunani a cikin ɗiyan waƙa da suka gabata a sama. Ya kwatanta salon mulkin siyasar Nijeriya da mulkin kama-karya ko na jari-ujja, waɗanda ba su ba talaka damar faɗaralbarkacin bakinsa. Ko ma an ba shi dama, to idan ya faɗi wani abun da ya saɓa wa ra’ayin shugabanni, sai a saka jami’an tsaro su yi awon gaba da shi zuwa gidan yari ko wani wuri daba a san inda yakeba. Wannan ya nuna wa ‘yan Nijeriya cewa, ‘yancin magana da baki kawai ake cewa, amma babu wani abu ‘yancin magana, musamman ga ‘yan adawa da sauran jama’ar ƙasa. Masu mulki kawai ke yin yadda sukeso,kuma ba su bin abin da doka ta gindaya masu sai dai bin son zuciyarsu.Kaga a nan salon dimokuraɗiya ya koma mulkin kama-karya. Saboda haka ne mawaƙin yake faɗakar da al’ummar Nijeriya da su fahimci abin da dimokuraɗiyya take nufi domin su jajirce wajen nema wa kansu ‘yanci ta hanyar zaɓen mutumin da ya cancanta.

Mawaƙin ya yi amfani da salon kamantawa ta hanyar kamanta salon mulkin siyasar Nijeriya da mulkin gurguzu ko na jari-hujja.Duk da kasancewa mulkin ya ba da damar talaka ya faɗi ra’ayinsa, hakan bai sa masu mulkin siyasar Nijeriya sun kula da wannan haƙƙi ba. A sanadiyar haka mawaƙin ya yi amfani da wannan salo don ya faɗakar da ‘yan Nijeriya su ɗauki matakin nema wa kansu ‘yanci; domin su tsira daga azabar mulkiirin na kama-karya ko na ‘yan jari-hujja ko na gurguzu da shugabannin Nijeriya ke yi wa talakawansu.Wato, mawaƙin ya kamanta mulkin da jamiyyar PDP take yi da na kama-karya ko jari-hujja.Don haha, sai mawaƙin ya yi amfani da salon kamantawa a cikin ɗan waƙarsa domin ya jawo hankalin talakawa su iya rarrabewa tsakanin mulkin siyasa da mulkin kama-karya irin na soja ko ‘yan jari-hujja

4.2.2. Habaici ta Fuskar Shugabanci da Shugabanni

Bargery{1993:944}, ya bayyana shugabanci da cewa, wani matsayi ne na wakilci da ake ɗora wa mutum bata hanyar yaƙi ba. Wato kowane irin matsayi aka ɗora wa wani mutum don ya wakilci al’umma, ko ya jagorance su ga tafiyar da al’amurransu na yau da kullum, shi ne ake kira shugabanci. Idris (2016:147), ya ce, shugabanci wani abu ne da ya shafi mu’amula ta yau da kullum, a inda mutum zai nemi taimako da goyon bayan sauran mutane domin ya sauke nauyin da aka ɗora masa.Shugabanci wani jagoranci ne da aka ɗora wa wani mutum ko wasu gungun mutane. Shugabanci na iya kasancewa na gargajiya, wato ta hanyar sarakunan gargajiya. Haka kuma yana iya kasancewa a kan tsarinsiyasa,wanda Turawan mulkin mallaka suka zo da shi (Ɗangulbi 2003:56). Wannan salon mulki shi ne wanda ke bai wa ɗan ƙasa damar ya zaɓi shugabansa da kansa, wanda zai ba shi dama ya faɗi ra’ayinsa a harkokin gudanar da shugabancin ƙasa.Wato, talaka ya faɗi albarkacin bakinsa wurin da yake ganin an yi ba daidai ba.Ko kuma yake ganin an yi abin da ya kamata.Wannan faɗar albarkacin baki kan iya zama kushewa ko yabo.Kushewa tana nufin ‘nuna aibu ko laifi game da wani abu’, Ƙamusun Hausa (2006:257).

 Tsarin shugabanci na kowace irin al’umma ya zama wajibi domin shi ne ke tabbatar da zaman lafiya da zai bai wa mutane damar su tafiyar da harkokin rayuwarsu ta yau da kullum cikin sauƙi da walwala. Idan babu shuganci a cikin al’umma, to akwai rikici da ruɗami da hargitsi a tsakanin mutane. Haka kuma dole a sami tashin hankali da cutar juna da zalunci, inda mai ƙarfi zai danne haƙƙin maras ƙarfi. Idan haka ya faru, sai al;umma ta shiga wani halin ni- ‘ya- su. Hakan zai sa talakawa su kasa samun walwala da ‘yancin fita su nemi abinci da arzikin ƙasa {Yakasai: 2012:51}. Dalilin haka kan sa mutane ko mawaƙan siyasa su riƙa kushe salon mulkin masu mulki ta hanyar yi masu habaici domin su faɗakar da su ga kurakuran da suke tafkawa don su gyara.

A cikin duniya, kowace al’umma tana da irin nata tsarin shugabanci. Wannan ya nuna cewa shugabanci wani nauyi ne da ake ɗora wa mutum domin ya taimaka wa al’umma wajen ƙwato masu haƙƙoƙansu. Shugabanci yana buƙatar cancanta da ƙwarewa kafin mutum ya zama shugaba. Cancanta tana nufin dacewa ga zama bisa wani matsayi, ko yin wani abu na al’ada ko shugabanci da mutane suka ɗora wa wani mutum.

Aminu (1987:), ya ce,.mulkin siyasa wani jagoranci ne na al’umma da ake zaɓen wakili daga cikin al’umma domin ya shugabanci mutanen da suka zave shi. Wannan salon mulki yana gudana ne a ƙarƙashin jam’iyun siyasa waɗanda ke da haƙƙin tsayar da mutanen da suka cancanta su wakilce su a muƙamai daban daban Ana la’akari da dacewar wanda aka zaɓa ga muƙami ko matsayi ko wakilcin da ake so ya yina jama’a. Da zarar an fahimci cewa, mutum yana da munanan ɗabi’u ko wata illa da mutane ke ƙyama, to a nan take sai a ƙi amincewa da waƙilcinsa. Daga cikin munanan ɗabi’u ko halaye da ke saka a ƙyamaci mutum har a ƙi zaɓensa, akwai rashin dangana da cuta da ƙeta da rashin cika alƙawari da kuma bayyanar da ayyukan baɗala a fili. Haka kuma akwai zamba da cin amanar ƙasa da ha’inci da sauransu.Ta hanyar duba da irin waɗannan halaye ne ake gane rashin cancantar wanda ake so a tsayar takara don ya wakilci al’umma a matakin kansila ko shugaban ƙaramar hukuma ko majalisardokoki ta jaha ko ta waklai ta ƙasa da ta dattijai da kuma muƙamin shugaban ƙasa.

Shugabanni su ne waɗanda aka ɗora wa nauyin jagorancin jama’a ta hanyar zaɓe ko naɗi. Wato shugaba shi ne wanda ke kula da al’amurran rayuwar al’umma. Ƙamusun Hausa, (2016,P. ), ya bayyana shugaba a matsayin mutum wanda ke kula da al’umma ko jagorar mutane, wanda aka zaɓa ko aka naɗa shi (ba a fagen yaƙi ba). Shugaba a taƙaice shi ne, wakilin jama’a ko jadani ko jami’i wanda mutune suka ɗora haƙƙin kula da al’amurransu nayau da kullum a kansa. Shugaba shi ne jadani da ke kula da kare lafiya da dukkan abin da zai cuta wa al’ummarsa. Ana buƙatar shugaba ya kasance mai kyawawan ɗabi’u da suka haɗa da gaskiya da riƙon amana da tausayi da sauransu.

Mawaƙan siyasa suna amfani da habaici domin su yi gargaɗi ko faɗakar da al’umma cewa, duk mutumin da bai mallaki irin ɗabi’un da aka ambata a sama ba, to bai dace a zaɓe shi ya wakilci jama’a ba. Aminu (1987:54), ya ce “Kyawawan ɗabi’u su ne makamin tabbatar da zaɓen wakilin jama’a nagari ga kowane irin muƙami na shugabanci”. Misali a cikin waƙarsa da ya yi wa Buhari a jam’iyar APP/ANPP, a shekara 1999 da 2003, Ibrahim Yala Hayin Banki, ya yi wa wasu shugabannin jam’iyar PDP habaici yana gargaɗin su dasu ji tsoron Allah a wajen gudanar da shugabancin jama’a.Jin tsoron Allah kan sa shugaba ya yi adalci tsakaninsada waɗanda yake shugabanta.Tsayar da gaskiya da adalci kan sa waɗanda ake mulki su ji tsoron shugabanni su kuma yi masu ɗa’a da biyayya ga umurnin da suka ba su. Ga abin da yake cewa kamar haka:

Duk wani wanda ba ya jin tsoron Rabbana

To mun daina girmama shi ya cuta mana

Mai rawani da jiniya Allah isar mana

Za mu buga da ku bana faɗin Nijeriya.

 (Ibrahim Yala:Waƙar APP/ANPP )

Tsoron Rabbana, wato Ubangiji wanda ya halicci kowa da komi, shi ne tushen jagoranci na gari. Rashin jin tsoron Allah shi ke kawo aikata cuta da ƙeta, saboda babu tunanen akwai ranar da za a yi hisabi.Idan shugaba ya cuta wa talakawansa, ko ya zalunce su lokacin da yake mulki, sai Allah ya cire wa mutane jin kunya da tsoron shugaban. Don haka ko ya shata doka ba a bin ta.Saboda haka mawaƙin yana ganin shugabannin jam’iyar PDP,da masu sarautun gargajiya a lokacin mulkin ‘yan jam’iyar PDP, sun zalunci al’ummar ƙasa ta fuskoki da dama. Saboda haka yanzu sauyi suke so don ƙasa ta zauna lafiya da ci gaban tattalin arziki.Ana buƙatar shugabanni su kasance masu tsoron Allah, wanda zai taimaka su fahimci cewa, duk abin da mutum ya aikata mai mulki ne ko ma maras mulki, to ya sani cewa, zai fuskanci sakamako ranar da shugaba ba shi da mafita, sai idan ya yi adalci a mulkinsa, wato ranar lahira. A siyasance mawaƙin yajawo hankalin shugabanni su saka tsoron Allah wajen gudanar da mulkinsu. Wato jin tsoron Allah shi kaɗai ne zai sa su gudanar da mulki cikin nasara tare da jawo wa kansu mutunci a idon talakawa; su riƙa girmama su. Saboda haka sai mawaƙin ya ƙara da cewa, to, a wannan zaɓe da za a yi sun rantse ba za su sake zaɓen shugabannin da ba su jin tsoron Allah ba. Rashin jin tsoron Allah ga shugabanni shi ne ummulhaba’isin aikata zalunci da cin amanar ƙasa. Don haka,abin so ga masu neman muƙami ko shugabanci na jama’a su kasance mutane masu tausayi da tsoron Allah, wanda zai sa mutane su zaɓe su, su kuma cigaba da girmama su.Ya cigaba da cewa:

Bana ƙarya kuke ku sake rubuta mana

Kuma kun daina sanya kowa musguna mana

Mun rantse da wanda yai Ka’aba Rabbana

Kun gama murɗiya yau a duk Nijeriya.

 (Ibarahim Yala: Yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya)

 

Mawaƙin ya yi amfani da habaici keɓantau tare da salon aron kalmomi daga harshen Larabci da Turanci don ya jawo hankalin masu saurarensa su fahimci saƙon da yake isarwa gare su.Wato, ya yi amfani da habaicin keɓantau don ya nuna wa mutane shi ma yana da ilimin addini da na zamani. Kalmomin da ya aro su ne,Rabbana, da ka’aba da jiniya da sauransu.Yin amfani da waɗannan kalmomi cikin waƙarsa wata dabara ce ta isar da saƙo ga mutane masu ilimin addini ko Larabci da kuma masu jin harshen Turanci.Mawaƙin ya nuna wa jamaa cewa, shi ƙwararre ne ga sarrafa harshen Hausa.Kamar yadda ya gabata ,a ɗan waƙa na farko yana ɗauke da habaici, inda mawaƙin ya yi amfani da lamirin jami na waɗanda ake yi wa magana ‘ƙarya kuke ku sake rubuta mana.Waɗannan kalmomi su suka tabbatar da habaici da mawaƙin yake yi ga wasu shugabanni domin ya nuna masu damuwarsa da ta yan Nijeriya game da mulkin kama karya da suke yi wa alummar Nijeriya.

Shi ma, da yake yi wa shugabanni habaici dangane da halaye na gari, Dauda Kahutu Rarara, yana cewa:

Wanda zai yi siyasa da gaskiya, Shi ab babba.

Sabon abu dai na shaida, Darajarsa ta zarce gyauro.

 (Dauda Kahutu: Waƙar Muhammadu Buhari).

 

Gaskiya tana daga cikin kyawawan ɗabi’u da ake la’akari da ita wajen zaɓen shugabanni. Idan mutum ya kasance mai rashin gaskiya ne ga gudanar da al’amurransa, to, yana da wuya a amince masa ga kowace irin hulɗa da zai yi da mutane. Saboda haka koyaushe mutum mai gaskiya yakan zama babba a idon jama’a. Wannan baiti yana faɗakar da al’umma cewa su zaɓi mutum mai gaskiya a lokacin da suka zo wurin jefa ƙuria domin a samu kyakkyawan jagoranci a ƙasa. Mutane suna alfahari da shugaba, idan ya zama mai gaskiya, domin shi ake sa ran ya riƙa amanar dukiyar al’umma ba tare da ya salwantar da ita ba, ko ya handame wa kansa da ‘ya’yansa. Muhammadu Buhari yana a sahun gaba a wajen bin ƙa’ida da tsare gaskiya a cikin tafiyar siyasarsa. Saboda haka ne ya sa Dauda Rarara ke yi wa masu mulki na waccan jam’iyya habaici game da rashin gaskiya da suka nuna a lokacin da suke gudanar da mulkinsu. Ya ƙara shaida wa jamaa cewa sabuwar jamiyya da Muhammadu Buhari yake neman shugabanci a ƙarƙashin inuwarta tana da daraja. Saboda haka ta fi tsohuwar jamiyya, wadda ya kira da gyauro.

Shugabanci nauyi ne da Allah (S.W.A) yake ɗora wa wanda ya so, domin ya jaraba shi.Idan shugaba ya yi gaskiya wajen tafiyar da mulkinsa, to, zai kasance abin so ga al’ummarsa. Idan kuwa akasin haka ya faru,to sai shugaba ya zama abin zargi ga mutanen da yake yi wa jagoranci. Don haka mawaƙin yana zargin shugabani da suke mulki da cewa, ba su da gaskiya. Saboda haka ga sabuwar jam’iya wadda ke da mutum mai gaskiya, wato Muhammadu Buhari. Ya ce, sabon abu duk yadda yake ya fi gyauro. Gyauro na nufin tsohon abu. Wato, wani tsiro ne da kan fito idan aka sare amfanin gona daga baya ya sake tartsewa ya sake yin ‘ya’ya idan damina ta sauka. Wato abin daya fito na amfanin gonar da aka samu ba tare daan sake shuka shi ba. Wato idan aka zaɓi Buhari ya fi wancan shugaba da aka ga kamun ludayinsa a mulki. Dauda Kahutu Rarara ya yi wa shugaba Johnathan habaici ne, don ya soki salon mulkinsa, ya kuma jawo hankalin ‘yan Nijeriya su fahimci cewa, Buhari mai gaskiya ne. Don haka shi kaɗai zai iya mulkin adalci a samu ci gaban ƙasa ta fuskar tattalin arziki da zaman lafiya a duk faɗin Nijeriya.

A nan mawaƙin ya sifanta Buhari da sabuwar shuka wadda ta fi gyauro, wato tsohuwar gwamnati.Mawaƙin ya yi amfani da salon sifantawa a waƙarsa domin ya isar da saƙonsa ga jamaa ta hanyar kawo sunan abin da suka sani.Wato, ya abunta shi, inda ya ba shi darajar abu maras rai don ya bayyana wa jama’a bambancin sabuwar shuka da gyauro da kuma sabuwar jam’iyya da waccan mai mulki.Wannan dabarar isar da saƙo da mawaƙin ya yi amfani da ita, ta yi matuƙar tasiri ga siyasar Muhammadu Buhari wajen jawo hankalin alumma su zaɓi jam’iyyar da Muhammadu Buhari yake takarar kujerar shugaban ƙasa a inuwarta. a zaɓen 2015 zuwa 2019.

Ibrahim Yala Hayin Banki ya yi amfani da habaici mars ƙaidi cikin waƙarsa don ya jawo hankalin ‘yan Nijeriya su zaɓi mutum mai gaskiya domin a sami tsaro da zaman lafiya da bunƙasa tattalin arzikin ƙasa. Yana cewa:

Aye ga wasiƙa nan buɗaɗɗiya,

A je a kai wa mai malfa,

Bara ta riga ta wuce,

Bana ƙarfa-ƙarfa ba za ai ba,

Ya mutum yana da gida,

A ce ya je ya kwana cikin rumfa,

Zalunci ƙarya ce mai ita,

Taka bi Bai tsere ba.

Zaɓen bana ba zan ba

Ba za a yi rinto ba

Mu Buhari muke fata

Shi ne da gaskiya dokin ƙarfe.

 (Ibrahim Yala: Waƙar CPC)

Kamar yadda bayani ya gabata mawaƙin yana faɗakar da al’umma ne, a kan muhimmancin zaɓen mutum mai gaskiya. Ya kamata duk wata hulɗa da ɗan Adam zai yi, ya tsare gaskiya domin zalunci ƙarya ce. Ita kuma, “ƙarya fure take ba ta ‘ya’ya”, inji Hausawa. Rashin gaskiyar da shugabanni ke tabkawa ita ke jawo ra’ayin talakawa har su nemi sauya masu mulki. Mawaƙn ya yi wa gwamnatin PDP, da shugabanninta habaici don ya jawo hankalin al’umma da su sa ido idan zaɓe ya zo su zaɓi Buhari don shi ne mai gaskiya.Mawaƙin yana yi wa shugaba Johnathan da gwamnatinsa habaici don ya naƙasa shi, ya kuma tallata Buhari ga mutane.Wato, mutane su dawo da hankalinsu wuri ɗaya su zaɓi mutum mai gaskiya.Kamar yadda mawaƙin ya bayyana cewa, su Buhari suke fata ya ci zaɓe, domin shi mutum ne mai gaskiya. Shugaba mai gaskiya shi kaɗai zai iya kawo wa ƙasarsa cigaba ta kowane hali.Don haka talakwa su zaɓi Muhammadu Buhari mai gaskiya, don ceto ƙasa daga halin da ta faɗa ciki na taɓarɓarewar al’amurran rayuwar ‘yan Nijeriya.Rashin samun mutum mai gaskiya ga mulki yana iya haifar da taɓarɓarewar ilimi, da kiyon lafiya, da sauran fannoni daban-daban na cigaban ƙasa.

Mawaƙin ya yi amfani da salon kamantawa ne ta hanyar kawo kalmomi biyu masu alaƙa da juna, sai dai ɗaya ta fi ɗayan daraja. Wato,ya kawo kalmar gida da kuma rumfa. Dukkansu wurin zama ne,amma rumfa ba ta kai gida daraja ba. Wannan dalili ne ya sa mawaƙin ya nuna cewa, kuskure ne mutum da ya mallaki gida a ce, ya tafi cikin rumfa ya kwana.A nan mawaƙin ya yi amfani da salon kamancen kasawa ne, inda ya nuna cewa rumfa ba kai darajar gida ba, duk da cewa, wuri ne da mutane ka iya zaunawa su kwana.Amma babu cikakken natsuwa ga wanda ya kwana cikin rumfa, kamar wanda ya kwanta cikin aminci a gida.Haka kuma, mawaƙin ya yi amfani da kalmar Rinto wadda ke nufin ƙari a wajen ƙirga wani abu. Wato, maimakon ya ce ba su yarda da maguɗin zaɓe ba,ko ƙarin ƙuriu, a lokacin zaɓe ko wajen ƙirga ƙuriu,sai ya ce,‘rinto’, don ya nuna ƙwarewarsa ga harshen Hausa. Haka wata dabara ce ta jawo hankalin masu saurare su fahimci saƙon da ake son isarwa gare su cikin sauƙi.

Kamilu ɗan almajrin mawaƙa ya kalli matsayin gaskiya da idon basira musamman a fagen gudanar da jagorancin al’umma. Ya bayyana cewa halacci wani mataki ne da sai mutum na ƙwarai ake halatta wa mulkin jama’a da amanar dukiyarsu. Yana cewa:

Shi halacci sai ga ɗa na ƙwarai,

In ruwa ne sai ka je gulbi.

Ɗa na ƙwarai shi ne, wanda yake gudanar da al’amurransa cikin gaskiya. Ana sa ran cewa duk lokacin da ake buƙatar a yi mu’amala ta jagoranci, to a yi ta da mutum na ƙwarai, mai gaskiya da riƙon amana. Mai gaskiya kamar gulbi da ruwa yake, wanda idan aka je za a ɗebo wadatattu a sha a yi sauran aikace-aikacen gida da sauransu. Don haka mai son ya sha ruwa, ya yi wanka sai ya je gulbi; ya ɗiba ya sha ya yi wanka. Haka idan ana son aiki na gaskiya to a nemi mutum na ƙwarai, wanda zai iya riƙe amanar nauyin da aka ɗora masa na jama’a da dukiyoyinsu. Wannan shi zai saka a sami zaman lafiya a cikin al’umma.Wannan habaici wani jigon gargaɗi ne da mawaƙin yake ƙoƙarin isarwa ga yan siyasa domin su aminta su zaɓi Muhammadu Buhari don a sami ingantacciyar gwamnati mai gaskiya da kowane ɗan ƙasa zai amfana da mulkinta. Wannan habaici gargaɗau ne mawaƙin ya yi amfani a shi domin ya gargaɗi ‘yan siyasa su kasance masu gaskiya a riƙon mana kafin su nemi yardar jamaa su zaɓe su a muƙamin siyasa.

A tsari na shugabanci kowane iri ne, dole a nemi wanda yake mai mutunci, wanda ke da ɗabi’u na ƙwari. Samun haka zai sa a yi mulki cikin adalci domin a bunƙasa ƙasa ta ɓangarori daban daban, da suka haɗa da; ilimi, kiyon lafiya da samar da wadataccen abinci da ingantattun ruwan sha, da kuma bunƙasa aikin gona. Saboda haka, wannan mawaƙi ya yi wa shugabanni habaici don su kasance mutane na gari. Amma shi a nasa tunani, Muhammadu Buhari shi ne gulbin da za a je a sami ruwa, wato shi ne mutum nagari wanda ya cancanta a zaɓa ya yi mulkin Nijeriya, saboda a sami wadata da zaman lafiya da cigaban ƙasa.

Mawaƙin ya yi amfani da salon kamance, inda ya kamata ɗa na ƙwarai da gulbi.A mawaƙin ya amfani da salon baubawan burmi,inda ya kamanta abubuwa biyu masu bambancin maana domin ya isar da saƙonsa ga alumma, su sani cewa, kamar yadda ake zuwa gulbi a sami ruwa masu yawa, haka shi ma ɗa na ƙwarai ake samun riƙon gaskiya da adalci idan aka zaɓe shi ya yi shugabanci.Wannan wani salo ne da mawaƙin ya yi amfani da shi, yakamanta Muhammadu Buhari da mutum nagari da ‘yan Nijeriya za su yi alfahari da zaɓensa a matsayin shugaba. Sai dai wannan salo shi ake kira da baubawan burmi kamar yadda aka fadomin ɗabi’un abubuwan biyu sun bambanta. Ɗa na ƙwari yana nufin mutum,yayin da gulbi na nufin wurin da ruwa ke taruwa su riƙa gudana zuwa wani wuri na kusa ko na nesa. Mutane da dabbobi da sauran halittu suna amfani da ruwa don su rayu. Mawaƙin ya yi amfani da wannan salo domin ya jawo hankalin masu saurare su san matsayin Muhamadu Buhari, cewa shi mutum ne mai nagarta.

Haka yake a tunanin Kamilu ɗan almajirin mawaƙa. Shi yana ganin biyayya wata abu ce mai mahimmanci a sami shugaba wanda yake a tarihinsa, shi mutum ne mai biyayya da ɗa’a ga iyaye da shugabanni ,wanda idan har aka zaɓi irin wannnan mutum ya yi shugabanci za a sami kyakkyawan jagoranci.. Kamilu yana cewa:

Kuma duk haɗamar mai haɗama,

Wallahi bai iya ɗaukar duniya,

Mai yawan bacci in ya sha hura,

Ku duba kar ku yi tambaya,

Wanda ya yi biyayya haƙƙin uwa,uba,

Ya zauna lafiya

Akasin haka illa ce ‘yan ƙasa,

Ku duba ‘yan Nijeriya.

 (Kamilu: Waƙar APC 1).

Handama da babakera ɗabi’a ce ta wasu mutane a cikin al’umma, Sai dai irin waɗannan ɗabi’u na sata da handama da babakere da dukiyar jama’a ko ƙasa suna faruwa ne a lokacin da mutane suka sami riƙa shugabanci. Biyayya ga iyaye kan sa mutum ya yi albarka ga dukkan abin da ya shafi rayuwarsa. Irin waɗannan mutane ake alfahari da su idan sun sami wani shugabancin jama’a, wanda kan taimaka masu su gudanar da gaskiya a cikin harkokin mulki.Saboda haka albarkar iyaye kan sa shugaba ya ji tsoron Allah ya kaucewa handamar dukiyar al’umma da aka ba shi amana.Rashin biyayya ga uwaye babbar illa ce ga ɗa.Waɗannan ɗiyan waƙa suna ɗauke da jigon gargaɗi ne ga al’umma, musamman ‘ya’ya. Idan ya kasance mutum bai girmama iyayensa ba, to ko ya zama shugaba ba zai darajanta mutanen da yake shugabanta ba. Biyayya ita ce nagartar ɗa, duk ɗan da ba shi da biyayya ya rasa matsayi a idon mutane.Saboda haka, kafin a zaɓi mutum a matsayin shugaba, dole sai an yaba da kirkinsa.

Kamar yadda aka sani wasu mutane musamman ‘yan siyasa sukan jefa kansu cikin ɗabi’ar yin sama da faɗi ga dukiyar talakawa idan suka hau kujerar mulki.Rashin biyayya ga uwaye illa ce domin yakan hana wa mutum tsoron Allah, balantana ya iya kiyaue amanar da aka ɗora masa ta dukiyar al’ummar ƙasa.Sai dai ga irin yawan albarkatun arzikin ƙasa da Allah ya ba Nijeriya, komi yawan zaluncin da shugabanni suka yi; ba za su iya ƙare arzikin ƙasa ba. Wannan habaici ya shafi shugabanni mahandama, waɗanda suka mai da dukiyar ƙasa tamkar tasu. Amma duk haɗamarsu ba za su iya ɗaukar duniya ba.Mulkin gaskiya da adalci shi ke kawo zaman lafiya a ƙasa. Samun haka sai an zaɓi shugaba mai gaskiya da riƙon amana.

Mawaƙin ya yi amfani da dabarar isar da saƙo ta hanyar amfani da salon aron kalmomi masu jan hankalin masu saurare. Ya yi amfani da kalmar haɗama, da duniya da kuma akasi.Waɗannan kalmomi ya aro su ne daga harshen Larabci kuma ya bar su kamar yadda Larabci yake faɗar su.Idan aka fassara waɗannan kalmomi da harshen Hausa za su ba da ma’ana kamar haka: haɗama tana nufin zwari/zri, wato daukar abin da ya fi ƙarfin mutum. Ita kuma duniya kamar yadda Alƙurani yake faɗar ta, tana nufin sararin da ɗan adam da sauran halittu suke rayuwarsu. Kalmar akasi tana nufin saɓini ko rangwane ga abin da aka saba da shi.Kawo irin wadannan kalmomi da mawaƙin ya yi cikin waƙarsa wata dabarar isar da saƙo ce da mawaƙin ya yimamfani da ita don ya nuna ƙwarewarsa ga harshen Hausa.Shi ma malam Ibrahim Yala yana cewa:

Allah wadaranku tun da ba kwa ƙaunar mu,

Tun da kuna ta mulkin mu ba ku kula da mu,

Don Allah Buhari mu zo ka fitar da mu,

Yau kai ne muke so a nan Nijeriya.,

 (Yala:yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya).

Shugabannin jam’iyar PDP sun ƙuntata wa ‘yan Nijeriya, wanda hakan ya bayyanar da ƙiyayyar talakawazuwa gashugabanni.Wato, rashin kula da talakawa ba ƙaramar illa bace ga shugabanni, musamman kamar yadda masu mulki na PDP suka nuna. Talakawa suna son shugaba ya kula da su ta fuskoki da dama, kamar ta fuskar ilimi da kiyon lafiya da abinci da sauransu.Idan talakawa suna cikin irin waɗannan yanaye-yanayen, to abin da suke nema shi ne su sami mutum mai gaskiya wanda zai ceto su daga wannan ƙangi da suke ciki. Mawaƙin ya yi wa waɗannan shugabanni habaici saboda rashin iya tafiyar da mulki yadda ya kamata.

A nan manufar mawaƙin ita ce ya faɗakar da talakawa illar da masu mulki na waccan jam’iya suka yi, sannan ya tallata ɗan takararsa a idon duniya cewa shi mai gaskiyar da ya cancanta ‘yan Nijeriya su zava. Don haka sai mawaƙin ya haxa Buhari da Mahaliccinsa, wato, Allah (S.W.A.) cewa ya zo ya fitar dayan Nijeriya daga mawuyacin halin da suke ciki a sanadiyar mulkin mayaudara azzalumai. Yala ya yi magiya wajen neman Buhari ya amince da buƙatar yan Nijeriya ta hanyar karɓa kiransu ya fito ya nemi kujerar shugabancin Nijeriya don talakawa su sami sauƙin rayuwa.

Har wa a wani baiti, mawaƙin ya yi habaic ga duk wanda ya nuna ba ya son Buhari ya neman kujerar shugaban ƙasa. Yana cewa:

Wanda ya ja da kai Buhari zai sha wuya,

Domin ka fi wane mai halin ‘yan giya,

Mai fuska kamar ana murjin taliya,

Kai hango shi ba ya ƙaunar Nijeriya.

 (Ibrahim Yala: Yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya)

 

Mawaƙin ya yi amfani da habaicin shaguɓau don ya soke salon mulkin ‘ya’yan jam’iyyar P.D.P da suka jefa talakawa cikin halin wahala tare da yi wa talakawa hannunka-mai-sanda su guji jayayya da Buhari a fagen siyasa.Wahala, ita ce a shiga wani hali na shan wuya wadda Bahaushe ke cewa, ‘wuya ko da magani ba daɗi’. Wato mawaƙin ya yi habaici ne ga masu nuna ƙiyayyarsu ga Buhari don ya jawo hankalin mutanen Nijeriya a kan alfanun zaɓen Buhari.Sannan kuma ya nuna cewa,Buhari ya fi wani ɗantakara, wanda mawaƙin ya ɓace shi dangane da wata siffa da kuma ɗabi’a maras kyau da yake aikatawa. Ya ce fuskar shi kamar ana murɗar taliya, sannan ɗabi’arsa irin ta mashaya giya ce. Taliya wani nau’in abinci ne da ake sarrafa shi daga fulawar alkama. Ana kwaɓa garin fulawar alkama a saka ta cikin injin ana marɗa injimin sai taliya ta riƙa fitowa. A lokacin da ake sarrafa taliya za ta riƙa fitowa murɗe ginit-ginit saboda matsar da injin yake yi mata. To haka fuskar wancan mutum da ake yi wa habaici take. Sannan kowa ya san mashayin giya ba shi da ɗabi’a mai kyau domin mutum ne wanda ba shi da kunya.

Wannan habaici da mawaƙin ya yi wa wancan shugaba, yana ƙoƙarin tozartar da shi ne a idon yan Nijeriya don ya nuna masu cewa ba ya da fara’a. Saboda haka, yadda fuskarsa take murɗe, to haka mulkinsa yake murɗe, ba komai sai wahala.Wato talakawa suna shan baƙar wuya saboda rashin wadata da rashin tsaro a ƙasa.Ƙarshe mawaƙin ya kira mutane da su kalle shi da kyaucewa, shi maƙiyin Nijeriya ne.Don haka su zaɓi Buhari don ya fitar da su daga wahalar da suke ciki.Mawaƙin ya yi amfani da salon kamance, inda ya kamanta fuskar wanda yake yi wa habaici da taliya da ake murɗawa daga injimin murɗar taliya. Wato, ya kalli yadda fuskarsa take, sai ya kamanta shi da taliya domin ya naƙasa shi a idon jamaa. Haka kuma ya sifanta shi yan giya domin ya gargaɗi al’umma da su ƙaurace wa zaɓen mashayin giya saboda ka da ya zo ya yi masu shirme a mulkinsa.Idan ɗan giya ya sha ya bugu sosai, to ba zai san abin da yake yi ba. Yana iya yanke ɗanyen hukunci ko kuma sa ma wata yarjejeniyar da ba ta bisa ƙaida hannu.Wannan wata dabara ce ta isar da saƙo ga mutane domin a jawo hankalinsu su gujewa zaɓen duk mutumin da ba shi hankali ko wanda ba shi da fara’a da nan-nan da mutane. Mawaƙin ya gargaɗi ‘yan Nijeriya su sa ido ga kowane mutum wanda ba shi ƙaunar ci gaban Nijeriya don kaucewa zaɓen shi a matsayin shugaban ƙasa.

4.2.3. Habaici ta fuskar Jam’iyya

Siyasa salon mulki ne da ake aiwatarwa ta hanyar kafa jam’iyyu daban-daban a ƙasa.Jam’iyyu suna kafuwa ne ta hanyar haɗin kan mutane masu ra’ayi da manufofi iri ɗaya. Kowace jam’iya tana da manufofi na raya ƙasa da take niyyar aiwatarwa idan aka zaɓe tata kafa gwamnati.Misalin manufofin kowace jam’iya basu wuce samar da ilimi kyauta, dakiyon lafiya, da ruwan sha ingantacce da bunƙasa harkokin noma don samar da wadataccen abinci ga al’umma, da samar da hanyoyin sufari da na sadarwa da kuma bunƙasa tattalin arzikin ƙasa.Mawaƙan siyasa suna taka rawar gani wajen jawo hankalin jamaa su fahinci abin da ake son su sani. Habaici salo ne da mawaƙan siyasa ke amfani da shi domin su isar da wani muhimmin saƙo zuwa ga mutane.Misali, a cikin waƙoƙin da mawaƙan da suka rera wa Buhari waƙa don su tallata shi ga alummar Nijeriya sun yi amfani da habaici domin su jawo hankalin mutane su yarda da manufofin Muhammadu Buhari ga mulkin Nijeriya. Da yake yi wa jamiyar PDP habaici Alan waƙa yana cewa:

Baƙar jamiya mai malfa

Tana son kada bayinka.

Baƙar malfa baƙar jarfa

Mai shanye jinin talaka

Allah kaɗa guguwar sauyi

Buhari Janar karab da gari.

 (Aminu Alan Waƙa: Guguwar sauyi).

Duk lokacin da aka kira wani abu da kalmar baƙi,to za ka ga an danganta shi da abu mai muni ko maras haske. Alan waƙa ya ambaci launin baƙi don ya jawo hankalin masu saurare su iya banbancewa tsakanin abu mai kyau da maras kyau.Ba duka launin baƙi mutane ke sha’awar ba, sai idan lalura ta tusgo. Amma farin abu koyaushe mutane na ribibin samun shi don su amfana da shi. Wannan ɗan waƙa da mawaƙin ya kawo yana ɗauke da jigon faɗakarwa ne zuwa ga al’ummar Nijeriya su nisanci duk wani da ke da launin baƙi domin babu alheri tare da shi.Don haka mawaƙin ya roƙi Allah da ya kawar da jamiyyar PDP da shugaban ƙasarta daga zukatan yan Nijeriya. Sannan ya roƙi Allah ya bai wa Buhari nasara ya karɓe mulki

Mutane suna farin cikin shiga jam’iyyar da ke da manufofin raya ƙasa da samar wa alumma jin daɗi da walwala. Jam’iyyar PDP, mawaƙin ya kira ta da sunan baƙar malfa saboda ta kasa samar wa jamaa abubuwan more rayuwa kamar yadda ta yi alkawari. Ganin haka ya saka mawaqin ya kira ta da baƙar malfa don ya jawo hankialin talakawa su ƙaurace mata su karɓi jam’iyyar da za ta kawo masu ci gaba. Ya yi wannan habaici ne ga jam’iyyar PDP don ya naƙasa ta a idon mutane, ya kuma tallata jamiyyar APC, wadda Muhammadu Buhari ke takarar kujerar shugaban ƙasa a ƙarƙashin inuwarta a 2015.

Mawakin ya yi amfani da salon sifantarwa, inda ya sifanta jam’iyyar PDP da baƙar malfa. Sannan kuma ya sifanta jamiyyar da wata ɗabi’a ta dabbar da ke shan jini.Zaki da kura da kare dabbobi ne masu shan jini, saboda haka mawaƙin ya dabbantar da jamiyyar PDP, don ya jawo hankalin mutane.Wannan salo da mawaƙin ya yi amfani da shi, wata dabara ce ta isar da saƙo ga jamaa su aminta da sabuwar jamiyyar APC da yake kambamawa.

Shi kuwa Ibrahim Yala Hayin Banki ya yi irin wannan habaici zuwa ga wasu jam’iyyu cikinsu har da jam’iyyar PDP, mai mulkin ƙasa. Malamin yana cewa:

Tarkon mutuwa da PDP tai mana,

Halin ha’ula’i da ta jejjefa mana,

Bala’in shawa da tak kokoya mana,

Baba Buhari ne za ya fidda Nijeriya.

 (Ibrahim Yala: Yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya).

 

Shiga wani hali na damuwa ko na rashin jin daɗin rayuwa, ko talauci yakan jefa mutane cikin tunani da juyayi. Mutane suna zargin jam’iyyar PDP da rashin iya mulki wanda suke ganin shi ne ya jefa ƙasa da alumma cikin halin talauci da yunwa da kuma rashin tsaro. Wannan hasashe da mutane ke yi da ƙorafi ga mulkin jamiyyar PDP ya yawo raayin mawaƙin siyasa Ibrahim Yala ya yi habaici cikin waƙarsa don ya faɗakar da al’umma girma da matsayin jam’iyyar ANPP, ga talakawan Nijeriya. Haka kuma ya jawo hankalinsu su zaɓi jam’iyyar da za ta ceto al’umma daga mawuyacin halin da suke ciki.

Mutane suna farin ciki da murna idan suka sami shugaba mai tausayi da jinqai wajen jajircewa ya samar da ci gaba a ƙasarsa. Duk shugaba da ya yi nasarar kawo sauyi mai aana da fuskoki daban-daban, mutane za su riqa alfari da mulkinsa. Wato za su riƙa cewa a lokacinsa ne tattalin arzikin ƙasa ya bunƙasa, noma kiyon lafiya ya inganta ,mutane suka sami yalwar abinci fatara da talauci suka ƙaura daga alumma.Don haka samun shugaba irin Buhari shi zai fitar da jamaa daga cikin irin halin da jamiyyar PDP ta jefa mutanen ƙasa ciki. Shi ya saka mawaƙin ya ce Baba Buhari ne kaɗai zai ceto Nijeriya idan aka zaɓe shi a jam’iyyar ANPP ya yi shugaban ƙasa a wancan lokaci.Har wa yau, mawaƙin ya ƙara da cewa:

Ke lema baƙad daga kin yi muna yau haka

Ke lema baƙad daga kin muna yau haka

Ba kya maganin ruwa duk mun sha wuya

Ke lema fa mulkinki ba kya gaskiya

ANPP zo ki tallafi Nijeriya.

 (Ibrahim Yala: Yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya).

 

Lema (Ambraler) wata‘rumfar tafi da gidanka ce da ake anfani da ita domin a kare kai daga zafin rana ko ruwan sama (Ƙamusun Hausa 2016). Wato lema rumfa ce da ake haɗawa da kyalle ko leda a yi mata mariƙa don a riƙa a lokacin da za a yi amfani da ita a kare kai daga tsananin zafin rana ko ruwan sama a lokacin damina k rani. Tsofaffi da mata da sauran ɗaiɗaikun mutane suka fi yin amfani da ita. Wannan lema wata alama ce ta jam’iyyar PDP, wadda ke banbanta ta da sauran jam’iyyu. Mawaƙin ya yi wa wannan jam’iyya habaici, inda ya ambace tada baƙad daga domin ya bayyana sifarta gamutane.Duk da kasancewar lema tana kariya daga zafin rana da ruwan sama, to wannan baƙad daga inji mawaƙin bata yi masu maganin ruwansama ba, balle ta kare su daga zafin rana.Wannan baitin yana faɗakarwa ne zuwa ga al’umma domin su hankalta da illar da jam’iyyar PDP da shugabanninta suka yi wa ‘yan Nijeriya.

Wannan mawaƙin ya yi wa mulkin shugannin PDP habaici keɓantau don ya naƙasa jamiyyar da ma shugabanninta dangane da irin mawuyacin halin da suka jefa ƙasar nan ciki. Don haka yake faɗakar da mutane tare da kambama jam’yyar A.N.P.P ga jama’a domin su zaɓe ta a zaɓen shekarar 2007, wato jam’iyyar da Buhari ke takarar kujerar shugabancin ƙasa a inuwarta.Saboda haka, a wancan lokaci da talakawa ke cikin garari na talauci da rashi abinci da kuma rashin tsaro da ya addabi ‘yan Nijeriya, mawaƙin ya yi amfani da habaici don ya jawo hankalin alumma. Da baro tafiyar jam’iyyar P.D.P, mai mulki. Ya kambama ANPPta hanyar nuna wa talakawa cewa,ita kaɗai ce ta dace ta zo ta mallaki Nijeriya, idan aka zaɓi Muhammadu Buhari a matsayin shugaban ƙasa.

Mawaƙin ya yi amfani da salon mutuntarwa, inda ya bai wa jamiyyar ANPP da PDP darajar ɗan adam na yin magana da shugabanci.Misali,ke lema fa mulkinki ba ki da gaskiya, wato, mutum aka sani da yin gaskiya ga al’amurransa cikin hulɗarsa da jama’a. Sai ga shi ya ce Lema ba ta da gaskiya,wato ya mutumta ke nan, ta hanyar ba ta darajar mutum; duk da kasancewar wannan magana habaici ce zuwa ga sugabannin P.D.P mai mulkin ƙasa Haka kuma, ya kira jam’iyyar ANPP da cewa, ta zo ta tallafi Nijeriya. Mutum shi ke ba da tallafi, amma sai mawaƙin ya ce ANPP ta zo ta tallafa.Wato a nan ya bai wa ANPP darajar ɗan Adam na ba da tallafi ga al’ummarsa.Wannan salo da mawaƙin ya yi amfani da shi wata dabara ce ta jawo hankalin mutane su fahimci saƙon da yake isarwa gare su dangane da mahimmancin zaɓen jam’iyyar ANPP ta Muhammadu Buhari.

Shi kuwa Yusuf Fasaha, ya yi wa jam’iyyar PDP habaici inda yake cewa:

Duk talakkan da ke yin PDP

Tuni yai niyya yai asara a duniya.

 (Yusuf Fasaha: Mu bi APC alummar ƙasa).

 

Hasara na nufin rashi ko tavewa daga mallakar wani abin amfani ko dukiya ko jin daɗin rayuwa. Kamar yadda aka sani PDP jam’iyya ce ta siyasa kamar sauran jam’iyyu, wadda ita ce wadda ta kafa gwamnati a farkon jamhuriya ta huɗu a 1999. A wancan lokaci ta zama jam’iyya mai mulki saura kuwa su ne ‘yan adawa. Daga bisani a shekarar 2015 wasu jam’iyyun ANPP da ANC da AC daCPC suka yanke shawarar curewa waje ɗaya suka samar da jam’iyyar APC. A ƙarƙashin inuwar wannan jam’iyya Buhari yake takarar shugaban ƙasa.Yusuf Fasaha ya yi wa al’ummar Nijeriya gargaɗi da su ƙaurace wa sake zaɓen jam’iyyar PDP mai mulki don su kaucewa faɗawa cikin hasara ta duniya, wato hasarar mutunci da dukiya.Mawaƙin ya yi wa jamiyyar PDP habaici cewa, shigar ta asara ce a duniya ga duk talakan da ya shige ta.

A wannan baiti, Yusuf ya yi habaici ga magoya bayan jam’iyya mai mulki don ya tallata ko kambama tasa sabuwar jam’iyya ta APC, wadda Buhari ke neman a zaɓe shi, ya zama shugaban ƙasa a inuwarta. A tunanin mawaƙin duk wanda ya shiga PDP to ta tabata ya yi niyyar yin hasarar rayuwarsa a duniya domin jam’iyyar bata da manufar alheri ga al’ummar ƙasa.Ya kambama Jam’iyyar APC,wadda ya ce, ita ce ta fi dacewa ga talakan Nijeriya.

A wannan baiti, mawaƙin ya yi amfani da salon aron kalma daga harshen Larabci ya yi amfani da ita wajen isar da saƙonsa ga alummar Nijeriya. Bahaushe ya aro kalmar ‘Asara’, daga harshen Larabci.A harshen Larabci, kalmar tana nufin ,rasa wani abu ko rai ko dukiya.Bahaushe ya kira wannan kalma da ‘hasara’ wadda ke da ma’ana iri ɗaya da ta Larabci,wato rasa wani matsayi ko dukiya ko rayuwa. Mawaƙin ya yi amfani da wannan dabara don ya sami damar jawo hankalin mutane su guje wa zaɓen jam’iyyar PDP, wadda ya ce.duk talakan da ke yin ta ya yi asara a duniya.

Shi kuwa Murtala Mamsa Jos ya yi amfani da habaici domin ya naƙasa sauran jam’iyyun Nijeriya domin ya kambama tasa jam’iyyar APC, wadda ya ce sauran jam’iyyu suna bayanta.Yana cewa;

Duka jam’iyyun Nijeriya sun haɗa kai talakawa kun jiya,

Tun da sun haɗa kai talakawa mu bi kar mu yi tambaya,

Kar mu yarda da duk wani wanda za ya zo ya ce muna shi ne ɗan’iya

Sabuwar jam’iya ta zo mu bi ta bai ɗaya ‘yan Nijeriya.

(Murtala Mamsa: Sabuwa ta zo, APC).

Jam’iyyun siyasa wasu ƙungiyoyi ne na wasu mutane masu ra’ayi iri ɗaya.Waɗannan ƙungiyoyi, su ne suke curewa su zama jam’iyyun siyasa waɗanda keda manufar ciyar da ƙasa gaba. Haɗin kaishi ne haɗuwar jama’a wuri ɗaya bisa ga ra’ayi ɗaya.Haɗin kaishi ke kawo ci gaba a kowace irin tafiya ta al’umma, domin a sami nasarar abin daaka yi nufin aiwatarwa. Jam’iyyun siyasa a Nijeriya sun yi ƙoƙarin haɗa kansu wuri guda domin su ceto ƙasar nan daga mawuyacin halin da ta shiga ciki a sanadiyar mulkin ‘yan wata jam’iyyar siyasa. Dangane da haka ne, wasu jam’iyyun suka yarda su haɗa kai don su yaƙi waccan jam’iyya mai mulki. Wannan haɗin kai ya kawo wa ‘yan Nijeriya sauyin gwamnati da aka daɗe ana nema har tsawon shekaru goma- sha shidda. Haɗuwar jam’iyyu daban-daban su ƙirƙiro jam’iyya ɗaya mai ƙarfi ya samu nasara, inda aka sami jam’iyyar APC ta mutanen ƙasa, wadda mawaƙin yace, su bi ta kar su yarda duk wanda zai zo yace masu ya iya.Wato, mawaƙin yana faɗakar da su ne domin su yi hankali da wajen zaɓen jam’iyyar da za ta jefa su cikin garari.

Manufar wannan haɗin kai na jam’iyyu dasuka yarda su cure wuri ɗaya don su kada jam’iyya mai mulki ya sami gagarumar nasara. Dalilin da ya sa sabuwar jam’iyyar ta sami karɓuwa shi ne saboda ta tsayar da ɗan takara da al’ummar ƙasa ke muradi, mai gaskiya da riƙon amana. Mawaƙin ya yi wa jam’iyya mai mulki habaici na rashin iya tafiyar da mulki cikin adalci. Ya jawo hankalin ‘yan Nijeriya su zo su bi sabuwar jam’iyyar APC, don aka kawo sauyi mai ma’ana a Nijeriya.

Mawaƙin ya yi amfani da dabarar jawo hankalin talakawa ta hanyar amfani da kalmomin lamirin suna domin ya ɓoye sunan waɗanda yake yi wa habaici.’Ɗan iya’, yana nufin mutum mai nuna cewa, ya san komi, koko shi ya iya komi.Wato, komi-da-ruwanka (master of known all).Wannan wani salo ne na isar da saƙo ba tare da wata matsala ba. Mawaƙin ya yi amfani da wannan salo na ɓoye sunan wanda yake yi wa habaici domin ya jawo hankalin masu sauraro su yi dogon tunane kafin su gane wanda ake yi wa habaicin, sannan su fahimci inda saƙon ya nufa.

4.2.4. Habaici ta fuskar Ɗantakara

Gaskiya tana nufin kyawawan halaye da ɗabi’u nagari da riƙon amana da tsoron Allah wajen gudanar da mu’amula tsakanin mutum da mutum ko tsakanin mutum da dabba (Abdullahi 1987:11-13). Wato gaskiya da riƙon amana na nufin adana wani abu na dukiya ko sirri sai buƙatar sa ta taso a bayar da shi kamar yadda yake, wannan ita ke tabbatar da nagartar kowane mutum a zamantakewarsa da sauran mutane.Idan kuma sirri ne ba za a sanar da kowa ba,daga kai sai wanda ya sanar da kai. Amana tana daga cikin nagartattun ɗabi’u da ake buƙatar kowane ɗan takara ko shugaba ya kasance ya mallake ta, hakan zai tabbatar wa da mutane cewa, mutum ko shugaba mai gaskiya ne da riƙon amana ga muamularsa da alumma. Wato abu ce da ke bayyana nagartar ɗan Adam a idon duniya. Sallau [2013:719], ya ce,”shugaba mutum ne wanda ke da mabiya ko wanda yake yi wa mutane jagora ko taimako. Saboda haka ya kamata ya kasance mutum mai amana da gaskiya wajen tafiyar da harkokin shugabancinsa. Wajibi ne ga kowane shugaba a same shi da sassauci da tausayi ga dabba da tsirrai, balle ma ga ɗan Adam domin ya tabbatar da gaskiyarsa da tsoron Allah a dukkan lamurransa.

Masana sun bayyana cewa, kafin mutum ya cancanci zama shugaba da za a yi alfahari da shi, sai in ya mallaki abubuwa da suka haɗa da;‘gaskiya da riƙon amana,kirki, da natsuwa, da tsoron Allah’, waɗanda ɗabi’u ne da ke bayyana sahihancinsa da nagartarsa wajen zamowarsa shugaba (Aminu:1979:2-4).Kafin zuwan wannan zamani, an san Hausawa da bin gaskiya da riƙon amana ga dukkan al’amurransu na rayuwa.Dalilin haka ne ya sa a wancan zamani kafin zuwan addinin Musulunci a ƙasar Hausa,al’ummar Hauswa (Maguzawa), basu faɗar ƙarya komi tsanani ko daɗi. Wannan dalili ne ya sa har Hausawa ke faɗin wata karin magana cewa,’faɗin gaskiya kamar arne’.Wato, Hausawa mutane ne masu gaskiya da riƙon amana,duk halin tsanani da matsi da suka shiga a wancan zamani.

Idan ka kawo masu wani abu wanda ya shafi dukiya ko wasu kaya ko kuɗi, ka bai wa Bahaushe ajiya; ko ka ba shi saƙo ya kai wa wani,duk irin halin da ya sami kansa na matsuwa ba zai taɓa amfani da wannan ajiyar ba. Zai ci gaba da ajiya har sai lokacin da mai abu ya buƙata; sannan ya ɗauko ya miƙi masa abinsa.Haka kuma, idan saƙo ne, aka ba shi ya kai wa wani, to, zai kai masa kamar yadda aka bashi, ba tare daya rage wani abu ba.Idan kuma ka sanar dashi wani sirrinka, ba zai faɗa wa wani ba daga hai saishi.Wannan abu ya taimaka wajen samar da nagartattun shugabanni masu gaskiya da riƙon amana a wancan lokaci.A sanadiyar haka aka sami cikakken zaman lafiya tsaknin al’ummar Hausawa da sauran al’ummomi da suke hulɗa dasu.Saboda tsare gaskiyar Hausawa ya sa ake wata karin magana cewa ‘gaskiya kamar Bamaguje’.Wannan karin magana ta nuna muhimmancin gaskiya da riƙon amana a tsakanin al’ummar Hausawa.Misali,‘in za ka faɗi, faɗi gaskiya’,ko ‘gaskiya dokin ƙarfe’,ko ‘ciki da gaskiya wuƙa ba ta huda shi’.Duk waɗannan karin maganganu za a iya fahimtar cewa, irin rawar da gaskiya da riƙon amana ketakawa wajen samar da shugabanni masu nagarta a cikin tafiyar da jagorancin jama’a ba ƙarama ba ce .

Bayan zuwan addinin musulunci a ƙasar Hausa,an sami ayoyin Alƙur’ani masu magana akan gaskiya da riƙon amana.Haka kuma akwai Hadisan manzon Allah [S.W.A] waɗanda suka yi bayani a kan muhimmancin gaskiya da riƙon amana a tsakanin al’umma..Yin imani da su, da kuma biyayya gare su zai sa mutuum ya zama nagartacce a cikin al’ummarsa. Sannan ya zauna lafiya tare da amincin Allah a wannan duniya da makoma mai kyau a gobe kiyama. Idan mutum bai yi biyayya gare suba, kuma zai sa mutum ya rasa zama lafiya a wannan duniya.Sannan ya sami mummunar makoma a lahira[wutar jahannama].Misali,a cikin Alƙur’ani mai girma, sura ta {3: 60),Allah {S.W.A.] yana cewa;

“Gaskiya daga Ubangijinka take,saboda haka kada

ka kasance daga masu shakka.[Gummi,1979;84]

Hadisin Sunanu ibn Majah, juzi’i na biyu, an ruwaito cewa, Annabi (S A W), na cewa,’’Na rantse da wanda raina ke hannunsa, babu yadda za a yi ka shiga aljanna sai in har kun ba da gaskiya da kulliyar abin da na zo da shi. Wannan ba zai samu ba sai in kuna son juna.Ga abin da za ku yi ku so juna, ‘’ku riƙa yaɗa zaman lafiya tsakaninku’’.

Mawaƙan siyasa na jamhuriya ta huɗu sun taka rawar gani wajen faɗakar da al’umma dangane da nauyin da Allah ya ɗora masu na zaɓen nagartattun mutanen masu kirki, da gaskiya da riƙon amana, su wakilce su a muƙaman gwamnati daban-daban.Misali, Dauda Kahutu Rarara yana cewa:

An yi gaskiya an gyara ƙasa

Su algaza sai ciwon baki.

(Rarara: Maraba da tsoho oyoyo).

Wannan ɗan waƙa yana ɗauke da jigon nagarta wajen zaɓen shugabanni. Aiki da gaskiya shi ne tushen gyara ƙasa. Saboda haka ayyukan da Buhari ya yi na gyara ƙasa da aka zaɓe shi, shi ne ya yi wa ‘yan adawa zafi, da har suke murnar ya mutu su huta da baƙin ciki. Wannan habaici maras ƙaidi yana suka ne ga mutanen da suka yi farin ciki da rashin lafiyar da Buhari ya yi,wadda ta sa har aka kai shi Ingila wajen neman magani.Bayan ya sami sauƙi ya dawo Nijeriya, sai Rarara ya yi wa ‘yan adawa habaici cewa, su algaza sai ciwon baki, wato ba su yi farin ciki da dawowar Buhari ba.Ya kira ‘yan adawa da suna, ‘su algaza’ domin ya musguna wa masu baƙin cikin dawowar Buhari lafiya. Sannan, ya ƙarfafa wa gwaninsa guiwa wajen tafiyar da mulkin Nijeriya har sai wa’adin mulkinsa ya cika.

Rarara yana faɗakar da ‘yan adawa da ke son Buhari ya kau cewa, su sani, ciwo ko rashin lafiya ba mutuwa ba ce, saboda haka masu baƙin ciki Buhariya dawo saisu san inda dare ya yi masu. Duk manufarsu ta son Buhari ya kau daga mulki, su ko su sami dama su haye kujerar shugabancin ƙasa ba ta sami gurbi ba. Don haka, sai ciwon baki suke,wato faɗi banza, faɗi wofi na rashin madafa.Mulki na Allah ne, shi ke bai wa wanda ya so, ya kuma karɓe ga wanda ya so. Saboda haka sai su yi haƙuri har wa’adin mulkinsa ya cika.Rashin gaskiya da rashin adalci ɗabi’u ne da ke haifar da rashin zaman lafiya a cikin ƙasa. Saboda haka ‘yan siyasa su kasance masu kyawawan ɗabi’u kafin a zaɓe su su shugabanci al’umma, wanda yin haka zai sa a sami shugabanni nagari a Najeriya.

Mawaƙin ya yi amfani da dabarar isar da saƙo ta hanyar saƙa kalmar Larabci domin ya nuna ƙwarewarsa ga sarrafa harsuna biyu. Kalmar algazaru, kalma ce ta Larabci da ke nufin maɓannaci da dukiya. Mawaƙin ya aro wannan kalma,sai ya gunce ta,wato ya yanke gaɓar ƙarshe ta ru, ta koma algaza, (Bergery 1993:20),wato mai ɓarnar dukiya (almubazzari) don ya samu damar fitar da karin waƙarsa daidai. Wannan wani salon sarrafa harshe ne da mawaƙan Hausa ke amfani da shi domin su burge masu saurarensu, su kuma isar da saƙonsu cikin raha.

4.2.5. Habaici ta Fuskar Tabbatar da Adalci.

Adalci shi ne, kamanta gaskiya tsakanin abokan hulɗa ta shugabanci ko ta harkokin yau da kullum. Bargery [1934:4] ya bayyana cewa,adalci na nufin gaskiya,ko tsoron Allah ga aiwatar da al’amuran jama’a.Wannan ma’ana ta yi daidai da tunanin,Al-Mallah [2011:180] inda yake cewa,Adalci shi ne, bai wa kowane ɗan ƙasa dama daidai da kowa babu bambancin ƙabilanci ko addini ko ɓangaranci,fifikon matsayi,sutura ko daraja a cikin al’umma.Abubuwan da ke tabbatar da adalci sun haɗa da:

i.Adalci tsakanin ‘yan ƙasa a idon shari’a da dokokin da majalisar dokoki ta tanada.

ii.Adalci a al’amuran shari’a da kotuna.

iii.Adalci tsakanin dukkan ‘yan ƙasa ga abin da ya shafi biyan haraji,yadda kowane ɗan ƙasa zai biya daidai da kowa.

iv..Adalci a rabon ayyukan gwamnati da sauran muƙaman alfarma ga ‘yan ƙasa.

Kamar yadda masana suka bayyana adalci da cewa, ‘’gaskiya da riƙon amana da tsoron Allah wajen gudanar da al’amuran jama’a ta hanyar bai wa kowa haƙƙinsa, shi ne adalci’’ (Bargery, 1934, Pp .4). Shugaba adili shi ne wanda ke da gaskiya da riƙon amana da tsoron Allah wajen tafiyar da al’amarin mulkinsa.Wato mutumen da aka bai wa amanar dukiyar al’umma,sannan yake bai wa dukkan ‘yan ƙasa haƙƙinsu ba tare da nuna wariyar ya\nki, ko ƙabilanci ba. Haka kuma bai nuna banbancin addini da sauransu ba [Ɗangulbi, 2003, Pp.108]. Irin wannan shugaba shi ake kira adili.Rashin aiwatar da abubuwan da aka ambata a sama shi ne rashin adalci.

Tsarin mulkin addinin Musulunci shi ne ya fara fito da tsarin mulkin adalci,kamar yadda bayanai suka gabata.Bayan zuwan Annabi Muhammadu,tsira da amincin Allah su ƙara tabbata a gare shi,salon shugabanci na jahiliya ya fara gushewa; aka samu sabon salon mulki wanda adalci ya yi tasiri a cikinsa.A shari’ance,kowane musulmi ana ba shi dama ya nemi haƙƙinsa idan aka zo yi masa hukunci tsakaninsa da musulmi xan’uwansa a kotu. Dukkansu sun yi imani tare da miqa wuya ga waxannan dokokin da addinin musulunci ya zo da su,da kuma karɓar hukuncin da aka zartar masu da adalci, ba tare da nuna banbanci tsakanin masu wadata da marasa wadata,da kuma tsakanin masu mulki da talakawa ba,Al-Mallah [2011].

Babban ginshiƙin tafiyar da kowane irin mulki shi ne adalci, manufa ita ce, shugaba ya zama mai adalci wajen tafiyar da mulkinsa ba tare da nuna bambanci ba.Ya kuma ba kowa haƙƙinsa ba tare da la’akari da nasabarsa, ko muƙaminsa ba. Dukkan ƙasar da take da shugabanni masu yin adalci ga talakawansu, babu shakka wannan ƙasa za ta zama mai cikakken zaman lafiya da ƙaruwar tattalin arziki.A ƙasar Hausa kafin zuwan addinin musulunci da wannan zamani za a ga cewa, ana gudanar da mulki bisa adalci; domin akwai zaman lafiya tsakanin al’ummomin wannan ƙasa. A wancan zamani za a sami a gida ko unguwa ko gari, manya suna da ikon hukunta duk wanda suka ga yana cuta wa na ƙasa gare shi, ko da kuwa ba su da wata alaƙa ta jini. A tunaninsu, ɗa na kowa ne, muddin dai ka ga yana aikata wani abu da ba daidai ba. Matuƙar ba ka tsawata masa ba,to a al’ adar zamantakewar Hausawa ba ka yi daidai ba.Wancan zamani, babban mutum kan iya hukunta duk wani rashin daidai da ya tarar ana yi, ko da kuwa zai kai ya doki wanda ya tarar yana yin rashin daidai; ko ya san shi ko bai san shi ba.

Addinin Musulunci ya shimfiɗa yadda ya kamata a gudanar da mulkin adalci ga kowace al’umma ta yadda za a samu zamanlafiya a cikin al’umma.Haka kuma wannan al’umma ta sami dauwamammen cigaban tattalin arzikinta.Saboda haka addini Musulunci ya tsara gudanar da mulkin adalci kamar yadda Sarkin Musulmi Muhammadu Bello ya rubuta maƙala mai taken Usul al-Siyasa, ya ba Malam Umaru Dallaji, wanda aka ba tutar jihadi a ƙasar Katsina. Bayanan da ya yi a cikin maƙalarsa, ya jawo hankalin masana su ƙarfafa bincike a kan yadda mulkin adalci yake. Ga kaɗan daga abin da maƙalar take magana kamar haka:

‘’Ka sani kai ɗan’uwa, babbar ƙaddara da za ta faɗa a kan bawan Allah,

ita ce,a ba shi shugabancin jama’a,domin kuwa ka sani, za a tambayi

kowane mutum abin da bakinsa ya faɗa, ayyukan da ya yi, da abubuwan

da suka biyo bayansu. Idan ya kasance shi shugaba ne, za a ƙara da tambayar sa yadda ya gudanar da mulkinsa tsakaninsa da talakawansa. Idan ya kasance ba ya iya sauke nauyin kansa,to,ta yaya zai iya sauke nauyin jama’ar da take ƙarƙashinsa. Saboda haka ne, ya sa wasu suke cewa; dukkan wanda Allah bai ɗora masa wani nauyi na Shugabanci ba, ya ƙara yi masa godiya,don ya sauke masa nauyin da za a tambaye shi yadda ya gudanar da shi. Saboda haka, Allah ya cece shi daga fitinun duniya, don kuwa ba kome cikinta sai tashin hankali da azabtarwa a gobe lahira’’.

 

Saboda haka idan mutum ya bi yaudarar shaiɗan ya hana shi yin adalci ko aiki da gaskiya a mulkinsa,to,zai kasance cikin baƙin ciki da da-na-sani,wanda Hausawa ke cewa;”Ƙeya ce”.Mulkin adalci shi ne gimshiƙin samar da zaman lafiya,kuma shi ke ɗorewa; amma mulki da zalunci ba ya ɗorewa komi kyawonsa. Ibn Taimiyya a cikin Littafinsa mai suna “Al’istiƙamatu juzu’i na biyu shafi na 247, malam yana cewa: ‘’Allah yana tsayar da daula mai yin adalci ko da ta kafirci ce; Allah ba ya tsayar da daula ta zalunci ko da ta Musulunci ce. Duniya tana tsayuwa ko da jagororinta kafirai ne, idan akwai adalci. Gwamnatin zalunci ba ta tsayuwa ko da jagororinta Musulmi ne’’.

Mawaƙa daban-daban da suka yi wa Muhammadu Buhari waƙa, sun taka rawar gani wajen amfani da habaici cikin waƙoƙinsu domin su jawo hankalin masu sauraro su fahimci muhimmancintsayar da adalci ga shugaba a kan talakawansa. Lokacin da Buhari ya shugabanci hukumar kula da kuɗin rarar man fetur da Shugaban ƙasa Janar Sani Abacha ya ɗora masa nauyin tafiyar da hukumar, Muhammadu Buhari ya kamanta adalci ga ‘yan Nijeriya wajen raba ayyukan ci gaban ƙasa daidai a kowane lungu da saƙo na Nijeriya. Wannan dalili ne ya jawo hankalin mawaƙan siyasa suka yi amfani da wannan dama suka tallata shi, sannan a lokaci guda suka musguna ma sauran yan siyasa domin su wayar wa mutane kawunansu.Misali Dauda Rarara yana cewa:

“Kibiya ta mai ƙin adalci harba”.

Kibiya (arrow) wani makami ne mai kama da mashi, sai dai bai kai mashi girma ko tsawo ba.Ana amfani da ita wajen farauta ko wajen yaƙi domin a kare kai daga abokan gaba, ko farautar dabba. Wannan ɗan waƙa yana faɗakarwa tare da ilmantar da mutane cewa, adalci shi ne babban jigon gudanar da mulki. Shugaba mai ƙin adalci tamkar dabba yake, sabodahaka baabin daya kamata a yaƙe shi dashi, sai kibiya.Mulkin adalci shi ne tafarkin samar da zama lafiya a kowace ƙasa.Wannan mawaƙi ya gargaɗi mutanen Nijeriya su dawo daga rakiyar azzaluman shugabanni waɗanda suka jefa Nijeriya cikin halin rashin tsaro da taɓarɓarewar tattalin arzikin ƙasa a dalilin handame dukiyar al’umma da suka yi.Ya ƙara da cewa,zaɓen Buhari ga ‘yan Nijeriya shi kaɗai ne zai cetoƙasar nan daga halin da take ciki saboda mutum ne mai kamanta gaskiya da adalci, waɗanda su ne, ginshiƙan samar da mulkin adalci a ƙasa.

Mawaƙin ya yi amfani da salon kamantawa,inda ya kamanta shugaba da kibiya domin ya tsorata ‘yan adawa da shugabanni marasa gaskiya.Wannan salon kamace da mawaƙin ya yi wa Buhari na siffanta aƙidarsada kibiya mai karya zalunci wata dabara ce ta jawo hankalin al’umma su fahimci kyakkyawar manufar wanda yake waƙewa domin su ƙara son sa a zukatansu.Wannan maganagaskiya ce, inji Aminu Ladan A bubakar Alan waƙa.Yana cewa:

Muƙami in da adalci

Yana yiwuwa da yardarka.

Akan ce ko da kafirci

Kana yarda ya ɗaukakka.

Akan ce ko da Musulunci

Kana hana yay yi albarka

 (Alan waƙa: Guguwar sauyi).

Muƙami wani matsayi ne na jagorancin jama’a, wanda akan ɗora wa mutumin da ya cancanta.Yin adalci ga shugabanci wani abu ne da Allah ke yi wa shugaba baiwa da shi.Mawaƙin yana son ya faɗakar da al’umma game da alfanun da mulkin adalci yake haifarwa a cikin al’umma,musamman ta fusakr samar da zaman lafiya da tsaro a cikin al’umma.Mawaƙan siyasa suna yi wa shugabanni habaicidon su gyara kurakuransu. Don haka adalci shi ke tabbatar da mulki cikin nasara ko da kuwa na kafirci ne, kamar a Amerika da sauan ƙasashen da ba na musulunci ba. Amma idan babu adalci ko da musulunci Allah ba zai bari mulkin ya yi albarka ba.Dalilin haka ya sa mawaƙin ya yi wa mulkin mai malfa habaici don ya jawo hankalin talakawan Nijeriya su yarda da jam’iyyar APC, su zaɓi Muhammadu Buhari domin a sami sauyi a mulkin Nijeriya.

A waɗannan baitoci da Alan waƙa ya kawo a sama, ya yi habaici ne zuwa ga shugannin jam’iyyar PDP, don ya nuna masu illar da rashin adalci yake kawowa a ƙasa ta fuskar rashin zaman lafiya da taɓarɓarewar tattalin arziki da yawaitar ayyukan ta’addanci da cin hanci da rashawa.Mawaƙin ya jawo hankalin jama’a su gane irin illar da rashin adalci namulkin ‘ya’yan jam’iyyar PDP ya kawo a Nijeriya Mulkin da ya yi sanadiyar taɓarɓarewar tattalin arzikin ƙasa,da kuma samuwar rashin tsaro a wasu sassan yankunan Arewacin Nijeriya da ‘yan boko-haram da ‘yan ta’adda masu satar mutane suna yin garkuwa da su don neman kuɗin fansa. Saboda haka, lokaci ya yi da ‘yan Nijeriya za su sauya gwamnati ta hanyar zaɓen Muhammadu Buhari na jam’iyyar APC. Domin a kawo ƙarshen waɗannan masifun rashin adalci masu mulkin P.D.P suka haddasar.Mawaƙin ya roƙi, Allah ya kawo guguwar sauyiJanar Buhari ya karɓi gwamnati, wato, ya karɓi mulkin Nijeriya.

Mawaƙin ya yi amfani da salon kamance inda ya nuna fifikon matsayin da addinin musulunci yake da shi ga musulmi bisa ga kafirci.An sani cewa, musulunci shi ne gaba da kowane irin addini a duniya.Amma saboda adalcin musulunci ga daƙushe ayyukan zalunci da shugabanni ke yi, sai ya nuna cewa,Allah (S.W.A.) yana ɗaukaka darajar shugaba da ya yi adalci a mulkinsa ko da kafiri ne. Amma yana ƙasƙantar da shugaba da ya yi zalunci ko da musulmi ne.Wannan hukunci da mawaƙin ya tsakuro daga addinin musulunci, ya kuma kawo cikin waƙarsa, wani salon isar da saƙo ne ya yi amfani da shi don ya gargaɗi shugabanni su guje wa aikata zalunci a mulkinsu domin su sami ɗaukaka kamar yadda ya ce, Muhammadu Buhari ya yi a lokacin da ya riƙa muƙamai daban-daban a Nijeriya.

Shi ma, da yake faɗar albarkacin bakinsa, Yusuf Fasaha Kano ya yi wa shugabannin jam’iyyar P.D.P, mai mulki habaici, inda yake cewa:

I, shekaru sha shidda kan mulki

Sun hana mu komai na rayuwa.

 (Yusuf Fasaha: mu bi APC al’ummar ƙasa).

 

Tauye wa al’umma haƙƙinsu shi a hana masu komai na rayuwa kamar yadda mawaƙin ya yi amfani da kalmar a cikin waƙarsa. Wato shugabanni su tauyewa jama’a haƙƙoƙinsu na arzikin ƙasa, yana nufin a hana masu koai na rayuwa, musamman ‘yancin walwala da zaman lafiya a ƙasa.Mawaƙin yana gargaɗin ‘ya’yan jam’iyya mai mulki da su tattara nasu-ya nasu su bar wa Muhammadu Buhari mulkin ƙasa.Domin sun saɓa wa alƙawurran da suka ɗauka a lokacin da suke yaƙin neman zaɓe. Wannan tauyewar da suka yi wa ‘yan Nijeriya,shi ne, ya jefa talakawa cikin halin rashin wadatar abinci da rashin tsaro a ƙasar nan.Wannan baitiyayi wa ‘yan Nijeriya hannunka- mai –sanda ne domin su fahimci irin halin da suke ciki, wanda masu mulki suka saka su.Saboda haka yanzu canji ake nema don a ceto talakawa daga uƙubar da suke ciki a sanadiyar mulkin fir’aunaci na jam’iyyar PDP. Jin daɗi da walwala, shi ne ke saka talaka ya san ‘yancinsa.Matuƙar ya kasa samun haka, to dole ya nema wa kansa mafita. Saboda haka Yusuf Fasaha ya yi wannan habaici ne don ya jawo ra’ayin talakawan Nijeriya su zaɓi Buhari domin ya ceto al’umma daga mawuyacin halin da suka samu kansu. Muhammadu Buhari mutum ne mai gaskiya wanda ake hasashen idan ya riƙa gwamnati zai yi wa talakawa adalci.

Mawaƙin ya yi amfani da salonisar da saƙo ta hanyar amfani da kalmomin lamirin suna don ya ɓoye sunayen shugabannin da yake yi wa habaici.Kalmar sun, ita ce lamirin sunan jam’i, wanda yake tabbatar da nuna habaici ne ga shugabanni.Wannan dabara ta sakaya suna wani salo ne da mawaƙin ya yi amfani da shi don ya jawo hankalin masu nsaurare su yi dogon tunani wajen fahimtar abin da saƙon yake son a sani.Wani lokaci mawaƙa sukan so su ɓoye suna domin gudun tashin hankali da ka iya faruwa idan mai sunan ko wani nasa ya ji cewa, shi ne ake ɓaci.

Haka shi ma IbrahinYala Hayin banki yana cewa:

Yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya

Baba Buhari kai muke so Nijeriya.

Mutum mai adalci shi ne, abin so ga jama’a. ‘Yan Nijeriya sun yarda da imanin Muhammadu Buhari saboda irin ayyukan da ya yi daban- daban a lokacin da ya yi shugabancin ƙasa a lokacin mulkin soja ba tare da ya saci dukiyar al’umma ba.. Haka kuma da irin muƙaman da ya riƙa bai yi zalunci ba, a lokacin da ya yi minstan man fetur da kuma shugabancin hukumar amintattu na asusun na rarar kuɗin man fetur na ƙasa a lokacin mulkin Janar Sani Abacha. Adalcin da ya yi na rabon arzikin rarar man fetur a kowane bangare na Nijeriya.Waɗannan ayyuka daban daban da ya yi su ne suka ƙara fito da adalcinsa a fili, har ‘yan Nijeriya suke ɗokin ya yi shugabancin ƙasa a ƙarƙashin tsarin mulkin siyasa don a sami cigaba da bunƙasa tattalin arziki da zaman lafiya a Nijeriya..

Matsayin da Buhaari yake da shi a Nijeriya ba ƙarami ba ne a idon ‘yan Nijeriya.Ba komi ya kaishi ga wannan matsayi ba, face gaskiyarsa da adalcinsa a mu’amalarsa da al’umma.Haka kuma da kyakkyawar kulawa da kange dukiyar ƙasa daga taɓarɓarewa a hannun azzaluman shugabanni.Mutanen Nijeriya suna buƙatar Muhammadu Buhari ya shugabance su,domin a zatonsu,shi ne mutumin da ya fi cancanta da shugabancin Nijeriya. Mawaƙan Hausa na zamani sun yi namijin ƙoƙari wajen jawo hankalin ‘yan Nijeriya su zabi Muhammadu Buhari a zaven 2015, wanda ya ɗora shi a kujerar mulki a inuwar jam’iyyar APC, har zuwa wannan lokaci da ake gudanar da wannan bincike.

4.2.6 Habaici ta Fuskar Hana Zalunci

Rashin bai wa mai haƙƙi haƙƙinsa da raba arzikin ƙasa daidai ga kowane yanki, da kuma taushe dukiyar ƙasa a maida ita mallakar wasu ‘yan tsirarrun mutane, shi ne zalunci. Bergery [1934], ya nuna cewa,zalunci wani abu ne da ke gudana a tsakanin masu mulki da waɗanda ake mulkata hanyar danne haƙƙinsu, ko dukiyar ƙasa, da kuma danne haƙƙin maras ƙarfi, shi ma zalunci ne. Bayani ya gabata cewa, matuƙar masu mulki suka kasa bai wa talakawa haƙƙinsu da ya rataya a kansu,to sun zalunce su ke nan. Rashin riƙe amana da gaskiya a lokacin da shugaba yake kan mulki,shi ma yin haka ya zama zalunci. Wato idan shugaba ya kasa riƙe amanar dukiyar ƙasa da aka ɗora masa riƙo,sai ya riƙa facaka da ita, yana bai wa wanda yake so, kuma yana hana ma wanda ba ya so; to wannan shugaba ya zama azzalumi. Tauye haƙƙi ko yin sama-da-faɗi da ƙadarorin jama’a da yin ha’inci ga wani ko wasu don a cuce shi/su, shi ake nufi da zalunci [Ƙamusun Hausa 2006:488]. Mawaƙan siyasa sukan yi amfani da habaici a cikin waƙoƙinsu domin su yi wa shugabanni hannunka-mai- sanda dangane da bayyana koken talakawa a kan yadda aka danne masu haƙƙi da ‘yancin walwala. Mawaƙan siyasa suna yin haka ne; domin su jawo hankalin ‘yan siyasa da shugabanni su fahimci halin da talakawansu suke ciki don su gyara kurakuransu wajen tafiyar da mulkinsu domin samun sauƙirayuwa.

A cikin waƙarsa ta jam’iyyar A.P.C., Alfazazi ya bayyana zalunci a matsayin tauye haƙƙin talakawa. Zaluncin da shugabannin siyasa suke yi, ya jefa iyaye da sauran al’umma cikin wani hali da ya haddasa rashin zuwa makaranta ga yaransu saboda rashin zaman lafiya a wasu sassan Nijeriya. Tallace-tallacen yara mata da maza a kan tituna ya yi yawa a cikin ƙasa. Shugabanni sun danne arzikin ƙasa, sun mayar da shi mallakar kansu.Sun saka mutane cikin ƙuncin rayuwa da rashin walwala. Rikicin siyasa, da ta’addanci, da garkuwa da mutane, da ‘yan yaƙin sunƙuru da sunan boko haramun da faɗace-faƙacen addini, duk sun mamaye ƙasa, musamman a yankinarewacin Nijeriya.Mutanen ƙasar nan ba su san wani abu gudun hijira ba, sai da zaluncin shugabanni ya mamaye ƙasa. Daga ƙarshe mawaƙin yayi kira ga ‘yan Nijeriya su fito su nemi haƙƙinsu ta hanyar jefa ƙuria domin a kawo gyara da sauyi a cikin wannan ƙasa.Misali yana cewa:

“Ga misali zan maka ɗan uwa talakawa na a cikin wuya,

Bi gefen titi za ka ga ‘yan tallarmu suna ta ɗawainiya,

Mabarata birni da karkara ko’ina a ƙasar Nijeriya,

Ba karatu babu sana’a to ya ƙasar nan za tai lafiya.

Jam’iyyar da take mulkin ƙasar ta zame mana tarkon dattsiya,

 [Waƙar A.P.C. ta Alfazazi,]

 

Tara dukiyar haramun wani nau’i ne na zalunci. Mawaƙin yana zargin cewa waɗanda suke mulkin Nijeriya haramun suke ci domin ta hanyar zalunci suka tara dukiyar al’umma suna yin yadda suke so da ita. Masu mulkin Nijeriya sun kasance azzalumai kamar yadda mawaƙin jam’iyyar ta A.P.C ya bayyana.Ya ƙara da cewa, tara dukiyar zalunci ita ke saka shugabanni su manta da nauyin da aka ɗora masu na al’umma. Ba su tsaya wajen yin zalunci da tara haramun kaɗai ba, a’a har ma ayukkan fitsara, da kashe-kashen gilla suke yi wa ‘ya’yan talakawa don yin asiri (tsafi) da wasu sassan jikinsu.

Saƙonnin da baitocin suke ɗauke da su, su ne mawaƙin yana ƙoƙarin bayyana wa jama’a cewa, ‘yan Nijeriya suna cikin wani hali da ba su iya fitar da kansu, wanda jam’iyya mai mulki ta jefa su a ciki. Ya yi habaici da kalmomin da, da zaran an ji su lalle za a san sun dace da bagiren da aka yi amfani da su. Misali kalmomin wuya, ɗawainiya, mabarata, dattsiya, maƙure da gudun hijira.Waɗannan kalmomi ne da ke bayyana irin halin da jam’iyya mai mulki ta jefa al’ummar ƙasa ciki. Domin rashin adalci na shugabannin da ke mulki na wannan jam’iyya su ne ummul haba’isin jefa talakawan Nijeriya cikin halin shan wuya da ɗawainiyar neman abin da za su saka wa bakin salati. A dalilin haka tallace-tallace da yara maza da mata ke yi a bisa titinan ƙasar nan suka yi yawa. Haka kuma saboda rashin tsaro da kashe-kashen mutane a lungu da saqo na ƙasar nan ya haifar da mutane suna gudu daga garuruwansu na asali. Suna yin hijira daga mahaifarsu zuwa wasu garuruwa na cikin gida da kuma ƙasashen ƙetare, kamar Nijar da Kamaru da Chadi.

Mawaƙin ya faɗakar da ‘yan Nijeriya ne dangane da irin salon mulkin zalunci da shugabannin jam’iyyar da ke mulki suke yi. Wannan ya haifar da rashin zama lafiya, da rashin aikin yi, da ta’addanci da ya haddasa wasu ‘yan Nijeriya suna barin garuruwansu na haifuwa suna hijira zuwa wasu wurare, domin ceton rayuwarsu da dukiyoyinsu. Ya yi amfani da salon kwatance ne, inda ya kwatanta mulkin da da na yanzu da shugabannin da ba abin duniya ne a gabansu ba. Yanzu kuwa, mutane suna neman mulki ne don abin da za su samu na haramun.Wannan dabarar isar da saƙo da mawaƙin ya yi amfani da ita ta yi matuƙar tasiri ga tallata sabuwar jam’iyya da ta zo, wadda za ta taimaka wa al’umma su sami zaman lafiya da walwala, da wadatar abinci, ba sai sun yi bara ko roƙo ba. Don haka su fito ƙwansu da kwarkwatarsu su zaɓi jam’iyyar A.P.C. a lokacin zaɓe don ta kawo sauyi/canji mai ma’ana da adalci zai maye gurbin zalunci. Don haka talakawan Nijeriya su kula da ‘yan siyasa masu ra’ayin tara wa kansu kuɗi ba su yi wa talakawa aiki ba, sai don su wasashe dukiyar ƙasa wanda yake babban zalunci ne

Shi ma da yake tofa albarkacin bakinsa Ibrahim Yala hayin banki ya yi wa jama’ar Najeriya gargaxi a cikin waqarsa ta jam’iyyar A.P.P/A.N.P.P, mai suna sungumin bugun lema, inda yake yi wa masu mulkin jam’iyyar habaici a kan zalunci yana cewa:

Ka zo ka fitar da mu a ƙuncin da muke ciki

Yau mun sha wuya a kullum sai farmaki

Ana satar kuɗinmu a yau ba shamaki

Ka ji halin da mu muke ciki Nijeriya.

(Ibrahim Yala: Yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya)

Ƙunci, da wuya, da farmaki, da satar kuɗi duk xabi’u ne da masu son zalunci suke jefa al’umma ciki a lokacin da suke mulki. Don haka a wannan baiti mawaƙin ya yi wa azzaluman shugabannin da suke mulki a jam’iyyar PDP habaici dangane da zalunci da satar kuɗin gwamnati, wanda ya saka jama’ar Nijeriya cikin ƙuncin rayuwa da zaman ɗar-ɗar saboda farmaki da ake yawan kai masu ba ƙaƙƙautawa. Haka ya jefa Nijeriya cikin halin ni ‘yasu.Shugabannin PDP sun kasance azzalumai masu satar dukiyar Nijeriya suna tara wa kawunansu. Wannan ya sa jama’a suna fama da talauci day a haddasa rashin abinci da rashin tsaro. Yanzu kuwa ga sauyi ya zo, idan ‘Yan Nijeriya za su daure su zaɓi Buhari na jam’iyyar APC ya yi mulkin ƙasa a sami adalci ya ɗore a ƙasa. Jamiyyar da ta tsayar da Buhari ya yi takarar kujerar shugabancin ƙasa,tana da kyawawan manufofi na kawo sauyi ga talakawa. Mawaƙin ya jawo hankalin talakawa ta hanyar yi wa PDP habaici domin ya naƙasa shugabanninta da ya ce, suna satar kuɗin al’umma don tsabagen zalunci, su bar jama’a cikin halin ha’ula’i.Saboda haka mai son a yi masa adalci , to ya zavi jam’iyyar APC mai alamar tsintsiya, wadda Buhari ke takara a ƙarƙashin inuwarta a 2015. Sabda irin rawar da mawaƙan siyasa suka taka wajen yayata kyawawan manufofin Buhari, ya sa talakawa suka jajirce suka zaɓe shi.

4.2.7. Habaici ta Fuskar Hana Ha’inci

Yaudara cikin ma’amala tsakanin mutane ko tsakanin mutane da dabbobi shi ne “Ha’inci”.Wato mutum ya gudanar da ma’amalarsa tsakaninsa da wasu,amma yana nuna nuƙu-nuƙu ga hulɗarsa ta hanyar yaudara da danne haƙƙoƙan al’umma da aka ba shi amana. A hira da na yi da Alhaji Lawali Saraki (Director zonal Education, Gusau) a ranar Alhamis 03/09/2020 da ƙarfe 11:30 na safe, ya bayyana cewa: “Ha’inci na nufin tauye wani haƙƙi ko wata dama da ya dace a bai wa wani mutum, amma sai a hana mashi abin da aka yi masa alkawari duka”. Ya ƙara da cewa, ana iya saka cin hanci da rashawa cikin ha’inci, wanda a halin yanzu ya dabaibaye dukkan al’amuran rayuwar ‘Yan Nijeriya.Wannan bayani ya yi kama da ma’anar da,[ Ƙamusun Hausa :1934] ya ce, “Ha’inci shi ne yaudara da ta shafi kowane fanni na zamantakewar ɗan Adam a rayuwar yau da kullum”.

Idan aka duba za a ga cewa matsalar ha’inci ta bazu cikin kowane fanni na rayuwar ‘yan Nijeriya tun daga ma’amalar yau da kullum tsakanin al’umma har zuwa ga wuraren kasuwanci da na wuraren ayyukan hukuma ko gwamnati. Akwai ha’inci a makarantu da tashoshin mota da ofisoshin ma’aikata da asibitoci; da duk wurin da mutane ke cuɗanya ta harkokin rayuwa.Wannan ya nuna mana cewa, shi ha’inci yana faruwa ko gudana a cikin ma’amular yau da kullum.Ba wai cin hanci da rashawa, ko yaura kaɗai ne ha’inci ba,a’a hatta ka ga wani sharri ko wani bala’i zai sami wani mutum da kake tare da shi ka ƙyale ka ƙi faɗa masa, sai abin ya same shi; sannan ka ce, masa ‘na so in gaya maka’,shi ma nau’i ne na ha’inci.Ko kuma a ba ka wani abu ka bai wa wani, sai ka rage wani abu daga cikin abin da aka ba ka ka ba shi, duk ha’inci ne. Haka kuma ‘yan kasuwa suna yin ha’inci ga abin da suke sayarwa ta hanyar cakuɗa abu mai kyau da maras kyau don ya ƙara yawa, ko ya yi abki. Bugu da ƙari, ya ce, tauye ma’auni wajen awon kaya, ko wani abin da ake aunawa a sikeli,shi kansa ha’inci ne.

A tsarin shugabanci na siyasa, akan sami shugaba ya mayar da dukiyar al’umma abir jin daɗinsa shi kaɗai, to,babu shakka ya ha’incimutanen da suka ba shi amanar jagorancinsu, domin bai yi koyi da shugabannin musulunci ba irin su halifofin da suka gabata.Ya zo cikin Hadisi cewa Sayyidina Umar [yardar Allah ta tabbata a gare shi], kullum ba ya cin abincin dare sai an yi shela a Madina ko akwai wanda bai ci abinci ba. An tambaye shi dalilin yin haka,sai ya ce ; don kada Allah ya tambaye shi a Ranar Hisabi cewa,yaya an ba shi kiwon mutane amma ya bar ɗaya da yunwa,shi ko ya kwana a ƙoshe,(Riyadhussalihin ). Haka kuma yakan ce,

”Wallahi in raƙumi ya mutu da ƙishirwa ko ya faɗa rame,

ya yi rauni a ƙasar Islama ni ne da alhaki”.

An samu cewa, Halifa Umar Ibn Abdul Aziz ya zauna da suturarsa ba wanki har matarsa ta yi masa magana.Ya ce,”Wallahi ba ni da sabulu, kuma ba ni da kuxi”.Ta ce, ba ka karvowa daga baitulmali”? Y a ce “A ranar Hisabi zan iya ba da dalilin da ban yi wanki ba. Amma ba zan iya ba da dalilin ɗsibar kayan amana ba”.[Buhari da Musulum:].

Daga bayanan da muka gani na Sahabban Manzon Allah [S.A.W.] mun fahimci cewa, yin amfani da dukiyar ƙasa da shugabanni ke yi don azurta kansu, da azurta wanda suke so, babban ha’inci ne ga dukiyar al’umma, [Aminu;2003:2].’Yan siyasa su ne suka fi kowa ha’intar al’ummar da suke shugabanta wajen yi wa dukiyar ƙasa rib- da –ciki da danne haƙƙoƙan al’umma da da suka rataya a wuyansu.Mawaƙan siyasa sukan dubi irin nauyin da aka ɗora wa shugabannin al’umma, musamman a lokacin mulkin siyasa (dimokuraɗiyya) su yi nazarin yadda shugabannin ke tafiyar da dukiyar ta hanyar yi wa talakawa ha’inci.Wato suna facaka da dukiyar bisa son ransu; su bar talakawa cikin halin Lahaula. Dukkan ikon sarrafa ko gudanar da dukiyar ƙasa yana hannunsu, amma su kasa bai wa talakawa haƙƙoƙannsu,alhali kuwa sun san cewa Allah zai tambaye su yadda suka gudanar da mulkin al’ummarsu da dukiyarsu da aka basu amana.Kowane mataki na hukuma ana samun masu ha’intar jama’a ga amanar da aka ba su ta dukiya.Misali za a samu cewa,waɗanda aka zaɓe su, su wakilci mutane a majalisu daban-daban suna taka rawa wajen tauye haƙƙoƙan jama’a.Idan sun karɓo wani abu daga Gwamnatin Tarayya ko Gwamnatocin jihohi, sai su ware wani kaso su adana ma kansu. Haka su ma’yan majalisar jihohi da na ƙananan hukumomi suma yin ha’inci ga dukiyar ƙasa.Ha’inci bai tsaya ga shugabanni kaɗai ba,a’a har ma da fagen kasuwanci inda ‘yan kasuwa kan ha’inci abokan hulɗarsu ta hanyar tauye ma’auni ko cakuɗa abu mai kyau da maras kyau domin ya ƙara yawa ko abki.

A siyasance mutane sukan yi ƙoƙarin neman haƙƙoƙansu da aka tauye, sai dai abin ban takaici shi ne,shugabanni ba sukan kula da kukan talakawa ba. Kamar yadda aka ambata a sama, cewa har a makarantu ana samun ha’inci ta ɓangaren malamai idan suka ƙi shiga cikin aji su karantar ko karɓar kuɗi ga ɗalibai da uwayen yara don su gyara masu jarabawarsu. Bugu da ƙari, su ma ɗalibai da ke satar jarabawa ko maguɗin jarabawa duk ɗabi’u ne na ha’inci. Idan ‘yan siyasa ko ‘yan takara suka yi amfani da kuɗi a lokacin yaƙin neman zaɓe ko lokacin jefa ƙuri’a don a zaɓe su, ko ba su cancanta ba;yin haka ya zama ha’inci. Da wannan dalili ne ya sa marubuta waƙoƙin siyasa da na baka sukan duƙufa wajen yi wa shugabanni gargaɗi tare da jawo hankalinsu da su daina yin amfani da kuɗi don mutane su zaɓe su. Domin yin haka shi zai sa a sami shugabanni da ba su da adalci masu ƙarfafa hainci a cikin alumma. Misali Yala hayin banki ya yi wa Ibrahim Badamasi Babangida da gwamnatinsa habaici domin mutane su fahimta da irin illar da ha’inci yake haifarwa ga lalacewar tarbiyar al’umma.Mawaƙin ya kawo misali da lokacin mulkin janar Ibrahim Babangida wanda ya rushe zaɓen “jun tuweb” a jamhuriya ta uku da ba ta yi nasara ba.Wannan mataki na rushe zaɓen jun Tuwel da ake zargin an yi ha’inci ya haddasa tashe-tashen hankula, da yin hijirar dole daga arewanin Nijeriya zuwa kudancin Nijeriya,wanda mutanen kudu suka yi. A sanadiyar haka an rasa ɗimbin dukiyoyi da rayuka saboda haɗarukkan motoci da aka yi ta samu a hanyoyinmu na Nijeriya. Mawaƙin yi wa gwamnatin Babangida habaici inda yake cewa:

Duk wahalar da muke ciki yau to ɗan Minna ya saka mu fama,

Wai burinsa ya wanke laifi na jun tuweb a wurin na yamma,

Yau son kanka ya samu halin da za adaɗe babu warwarewa.

Dubi halin da ya sa arewa ya mance takara zai yowa,

Wai Baba me ka bari haƙiƙa da za mu bari har kayo wucewa,

Koma ka ƙare yaƙin gidanka gwamnanka zai kai ka kushewa.

 (Ibrahim Yala Hayin Banki: C P C Canji).

 

A irin yunƙurin da gwamnatin mulkin soja ta wancan lokaci ta yi na neman zarcewa ga mulki ta hanyar kafa jam’iyyun siyasa, da ita kanta ta ƙirƙiro su.An gudanar da zaɓe a ranar, 12/6/1993, domin maida mulki ga hannun farar hulla, amma saboda ana tuhumar an tafka maguɗin zaɓe, wato an yi ha’inci ga zaɓen ta hanyar arigizon ƙuriu ya sa aka soke zaɓen na jun tuweb. Soke zaɓen ya jefa ƙasar nan cikin ruɗami. Mawaƙin ya yi amfani da habaici cikin waƙarsa don ya gargaɗi ‘yan Nijeriya da su sa ido game da abin da ya faru a baya. Saboda haka ya nuna wa jama’a cewa, idan suka sake suka bari irin wannan abu ya sake faruwa, to za su kuka da kansu.Mawaƙin yayi amfani da kalmaomin ,ɗan Minna,da baba, domin ya jawo hankalin mutane su fahimci saƙon da yake son isarwa ba tare da ya ambaci sunan shugaban ba.Da waɗannan kalmomi ne ya bayyana wa mutane halin da shi wannan shugaba da ya soke zaɓen jun tuweb ya jefa ‘yan Nijeriya cikin halin wahalar da suka sami kansu ciki. Domin cimma wata manufa ta ƙashhin kansa.Ɗan Minna, da baba, yana nufin Ibrahim Babangida wanda ya ƙirƙiro jamiyyar S.D.P. da N.R.C. domin ya cire kakin soja ya saka kayan farar hula.

Mawaƙin ya yi wa wancan shugaba habaici ne da cewa,duk mulkin da ya yi da kuma ha’incin da ya yi wa ‘yan Nijeriya na soke zaɓen jun tuweb,1993,bai ishe shi ba.Saboda haka yake tunatar da shi cewa, me ya manta a gidan gwamnati wanda yake son ya koma domin ya ɗauko ?.Ko laifin da ya yi wa mutanen yamma yake son ya wanke? Don haka mutane su sani cewa ha’inci ba komi yake haifarwa ba, face hassasa fitina da rashin zama lafiya da talauci a ƙasa. Saboda haka mutane su daure ranar zaɓe su zaɓi Buhari mutum nagari, wanda ba zai ha’ince su ba wajen rabon dukiyar ƙasa. Haka kuma ba za ya yi sama- da –faɗi da kuɗaɗen gwamnati don ƙashin kansa ba; kamar shugabannin jam’iyyar PDP da ake mulki a lokacin da yake ƙoƙarin tallata Muhammadu Buhari ga yan Nijeriya. Ha’inci babbar illa ce ga shugabanni; domin yakan dushe kwarjininsu a idon talakawa.Yankin arewa ,yanki ne da ke fama da rashin masu kishin cigaba,wanda ya jawo wa yankin faɗawa cikin babban ƙalubale na “kuɗi ya fi mutunci’’..Wannan ya sa aka wayi gari yankin ba ya da wani tasiri na a zo a gani dangane da cigaba tun lokacin da aka dawo mulkin siyasa har zuwa wannan zamani da muke ciki a yau.

Mawaƙin ya yi amfani da salon jawo hankali inda ya yi amfani da aron kalmar Turanci June twelve. Sannan kuma ya yi amfani da kalmar lamiri don ya sakaya sunan wanda yake yi wa habaici. Da wannan salon sakaya suna da kuma fadar june twelve, ya jawo hankalin masu saurare su tsunduma cikin kogin tunanin gano wanda ake nufi da habaicin.Amma don ya fayyace wa masu saurare, sai ya ambace shi da ɗan Minna da kuma baba na yamma. Wannan wata dabara ce ta jawo hankalin masu saurare su tuna tarihin abin da ya faru a shekarar 1993.Wato, soke zaɓen da aka yi wa Abiola na jam’iyyar SDP, wanda ya haddasa tashe-tashen hankula tsakanin ‘yan Nijeriya, har wasu ƙabilu suna hijira suna komawa yankunansu na asali. Wannan dabara ta isar da saƙo da mawaƙin ya yi amfani da ita ta yi matuƙar tasiri wajen wayar wa mutane kawunansu cikin ƙanƙanen lokaci har aka samu sauyin gwamnati mai maan a Nijeriya.

Har wa yau, Ibrahim Yala, a cikin waƙarsa ta APP/ANPP, ya yi wa P.D.P. habaici, inda ya nuna cewa shugabannin PDP su ne ɓarayi waɗanda suka kwashe kuɗin ƙasa saboda tsabagen ha’inci har dukiyar marayu ma ba su bari ba. Misali, yana cewa:

 Ku da kuke ta sukan Buhari uban ƙasa,

Ku ne kun ka kwashe Fetur da kuɗin ƙasa,

Don tsabar rashin mutuncinku cikin ƙasa,

Har ma dukiyar marayu kun murɗiya.

 (Ibrahim Yala Hayin banki: waƙar APP)

 

Mawaƙin ya na faɗakar da ‘yan Nijeriya game da satar dukiyar al’umma da wasu shugabanni suka yi a lokacin da suke bisa karagar mulki. Ya bayyana cewa,kwashe man fetur da kuɗi su mallake don amfanin kansu, shi ne ha’inci ,don yin haka ya saɓa wa ƙa’idar hukuma da amanar da aka ɗora a kansu. Ma’ana, kyakkyawar manufa ta kowace jam’iyya ita za ta sa a zaɓi ‘yantakararta, masu manufa mai kyau, don haka Buhari shi ne ya fi cancanta ya mulki ƙasar nan.

Mawaƙin yana son ya gargaɗi ‘yan siyasa da su guji yin ha’inci ga zaɓuɓɓuka ta hanyar ba da kuɗi ga talakawa don su sayi ƙuri’ursu. Idan har suka yi amfani da kuɗi suka ci zaɓe, babu shakka ba za su yi wa talakawa aikin komi ba sai sun maida kuɗaɗen da suka kashe suka ci zaɓe.

Ha’inci yana nufin maguɗi ko aikata wani abu da ya saɓa wa ƙa’idar wata al’umma ko shari’a a lokacin gudanar da ma’amula tsakanin mutane ta shugabanci ko jagorancin wannan al’ummar. Ibrahim Yala ya haskaka fitilarsa ga ‘yan Nijeriya domin su gane kyakkyawar hanyar da za su bi su sami nasarar zaɓen mutanen da suka dace. Masu kishin ƙasa, waɗanda ba su ha’inci ga amanar da aka ɗora masu da kuma tauye haƙƙoƙin talakawa. Ga abin da yake cewa:

Zan yi kiran ku Ribas, Fatakol da ‘yan Imo

Gar ku bari a cuce ku da tarin rantsuwa

Dan na tabbata ada ba ku da damuwa,

Yanzu kuma ga Buhari shi ne bai danniya.

 (Ibrahim Yala Hayin Banki: APP/ANPP).

Dukiyar da shugabanni suke dannewa ta talakawa, su maishe ta tasu ba ta kanyi albarka ba komi yawanta.Saboda haka masu gurin su shiga siyasa don su ci dukiyar jam’a,wannan babban kuskure ne.Su sani duk abin da suka tara za a wayi gari ya ƙare, ko a mutu a bar shi. Hausawa suna wata Karin Magana cewa; ”Kashin Kare bai Taki”.Wato duk abin da mutum ya mallaka ta hanyar ha’inci ba zai ɗore ba. Babu ko shakka duk abin da aka same shi ta hanyar ha’inci, komi kyawonsa ko yawansa ba zai tafi ko’ina ba.Manufa, ba zai yi albarka ba. Wato, a nan mawaƙin yana gargaɗin masu sauraron waƙa su fahimci yadda ha’inci yake yin illa ga masu yinsa da waɗanda ake yi wa, wato talakawan ƙasa dasu kansu masu mulki. Wannan baiti da mawaƙin ya kawo yana faɗakar da mutane da ‘yan siyasa musamman na jahohin da mawaƙin ya ambata cewa,ita dukiyar da aka tara ta hanyar zamba ko ha’inci, musamman wadda shugabanni da aka zaɓa don su wakilci al’umma suka sata a gwamnatin tarayya, ko a jihohi ko ƙananan hukumomi, ba ta ɗorewa ko cigaba. Saboda kuɗin haramun ne ko kuma dukiyar zalunci.Don haka mutane su sani cewa akwai hisabi a gobe kiyama ga duk wanda ya ha’inci al’umma ko ya zambace su, ya kwashe dukiyar ƙasa don ya ji daɗi da shi da matansa da ‘ya’yansa; ya bar talakawan da suka zaɓe shi cikin ƙuncin rayuwa.Yala ya yi kira ga talakawa da ‘yan siyasa da su guji ha’inci ko zambatar talakawa wajen sace dukiyar ƙasa suna gina kansu da ita.Su sani cewa, dukiyar cin amana ko ha’inci da aka tara ta hanyar yin amfani da ƙarfin mulki, ba ta ƙarko, kuma ba ta albarka, komi yawanta kuma komi kyanta. Dalilin haka ya sa Hausawa ke wannan karin Magana, cewa “kashin kare bai taki”.

A nan mawaƙin ya yi amfani da dabarar isar da saƙo ta hanyar faɗaɗa kiransa ga dukkan al’ummar Nijeriya, ba wai Hausawa ko Fulani da suke yankin Arewacin Nijeriya ba. Ya kira sauran ƙabilu da ke Ribas, da Fatakol da ke kudu-maso kudu don su ma su san ana yi da su.Wannan wata dabara ce ta kawar da siyasar ƙabilanci da mawaƙin ya yi amfani da ita domin ya jawo hankalin yan Nijeriya cewa har yanzu Nijeriya muna nan uwa ɗaya, uba ɗaya. Wani misalin ha’inci shi ne inda Yala yake cewa:

Su suka sanya rashawa yau tay yo yawa

Su suka tsaida arzikin’yan Nijeriya

Su ke kulle kamfani don har sun saya

Sun raba talaka da aiki ‘ya’yan tsiya.

 (Ibrahim Yala: Yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya).

 

Karbar rashawa wani nau’I ne na ha’inci wanda shugabanni da masu riƙe da muƙamin gwamnati ke yi,idan wani ya je neman wata buƙata wurinsu.Mawaƙin ya faɗakar da al’umma cewa, ha’inci yana saka arzikin ƙasa ya rushe domin Allah ya la’anci mai ba da rashawa da mai karva. (Hadisi na ) Sayar da kamfuna na gwamnati da shugabannin da suka gabata suka yi ya saɓa wa manufar dimokuraxiyya. Haka kuma duk inda rashawa ta yawaita, to rashin aikin yi zai yi tsamari; domin ba duka kowa ke iya ba da kuɗi kafin ya sami aiki ba. Wannan hali na ha’inci, wato cin hanci da rashawa da satar dukiyar al’umma wani abu ne da yake ci wa ‘yan Nijeriya tuwo a ƙwarya. Wannnan ya yi matuƙar tasiri ga taɓarɓarewar arzikin ƙasa da rashin aikin yi ga dubban ‘yan Nijeriya.

Kamar yadda tsarin mulki ya tanada, kariyar dukiyoyi da mutuncin al’umma yana daga cikin manufofin ko qa’idojin da kowace jam’iyya za ta cika kafin a yi mata rijista, (Draft Constitutions: 1998). Saboda haka duk jam’iyyar da ta kasa cika ƙa’idojin ko ta saɓa wa manufofinta na kare mutunci da dukiyar al’umma, babu shakka za ta kasance ta ha’inci mutanen ƙasa. Don haka mawaƙin ya yi wa jam’iyya mai mulki gargaɗi da kada ta saɓa wa waɗannan ƙa’idoji na kare mutuncin al’umma da dukiyar ƙasa. Kamar yadda mawaƙin ya ce, masu riƙe da gwamnatin waccan jam’iyya, su ne suka assasa cin hanci da rashawa, wanda ya jefa ‘yan Nijeriya cikin halin ha’ula’i da rashin aikin yi ga mutane da matasa da dama. Wannan ya faru ne a sanadiyar sayar da kamfanonin gwamnati ga mwasu ‘yan tsiraru.Hakan ya kawo wa‘yan Nijeriya da dama rasa ayyukansu inda suke samun abin da suka ci da kansu da iyalansu. Saboda haka mawaƙin ya yi kira ga ‘yan Nijeriya su yarda su zaɓi Muhammadu Buhari donya ceto ƙasa daga mawuyacin halin da ta faɗa ciki.

Mawaƙin ya yi amfani da salon habaici inda ya ɓoye sunan waɗanda yake suka, sai ya yi amfani da kalmomin lamirin suna na ‘su’ don ya jawo hankalin masu saurare su fahimci saƙon da yake isarwa gare su.Wannan sakaya suna da mawaƙin ya yi wata dabara ce ta ɓoye sunan waɗanda ake yi wa habaici don kariyar mutuncinsu a idon duniya.Ga al’adar Bahaushe ba ya kan so ya riƙa faɗar sunan wanda yake yi habaici ba don gudun ka da ya ci fuskar mutumin dayake yi wa habaicin; domin yin haka yana kawo fitina atsakanin al’uma da wanda ake yi wa habaici.Saboda haka sai mawaka su riƙa amfani da kalmomin lamiri ko siffofin wanda ake jifa da habaici.

Da yake tofa albarkacin bakinsa a cikin waƙarsa, Dauda Rarara,yana cewa:

Uwar cuku-cuku an kawar da shi,

Babu cuku-cuku yanzu ko na rabin awa.

 (Rarara: Waƙar Baba Tsoho ya sauka APC).

Cuku-cuku wata ɗabi’a ce ta wasu mutane don yin ha’inci wurin hulɗa tsakaninsu da abokan hulɗa. Wasu shuganni suna amfani da damarsu ta mulki su riƙa karɓar cin hanci a lokacin da suke kan karagar mulki. Da irin wannan ɗabi’a ce Rarara yake faɗakar da masu irin wannan ɗabi’a cewa yanzu fa ƙarya ta ƙarewa uwar cuku-cuku ba zi sake yi ba;saboda tun da mai gaskiya ya yi nasara lashe zaɓe duk wani ha’inci zai kau.Wato, nasarar zaɓen Muhammadu Buhari ya zama shugaban ƙasa,uwar cuku-cuku da ‘yan korensu ƙaryarsu ta ƙare. Ha’incin da suke yi na cuku-cuku, wato karɓar na goro ga masu neman buƙata yakau.Haka ma murɗiya da handame dukiyar al’umma za sugushe, saboda basu da bagiren yin haka ko na rabin awa domin basu ga fili ba. Wannan habaici da Rarara ya yi wa wasu ‘yan siyasa na jam’iyyar PDP, wani gargaɗi ne ga mutane domin su gyara halayensu na ha’incin dukiyar ƙasa da kuma kuma cin hanci da rashawa.

Wannan baiti yana gargaɗin mutane cewa, duk matsayin da kake a kansa mutane ba su son ka, har dai a ce kai shugaba ne mai ha’inci ko da kuwa su ‘ya’yan jam’iyyar da ke mulki ne. Don haka mawaƙin ya yi wannan habaici ne don ya jawo hankalin ‘yan Nijeriya su kula su zaɓi Buhari duk da kasancewar suna cikin jam’iyya mai mulki ko ‘ya’yan jam’iyya ɗaya ne.Yin haka shi ne zai sa a kaucewa uwar cuku-cuku.

Mawaƙin ya yi amfani da salon sarrafa harshe ta hanyar amfani da malmomin cuku-cuku da suka bayyana suna siffatau a tsarin nahawun Hausa. Cuku-cuku ta nufin murɗiya ko kai- komo da mutum ke yi don ya sami wani abu da yake buƙata ga mutane ko da bai cancanci samun abun ba.Wato, mutum ya bi hanyar da ba ta dace ba wajen neman biyan buƙata.Mawakin ya yi amfani da wannan kalma ta cuku-cuku domin ya yi wa wani ɗan siyasa habaici.Ya yi amfani da wannan dabara don ya jawo hankalin mutane su kula da mutumen ya kira shi da suna ‘uwar cuku-cuku domin ka da ya jefa su cikin ɗabi’unsa na cin hanci da rashawa.

Kamilu ɗan almajirin mawaƙa ya yi irin wannan habaici a cikin waƙarsa mai suna,” Karen bana maganin zomo”. Mawaƙin yana cewa:

Gurin APC ta yi aiki,

Gurin jaki ya dau kaya.

 (Kamilu: waƙar APC)

Jaki wata dabba ce mai ƙafa huɗu kamar sauran dabbobi. Ana amfani dashi wajen ɗaukar kaya don sufari ko kuma a wasu ayyukan gida nayau da kullum. Kamilu kwatanta manufar jam’iyyar APC ta yi wa talakawa aiki idan ta kafa gwamnati da sauran jam’iyyun siyasa da muke da su.Ya ce, jam’iyyarsa za sa samar da abubuwan more rayuwa da jindaɗi da walwala; da kuma ayyukan raya birane da karkara da ƙasa baki ɗaya,suna daga cikin manufofin kowace jam’iyya.Saboda haka jam’iyyar APC manufarta ita ce, ta yi wa talakawa aiki da za su amfana dashi. Shi kuwa jaki don ɗaukar kaya aka yi shi, ya ɗauka ya kai wani gari ko inda ake so.Wannan baiti yana fadakar da mutane cewa, manufar jam’iyyar APC ta banbanta da ta jaki ta fuskar haɓɓaka tattalin arziki da wadata ƙasa da abubuwan more rayuwar talakwa.Shi kuwa jaki a nan ,mawaƙin yana habaici ne ga wani ɗankara na wata jam’iyya da take neman ta kafa gwamnati.Mawaƙin ya kwatanta wannan ɗankara da jaki,inda ya bayyana cewa manufarsa kawai ya ɗau kaya, ba ya samar da kayan ba.Wato, idan aka zaɓe shi,zai wawushe dukiyar al’umma. Ita kuma jam’iyyar APC za ta gina ƙasa, ta samar da wadatar abinci da ayyukan yi ga mutane. Saboda haka mawaƙin yake gargaɗin mutane da su zaɓi jam’iyyar APC domin ta cika gurinta.

Mawaƙin ya kwatanta wani mai neman shugabancin ƙasa da jaki, saboda manufarsa ya ha’inci al’umma ga amanar da za a ɗora masa. Ɗaukar kaya a nan yana nufin satar dukiyar al’umma kamaryadda mawaƙin ya siffanta jaki,haka nan shi wannan ɗansiyasa yake da nufin ɗaukar kuɗin gwamnati idan ya sami muƙami. Wannan ya nuna mana cewa masu ha’intar dukiyar jama’a idan suka riƙa wata kujera ta gwamnati kamar jaki suke afagen ɗaukar kaya. Saboda haka a zaɓi Buhari shi ne mafita ga hana wancan jaki ɗaukar dukiyar al’umma ya mallaka wa kansa.

A wannan baiti da ya gabata mawaƙin ya yi amfani da salon kamce, a inda ya kwatanta wani ɗan siyasa da jaki. Jaki yana da ɗabi’u daban daban da suka haɗa da rashin basira,wato daƙiƙanci wanda bai da wata dabara sai wadda aka ɗora shi a kai.Haka kuma ba a cin namansa sai dai idan ya mutum a yar da shi bola.Sanna kuma ya fi ƙwazo a wurin ɗaukar kaya.Wannan salon kwatance ko kamance da mawaƙin ya yi amfani da shi wata dabarar isar da saƙo ce ga jamaa ta hanyar dabbantar da ɗan takara domin a jawo hankalin masu saurare su fahimci saƙon da ake son isarwa gare su.

A taƙaice ha’inci yana nufin zamba ko tauye wa masu haƙƙi haƙƙinsu; ko ha’intar al’umma ta hanyar tauye masu haƙƙin da ya dace a ba su. Ko kuma a yi musu aikin da ya dace bisa ga dokar tsarin mulkin ƙasa.Wato,cin amanar ƙasa ta hanyar yin sama da faɗi da dukiyar ƙasa da wasu shugabanni da masu muƙaman gwamnati ke yi shi ne ha’inci. Don haka marubuta da sauran mawaƙan siyasa da dama suna amfani da habaici cikin waƙoƙinsu domin su jawo hankalin jama’a wajen sa ido ga yadda shugabanni suke tafiyar da mulki da kuma nuna wa ‘yan siyasa muhimmancin zaɓen mutanen da suka dace masu gaskiya da riƙon amana.Kamar yadda muka gani a sama cewa shugabanni na wannan zamani sun fi mai da hankali ga abin da za su samu ga mulki bisa ga yi wa talakawa aiki. Don haka ne ma suke fafatakar ganin sun zarce ga mulkinsu ko ta wane hali, saboda su sami damar yi wa jama’a ha’inci ga dukiyar da aka ba su amana.Wato su ha’ince su, su wasashe dukiyar ƙasa,ko ƙin yi masu ayyukan ci gaban ƙasa dasuka ɗauki alƙawura a lokacin da suka je yaƙin neman zaɓe.

4.2.8. Habaici ta Fuskar Rashin Cika Alƙawari

Shi kuwa Ibrahim Yala Hayin Banki a nasa tunani, yana ganin cewa, habaici ga shugabanni dangane da alƙawuran da suka ɗauka a lokacin da suke yaƙin neman zaɓe wata hanya ce ta faɗakar da shugabanni da sauran al’umma su gyara halayensu ta hanyar cika alƙawalin da suka ɗauka lokacin yaƙin neman zaɓe. Ya yi amfani da kalmomin habaici don ya tozartar da shugabannin wata jam’iya, sannan ya yaba ma manufofin jam’iyyarsa ta APC zuwa ga al’ummar Nijeriya. Sannan kuma ya gargaɗi jama’a su ƙaurace wa zaɓen ‘yan takara marasa mutunci da rashin cika alkawali.Yana cewa:

Wasu sun yi mulki a baya Nijeriya,

Sun kashe wanda ba su so sun cirri dukiya

Sun raba kanmu sun yi mulki ba waiwaya

Ka ji su baba ɗan gajere maras gaskiya.

 (Yala:Yau Nijeriya riƙo sai mai gasiya).

 

Shugaganni da suka yi mulki a shekaru da suka wuce sun yi abubuwa da damana kashe al’umma ta hanyar jefa su cikin matsin tattalin arzik da talauci da yunwa da rashin aikin yi.Da wannan hali ne mawaƙin yake jifar waɗancan shugabanni da habaici domin ya faɗakar da ‘yan Nijeriya game irin halin da shugabannin suka jefa su.Wannan baiti da mawaƙin ya kawo a sama saƙon gargaɗi ne zuwa ga ‘yan Nijeriya da ka da su kuskura su sake maimaita wani kuskure na sake zaɓen waɗancan mutane da suka kashe mutane a lokacin mulkinsu, suka kuma sace dukiyar al’ummar ƙasa.Abubuwan da suka jawo jefa jamaa cikin halin da suka samu kansu, akwai rashin cika alkawali da shugabanni suka kasa cikawa,wanda ya saka suka kasa yin abin da talakawa za su amfana da shi. Maimakon su yi abubuwan da suka ɗauki alkawali a lokacin yaƙin neman zaɓe, sai suka maida hakali ga satar dukiya da kashe duk wanda basu so, da kuma raba kawunan ‘yan Nijeriya ta fuskar addini da ƙabilanci ko ɓangaranci. Su wane ne suka yi haka, su ne waɗanda suka yi mulki a farkon jamhuriya ta huɗu ,wato,’yan jam’iyyar PDP.

Rashin cika alkawali ga shugabanni ba ƙaramar illa bace, domin yakan haifar da koma baya ga kowane fanni na rayuwar al’umma.Dubi yadda shugabanni suka fita batun aiwatar da ayyukan da suka yi wa talakawa alƙawali, sai suka mai da hankali ga satar dukiyar al’ummar ƙasa suna Tarawa ɗiyansu don gudun ka dasu yi talauci. Wannan ya sa suka manta da abubuwan dasuka yi talakawa alƙawari na samar masu ingantaccen ilimi da wutar lantarki,ruwan sha a birane da ƙauyuka, da dai sauran abubuwan more rayuwa. Wannan dalili ne ya sa mawaƙin yake gargaɗin talakawa da su zaɓi Muhammadu Buhari domin ya kawo masu ci gaba ta fannoni daban daban.

Mawaƙin ya yi amfani da salon jawo hankali, inda ya siffanta masu mulkin da wata halitta da cewa su suka raba kan yan Nijeriya domin su tafiyar da mulkinsu ba tare da an tsamgwame su ba. Kalmar ɗan gajere, siffa ce ta halitta, wadda mawaƙin ya laɓe a kanta ya soki masu mulkin.Wannan dabara ce ta isar da saƙo ba tare da an faɗi ko an ambaci sunan mutum ba. Haka ya sa jama’a su farga da saƙon da ake son isarwa gare su cikin gaggawa, suka zaɓi Muhammadu Buhari a matsayin shugaban ƙasa.

Har wa yau Ibrahim Yala ya ci gaba da cewa:

Su suka rusa ilimi yau Nijeriya

Su suka ɓata tattalin yau Nijeriya

Lantarki ƙasarmu yau yaz zama na jiya

Allah ya isa macutan Nijeriya.

 (Ibrahim Yala: Yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya).

 

‘Yan siyasa sukan ɗau alƙawalin cewa idan aka zave su suka kafa gwamnati, za su maida hankali wajen ilimi da bunƙasa tattalin arzikin ƙasa da kum samar da wutar lantarki a ƙasa. Da zaran aka zaɓe su, saisu manta da alƙawurran da suka ɗauka. Wannan ne ya sa mawaƙan siyasa suke amfani da habaici domin su faɗakar da al’umma cewa waɗannan mutane da suka saɓa suka kasa cika alƙawali; bai kamata a sake zaɓen suba. Sannan kuma su gargaɗi ko tunatar da shugabanni game da rashin cika alƙawalin da suka yina samar da abubuwan more rayuwa ga talakawa.

Mawaƙin ya yi wannan habaici ne don ya tunatar da shugabanni da suka wuce, cewa, alƙawurran da suka ɗauka basu cika suba. Saboda haka, ko sun fito neman wani muƙami ba za a kula dasu ba, domin sun kasa cika alƙawurran da suka ɗauka a lokacin da suka yi mulki.Azamanin mulkinsu, komai ya lalace, babu ruwan sha,harkar ilim ta lalace.Babu wadatacciyar wutar lantarki, tattalin arzikin ƙasa ya ruguje.Saboda haka, yanzu lokaci ya yi datalakawa za su kaucewa zaɓen waɗannan mutane, su zo su zaɓi Buhari domin talaka ya wala ya sami wadata, ya ɗanɗani roman dimokuraɗiyya a Nijeriya.

Mawaƙin ya yi amfani da dabarunjawo hankalin mutane ta tunatar da su abubuwan da yan siyasa da ke mulki suka kasa aiwatarwa bayan da suka ɗare kujerar mulkin ƙasa. Abubuwan sun haɗa da ilimi da lantarki da kuma ruguje tattalin arziki. Waɗannan muhimman abubuwa ne ga al’ummar Nijeriya, domin su ne gimshiƙin ci gaban kowace alumma ta duniya,ba wai Nijeriya kaɗai ba. Duk ƙasar da ta kasa samar da su to, za ta zama koma baya ga sauran ƙasashe.Domin ya isar da saƙonsa ga jamaa sai ya ƙara da cewaAllah ya isa saboda ya jawo hanklin mutane su ɗauki saƙon da muhimmanci.

Dauda kahutu Rarara ya yi wa wasu shugabanni habaici dangane da rashin cika alkawalin da suka yi wa talakawa a lokacin yaƙin neman zaɓe. Yana cewa:

Al’ummar birni da ƙauyuka,akwai wani ɗan saƙo,

Baba yace a gaya wa ɗan gari ko kuma baƙo

Mui ta noma kiyo abinci ba zai yanke ba.

 (Dauda Rarara: Baba Tsoho ya sauka).

 

Wasu mawaƙan siyasa sukan so su faɗakar da al’umma game da yanayin da ake ciki na manufar ‘yan takara ko waɗanda suka riga suka kafa gwamnati.Haka ya sa Rarara ya taka tasa rawa wajen faɗakar da al’umma dangane da ƙudurin Muhammadu Buhari na bunƙasa aikin gona da kiwo waɗanda su ne gimshiƙi daga cikin manyan hanyoyin bunƙasa tattalin arzikin ƙasa.

Shugabanci kowane iri ne, dole a tsara shi ta yadda zai amfani waɗanda za a mulka,wato, talakawa. Tsarin mulkin siyasa ya tanadi a faɗakar da al’umma irin shirin da kowace jam’iyya ta yi domin taimaka ma talakawan da suka zaɓe ta. Saboda haka jam’iyyar APC ta Muhammadu Buhari ta ƙuduri haɓɓaka aikin gona da kiwo domin bunƙasa tattalin arzikin ƙasa da kuma dogaro da kai. Dalilin haka ya sa Rarara ya yi wa wasu jamiyyu habaici don ya soki irin tsarin da suka yi. Ya jawo hankalin mutanen birni da ƙauyuka su zaɓi APC don ta taimaka masu ga aikin gona ta hanyar samar masu da wadataccen takin zamani.Idan mutane suka mai da hankalinsu ga noma, to, babu shakka abinci zai wadata.Idan aka sami wadatar abinci a ƙasa, to, za a sami bunƙasar tattalin arziki.Saboda haka Muhammadu Buhari wanda ke da aniyar kawo ci gaba ta fukoki da dama a Nijeriya ya cika alƙawarin da ya ɗauka a lokacin yaƙin neman zaɓe na samar da wadataccen takin zamani da kuma harkar kiwon dabbobi.

Mawakin ya yi amfani da salon siffantawa a cikin wannan baiti. Ya siffanta Buhari da damina, wadda Hausawa ke cewa, ‘uwar albarka’. Saboda irin alherin da ke cikin damina na samun wadataccen abinci ya sa Rarara ya siffanta mulkin Buhari da damina domin ya samar da abubuwan da suka taimaka ma manoma wajen bunƙasa harkokin noma. Wannan salo da mawaƙin ya yi amfani da shi, wata dabara ce ta jawo hankalin mutane su fahimci saƙon da ake isarwa gare su.

Shi ma da yake habaici zuwa ga masu mulki da suka gabata na jam’iyyar PDP, Ibrahim Yala yana cewa:

Kun cuce mu da, da yanzu mun ankare,

Kar ku sake ku zo wurinmu ba ma tare,

Don na san da kai na yamma mai halin kare,

Mun riƙe mu Buhari shi ne mai gaskiya.

 (Ibrahim Yala: Waƙar APP).

Mawaƙin yana faɗakar da shugabannin PDP cewa, su tuna irin cutar da suka yi wa al’ummar Nijeriya, suka hana kowa ya ji daɗi. Saboda haka duk wani yunƙurin tazarce da suke so ba zai yi tasiri ba; domin yan Nijeriya an sha su sun warke.DON haka, sun riƙe Buhari shi mai gaskiyar da zai iya cika alƙawurran da ya ɗauka na samar da wadatar abinci, da lafiya da sauran abubuwan more rayuwa.

Saƙon da wannan baiti yake ɗauke da shi shi ne, yanzu talakawan Nijeriya canjin gwamnati suke nema mai adalci da za ta taimakawa wajen samar da zaman lafiya da ci gaba mai ɗorewa a ƙasa.Samun haka kuwa ba zai yiwu ba, sai an zaɓi Buhari mai gaskiya wanda shi kaɗai zai iya kawo wa Nijeriya da al’ummarta sauƙin rayuwa saboda gaskiyarsa.Cika alƙawari sai dattijo, wanda ba ruwansa da tara abin duniya irin Muhammadu Buhari.

Mawaƙin ya yi amfani da salon kamance, inda ya kamanta shugaban Nijeriya na jamiyyar PDP da kare. Kare wata dabba ce daga cikin dabbobin gida da ake amfani da shi wajen gadin gida da farauta da sauran ayyukan tsaro.Sai dai kare yana da wata ɗabi’a ta rashin dangana, musamman a harakar mata. Irin wannan ɗabi’a ce mawaƙin ya kamanta wannan shugaba da ita, har ya ce,kar su sake su zo wurinsu wajen neman a sake zaɓen su zarce domin a yanzu ba su tare.,Wato ‘ya’yan jam’iyyar PDP, da shugabansu da ke mulki,su nesanta kansu da mutane domin ba a tare. Mutane Buhari suke so, kuma shi za su zaɓa.Wannan dabarar isar da saƙo da mawaƙin ya yi amfani da ita ta taimaka wa yan Nijeriya wajen zaɓen mutumin da ya dace ya shugabanci al’ummar Nijeriya.

4.2.9.Habaici ta Fuskar Adawa

Bahaushe yana kallon adawa a matsayin rashin gamsuwa ko kushewa ga yadda wasu suke gudanar da wani abu da ya shafi rayuwar yau da kullum, ko mulki da shugabanni ke aikwatarwa.Wato kushewa ga wani mutum da Allah ya ba shugabanci ko dukiya ko wata ɗaukaka ta ilimi da dai sauransu.Wannan irin jiyewa da mutane ke nuna wa ga wanda Allah ya yi wa wata baiwa, ko ɗaukaka tana shiga cikin zukatan masu yin ta, har su riƙa jifar masu wannan baiw da kalaman ɓatanci don su ruguza kwarjininsu a idon jama’a.Idan shugabanni ne, sai a riƙa jifar su da ƙazuffa iri-iri; don su tayar masu da hankali.

Asalin adawa ya fito tun daga farkon hallitar ɗan Adam a doron ƙasa.Allah [S.W.A.] ya faɗa a cikin Alƙur’ani mai tsarki cewa, ya halicci ɗan Adam,sannan ya umarci Mala’iku su yi masa sujada, kamar haka:

“Sai suka yi sujada, face Ibilisu ya ƙi, kuma ya yi girman kai,kuma ya

Kasance daga kafirai”, [Qur’ani 2:34].

Farkon nuna adawa a duniya ita ce, wadda Ibilis ya nuna wa Annabi Adam lokacin da Allah ya umurci Mala’iku su yi masa sujada. Da wannan adawa ce da Iblis ya nuna wa Adamu, za a iya cewa, adawa ba ƙaramar ƙiyayya ce ba tsakanin ɗan Adam da Ibilis.

Kamar yadda aka gani a ayoyin da suka gabata,Allah [S.W.A.] Yana faɗakar da ‘ya’yan Adamu su nisanci maƙiyin Ubansu,wanda ya sabbaba musu wahalar zuwa duniya da haɗuwa da takalifi a cikinta. Kuma bin wannan takalifi ya zame musu sauƙi idan sun bi shi yadda Allah ya ce, amma idan sun bi hanyar shaiɗan ,maƙiyinsu, to, babu abin da zai samu a gare su face ƙarin wahala daga duniya har lahira. Don haka adawa ko ƙiyayya da ɗan Adam ke yi wa wani ko wasu mutane da Allah ya yi wa wata baiwa, ta samo asali ne daga adawar da Shaiɗan ya nuna wa Annabi Adamu [A.S.] da matarsa Hauwa’u.

Duba da irin bayanai da suka gabata daga Alƙur’ani mai girma, za a fahimci cewa, adawa ta samo asali tun farkon halittar ɗan Adam. Kuma kalma ce ta Larabci, wato “Adawawadda ke nufin ƙiyayya ko nuna rashin gamsuwa ga wani abu ko shugabanci da wani ko wasu mutane ke aiwatarwa.Bahaushe ya aro wannan kalma sannan ya bar ta kamar yadda take daga harshen Larabci, ‘Adawa, domin ta dace da ginin Kalmar Hausa da isar da saƙon da yake son isarwa ga jama’a. Amma ma’anarta ta harshen Larabci ba ta canja ba. Kalmar adawa tana nufin nuna ƙiyayya ko kushewa ga wani mutum a kan wata ɗabi’a ko matsayi da wani ko wasu mutane ke aikatawa a bayyane ko a ɓoye. Sai dai, shi Bahaushe yana kallon adawa a matsayin jiyewa ko kushewa da sa ido ga abubuwan da masu mulki suke aiwatarw. Idan aka tattara waɗannan ma’anoni damasana da Hausawa suka ba adawa, za a iya cewa, adawa tana da alaƙa makusanciya da hassada sai dai ɗan bambancinsu kaɗan ne.Idan aka koma a ɓangaren zamantakewar ɗan Adam, da hulɗarsa tsakaninsa da sauran jinsin mutane ta yau da kullum, adawa tana taka rawar gani wajen haskaw wa masu mulki ko shugabannin siyasa fitila su gyara kurakuran da suke aikatawa a mulkinsu.Wato, adawa ‘gyara kayanka ce, wadda ta fi sauke mu raba’ a sha’anin mulki da sauran mu’amulolin yau da kullum..

Adawa ta yi tasirin gaske wajen bunƙasa tattalin arzikin ƙasa, musamman ta fuskar sana,o’inmu na gargajiya da masana’antu daban-dabanidan aka lura da yadda adawa ta taka rawa wajen jawo hankalin masu sana’o’in gargajiya su ƙara ƙwazo ga haɓaka sana’o’insuna gargajiya kamar su wazanci da ƙira da sauransu.Akwai adawa mai ƙarfi tsakanin wanzamai da ‘yan uwansu da kuma tsakanin maƙera da ‘yan uwansu, wadda ta taimaka wajen bunƙasa tattalin arzikin waɗannan sana’o’i a ƙasar Hausa [Bunza 2006].Wani lokaci akan sami adawa tsakanin masu sana’o’i irin sata da fashi da makami da sauransu.Misali a cikin littafin Magana jari ce na ɗaya,wasu maɗinka abokan juna suka riƙa satar likkafani. Idan mutum ya mutu aka kai shi maƙabarta, sai su bi sawu cikin dare su sace likkafaninsa. Suna ɗinkawa suna sayarwa. Ashe mutane sun sa masu ido, da dubunsu ta cika, sai Wazirin garin ya mutu. Da aka rufe shi, sai ɓarayin suka bi dare suka tona ƙabarinsa. Lokacin da suka tona ƙabarin waziri don su sace zoɓensa na zinari da sauran kayan ado da aka rufe shi dasu, sai adawar wanda ya shiga ƙabarin ta shiga zuciyarsu; suka yanke shawarar su rufe shi ciki. Saboda ha’inci da ya yi masu na ɓoye zoben da ya sata. Da Allah ya so shi da kuɓuta, sai can cikin dare wasu ɓarayin suka ƙaraso wurin kabarin waziri don su sace kayan da aka rufe shi da su. Ƙadara ta sa ɗayansu ya jefa ƙafarsa cikin ƙabarin, sai wanda ke cikin ƙabarin ya riƙe masa ƙafa. Da ya yi kururuwa, sai‘yan uwansa suka gudu suka bar shi. Da ya samu ya kuɓuta, sai shi ma, wanda ‘yan uwansa suka rufe shi a ciki saboda adawa ya kuɓuta [Imam,1939, P].Haka kuma ko a cikin sana’o’in zamani akan samu abokan sana’a su riƙa adawar wanda ya fi su ɗaukaka a cikin sana’arsu. Za ka ji ‘yan adawarsa suna ƙorafi tare da zarginsa cewa yana bin wasu hanyoyi maras kyau domin ya tara dukiya.

Da irin wannan salon adawa ne, ya sa, su ma ‘yan siyasa ba a bar su a baya ba wajen nuna adawa ga shugabanni,sai dai bambancin da ke akwai; shi ne ita adawar da ake nuna wa shugabanni ta ‘gyara–kayanka’ce, wadda Bahaushe ke cewa, ta fi sauke mu raba’.Wato tana taimakawa wanda aka yi wa adawar ya kula da kurakuransa ya gyara.Idan shugabannisuka kasa cika alkawuran da suka yi wa talakawa na taimaka masu da tallafin kuɗin sana’a ko samar wa mutane aikin yi da sauransu,to mutane da mawaƙan siyasa kan zage damtse wajen rubuce-rubucen waƙoƙi domin su faɗakar da al’umma dasu kansu masu mulki game da kurakuransu na rashin cika alkawari.Haka kuma adawar da ake nuna wa shugabanni tana taimakawa wajen tunzura masu mulki su yunƙura su aiwatar da ayyukan raya ƙasa ta hanyar basu jari su bunƙasa masana’antu manya da ƙanana dom bunƙasa tattalin arzikinsu.Idan gwamnati ta tallafa wa jama’a ta kafa masana’antu da kamfunna za a rage zaman banza da yawon maula da ayyukan ta’addanci da barace-barace a titunan ƙasar nan.

Misali ta hanyar adawa shugabanni sukan yi ƙoƙari su gyara kurakuransu,su kafa kamfunna da masana’antu da wuraren haƙar ma’adinai da bai wa manoma tallafin kuɗi da takin zamani don bunƙasa aikin gona da haɓaka kasuwanci da samar da wadataccen abinci da kuma dogaro da kai.Koyaushe ‘yan adawa basu ganin ƙwazon da shugabanni ke yi,sai dai haska masu kurakuransu da inda suka kasa.A tunanensu ta hanyar adawa ne kaɗai zai sa shugabanni su yunƙura su aiwatar da ayyukan raya ƙasa da bunƙasa tattalin arzikin ƙasada samar da tsaro

Shugabanci a mulkin siyasa,da kowane irin shugabanci adawa takan yi tasirin gaske wajen kawo sauyi ga salon mulki. Domin kuwa adawa wata hanya ce mafi sauƙi da mutane suke amfani da ita wajen nuna wa shugabanni kurakuransu domin su gyara. Adawar siyasa ita ce wadda ‘yan siyasa da masu riƙe da muƙaman siyasa daban-daban da sauran talakawa ke nuna wa junansu. Wato adawa ta siyasa ita ce wadda ke ƙara jawo hankalin masu mulki da waɗanda ake mulka su fahimci abin da al’ummarsu ke so da wanda ba su so. Haka kuma da nuna masu inda suka yi kuskure, da inda suka yi daidai. Adawar siyasa takan faru a sanadiyar rashin samun galaba da wata jam’iyya ta yi a lokacin zaɓe, ko ma kafin zaɓen. Kamar yadda siyasar duniya ta kasance, kowace ƙasa tana bisa kan kundin tsarin mulkinta, wanda a kansa ne jam’iyyun siyasa ke gudanar da zaɓuɓɓuka daban-daban tun daga na shugaban ƙasa har zuwa na kansila [Aminu, 1987,Pp.]. A jamhuriya ta huɗu da ake nazarin zuga da habaici da mawaƙan zamani suke amfani da shi, an sami kimanin jam’iyyu da suka kai hamsi [50], waɗanda suka yi rijista da hukumar zaɓe mai zaman kanta ta ƙasa. Kaxan daga cikin waɗannan jam’iyyu suka kafa gwamnati ko dai a jihohi ko kuma a ƙananan hukumomi na Nijeriya [Dangulbi 2003].

Jam’iyar da ta kafa mulki a sama, wato a tarayya ita ce jam’iyyar PDP, wadda ke da shugaban ƙasa. Sauran jam’iyyu suka zama jam’iyyun adawa. A jihohi da ƙananan hukumomi ba duka aka sami jam’iyyar da ke mulki a sama ba, ta kafa gwamnati a waɗannan wurare ba. Irin wannan adawa ce ta jawo hankalin marubuta da mawaƙan siyasar zamani suka baje hajar tunanensu wajen amfani da hikimominsu suna sukar shugabanni ko ‘ya’yan wata jam’iyyar siyasa da ba tasu ba. Ɗan adawa mutum ne ko wasu mutane ne, masu nuna ra’ayinsu ko ƙiyayyarsu a fili ga wanda Allah ya yi wa wata baiwa ko shugabanci ko dukiya da sauransu.’Yan adawa sukan riƙa jefa maganganu na nuna rashin yarda ga abin da masu mulki ke aiwatawa zuwa ga al’ummar ƙasa.Wani lokaci adawar takan kasance mai ma’ana ta fuskar faɗin gaskiya ga shugabanni don su gyara kurakuransu; wani lokacin kuwa adawar takan kasance maras ma’ana wadda ƙorafe-ƙorafe ne na rashin godiyar Allah, kasancewar ɗan Adam ajizi.Abin nufi shi ne, ɗan adawa yana bayyana ra’ayinsa ne ga masu riƙe da mdafun iko ko ga wasu jam’iyyu daba na sa ba.Akwai abubuwa da dama da suke haddasa adawa tsakanin ‘yan siyasa, ko masu riƙe da mulkin ƙasa kamar haka:

i. Saɓa wa alkawuran da ‘yan siyasa suka yi wa talakawa a lokacin yaƙin neman zaɓe.

ii. Kasa bunƙasa aikin gona da samar da wadataccen takin zamani ga manoma.

iii. Rashin samar da wadataccen ruwan shaga mazauna karkara da birane.

iv. Rashin ba da tallafin kayan aiki da isassun ajuzuwa a makarantun firamare da na gaba da firamare

v. Kasa bunƙasa fannin kiwon lafiya ta hanyar gina asibitoci da samar da ingantaccen magani a ƙauye da birni don amfanin al’ummar da suka zaɓe su.

vi. Samar da muhalli ga ‘yan ƙasa marasa galihu domin a rage cunkoson mutane a karkara da birane da sauransu.

vii. Rashin tsaro da kare rayuka da dukiyoyin al’ummar ƙasa a kowane lungu da saƙo na ƙasa.

viii. Bunƙasa masana’antu daba da tallafi ga ƙanana da manyan ‘yan kasuwa da jari domin bunƙasa kasuwancinsu.

Duba da irin waɗannan ƙudurorida jam’iyyun siyasa suke ɗora siyasarsu tare da ɗaukar alƙawurra a lokacin da suke yaƙin neman zaɓe don a zaɓe su su kafa gwamnati. Duk jam’iyyar da aka zaɓa ta kasa cika alƙawurran da ta ɗauka,sai ka ga mawaƙan siyasa sun duƙufa wajen shirya waƙoƙi domin su faɗakar da al’umma dangane da muhimmancin zaɓen mutanen kirki su wakilce su a majalisu daban-daban na gwamnati. Idan Allah ya sa aka zaɓi mutane masu kyawawan manufofi na raya ƙasa, amma suka kasa cika duk alƙawurran da suka yi wa mutane, sai mutane su riqa ƙorafe-ƙorafe da soke-soke. Su kuwa mawaƙan siyasa sai kakarsu ta yanke saƙa domin lokaci ya yi da za su baje hajar tunaninsu wajen faɗakar da al’umma a kan muhimmancin zaɓen shugabanni masu gaskiya da amana. Waɗannan ƙorafe –ƙorafe da jama’a ke yi zuwa ga shugabanni su ne ake ɗauka a matsayin adawa.

A siyasance idan shugabanni suka kasa aiwatar da alƙawurran da suka ɗauka a lokacin yaƙin neman zaɓe, wannan sai ya zama dalilin da ke sa mawaƙa su riƙa amfani da habaici wajen sukar masu mulki. Misali, Kamilu ɗan almajirin mawaƙa yana cewa:

 Mu mun ɗauka ya cika lailai,

 Mun ɗauka sai muka ɗau tumbi.

 (Kamilu: Runhu an yi furen banz, APC)

 

A wannan misali da ke sama, mawaƙin ya yi ƙoƙarin faɗakar da al’umma matsayin jam’iyyar PDP, wadda ya saka mata suna da ‘Runhu’. Wannan wani salon habaici ne ya yi wa jam’iyyar don ya wayar wa mutane kai ta hanyar sukar ita kanta jam’iyyar. Duk abin da aka danganta da furen ƙarya, to akwai alamar muni a cikinsa. Mawakin ya faɗi haka ne don ya isar da saƙon jamiyyar APC ga alummar Nijeriya su fahimci illar da jamiyyar PDP ta yi wa Nijeriya. Yana son ya tallata manufofin jamiyyarsa ta APC don mutane su yi watsi da PDP da shugabanninta da ke kan karagar mulki.Ya ce, ita jam’iyyar PDP jam’iyya ce da ke ƙunshe ƙaryayyaki da rashin cika alƙawurra, wato ba ta da tausayi, musamman ma ta fuskar wawushe dukiyar al’umma da kuma yin ha’inci ga rabon arzikin ƙasa. Ya yi kira ga Muhammadu Buhari da ya zo ya amshe mulki daga hannun azzaluman shugabanni da ke da ɗabi’u na ƙarya.

Mawaƙin yana son ya nuna wa jamaa cewa, mulkin jamiyyar PDP ya kasa samar da zaman lafiya a Nijeriya don haka a yanzu sauyi ake so. Kiran da ya yi wa Buhari na ya zo ya karɓi gwamnati wata manuniya ce da ke nuna cewa, talakawa sun gaji da baƙin mulkin jamiyyar PDP, wadda Johnathan ke jagoranta.Saboda haka yake kira ga al’umma su zaɓi Muhammadu Buhari ya yi shugabancin Nijeriya domin a sami sauyi daga mawuyacin halin da ake ciki.

Mawakin ya yi amfani da salon kamancen kasawa, inda ya kamanta jam’iyyar PDP da runhu, (wani icce ne wanda dabbobi ba ci. Yakanyi ganye da fure shisshif amma na banza domin ba ya yi ‘ya’ya kamar yadda sauran itace ke yi.Mawaƙin ya danganta yanayin da shugaban ƙasa yake ciki da mawuyacin halin da ‘yan Nijeriya suka sami kansu ciki.

 Da yake nuna tasa adawa, Ibrahim Yala Hayin banki, yana cewa:

Yau dai mulkin son kai su kai, ƙasarmu ba ƙarya ne ba,

Tun da ga shi Obasanjo da kansa, ya faɗa bai ɓoye ba,

Wanda shi ɗannan kuma, ya kafa su,ba ƙarya ne ba

Amma ya ce mulkin wariya suke, bai dace ba,

Gaskiya ta futo duba ba ƙarya ya faɗi ba,

Gaskiya dokin ƙarfe, ga shi ta futo dokin ƙarfe.

 (Ibrahim Yala: Waƙar maja ta APC).

Wannan baiti yana ɗauke da saƙon faɗakarwa ne dangane da gaskiyar magana da Bahaushe ke cewa,’ko an yi gina aka turbuɗe gaskiya cikin ƙasa, sai ta fito fili. Wannan saƙo mawaƙin yake ƙoƙarin isarwa ga ‘yan Nijeriya don ya jawo hankalinsu su fahimci yadda gwamnatin Jam’iyyar PDP take tafiyar da mulkinta.Wato, suna nuna son kai a mulkinsu ta hanyar bai wa wata ƙabila a Nijeriya fifiko, ko kuma bai wa yayan jamiyyarsu fifiko bisa ga sauran yayan wasu jamiyyau.Wannan saƙo ne na fadakarwa da mawakin yake son isarwa ga al’ummar Nijeriya a fakaice.

A nan ana nufin mulkin da shugaban ƙasa na jamiyyar PDP da muƙarrabansa suke a Nijeriya ya saɓa wa tsarin mulkin ƙasa na bai wa kowa ne ɗan ƙasa dama ya faɗi ra’ayinsa,ko kuma a tsom shi cikin gudanar da sha’anin gwamnati ko da ba ɗan jam’iyya mai mulki ba ne.Wannan rashin adalci da rashin gaskiya na shugabannin jam’iyyar PDP ya ishi ‘yan Nijeriya. Saboda haka, ga jam’iyyu da suka fi ɗaya sun haɗa kai ,wato sun haɗu wuri ɗaya domin su karɓe mulki ga hannun ‘yan jam’iyya mai mulki.Don haka mutane su ba da goyon bayansu wajen mara wa gaskiya dokin ƙarfe a kada jamiyyar PDP ta hanyar zaɓen ɗan takarar jam’iyyar maja,wato APC.ta Muhammadu Buhari. Don a ceto talakawa daga mawuyacin halin da suke ciki.

Mawaƙin ya yi amfani da salon aron kalmomi a cikin waƙarsa,inda ya yi amfani da kalmar maja ta harshen Turanci. Haka kuma ya yi amfani da dabarar isar da saƙo ta hanyar nuna wa jamaa matsayin gaskiya, wadda ya ce dokin ƙarfe ce, ba ƙarya ba.Dokin ƙarfe, mai wuyar hawa.Ba a hawan sa sai an shirya. To haka gaskiya take. Da wannan salo ne mawaƙin ya isar da saƙonsa cikin sauƙi, ya jawo hankalin mutane suka yarda da zaɓen Muhammadu Buhari a matsayin shugaban ƙasa.

Shi kuwa Kamilu ɗan almajirin mawaka ya yi wa wani habaici don ya bayyana adawarsa ga irin faɗi-tashi da yuke yi don ganin ya hana jam’iyyar APC kai ga ci. Yana cewa:

Ƙaramin mafarauci kar ku sake

Ku zuga shi ya je gaban ɓauna.

Mu bi Allah kar mu ɗau boka

Mu yi shanawa kamar kowa.

 (Kamilu : Karen bana magani zomo).

A wannan baiti mawaƙin yana son ya isar da saƙo ne gargaɗi ga wani ɗan siyasa da ƙarfinsa bai kai na wanda ake yi wa waƙa ba ,wato Muhammadu Buhari na jamiyyar APC. Mawaƙin yana gargaɗi ne ga wannan ɗantakara wanda ba shi da kwarjini,sannan kuma ba son shi kamar yadda ake son Muhammadu Buhari. Don haka a gaya masa ya yi takansa. Idan ko ya sake jama’a suka zuga shi ya kara da Buhari, to shi zai faɗi ƙasa.Saboda haka kada ya sake a zuga shi ya yi jayayya da wanda ya fi shi ƙarfi.Wato, jayayya da Bhari, ɓarnar suna ne ga mutumin da ya san ba shi da gaskiya ga al’amurransa.

Mawaƙin yana yi wa wani ɗan takara habaici don nuna adawa gare shi. A zahiri mawaƙin ya lura da cewa, shi wannan mutum bai mallaki wani abin a zo a gani na dukiya ba, sannan ba shi da kwarjinin da jamaa za su so shi kamar Buhari. Don haka ya gargaɗe shi da ka da ya yarda mutane su zuga shi ya yi jayayya da Buhari domin ba zai sami nasara ba. Ya siffanta wannan mutum da ƙaramin mafarauci saboda a tunanen mawakin, ba shi da kuɗi, sannan ba shi da kwarjinin da jama’a za su so shi.Wannan daliline ya sa ya siffanta shi da ƙaramin mafarauci, yayin da shi Muhammadu Buhari aka siffanta shi da Ɓauna. A nan mawaƙin ya dabbantar da Buhari ta hanyar ba shi darajar ƙarfi irin na dabba.

Mawaƙin ya yi amfani da salon kamance da kuma siffantawa a inda ya siffanta Muhammadu Buhari da Bauna. Ɓauna saniyar sake,inji Hausawa wata dabba ce cikin daji mai kama da saniya,wadda ke da ƙarfin gaske da kuma hatsabibanci ko waibuwa. Mafarauta suna jin shakkun haɗuwa da ita, ko tunkarar ta idan har ba su shirya ba.Saboda haka duk mafaraucin da bai san kanshi ba,ko bai shiya kansa ba ta hanyar asiri ko maganin ɓacewa to, ba zai iya farautar ta ba gaba da gaba , domi tana da ƙwanƙwamai, Haka kuma fitsarinta kamar an tafasa shi.Iidan maharbi ya harbe ta da kibiya ko bindiga takan daɗe ba ta mutu ba.Za ta yi yunƙurin faɗa da shi ko ta kashe shi. Idan har ya yi layar zana, za ta yi wa bagiren da ya ɓoye fitsarin mai zafi domin ya fito fili ta kashe shi. A dalilin haka ne mawaƙin ya gargaɗi mafarauci da ya kaucewa farautar ta domin kada ta halakshi.Mawaƙin ya yi amfani da wannan dabara ya isar da saƙo ga ɗantarar da ƙarfinsa da kwarjininsa ba su kai na Muhammau Buhari ba, ka da ya yarda a zuga shi ya fafata da shi; domin ba zai kai labari ba.

4.3. Habaici ta Fuskar Rashin Kishin ƙasa.

Kishin ƙasa shi ne,”Son ƙasa”; wato son ƙasa ta ci gaba ta fannoni daban-daban, shi ne cikakken kishin ƙasa.Wasu masana suna ganin cewa, kishin ƙasa a matsayin wata sha’awa ce da ke shiga cikin zuciyar mutum ya ji cewa, ba abin da yake so irin ya ga ƙasarsa ta ci gaba. Idan aka ɗauki Kalmar kishi shi kansa, sai a ga yadda masana da manazarta daban daban suka yi ta cece-kuce cikin mabambantan ra’ayoyi a kan Kalmar kishi. Bakura [2014], ya bayyana Kalmar kishi da cewa,wata siffa ce da mutum kan nuna ta hanyar harzuƙa, da bayyana ɓacin ransa saboda son wani da ya shiga ransa. Ya nuna sha’awarsa ga wani, ko wani ya nuna sha’awarsa gare shi.Wato dai muddin mutum ya bayyanar da sha’awarsa a fili ga wani mutum, to yana son sa ke nan. Wanda duk ya taɓa wannan mutum, to shi zai ji tamkar shi aka taɓa. Ƙamusun Hausa [1934],cewa ya iy, ganin ƙyashi tsakanin abokanzama, musamman mata kishiyoyin juna,shi ne kishi.Ya ƙara da cewa, rashin kwanciyar hankali mai tattare da tuhuma da zargi ga wani abu da mutum ke so, shi ne kishi.Shi kuwa Bahaushe yana ganin kishi wata hanya ce ta tsokana don nuna fifikon kare abin so dangane da irin matuƙar son da ake yi wa wannan abu.

Ƙasa tana nufin wuri ko bigire da aka haifi ko samar da wani abu ko mutum,wato mazaunin da ake samun wani abu da ake nema. Ayuba [2018], ya bayyana Bigire da cewa, wuri ko kuma abin da ya fito daga cikin da’ira, waɗanda suka tattaru suka samar da ƙasa.Idan aka ɗauki ma’ana ta ƙarshe a wannan bincike da ya ba da cewa,nuna fifiko wajen kare abin da ake so. Da aka haɗa kalmar kishi da ƙasa sai aka sami harɗaɗɗiyar kalma “kishin- ƙasa”.Kishin ƙasa wata hanya ce da ake nuna fifikon son kare martabar ƙasa.Wato kishin ƙasa wata siffa ce ta wani ko wasu mutane da suke nunawa wajen bin duk wata doka da ƙasa ta yarda da ita; don a kare martaba da ƙimar wurin da ake zaune a idon duniya. Kishin ƙasa ba zai yiwu ba, sai tare da ɗan kishin ƙasa. Ɗan kishin ƙaa shi ne wanda yake sha’awar ya ga ƙasarsa ta ci gaba ta kowane fanni tare da kare martabarta.

A ɓangaren mulki ko siyasa, mutane suna ganin cewa, kishin ƙasa ya samo asali daga yi wa ƙasa hidima ta fuskar samar da kyawawan tsare-tsare da za a gina ƙasa don amfanin dukkan al’ummar ƙasa. Daga cikin tsare-tsaren da ƙungiyoyi ko jam’iyyun siyasa ke tsarawa akwai: samar wa matasa ayyukan yi, domin hana su yawon banza da zaman kashe wando, da kuma kare su daga faɗawa cikin bangar siyasa da sauran wasu miyagun ayyuka na rashin ɗa’a. Bugu da ƙari akwai tsarin bunƙasa tattalin arzikin ƙasa da kasuwanci da kiyon lafiya da sauransu, waɗanda kowace jam’iyya take sakawa cikin tsare-tsarenta kafin ta samu karɓuwa ga ‘yan ƙasa baki ɗaya. Ga abubuwan kamar haka:

4.3..1. Habaici ta fuskar Bunƙasa Aikin Gona

Noma babbar sana’a ce wadda al’umma ke tinƙaho da ita wajen samar wa kansu abinci da kuɗaɗeen gudanar da al’amurran rayuwarsu ta yau da kullum. Hausawa suna yi wa noma kirari kamar haka: “Noma na duƙe tsohon ciniki, kowa ya zaka duniya kai ya taras,” da kuma “Noma tushen arziki”. Waɗannan karin maganganu suna bayyana matsayin noma a al’adar Hausawa; domin kamar yadda aka ce, ta hanyar noma ne ake samun arziki da abinci. Manoma suna noma abinci da kayan sayarwa domin wadatar da ƙasa da bunƙasa tattalin arzikinta. A yankin arewacin Nijeriya ana noma: Gero da dawa da masara da gyaɗa da auduga da sauran kayan abinci da na sayarwa. Haka kuma ana noma riɗi da kayan marmari da sauran kayayyakin da ake nomawa a sami kuɗin lalurar iyali.

A kudancin Nijeriya ana noma kwakwa da koko da goro da sauran kayan marmari don amfanin al’umma da bunƙasa tattalin arzikin ƙasa. Noma baya yi wo saida takin zamani, don haka ‘yan siyasa sukan yi alƙawari da cewa idan aka zaɓe su suka kafa gwamnati za su samar da wadataccen takin zamani ga talakawa. Kowace jam’iyya takan ɗauki irin wannan alƙawari na samar da takin zamani ga manoma, sai dai da zaran ta kafa gwamnati sai ta yi watsi da alƙawarin da ta ɗauka. A dalilin haka ne ya sa mawaƙan siyasa suke yi wa jam’iyyar da ta kasa cika alƙawari habaici dangane da rashin cika alƙawari. Misali, mawaƙan da suka yi wa Buhari waƙa, da irin wannan dalili ne suka dogara, suka riƙa jifar shugabanni da jam’iyyun da suke riƙe da gwamnati habaici don su tunatar dasu alƙawurran da suka yina samar da takin zamani ga manoma. Dauda kahutu Rarara, ya yi wa shugabannin jam’iyyar PDP, mai mulki habaici dangane da rashin cika alƙarin samar da takin zamani ga manoma. Yana cewa:

Ka kula ƙauyuka baba,

Alfahari ga ‘yan birni

Takin zamani an raba

Mana ko’ina har ni

Noman damina ne

Mu ke yi har a kai rani.

(Rarara: Ga dattijo ya dawo).

Wannan baiti yana ɗauke da jigon faɗakar da al’umma ne game da ƙoƙarin da shugaba Muhammadu Buhari yake yi na samar da isasshen takin zamani ga manoman ƙauye da na birni don bunƙasa harkokin noman damina da na rani a Nijeriya. Wato alƙawarin da jamiyyar APC ta yi na samar da takin zamani ga talakawa , Buhari ya cika shi domin gwamnatinsa ta samar wa manoman damina da na rani isasshen takin zamani a kowane lungu da saƙo na Nijeriya.

Baitin yana ɗauke da saƙon yi wa jamiyya mai mulki habaici saboda kasa cika alƙawari da ta yi na samar da takin zamani ga talakawa duk da damar da ta samu aka zaɓe ta, ta kafa gwamnati. Wato babu abin da talakawa ke so ga shugabanni kamar su kula da taimaka masu da wadataccen takin zamani don bunƙasa aikin gona.Domin idan talaka ya wadata da takin zamani,to ba ya buƙatar sai gwamnati ta ba shi kuɗi ko wani abu na jin daɗin rayuwa.

Mawakin ya yi amfani da salon isar da saƙo mai sauƙi domin ya isar da manufar jamiyyarsa ta APC kai tsaye ga talakawa.Wannan wata dabara ce ta isar da saƙo ga masu sauraro ba tare da mawaƙin ya jefa su cikin wani dogon tunane ba kafin su fahimci abin da ake son su sani game da ƙudirin jamiyyar APC.

Shi ma da yake tofa albarkacin bakinsa,Alan waƙa yana cewa:

A haye dalilina, noma da yad dawo arewa,

Mun yi noman mu sayarwa,dalilina

Muna ci ko kuma muna fitarwa waje,

Dalilina talakawa suna ta yin yalwa,

Dalilina, dan an ce mu yi shi muna taɓawa.

4.3.2 Habaici ta Fuskar Haɓɓaka Ilimi

Akwai daga cikin ayyukan kishin ƙasa ya kasance an bunƙasa harkokin ilimi tun daga matakin firamare har zuwa matakin jami’a.Ilimi wani ginshiƙin kyautata rayuwar al’umma ne, wanda ake buƙatar kowane shugaba ya sa shi cikin manufofingwamnatinsa.A fannin cigaban ƙasa,ilimi yana daga cikin abubuwan da ‘yan siyasa suke ɗaukar alƙawurra za ba shi muhimmanci a lokacin da suke yaƙin neman zaɓe, cewa idan aka zaɓe su,za su bunƙasa ilimi ta hanyar gina wadatatun ajujuwa da samar da isassun littattafai da wurin zama mai kyau ga ɗalibai da kyautata jin daɗin malamai.Haka kuma, za su inganta rayuwar malaman makaranta ta hanyar gyara albashinsu da samar masu da wurin zama mai kyau don su sami damar yaɗa ilimi ingantacce ga ƙalibai.

Kowace jam’iyya ta fita yaƙin neman zaɓe takan ɗauki alƙawarin bunƙasa ilimi da ba da ilimin kyauta ga marasa ƙarfi.To, amma hakan gaskiya ne? Babban muhimmin abu shi ne, cika alƙawurran da suka ɗauka za su yi idan an sami nasarar cinye zaɓe. Cika alƙawari wani sikeli ne na auna gaskiyar ‘yan siyasa idan suka sami nasarar kafa gwamnati. Kowace jam’iyya za ta ce, idan ta kafa gwamnati za ta ba da ilimi kyauta ga ‘yan ƙasa.Idan aka dubi wannan mahawara tana nuna amincewar wasu jam’iyyu ga ba da ilimi kyauta. Yayin da wasu ke ganin cewa, samun ingantaccen ilimi ya dogaar ne ga iya ɗaukar nauyin biyan sa ga waɗanda ke iya zuwa makaranta,amma wasu suna ganin gwamnati keda alhakin samar da ilimi ga ‘yan ƙasa kyauta. Don a sami ingantaccen ilimi ,dole ne mutum ya biya wasu harajoji ga gwamnati, wanda zai ba gwamnati dama taba da ilimi kyauta ga ‘yan ƙasa.

Mahawaraa nan itace, ƙasa irin Nijeriya mai yawan al’umma kamar yadda ƙididdiga ta nuna,misali a ɓangaren samar da ilimi ga kowa a matakin Firamare da ake aiwatarwa,gwamnatoci sun taka muhimmiyayar rawa wajen aiwatar da shirin bada ilimi na bai ɗaya. Sai dai ga bincike da wannan aiki ya gano cewa, abin ba haka yake ba; domin a matakin da ake zance a kai, mun san cewa a aikace gwamnatoci sun karkatar da wannan tsari. Inda suka maida hankali ga bai wa makarantu masu zaman kansu damar cin karensu ba babbaka.Wannan abu ya jawo cece-kuce a tsakanin al’umma cewa, idan har gwamnati da gaske take yi na ba da ilimi kyauta,to dole ne ta cika alƙawurran da ta ɗauka ta hanyar gyara tsarin makarantun gwamnati domin ‘ya’yan mutane marasa ƙarfi su amfana da wannan manufa. Sannan su kansu manyan gwamnati su riƙa saka ‘ya’yansu makarantun da ‘ya’yan talakawa ke zuwa, wanda hakan zai tabbatar da gaskiyarsu ga ƙudurin tallafawa ilimi. Kai yaransu makarantun gwamnati zai taimaka ga bunƙasa ilimi a duk faɗin ƙasar nan. Saboda ba za ka ba da abu kyauta ba, amma kai ba ka amfana da shi ba [Oshiomole:2014].

Ilimi yana samuwa ga waɗanda ke iya ɗaukar nauyin biyan sa, wato masu hannu-da shuni. Wannnan dalili ne ya sa gwamnati ta ba da lasisin buɗa makarantun kuɗi masu zaman kansu,domin samar da ingantaccen ilimi ga al’umma. Misali a jihar Zamfara kaɗai, akwai kimanin makarantu masu zaman kansu da suka kai ɗari huɗu da goma [410], waɗanda suka yi rijista, kuma suna cin karensu ba babbaka [Ministry of Education, Science and Technology ,zamfara state:11/01/2021]. Wannan ya ƙara taimaka wa taɓarɓarewar ilimin makarantun gwamnati a wannan jiha. Idan har ana son a gyara matsalar ilimi yadda kowane ɗan ƙasa zai amfana da shirin ba da ilimi kyauta da gwamnatoci suka yi alƙawari, dole ne gwamnati ta gyara makarantunta su koma irin tsarin zamani. Wato ta samar da kayan aiki na zamani kamar kwamfutoci da yanar gizo da sauran abubuwan da suka dace na samar da ingantaccen ilimi. Sannan ta gyara azuzuwa da kyautata albashin malaman makarantun gwamnati da sauransu. Rashin kishin ƙasa ke hadasa rashin cika alƙawurran inganta harkokin ilimi da ‘yan siyasa suke ɗauka. Wannan dalili ne ya sa mawaƙan siyasa ke yi wa gwamnatin tarayya da ta jahohi habaici a kan rashin cika wannan alƙawarin. Misali Murtala Mamsa Jos ya yi habaici ga jam’iyya mai mulki cewa tun da ta kasa kula da ilimi, to ‘yan Nijeriya su zo ga jam’iyyar da za ta kula da ilimi kyauta ga ‘yan ƙasa. Yana cewa:

Aniyar farko APC ,ta ce, karatu kyauta kun jiya,

Ga garaɓasa ta zo sai mu zo mu kama ‘yan Nijeriya,

Mai kamar zai je aka aika don zuciyarmu ta zauna lafiya,

Gaskiya ta zo al’umma farin ciki duka ‘yan Nijeriya.

(Murtala Mamsa: sabuwa ta zo).

 

Wannan habaici da Murtala ya yi wa jam’iyyar PDP, ya yi shi ne don ya faɗakar da mutanen Nijeriya game da kyawawan manufofin sabuwar jam’iyyar APC na taimakawa al’umma wajen samar da ingantaccen ilimi ga ‘yan ƙasa.. Shi ya saya ce, ita jam’iyyar ta yi alƙawalin bada ilimi kyauta.Ya ce wannan garaɓasa ce da ‘yan Nijeriya za su samu, idan har sun yarda da jam’iyyar APC.Akwai yiwuwar samun haka domin wanda zai yi takarar kujerar shugabancin ƙasa, mutum ne wanda baya saɓa alƙawali.

Cika alƙawari, sai wanda ya san mutumcin kansa da na jama’a. Sabuwar jam’iyyar APC tana da ƙudurin bada ilimi kyauta, idan har aka zaɓe ta, ta kafa gwamnati.Tana da alamar cika alkawari domin tana da amintaaccen ɗan takara da idan ya faɗi baya saɓawa, wato Muhammadu Buhari. Don haka mawaƙin yake kira ga al’umma cewa fa yanzu gaskiya ta zo farin cikin duka ‘yan Nijeriya. Zaɓen sabuwar jam’iyyar APC shi ya fi bin waccan jam’iyya mai mulki, wadda ta kasa cika alƙawarin bada ilimi kyauta ga ‘yan Nijeriya.

Mawaƙin ya yi amfani a salon karin magana don ya jawo hankalin mutane su shiga jamiyyar APC wadda ke da manufar inganta ilimi a ƙasar nan.Yin amfani da karin maganar, mai kamar zai je aka aike da mawaƙin ya yi, ya nuna cewa shi kwararre ne a harshen Hausa. Saboda haka wata dabara ce ta isar da saƙo ga masu saurare don ya jawo hankalinsu su fahimci saƙon da yake son isarwa gare su cikin raha da nishaɗi a lokacin da suke sauraren waƙarsa. Wato,ya soki ‘ya’yan jam’iyyar mai mulki a lokaci ɗaya ya tallata sabuwar jam’iyar APC ga al’ummar Nijeriya.Shi kuwa Ibrahim Yala Hayin Banki yana cewa:

A! da tambaya na taho mai ƙarfi,

Na san ba zan rasa amsa ba.

Wane ne zai taimaki ilmi ya,

Tafi sak bai noƙe ba,

Ai ba ka rasa amsar ba,

Ga uba da rabin baba,

Ai ƙasar nan sai baba Buhari.

 (Ibrahim Yala : A yi gamgami a ceci ƙasar nan).

 

Ilimi abu ne mai muhimmancin gaske ga al’umma.Duk jama’ar da ta kasa samun ilimi, to rayuwarta za ta kasance banbarkwai; domin babu natsuwa a cikin ta.Mawaƙin ya faɗakar da mutane ta hanyar yi masu tambaya a cikin habaici cewa, Wane ne zai taimaki ilimi? Wannan tambaya habaici ce ga waɗancan masu mulki da suka kasa ba da ilimi kyauta.Sun bari ilim ya taɓarɓare, ya koma hannun ‘yan kasuwa masu makarantun kuɗi masu zaman kansu Amsar wannan tambaya ta zo a ƙarshen ɗan waƙar, kamar yadda mawaƙin ya faɗa, ‘Ai ƙasar nan sai baba Buhari.Amsar tambayar ba ta samuwa sai ga masu manufar tallafawa ilimi idan sun kafa gwamnati. Jam’iyyar APC, ita kaɗai ce, wadda za ta iya ba da ilimi kyauta muddin aka zaɓe ta, ta kafa gwamnati. Saboda haka mutane su zaɓi Baba Buhari, shi kaɗai ne zai tallafa wa ilimi idan ya sami nasrar zama shugaban ƙasa azaɓen 2015.

Mawaƙin ya yi amfani da salon tambaya a matsayin mafita ga matsalar da ke faru a siysance wajen fitar da yan takara da ya dace ya jagoranci jamaa. Ya yi tambaya, kuma ya ba kansa amsar cikin hikima da zimmar tallata nasa gwani. Irin wannan salo wata dabara ce ta isar da saƙo ga mutane.Mawaƙin ya soki shugaban jamiyyar PDP ta hanyar zuga ɗan takarar jam’iyyar APC, inda ya kira da uba da rabin uba.

Ibrahim Yala Hayin banki ya ƙara kawo habaici a cikin waƙarsa, inda ya yi wa sauran ‘yan takara shaguɓe cewa, yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya. Yana cewa:

Su suka rusa ilimi yau Nijeriya,

Su suka ɓata tattalin ‘yan Nijeriya,

Lantarki ƙasarmu yau yaz zam na jiya

Allah ya isa macutan Nijeriya.

 (Ibrahim Yala: waƙar APC 2015)

 

Shugabannin jam’iyyar PDP sun taimaka wajen taɓarɓarewar ilimi a ƙasar nan a dalilin rashin kula da nauyin da Allah ya ɗora masu na samar da ilimi ga ‘yan ƙasa kamar yadda suka ɗauki alƙawari kafin su hau mulki. Ba wai ilimi kaɗai suka rusa ba, a,a har ma da tattalin arzikin ƙasa da wutar lantarki da sauransu.Wannan saƙon faɗakarwa ce ga al’ummar Nijeriya don su fahimci muhimmancin zaɓen mutum na gari a shugabancin ƙasa.

Wannan habaici yana jawo hankalin ‘yan Nijeriya su fahimci cewa gwamnati da ta gabata ta kasa cika alƙawarin bada ilimi kyauta ga ‘yan ƙasa. Saboda haka yanzu su jajirce wajen zaɓen jam’iyyar APC don ta tallafa wa ilimi ya bunƙasa a wannan ƙasa. Idan gwamnati ta kasa taimaka wa ilimi, to ta sami naƙasu a idon duniya.

Mawaƙin ya amfani da salon sakaya sunan waɗanda yake yi wa habaici ta hanyar amfani da lamirin suna don ya isar da saƙonsa ga jamaa.Kalmar su tana wakiltar suna wajen a cikin harshe, wato a tsarin nazarin nahawun Hausa.Su tana wakiltar sunayen jami ne domin mai magana ko mai waƙa ya nuna ƙwarewarsa ga harshen da yake waƙa da shi.Saboda haka mawaƙa na amfani da dabarun isar da saƙo ga jamaa. Wannan mawaƙi ya yi amfani da kalmomin lamiri wajen saka saƙonsa ya zama habaici ne yake yi wa masu mulkin Nijeriya da suka jefa ƙasa cikin taɓarɓarewar tattalin arziki da sauran matsalolin rashin wadatar abinci da sauransu.

Yusuf Fasaha yana ganin duk gwamnatin da ta kasa ba dailimi ga ‘yan ƙasa, to,babu shakka ta sami naƙasu domin ko ta buƙaci ci gaba da mulki, talakawa ba za su sake zaɓen ta ba. Saboda haka sai mawaƙin ya fito fili ya tallata wasu yan takara na jamiyyarsa. MawaƘin yana cewa:

Harkar ilimi noma da kiwo

Da lafiyarmu dut za ta kyautata.

 (Yusuf Fasaha: Mu bi APC al’ummar ƙasa).

 

Alƙawarin ba da ilimi kyauta da samar da takin zamani ga manoma da kuma inganta kiwo abu ne da ya zama ruwan dare a tsakanin yan siyasa. Ilimi shi ne gimshiƙin kowace rayuwa ta alumma, sannan abinci ya biyo baya. Kiwo kuwa yana nufin reno ko kula da dabbobi da tsuntsaye da ma yara har su girma a ci amfaninsu. Yan siyasa sukan ɗauki alƙawurra nainganta waxannan abubuwa a lokaci da suka fita yawon neman zaɓe. Sai dai da zaran sun sami nasarar hayewa kujerar mulki sai su manta da alƙawurran da suka yi wa mutane.

Ma\ana ta ɓoye: Mawaƙin ya dubi wannan matsala ta rashin cika alƙawari ta fuskar ilimi, sai ya yi wa jam’iyya mai mulki habaicii cewa; jam’iyyarsu, wato APC ita za ta kyautata waɗannan abubuwa da jam’iyya mai mulki ta kasa aiwatarwa. Don haka, a zaɓi Buhari na jam’iyyar APC don shi kaɗai zai kyautata harkar ilimi da noma da kiwo saboda bunƙasa tattalin arzikin ƙasa.

Wannan baiti da mawaƙin ya kawo ya yi cikakken bayani game da saƙon da yake ɗauke da shi cikin salo mai sauƙi. Wato, ya kawo jerin sunayen abubuwan da jamiyyarsa take da nufin aiwatarwa kai tsaye domin ya jawo hankalin masu saurare su fahimci saƙon da jamiyyar Muhammadu Buhari take da niyar aiwatarwa idan aka zaɓe ta.Wannan salo na bayyana manufar jam’iyya shi ake kira lamin salo, wato salon da bai da wata sassarƙiya. Ko wanda bai ji hausa sosai ba zai fahimci manufar jamiyyar APC, domin salo ne da ya isar da saƙon marubuci kai tsaye ba tare da wani lunge-lunge ba.

Shi kuwa Ibrahim Yala habaici ya yi wa shugabannin PDP inda yake cewa:

Mun gano ku masu mulkin Nijeriya.

Kun mai she mu jahilai ba mu da tarbiya,

Ku kun tura ‘ya’yanku Turai gaba ɗaya,

Ku kun ba mu gariyo mui muku kariya.

 (Ibrahim Yala: Yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya).

Bisa ga alƙawurran da ‘yan siyasa ke yi wa talakawa a lokacin yaƙin neman zaɓe, gwamnati ita ke da haƙƙin ta ɗauki nauyin ba da ilimi kyauta don ta cika alƙawurran da ta ɗauka na ba da ilimi kyauta tun daga Firamare har zuwa matakin sakandare. Amma saboda son rai da rashin adalci na shugabanni, sai suka manta da alƙawurran da suka yi na tallafawa yayan talakawa su samu ingantaccen ilimi, sai suka tura nasu ‘ya’ya ƙasashen Turai don su yo karatu. Mawaƙin yana faɗakar da talakawa ta hanyar yin habaici ga shugabanni masu mulki. Duk da kiran da mawaƙan siyasa suke yi da fadakarwa ga gwamnati da talakawa; domin a sami ingantaccen ilimi a makarantun gwamnati, haka ba zai yiwu ba, dole sai iyaye sun biya wasu harajoji ga gwamnati waɗanda za su taimaka mata ta sami damar sayen kayan aiki da kyautata albashin malaman makaranta. Ita kuma, ta ɗauke wa iyaye nauyin biyan kuɗin makaranta.Oshiomole [2014] ya ce, gwamnati ta taka muhimmiyar rawa wajen samar da ilimi ga kowa a matakin firamare da ake aiwatarwa bisa ga tsarin ba da ilimi na bai ɗaya a ƙasar nan. Sai dai yawaitar makarantu masu zaman kansu ya kawo wa gwamnatin ƙasar nan cikas ga samun sakamakon jarabawa mai inganci. Saboda yawan samun maguɗin jarabawa da ya zama ruwan dare a makarantunmu ya sa ilimi sai ƙara taɓarɓarewa yake yi a Najeriya. Dalilin haka ya sa ‘yan siyasa suke amfani da wannan dama suna ɓata tarbiyar ‘ya’yan talakawa ta hanyar basu kayan maye, da makamai domin su yi amfani dasu wajen bangar siyasa. Amma suna tura ‘ya’yansu ƙasashen Turaiwajen neman ilimi; sai suna lalata tarbiyar ‘ya’yan talakawa.

‘Yan siyasa ,musamman na jam’iyyar PDP, mai mulki wadda mawaƙin yake yi wa habaici sun kasa tallafa wa ‘ya’yan talakawa su sami nagartaccen ilimi. Rashin ba wa talakawa wannan damayasa aka samu rangwancin ilimi da taɓarɓarewar tarbiyar ‘ya’yansu. Hakan ya sa ‘ya’yan talakawa suka shiga cikin harkokin shaye-shayen kayan maye barkatai. Mawaƙin ya yi wa shugabanni masu mulki da ‘yan siyasa habaici domin ya tozarta su aidon jama’a, yakuma jawo hankalinsu su gyara kura-kuransu.Agefe ɗaya kuwa,ya gargaɗi sauran mutane su lura da halin da waɗannan ‘yan siyasa masu tura ‘ya’yansu karatu ƙasashen Turai,amma suna yin amfani da ‘ya’yan talakawa suna yi masu bangar siyasa. Saboda haka talakawa su sani irin waɗannan shugabanni basu dace a sake basu dama su ci gaba da mulki ba. Amma yanzu ga mafita ta zo, wato jam’iyyar APC, wadda za ta ceto ‘yan Najeriya daga halin rashin samun ingantaccen ilimi idan suka zaɓe jam’iyyar APC ta Muhammadu Buhari. Wannan habaici ya yi matuƙar tasirin gaske wajen tallata jam’iyar APC da ɗan takararta Muhammadu Buhari a zaɓen 2015.

Mawaƙin ya yi amfani da salon sifantawa a cikin baitin da ya gabata, inda ya sifanta jahili da yasasshe maras tarbiya.Wato, shi jahili bai san abin da zai amfane shi ba, balle ya yi abin da zai amfani al’ummarsa.Irin wannan mutum shi ne ‘yan siyasa ke amfani da shi wajen bangar siyasa da sauran ayyukan rashin tarbiya domin su cimma wata biyan buƙatarsu.Mawaƙin ya yi amfani da salon sifantawa don ya jawo hankalin mutane su gane cewa, ‘yan siyasa suna amfani da ‘ya’yan talakawa da suka tauye wa hakkin ba su ilimi wajen keta mutuncin mutane don su cimma gurinsu na siyasa.Da waɗannan bayanai ake kyautata zaton amfani da habaici a cikin waƙoƙin siyasa wani makami ne na yaƙi da miyagun ɗabi’un wasu ‘yan siyasa na saka ‘ya’yan talakawa cikin ɗabi’un shaye-shaye da ayyukan ta’addanci.

4.3.3. Habaici ta Fuskar Inganta Kiwon Lafiya

“Lafiya uwar jiki babu mai fushi da ke”, wannankarin magana haka take domin saida lafiya ake samun damar gudanar da harkokin rayuwar yau da kullum ciki harda harkokin siyasa.A duk lokacin da aka buga gangar siyasa za ka ga mutane suna gaggawar shiga a dama dasu domin sanin alfanun da ke tattare da mulkin siyasa.Wannan yana ɗaya daga cikinabubuwan da ‘yan siyasa suke alfahari dashi saboda lokaci ne da suke baje hajarsu su sayar wa duk mai buƙata.

Kiwon lafiya yana nufin kula da lafiyar al’umma ko dabbobi ko tsuntsaye da ke a ƙarƙashin mulkin shugaba. Wato kiwon lafiya shi ne a samar da hanyoyin magance wata cuta ko rashin lafiya da ta addabi mutane ko sauran halittu da muke tare dasu; kamar dabbobida tsuntsaye.Bergery [1934] ya bayyana kiwon lafiya da cewa,’kasancewa cikin halin walwala da ƙarfin jiki da na zuciya a bayyane ko a ɓoye’.Wato, idan mutum ko dabba suna cikin ƙoshin lafiya,za a same shi cikin sakewa da walwala.Ya ƙara da cewa,mutum mai cikakkiyar lafiya zai kasance yana gudanar da harkokinsa cikin sauƙi da nishaɗi.

A taƙaice zama cikin wani yanayi na jin daɗin jiki ko zuciya; shi ne lafiya.Wadda masu karin magana ke cewa,”lafiya jari” ko “lafiya ta amfani mai ita”.Abraham [1962], ya bayyana ƙoshin lafiya da “Fine healthy,or good health,well-being”.Wato ƙoshin lafiya wani yanayi ne da mutum kan sami kansa a ciki, wanda ke bayyana wa masu kallonsa cewa, wannan mutum yana cikin ƙoshin lafiya ta hanyar walwalarsa dasakin fuskarsa.Hausawa na cewa “labarin zuciya a tambayi fuska”.Wannan karin magana yana nuna wa mutane cewa,sai mutum yana da ƙoshin lafiya yake sakin fuskarsa, har ya riƙa yin murmushi.Wannan ma’ana da Abraham ya bayar ta ƙosin lafiya ta yi daidai da tunanin, Oxford Advanced Dictionary [8th Edition] da ya fassara “Fine healthy”da ‘ƙoshin lafiya’.

Lafiya ba ta samuwa, sai an ɗauki matakan samar da ita ta hanyar tanadar magungunan cututuka da ke addabar mutane, da kuma wuraren karɓar waɗannan magunguna. Asibitoci manya da ƙananan ɗakunan karɓar magani suna daga cikin wuraren da aka tanada don samar da lafiya ga al’umma. Bayan an sami wuraren karɓar magani a matakin farko,sannan a sami jami’ai masu kula da lafiya [Medical Personels] da magunguna [Drugs] don warkar da marasa lafiya. Da waɗannan matakai ne al’umma ke ganin an kula da kiwon lafiyarsu, wa la’alla ga ‘yan Adam ne ko ga dabbobi.

‘Yan siyasa suna amfani da wannan dama su tsara manufofin jam’iyyunsu na gina ƙasa domin su jawo ra’ayin masu jefa ƙuri’a, ko talakawa su aminta da jam’iyyunsu. Ibrahim Yala Hayin Banki, mawaƙin siyasa ne da ‘yan siyasa suke amfani da shi wajen tallata manufofin jam’iyyunsu ga mutane. Misali, a cikin waƙarsa ta jam’iyyar APC, malamin ya yi wa jam’iyyar PDP habaici dangane da kasa kula da ilii da tatalin arzik da kiwon lafiyar al’umma da ta ɗauki alƙawari a lokaci yaƙin neman zaɓe. Ya nuna cewa, duk alƙawarin da jamiyyar ta ɗauka; ta kasa cika shi. Don haka, mutane su zo ga jam’iyyar da za ta kula da su da iyalansu. Ya kira mutane su zaɓi jam’iyyar APC; domin ta yi tanadin samar da ingantaccen kiwon lafiya ga al’ummar ƙasa.Ga abin da yake cewa kamar haka:

A tambaya na taho mai ƙarfi,

Na san ba zan rasa amsa ba,

Wane ne zai taimaki tattali na arziki bai rushe ba,?

Wane ne zai taimaki ilimi yatafi sak bai noƙe ba,?

Wane ne zai tallafi lafiya uwar jiki ba ta buye ba?

Ai ƙasar nan sai baba,

Janar Buhari mai dokin ƙarfe.

 (Ibrahim Yala: A yi gangami a ceci ƙasar nan).

 

Mawaƙin yana nufin habaici ne yake yi wa masu mulki waɗanda ya ce basu cikaalƙawari ba na samar da ilim kyauta da bunƙasa tattalin arziki da samar da ingantaccen kiwon lafiya. Rashin kula da waɗannan abubuwa na nufin watsi da shugabannin suka yi da alƙawurran da suka ɗauka, suka kasa cikawa. Wannan habaici yana faɗakar da talakawa ne a kan kasawar da masu mulki suka yi na kasa aiwatar da alƙawurran da suka yi wa jamaa a lokacin yaƙin neman zaɓe. Ya yi amfani da Kalmar lamirin tambaya “wane ne”, wadda take nuna mana cewa habaici ce, yake yi wa shugabanni, domin idan an zaɓi Buhari ya tabbatar ya aiwatar da dukkan alƙawurran da ya ɗauka, musamman kula da lafiyar al’umma.. Don haka wannan habaici yana suka ne ga shugabannin jam’iyyar PDP mai mulki.Ya ce, ba su ƙaunarsu domin ba su kula da inganta lafiyarsu ba. Ya yi kira ga Muhammadu Buhari cewa shi kaɗai ne mai dokin ƙarfe, wato mai gaskiya wanda zai aiwatar da ayyukan inganta kiwon lafiya da ilimi da sauransu.

 Mawaƙin ya jawo hankalin al’ummar Najeriya su zaɓi Buhari na jam’iyyar APC; domin shi ne kaɗai wanda zai ceto Najeriya daga halin da take ciki na matsalar tsaro da rashin wadatar abinci da fatara da cututtuka da suka addabi al’ummar ƙasar nan. Mawaƙin ya bayyana wa Buhari cewa shi ‘yan Najeriya ke so ya jagorance su. Mawaƙin ya yi amfani da habaici don ya jawo hankalin jama’a su fahimci manufofin jam’iyyar APC na bunƙasa kiwon lafiya a ƙasa. Har wa yau, ya yi amfani da wannan dabara don ya faɗakar da Muhammadu Buhari game da irin mawuyacin halin da ‘yan Nijeriya suke ciki na rashin ingantaccen kiwon lafiyar mutane da dabbobi.

Yusuf Fasaha ya yi makamancin irin wannan habaici ga shugan ƙasa na jam’iyyar PDP, mai mulki. Yana cewa:

Harkar ilimi noma da kiwo

Da lafiyarmu duk za ta kyautata.

 (Yusuf Fasaha: Mu bi APC al’ummar ƙasa).

 

Rashin cika alawari, musamman ga ‘yan siyasa wani abu ne da yake ci wa talakawa tuwo a ƙwarya. Alƙawurra irin su samar da ilimi kyauta, da takin zamani don bunƙasa noma da kuma samar da magani ga marasa lafiya kyauta abu ne da ya kamata ‘yan siyasa su kula da shi idan sun hau kujerar mulki.Waɗannan abubuwa su ne manufofin kowace jam’iyya, saboda haka duk jam’iyyar da ta kasa aiwatar da ɗayan waɗannan alƙawurra; to sai a zarge tada cewa, ta saɓa alƙawarin da taɗauka. Wnnan shi ke bai wa mawaƙa na jam’iyyun adawa su riƙa jefa habaici ga jam’iyya mai muki don su faɗakar da su irin halin da talakawa suke ciki.Wannan baiti da ke sama ya bayyana kasawar jam’iyyar PDP ne ga samar da ingantacciyar lafiya ga al’umma ta hanyar rashin samar masu da ɗakunan magani da kuma shi kan shi isasshen magani a asibitocinmu ko da akwai magani, to talaka ba zai iya samun sa ba saboda tsadar da gwamnati ta sa wa maganin. Saboda haka yanzu ga jam’iyya ta zo, wadda a cewar mawaƙin za ta samar da ingantaccen kiwonlafiya wa al’umma. Don haka jama’a su zo su zaɓi jam’iyyar APC; domin ta bunasa kiwon lafiya da samar da magani kyauta ga kowa da kowa a Nijeriya.

Mawakin ya yi amfani da dabarun jawo hankalin talakwa ta hanyar lissafa abubuwa masu muhimmanci da talakawan ƙasar nan ke buƙata domin kyautata rayuwarsu. Wannan dabara da mawaƙin ya yi amfani da ita don ya jawo hankalin alumma su zaɓi shugaba Muhammadu Buhari ta yi matuƙar tasiri ga zaɓen 2015,inda jama’a suka fito ƙwansu- da kwarkwatarsu suka jefa wa Muhammadu Buhari ƙuriunsu har ya kai ga nasara.

4.3.4. Habaici ta Fuskar Bunƙasa Hanyoyin Sufuri

Bargery, [1934, Pp. 954], ya fassara sufuri da cewa, wata zirga-zirga ce da ke gudana ta kai komo da kayan da ake sarrafawa a kamfunna ko masana’antu ko dakon amfanin gona da manoma ke nomawa daga wannan gari zuwa wani gari. Ana amfani da abubuwan hawa na gargajiya da na zamani domin gudanar da wannan sufari. Wato, Sufuri wata hanya ce ta hulɗa ko sadarwa ta dakon kaya ko mutane daga wani gari zuwa wani gari, ko daga wannan ƙasa zuwa waccan ƙasa. Wato, wata zirga-zirga ce da mutane ke yi a tsakanin wannan al’umma zuwa waccan al’umma. Abubuwan sufuri na gargajiya sun haɗa da; jakai da raƙuma da shanu da dawakai da alfadarai da sauransu. Waɗannan nau’in dabbobi, su ne suka shahara a fagen sufuri tun lokaci mai tsawo da ya gabata a ƙasashen duniya, cikinsu har da Afirika ta yamma da Nijeriya baki ɗaya

Zuwan Turawa ‘yan mulkin mallaka su suka zo da abubuwan sufuri na zamani da suka haɗa da kekuna da Babura da motoci da jirage na ƙasa da na sama waɗanda ake dakon kaya da mutanedaga wannan gari zuwa wancan, ko daga wannan nahiya zuwa waccan don sauƙaƙawa ga alummar duniya.

Jam’iyyun siyasa sukan yi amfani da abin da mutane ke buƙata wajen tsara manufofinsu domin su jawo hankalin masu talakawa su zaɓe su. Samar da kyawawan hanyoyin sufuri suna ƙara taimaka wa talakawa; su sami sauƙin sufuri daga wannan wuri zuwa wancan, musamman wajen dakon kayayyin da suke sarrafawa a cikin gida, ko waɗanda ake shigowa da su daga ƙasashen waje.’Yan siyasa sukan yi amfani da mawaƙan siyasa su rubuta ko su rera waƙoƙi don su faɗakar da mutane game da kyawawan manufofin jam’iyyunsu. Bisa ga wannan ƙuduri ne ya sa makaɗa da marubuta waƙoƙin siyasa ke jajircewa su tsara waƙoƙi wa jam’iyyu domin faɗakarwa da gargaɗi, dakuma tallata jam’yyinsu, har su sami karɓuwa ga al’umma. Kyakkyawan yanayi na hanyoyin sufuri yana haifar da samun nasara ga bunƙasa tattalin arzikin ƙasa da kuma yankunan da aka gyara masu hanyoyin sufari.Misali, Yusuf Fasaha Kano ya yi wa jam’iyyar PDP habaici inda yake cewa:

 

Babu lafiya babu tituna,

Sai mulki kuke ta yi,

Babu walwala kuma ga yunwa

‘Yan ƙasarmu wai yaya za a yi

 (Yusuf Fasaha: Mu bi APC al’ummar ƙasa).

 

Rashin kula da lafiyar al’umma da titunan sufuri matsala ce babba ga masu mulki. Duk jam’iyyar da ta kafa gwamnati, sannan ta kasa aiwatar da abubuwan da mawaƙin ya lissaftoa sama,to, ta sami naƙasu gun al’ummar ƙasa. Domin idan babu tituna masu kyau ta yaya za a iya ɗaukar marasa lafiya a kaisu asibiti don nemar masu lafiya. Haka kuma, ya za a iya ɗaukar amfanin gona a kai kasuwanni don sayarwa da samar da yalwataccen abinci ga mutane? Yunwa za ta sami gindin zama a jikin al’umma. Hakan kuwa babbar illa ce ga shirin samar da ingantaccen kiwon lafiya ga mutane.Mawaƙin ya yi wa jam’iyyar PDP habaici ne, domin ya soki shugabannin jam’iyyar da kuma faɗakar da su game da irin halin- ko in-kula da suka nuna ga gyaran titunan ƙasar nan.. Rashin tituna na ƙwarai yakan yi sanadiyar rasa rayukan mutane da dama a lokacin da suke zirga-zirgar kasuwanci da sauransu.

Wannan baiti yana nuna wa mutane cewa Gwamnatin PDP ta kasa ta fannin kula da gyara hanyoyin sufuri da za ta inganta zirga-zirgarmutane daga nan zuwa can a kowane lungu da saƙo na Nijeriya. Saboda haka yana gargaɗin talakawa tare da faɗakar da su muhimmancin zaɓen shugaba Muhammadu Buhari, a matsayin shugaban ƙasa a inuwar jam’iyyar APC, don a kawo cigaba ta fannin bunƙasa hanyoyin sufuri da mawaƙin ya ce, PDP ta kasa gyarawa.Wannan habaici ya yi matuƙar tasiri domin kuwa mutane sun jajirce wajen ganin sun zaɓi Buhari a shekarar 2015 ya hau kujerar shugabancin ƙasa.

A wannan baiti, mawaƙin ya yi amfani da salon isar da saƙo ta hanyar neman shawara ga yan ƙasa, su da abun ya shafa.Wannan dabara ta yin tambaya ga masu sauraro ko ‘yan ƙasa wani salo ne na gayyatar mutane su taru su nema wa kansu mafita ga matsalolin da suke ciki.Wato, mawaƙin ya yi amfani da salon tambaya wadda ba ta buƙatar amsa nan take, sai dai mutane su ba da amsa ta hanyar jefa ƙuriunsu su zaɓi shugaba da ya cancanta. Amsar tambayar ita ce, su zaɓi jam’iyyar APC ta Muhammadu Buhari.Wanan wata dabara ce ta isar da saƙo ga talakawa cikin hikima ba tare da kacce-nacce ba.

Wato hanya tana da muhimmanci a tsarin gwamnatin siyasa; domin ta hanyar gina hanyoyin sufuri ne talaakawa ke samun damar gudanar da zirga-zirgar kasuwancinsu cikin sauƙi. Haka kuma ta hanyar gina hanyoyin sufuri akan sadar da zumunci da ƙara danƙon zamantakewa a tsakanin al’umma. Mawaƙin ya yi amfani da kalmomi na habaici ta hanyar kawo abubuwa da talakawa suka fi so don ya jawo hankalin mutane su zabi jam’iyyar APC ta kafa gwamnati.Wannan ya taimaka wa mutane suka amfana da mulkin dimokuraxiyya ta hanyar samun abubuwan more rayuwa, musamman hanyoyin sufuri da gwamnatin Buhari ta ɗauki nauyin gyarawa a kowane lungu da saƙo na Nijeriya.. Bugu da ƙari, ya bai wa kiwon lafiya da bunƙasa noma muhimmanci domin samar da wadataccen abinci ga talakawa. Babu shakka gyara hanyoyin sufuri ya taimaka wajen sauƙaƙa zirga-zirga a titunanmu don neman arziki. Don haka, mawaƙin ya fito da ma’anar saƙonsa a sarari inda ya yi amfani da dabarar jawo hankalin talakawa suka yarda da zaɓen jam’iyyar APC ta kafa gwamnati a 2015 a Nijeriya.

Har wa yau, Aminu Alan waƙa ya yi ƙoƙarin isar da saƙo na faɗakar ga al’umma game da muhimman ayyuka da gwamnatin Buhari ta yi, musamman wajen samar da abubuwan more rayuwa da kula da hanyoyin sufuri domin sauƙaƙawagazirga-zirgar kasuwanciatsakanin Nijeriya da maƙwabtanta na kusa da na nesa. Aminu Alan Waƙa, ya bayyana wa jama’a irin shirin da jam’iyyarsa ta APC ta yi na samar da ingantattun hanyoyin sufuri na ƙasa da na sama da na ruwa a duk faɗin tarayyar Nijeriya. Malamin ya jaddada aniyar jam’iyyarsa ga gina hanyoyin sufari da kyautata rayuwar matanen birni da na karkara, ba kamar yadda jam’iyya mai mulki ta yi alƙawari ta kasa cikawa ba.Yana cewa:

Buhari za ni zaɓa ba zai yarda da ƙetata ba,

Dalilina, Reliwai tana zaga ƙasa,

Dalilina, nesa yanzu ta zamo kusa,

Dalilina, za a samu Sauƙi a ƙasa,

Dalilina sufuri da sauƙi a ƙasa.

 (Alan waƙa: In ba ka san gari ba, saurari daka).

Samar da hanyoyin sufuri a ƙasa, wani nauyi ne daya rataya a wuyan shugabanni.Hanyar jirgin ƙasa da jirgin sama da ta motoci suna taimaka wa al’umma wajen sauƙaƙa zirga-zirgar yau da kullum.Gwamnatin jam’iyyar PDP ta yi alƙawarin kyautata hanyoyin sufuri a duk faɗin Nijeriya, amma ta kasa saboda zaluncin shugabanninta. Sai suka fi mai da hankali wajen satar dukiyar al’umma suna kai wa ƙasashen waje suna ɓoyewa. Dalilin haka, ya sa Alan waƙa ya yi wa jam’iyya mai mulki habaici. Ya faɗakar da ‘yan Nijeriya manufar jam’iyyar APC; na samar da hanyoyin sufuri don tausaya wa talakawa da kuma sauƙaƙa masu wajen zirga-zirga a ciki da wajen Nijeriya.

Mawaƙin ya yi wa shugabannin jam’iyyar PDP habaici ne don ya jawo hankalin ‘yan Nijeriya su yarda da sabuwar jam’iyyar APC. Domin a sami cigaba ta hanyar samar da hanyoyin sufuri a ƙasa, idan aka zaɓi Muhammadu Buhari; zai kawo wa ‘yan ƙasa nesa ta dawo kusa. Wato zirga-zirga ta jiragen sama da ta jirgin ƙasa za ta inganta. Tafiyar kwana uku, a yi ta cikin awa huɗu. Ko ta awa goma a yi ta cikin awa ɗaya da minti arba’in. Wannan ba ƙaramar nasara ba ce mawaƙin ya samu wajen isar da saƙonsa ga mutane. Idan har aka zaɓi Buhari mai gaskiya ya yi mulkin Nijeriya, to harkar sufuri za ta inganta.Saboda haka jam’iyyar APC, itace wadda ɗan Nijeriya ya kamata ya zaɓa, domin itace jam’iyyar talakawa.

Alan waƙa ya yi amfani da salo mai sauƙi domin ya isar da saƙonsa ga jamaa.Wato, ya yi amfani da kalmomi masu sauƙin fahimta cikin waƙarsa. Ya tsaro sunayen muhimman ayyukan da Buhari ya yi da suka haɗa da Reliwai da sauran hanyoyin sufari da suke kawo nesa kusa. Har yau ya yi amfani da salon aron kalmomi, inda ya kawo kalmar ‘Railway’ daga harshen Turanci.Wannan dabara ce ta isar da saƙo ga mutanen da ba su jin harshen Hausa su fahimci abin da waƙarsa take ɗauke da shi.

Shi kuma Mudassiru Ƙasimu kano, ya yi wa wasu shugabanni na jam’iyya mai mulkihabaici dangane dabai wa talakawa cin hanci don su sake zaɓen su, su maimaita mulki. Ya kalli illar karɓar kuɗi kafin a yi zaɓe. Mwaƙin bai hana talakawa su karɓi kuɗi ba, idan an ba su, sai dai in sun karɓa to su jefa wa wanda suke ra’ayi ƙuriarsu . Don haka idan sun karɓi kuɗi to su ci domin dukiyarsu da aka sata,amma su jefa wa Buhari ƙuri’unsu ya ceto Nijeriya daga ƙangin tattalin arziki da rashin tsaro da talauci da ta faɗa. Malamin yana cewa:

Wanda yaɗ ɗauko manyan ayukka,

Za ya zage ƙasarmu baba Buhari.

Mu amshi kuɗi, mu zaɓi Buhari

Titin Kano zuwa Abuja,

Ana yi ana aiki ko da ƙwari.

Titin Maiduguri zuwa Kano,

Ana aiki, aikin mai ƙwari.

 

Katsina da Kano ana yi shi ma,

Zamfara kwara ana yi shi ma.

Kwantagora kebbi ana yi shi ma,

Legas Ibadan ana yi shi ma.

Wari Bayelsa ana yi shi ma,

Mambila ka zo ana yi shi ma.

A’a Zungeru ana yi shi ma,

Ilori Kabba ana yi shi ma.

Nasarawa Keffi ana yi shi ma.

 (Mudassiru Ƙasimu: Mu amshi kuɗi mu zaɓi Buhari).

 

Gyaran titunan ƙasar nan, aiki ne da gwamnatin PDP ta kasa aiwatarwa. Amma da Buhari ya hau mulki sai ya maida hankalinsa ga gyaran titunan Nijeriya. Haka kuma, da ya sake hawan mulkin karo na biyu, sai ayukan gyara tituna ya kankama a manyan titunanmu na Nijeriya. Mawaƙin yana faɗakar da mutane su sa ido su ga irin ƙoƙarin da Buhari ya yi na gyara da gina sabbin titunan ƙasar nan ya isa jamaa su hankalta su sake zaɓen Buhari karo na biyu. Misali,titunanKatsina zuwa Kano da Maiduguri zuwa Kano da Kwantagora zuwa Kebbi da Abuja zuwa Kano da sauransu. Waɗannan manyan ayyukka da Gwamnatin Buhari ta ɗauko sun taimaka wa talakawa samun sauƙi wajen zirga-zirgarsu ta yau da kullum. Sauran jihohin kudancin ƙasar nan, su ma ba a bar su a baya ba, wajen amfana da wannan shirin na gyara hanyoyin sufari don inganta rayuwar ‘yan

Mawaƙin ya yi wa Jam’iyyar PDP, da shugabanninta habaici saboda sun kasa aiwatar da ayyukan gyaran tituna don sauƙaƙa wa talakawa zirga- zirga a Nijeriya. Ya yi habaicin ne, domin ya jawo hankalin ‘yan Nijeriya su ƙara jajircewa wajen sake zaɓen Buhari ya maimaita karo na biyu a 2019. Saboda haka, jam’iyyar APC ta Buhari ta taka rawar gani wajen kyautata harkokin sufuri a kowane lungu da saƙo na manya da ƙananan titunan ƙasar nan baki ɗaya.

Mawaƙin ya yi amfani da salon isar da saƙo ta hanyar jero sunayen jihohin da Muhammadu Buhari yake gyarawa da kuma gina wasu sabbi don ya jawo hankalin mutane su sake zaɓen Buhari a karo na biyu don ya ci gaba da gyara titunan Nijeriya.Wannan dabarar isar da saƙo da mawaƙin ya yi amfani da ita ta nyi tasiri ga sake zaɓen Buhari a 2019 karo na biyu.

Mudassiru Ƙasimu a cikin waƙarsa ta jam’iyyar APC, ya ƙara jaddada wuraren da gwamnatin PDP, ta kasa gyarawa, Gwamnatin Buhari za ta gyara wasu, kuma ta ƙirƙiri wasu hanyoyi don sauƙaƙa wa talakawan Nijeriya gudanar da zirga-zirgarsu ta yau da kullum, idan aka sake zaɓen ta. Misali yana cewa:

Duk mai ƙaunar a gyara ƙasa,

Wannan ne za ya zaɓi Buhari.

Layin dogo an yi watsi da shi,

Ya dunfafe su baba Buhari.

An kamala Kaduna tu Abuja,

Har mu ji guiwanmu da ƙwari.

Abuja tu Kano hanyarjirgi hanyar mota,

A nai mai ƙwari

Kullum ƙaddamar da tituna ake yiAiki ne ba zancen kuri.

 (Mudassir Ƙasimu : Mu amshi Ruwa mu zaɓi Buhari).

 

Koyaushe mawaƙan siyasa sukan yi ƙoƙarin sanya habaici cikin waƙoƙinsu domin su nuna ƙwarewarsu ga harshen Hausa. Haka kuma,su faɗakar da al’umma ga aikata abin da zai amfane su a siyasance. Mudassiru Ƙasimu Kano yana ɗaya daga cikin mawaƙan da suka shahara wajen tallata Buhari a idon talakawan Nijeriya a cikin waƙarsa. Ya yi amfani da habaici domin ya jawo ra’ayin masu sauraren waƙarsa, su fahimci saƙon da yake son isarwa gare su cikin sauƙi. Da wannan dabara ce mawaƙin ya zaɓi kalmar,”tituna” a maimakon “hanyoyi” don ta dace da saƙon da yake son isarwa ga mutane. Mawaƙin yana sane da al’adar Hausawa da yadda suke da yawan sunaye a harshensu. Domin haka sai ya ɗauki kalmar “titi”a maimakon hanya. Idan Bahaushe ya ce, titi yana nufin hanyar mota ko, inda abubuwan hawa na zamani ke bi don zirga-zirgar yau da kullum.

A can da ana amfani da raƙuma da jakai da alfadarai da dawaki wajen sufurin kaya daga wannan gari zuwa wancan, tun kafin Turawa su zo da abubuwan hawa na zamani a ƙasar Hausa. Da Turawa suka zo, sai suka kawo keke da Babura da motoci da kuma jiragen sama da na ƙasa da na ruwa, don sauƙaƙawa wajen sufurin kaya da tafiye-tafiye a ciki da wajen Nijeriya.. A da, waɗannan hanyoyin sufuri; duka da ƙafa ake yin su. Wasu kuma da jakai, da raƙuma da sauransu. Amma da motoci da jirage suka samu sai aka inganta waɗannan hanyoyi na sufari ta hanyar faɗaɗa su; ta yadda abubuwan hawan za su sami damar kai kaya da mutane cikin sauƙi. Sannu a hankali abubuwa suka ci gaba da bunƙasa, har ta kai aka fara share titi ana sa ɓurji don sauƙaƙa wa abubuwan hawa. Daga bisani aka shimfiɗa kwalta a manyan hanyoyinmu na Nijeriya. Saboda haka, duk wanda zai yi shugabanci a Nijeriya, ana sa ran ya kula da gyara da faɗaɗa waɗannan hanyoyi na sufari. Mawaƙin ya nuna cewa Muhammadu Buhari ya taka rawar gani wajen aiwatar da ayyukan gyara manya da ƙananan titunan ƙasar nan.

Mawakin ya yi amfani da dabarar isar da saƙo ga jamaa ta hanyar amfani da kalmomi masu sauƙin fahimta Wannan wani salo ne da mawaƙin ya yi amfani da shi domin rage wa masu saurare aikin dogon binciken maanar kalmomin da ya yi amfani da su.Misali, da zaran an faɗi kalmar titi,mafi yawan mutane a ƙasar Hausa sun san abin da ake nufi da wannan kalma. Sai dai, a wasu wurare kamar Sokoto suna kiran sa diga ko gwadabe.Amma mafi yawan mutane sun fi sanin sa da titi, kamar yadda mawaƙin ya kawo ta cikin waƙarsa. Wannan dabara ta jawo raayin masu saurare suka fahimci saƙon da yake son isarwa ga mutane.

4.3.5. Habaici ta Fuskar Bunƙasa Tattalin Arzikin ƙasa

Masana’antu wasu keɓaɓɓun warere ne da ake gudanar da hada-hadar kasuwanci ko sarrafa kayayyakin masarufi.Ana kafa masana’antu domin bunƙasa kasuwanci da samar ma mutane ayyukan yi don a rage zaman banza da bunƙasa tattalin arzikin ƙasa. Saboda haka masana’antu suna nufin cibiyoyi da ake samar da sababbin kayayyaki don amfanin jama’a na yau da kullum.Ana sarrafa masana’antu ta hanyar amfani da manyan injina masu amfani da hasken wutar lantarki ko injuna masu amfani da man gas. [Wiki pedia:Text of Creative Attribution]. Nijeriya ta kasance ƙasa ta 44 mai yawan masana’antu a duniya, kuma ƙasa ta uku a Nahiyar Afirika. Bisa ƙididdigar da aka yi na kafuwar masana’antu a Nijeriya.

Nijeriya tana da ɗimbin arzikin ƙasa da ake alfahari da shi. Sai dai rashin adalcin shugabanni ya haifar da hasara mai yawa.Saboda shugabannin sun kasa bunƙasa masana’antun da muke da su da kuma sayar dasu ga ‘yan kasuwa masu zaman kansu. Sun wasashe dukiyar al’umma; sun kai wasu ƙasashe sun ɓoye. Daga su sai ‘ya’yansu da matansu ke amfani da ita.Wannan rashin adalci da rashin riƙon amana na shugabanni ya jefa ƙasar nan cikin taɓarɓarewar tattalin arzikin ƙasa.An daɗe ana ƙorafi a kan rugujewar masana’antun ƙasan nan saboda rashin kishi da rashin adalcin shugabannin ƙasar nan. Dalilin haka kuwa, shi ne saboda rashin cika alƙawarin da ‘yan siyasa suka ɗauka a lokacin da suke yaƙin neman zaɓe. Kamar yadda aka sani cewa, kyawawan manufofin jam’iyya ke sanya a zaɓe ta, ta kafa gwamnat.Saboda ganin mutanen cikinta masu gaskiya da riƙon amana ne.To, amma sai an zaɓe su,daga bayasu watsa wa mutane ƙasa a fuska. Daga cikin manufofin kowace jam’iyya akwai bunƙasa tattalin arzikin ƙasa ta hanyar bunƙasa masana’antu.Gwamnati ta ba manya da ƙananan masana’antu jari ko rance don su haɓɓaka kasuwancinsu.

Mawaƙan zamani suna tsara waƙoƙin siyasa domin su tallata manufofinjam’iyyunsu da ‘yan takararsu ga mutane har su sami karvuwa. Haka kuma a lokaci ɗaya za su yi wa jam’iyyun adawa habaici domin su naƙasa manufofinsu da kwarjinsu a idon jama’a musamman waɗanda suka kafa gwamnati, amma basu yi wa talakawa abubuwan da suka dace ba. Misali, Aminu Alan waƙa yana cewa:

An ƙone kasuwancinmu

A yau baƙi suna shakka.

Ba mai sha’awar ya zo gunmu

Da hulɗa kasuwa barka.

(Alan waƙa: Baƙar malfa Baƙar Jarfa).

 

Ƙone-ƙonen wuraren kasuwanci da masana’antu yana haifar da rushewa da kariyar tattalin arzikin kowace ƙasa.Yin haka yana hana baƙi masu sha’awar kasuwanci da zuba hannun jari su shigo ƙasa, gudun kar su tabka hasarar dukiyoyinsu. Mawaƙin yana gargaɗin ‘yan siyasa da su guji yin ƙone-ƙonen masanaantu da kasuwanni da mutane ke yi da nufin kwasar ganima ko satar dukiyar da ba tasu ba.Gwamnatin da ta gabata ta taka rawa wajen taɓarɓarewar masana’antu na gwamnati da ‘yan kasuwa masu zaman kansu.Wannan ya faru a dalilin rashin samar da isasshen hasken wutar Lantarki da masana’antu ke amfani da ita.An ƙone wasu masana’antu a sanadiyar tashe-tashen hankulla na ƙabilanci da addini da siyasa da suke faruwa a cikin ƙasa. Wannan wani sakaci ne da gwamnatin PDP ta yi,wanda ya ci karo da manufofinta na bunƙasa tattalin arzikin ƙasa.Sanadiyar haka ya sa baƙi suke shakkun shigowa Nijeriya da hulɗar kasuwanci. Yin haka ya jawo wa Nijeriya taɓarɓarewar tattalin arziknta saboda rashin shigowar masu zuba hannun jari daga ƙasashen ƙetare..

Mawaƙin ya yi wannan habaici ga shugabannin PDP masu mulki domin ya nuna wa shugabannin kuskurensu. Haka kuma ya jawo hankalin ‘yan Nijeriya su aminta da manufar jam’iyyar APC na taimaka wa arzikin ƙasa ya bunƙasa.Saboda haka idan aka zaɓi jam’iyyar APC ta kafa Gwamnati, za ta dawo da martabar kasuwanci ta hanyar jawo ra’ayin ‘yan ƙasashen waje su zuba jari a Nijeriya.Yin haka zai dawo da martabar Nijeriya a idon duniya ta fuskar kasuwanci da haɓɓaka masana’antu da za su taimaka wa bunƙasa tatalin arziki. Amma ba za a sami haka ba, sai an zaɓi Buhari don ya dawo da wannan martaba da Nijeriya take da ita kafin mulkin Jam’iyyar PDP a wannan ƙasa.

A wannan baiti da ya gabata, mawaƙin ya yi amfani da lamin salo inda ya tafi kai tsaye ga saƙon da yake son isarwa ga mutane ba tare da wani sanabe ba.Maan, mawaƙin ya yi amfani da sassauƙar Hausa wadda kowa na iya fahimtar abin da yake son su sani. Wannan dabara ta isar da saƙo ba tare da kwane-kwane ba wani salo ne da mawakan zamani ke amfani da shi don su faɗakar da masu sauraro game da muhimmancin saƙon da waƙarsu take ɗauke da shi.

Shi kuwa Mudassiru Ƙasimu, ya yaba wa shugabancin Muhamadu Buhari a karo na farko da ya rika Nigeriya a ƙarƙashin mulkin dimokuraɗiyya da ake ciki a wannan jumhuriya ta huɗu.yana cewa:

Noma a ƙasa ya bunƙasa,

Zamanin Buhari Osinbanjo.

Yau a duniya mu ne na biyu,

Ba ma cin shinkafa gwanjo.

Da ko mu ne bolar shinkafa

Ko ta ina za a tuttusho

 (Mudassiri: Da Buhari da Osinbanjo).

Noma yana ɗaya daga cikin manyan sana’o’in al’ummar Nijeriya, wanda gwamnati take alfahari dashi. Kafin a sami man fetur a ƙasar nan; ita kanta gwamnatin wancan lokaci ta dogara da abin da manoma suke nomawawajen haɓɓaha da bunƙasa tattalin arzikinta. A can farko ana noma kayan gona na ci da na sayarwa, kamar gyaɗa da auduga da koko sauransu, musamman a arewaci da kudancin Nijeriya. A sanadiyar noman kayan abinci da na sayarwa yan Nijeriya sun sami wadatar abinci; wanda a wancan lokaci babu yunwa balle fatara. Ta wannan hanya ce Nijeriya ta bunƙasa tattalin arzikinta. Da aka sami man fetur, sai Nijeriya ta fi maida hankalinta a ɓangaren mai,ta yi facali da noman Auduga da Gyaɗa. A wancan lokaci da ake safarar Auduga da Gyaɗa da Koko,gwamnatin Nijeriya da al’ummar ƙasa sun sami wadataccen abinci da kuɗaɗe gudanar da ayyukan raya ƙasa bunƙasa kasuwanci. Jam’iyyar PDP a wannan jumhuriya ta huɗu itace ta kafa Gwamnati.Shugabanninta sun taimaka wajen rusa tattalin arziki, musamman rashin wadata manoma da takin zamani da taɓarɓarewar wutar lantarki. Mudassiru ya kalli wannan matsala ta shugabannin jam’iyyar PDP, sai ya soke su da cewa a lokacin mulkinsu komai ya lalace ba kamar shekarun baya ba. Saboda haka sai ya gargaɗi ‘yan Nijeriya su rungumi jam’iyyar APC don martabar tattalin arzikin ƙasa ya dawo kamar yadda yake a can baya. Amma hakan ba zai samu ba, sai idan sun zaɓi Muhammadu Buhari ya yi shugabancin ƙasa. Wato su sauya masu mulki ko da za a sami nasara tattalin arzikinmu ya farfaɗo.

Mawaƙin ya yi wannan habaici ne kawai domin ya faɗakar da ‘yan Nijeriya muhimmancin noma ga al’umma domin shi ne tushen arzik. Sannan kuma ta hanyar noma ne ake wadata ƙasa da abinci da kuɗaɗen kasuwanci. Saboda haka ‘yan Nijeriya su zo su zaɓi Muhammadu Buhari na jam’iyyar APC don a sami tattalin arzikinmu ya dawo daidai, mu fita ƙangin fatara da yunwa da kuma rashin aikin yi ga matasa.

Mawaƙin ya yi amfani da dabarar jawo hankalin mutane ta hanyar nuna masu muhimmancin noma wanda shi ne tushen arziki. Duk ƙasar da ta dogara da noma,to ba za ta taɓa shiga yanayin yunwa da talauci ba. Saboda haka wanna dabara da ya yi amfani da ita wajen isar da saƙonsa ta yi tasirin gaske a zukatan yan Nijeriya tun ba a zaɓen shugaba Muhammadu Buhari ba.Wannan dabarar isar da saƙo da mawaƙin ya yi amfani da ita ta taimaka wajen ƙara sake zaɓen Muhammadu Buhari a karo na biyu a 2019.

Shi ma da yake tofa albarkacin bakinsa dangane da halin da ƙasar nan ta shiga na karewar tattalin arziki a dalilin zaluncin shugabannin jam’iyya mai mulki, Ibrahim Yala Hayin banki yana cewa:

Da a ƙasarmu babu yunwa in kun tuna,

Sai ku tuna abinci da ga shi a ko’ina,

Ba mu faɗa a lokacin kowace fitina,

Yanzu idan ka gam mu kau duk mun sha wuya.

 (Ibrahim Yala: Yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya).

A wannan baiti, mawaƙin yana faɗakar da ‘yan Nijeriya cewa a lokacin da tattalin arzikin ƙasa yake tafiya daidai, abinci ya wadata.Haka kuma akwai zaman lafiya da tsaro duk sun kyautatu a tsakanin al’umma, babu faɗa da tashin hankali da juna.Da gwamnatin PDPtariƙa mulki, sai dukwaɗancan abubuwa da mawaƙin ya faɗa suka fara lalacewa.Sanadiyar haka ya saka ‘yan Nijeriya cikin wani hali na talauci da yunwa da faɗace-faɗacen ƙabilanci da na addini.Mutane sun fitahayyacinsu,ba maikirkizakowa ya sha wuya.Wannan hali da mutane suka shiga ya sa mawaƙin ya yi wa masu mulki na jam’iyyar PDP,habaici game da tafiyar mulkinsu.Sannan ya gargaɗi ‘yan Nijeriya da su koma ga sana’ar noma don su sami wadatar abinci da kuɗin shiga saboda lalurorin rayuwar yau da kullum. Amma haka ba zai samu ba, sai sun zaɓi jam’iyyar APC ta Muhammadu Buhari domin shi ne kaɗai zai ceto Nijeriya daga mawuyacin halin da take ciki.

Mawaƙin yana faɗakar da al’ummar Nijeriya game da alfanun zaɓen shugabanni ko mutane na gari a lokacin da suka zo zaɓe. Saboda haka, samun nasarar zaɓen shugaba na gari yana taimaka wa mutane su sami natsuwa da kwanciyar hankali. Wannan kuma zai sa masu mulki su maida hankalinsu wajen aiwatar da abin da ya rataya a kansu na kyautata wa al’ummar da suka zaɓe su.A dalilin haka wannan mawaƙi ya yi wa jam’iyya mai mulki habaici don ya jawo hankalin masu mulki da sauran mutane, ko ‘yan siyasa su gyara ɗabi’unsu kafin su ce za su tsaya takarar kowane irin matsayi na siyasa.Sannan ya kira al’ummar Nijeriya su zo ga sabuwar jam’iyya ta APC wadda ta tsayar da Muhammadu Buhari. Idan aka zaɓi Buhari a matsayin shugaban ƙasa, to, zai kawo wa mutane sauyin rayuwa, musamman ta fuskar wadatar abinci da zaman lafiya a duk faɗin Nijeriya.

Mawaƙin ya yi amfani da salon katance inda ya kwatanta salon mulkin da da na yanzu da cewa mulkin da shi ne ya fi na yanzu. A da akwai gaskiya da adalci da riƙon amana, shugabanni ba tara dukiya ke gabansu ba. Amma a wannan zamani mutane sun sa wa ransu sai sun zama masu kuɗi, saboda haka suke fafatakar neman mulki ko ta halin ƙaƙa.Irin wannan tunani na mutane a yau, na su yi mulki don su tara dukiya shi ya jawo hankalin mawaƙa da sauran jamaa su sa ido ga duk wanda ke neman a zaɓe shi. A dalilin haka ya sa mannan mawaƙi ya yi amfani da salon katance don ya faɗakar da mutane game da bambancin mulkin da da kuma na wannan zamani da shugabanni suka sa rai ga tara abin duniya idan aka zaɓe su, suka riƙa mulki.Mawƙin ya yi amfani da wannan dabara ta kwatanta mulkin da da na yanzu domin ya jawo hankalin mutane su iya bambancewa tsakanin masu mulkin da da na yanzu ta fuskar adalci da riƙon amana. Wannan dabara ta mawaƙin ta taimaka wajen isar da saƙonsa ga jamaa cikin gaggawa, wanda ya sa jamaa su aminta suka zaɓi Muhammadu Buhari a zaɓen 2015 da kuma 2019, ya ci gaba da mulki.

4. 3.6. Habaici ta Fuskar Rashin Tsaro

Tsaro yana nufin kulawako kiyaye dukiya da rayukan al’umma domin samar da zama lafiya da kwanciyar hankali a kowane lungu da saƙo na ƙasa baki ɗaya. Bunza[2016], ya bayyana tsaro da cewa, ‘kare kai daga barazanar ‘yan ta’adda da masu son tada hankalin al’ummar ƙasa domin wata buƙata ta ƙashin kansu ta biya’.Wato yace, idan babu tsaro,ko kariyar rayuka da dukiyoyin al’umma,to zancen zama lafiya da kwanciyar hankali bai taso ba.Sai ana zama lafiya jama’a ke samun walwala su fita neman abinci da arziki; wanda zai kawo wa ƙasa bunƙasar tattalin arzikinta.Tsaro wani mataki ne na samar da zama lafiya ta hanyar sa ido,ko kulawa da wani abu don kare shi daga faɗawa cikin haɗari a al’amurran mutane, da haƙƙin kula da kare su ya rataya a wuyan shugabanni [Bergery:1934]. Bunza [2016], ya ce, ‘abubuwan da ke haifar da ayyukan ta’addanci da yaƙe-yaƙe da bangar siyasa da faɗace-faɗacen ƙabilanci da na ɓangaranci da na addini sun haɗa da rashin adalcin shugabanni ga bai nwa talakawa haƙƙinsu da kuma sama da- faɗi da dukiyar kasa da aka ba su amana.. Idan shugabanni suka yi adalci, suka bai wa kowane ɗan ƙasa haƙƙinsa da samar masa wadatar abinci da aikin yi; to, za a sami zaman lafiya da cikakken tsaro a ƙasa. Ya ƙara da cewa, Bahaushe yana ganin cewa,samun natsuwa da kwanciyar hankali da sakin fuska da walwala su ne, manyan alamomi na zaman lafiya da samun tsaro’. Bahaushe yana cewa,“labarin zuciya a tambayi fuska”,wato idan akwai zaman lafiya za ka ga fuskokin mutane cikin walwala dasakin fuska.A nan ya nuna cewa tsaro shi ne kare dukiya da rayukan al’umma da kuma lafiyarsu,wanda shi ke sa a sami bunƙasar tattalin arziki. Saɓawa ba da kariya ga abubuwan da aka ambata, shi ne musabbabin taɓarɓarewar tsaro a kowace al’umma ko ƙasa.

Bunza (2021), ya bayyana cewa akwai alamomi da dama waɗanda ke nuna rashin tsaro a ƙasa kamar,

i.Yawan zanga-zangar neman haƙƙi da tawaye da ‘yan ƙasa ke yinan da can.

ii. Bangar siyasa da ƙungiyoyin matasa ke yi da tsafe- da tsafedon neman shugabanci da asirai daban-daban.

iii. Faɗace-faɗacen ƙabilanci da addini.

iv. Yaƙe-yaƙe tsakanin wannan ƙasa da waccan.

v. Sace-sace da fashi da makami da satar mutane ana yin garkuwa da su don

karɓar kuɗin fansa.

vi. Yawan kai samame ko hare-hare na ta’addanci ga waɗanda ba su ji ba, ba su

gani ba, da sauransu.

Hausawa suna cewa,”Zama lafiya ya fi zama ɗan sarki”. Kowace al’umma ta duniya tana alfahari da kasancewar ta cikin halin kwanciyar hankali da zama lafiya; wanda shi ne tushen samun bunƙasar arzikin ƙasa. Idan ana son a sami zaman lafiya da cikakken tsaro, to dole ne a zaɓi mutane na gari, masu gaskiya da riƙon amana su shugabanci jama’a. Irin waɗannan mutane su za su kula da ba wa mutane haƙƙoƙansu, wanda yin hakan zai sa a sami ingantaccen zama lafiya da cikakken tsaro a ƙasa.

Hausawa suna cewa,”kula da kaya ya fi ban cigiya”,wannan karin magana haka take,domin idan aka sawa kowane mutum ido, ya yi abin da yake so ba tare da an ja masa birki ba,ba shakka ƙasa za ta faɗa cikin wani mawuyacin hali, inda mai ƙarfi zai taushe maras ƙarfi.Kuma ƙasa za ta shiga wani yanayi dazai iya kawo rushewarta.Saboda, haka haƙƙin hukuma ne, ta tabbatar da ta samar da ingantaccen tsaro ga ƙasa da al’ummarta; domin samun zaman lafiya da kwanciyar hankali da walwala. Hausawa suna cewa,”zama lafiya ya fi zama ɗan sarki”.Kamar yadda aka sani,samun ingantaccen tsaro a ƙasa ya dogara ne ga samun shugabanni nagari, masu gaskiya da adalci. Rashin gaskiya da adalci shi ke sa shugabanni su riƙa yin ha’inci ga amanar dukiyar ƙasa da aka ba su riƙo.Hakan kuwa shi ke haifar da rashin aikin yi ga mutane har a samu yawaitar ayyukan ta’addanci da rashin tsaro. Domin da zarar ba a bai wa talaka haƙƙinsa ba yadda ya kamata, to kuwa ba zai zama mai biyayya ga hukuma ba.Don haka zancen zaman lafiya, bai ko taso ba, balle a sami ingantaccen tsaro a ƙasa. Misali Yusuf Fasaha Kano ya yi wa ‘yan jam’iyyar PDP habaici inda yake cewa:

Mu bi APC ‘yan Nijeriya,

Ba ma ƙyale ‘yan ta’adda ba.

Don babu tsaro babu ilimi

Sun sanya mutane a fargaba.

 (Yusuf Fasaha: Mu bi APC al’ummar ƙasa).

Rashin yin adalci a mulki shi ke haifar da rashin aikin yi da rashin wadatar abinci a ƙasa.Wannan hali shi ke kawo wa al’umma yawan sace- sace da ayyukan ta’addanci da ke jefa ƙasa cikn mawuyacin halin rashin tsaro. Jam’iyyar PDP da take mulki tun farkon jumhuriya ta huɗu, ta taka rawar ganin wajen yin sakaci ga rashin bai wa matasa ingantaccen ilimi da samar da aikin yi ga ‘yan ƙasa. Haka ya sa matasa da dama suka fantsama cikin harkokin shaye-shaye da ya saka suka faɗa cikin harkokin ta’addancin boko haram da satar shanu a wasu sassa na Nijeriya. Ayyukan ta’addanci sun haɓɓaka matuƙa a Nijeriya, wanda ya haddasa rashin tsaro da fargaba a zukatan ‘yan Ƙasa; musamman a yankunan Arewa maso gabas da kuma Arewa maso yamma.Asanadiyar ta’addancin ‘Yan boko haram da ɓarayin shanu da masusatar mutane suna garkuwa da su don neman kuɗin fansa. Faruwar haka ya saka Nijeriya cikin mawuyacin halin rashin tsaro, wanda yasa ‘yan ƙasashen waje suke shakkun shigowa su zuba hannun jarinsu don haɓɓaka kasuwanci. ‘Yan ta’addar boko haram da Fulani ɓarayin shanu sun hallaka mutane, sun jikkata da dama. Da waɗannan dalilai ne ya sa mawaƙin yake shaguɓe ga jam’iyya mai mulki, yayin da yake gargaɗin ‘yan Nijeriya su zo, su bi jam’iyyar APC don a gyara ƙasa. Saboda haka, mafita a nan ita ce a zaɓi Muhammadu Buhari.

Mawaƙin yana gargaɗin ‘yan Nijeriya ne da su yi hankali da kada su sake zaɓen shugabannin jam’iyyar PDP mai mulki wadda ta jefa ƙasa cikin mawuyacin halin da take ciki. Saboda haka, ga wata mafita, su zaɓi Muhammadu Buhari na jam’iyyar APCwanda zai ceto su daga mawuyacin halin rashin tsaro da rashin adalcin shugabannin PDP. Mawaƙin ya jawo hankalin jama’a da cewa, mafita ita ce, su bi APC, shi kaɗai zai ceto su daga ƙangin rashin tsaro da ƙasar nan ta faɗa. Har wa yau, ya yi Allah waddai ga yadda jam’iyyar PDP ke tafiyar da mulki, wato ya soki shugabannin saboda rashin kulawarsu ga halin da ‘yan Nijeriya suke ciki na rashin tsaro da fatara da yunwa. Mawaƙin ya faɗakar da al’umma cewa, idan talakawa ba su bi Jam’iyyar APC ba, to, jikinsu zai gaya masu.Wato halin da suke ciki zai ci gaba kowa ma ya sha wuya. Ya ƙara da cewa, dalilin da ya sa yake gargaɗin mutane su bi APC, shi ne, kamar haka:

Don babu tsaro babu ilimi,

Sun sanya mutane a fargaba.

(Yusuf Fasaha: Mu bi APC al’ummar ƙasa).

Tsaro yana nufin ba da kariya ga dukiyoyi da rayukan utane daga faɗawa cikin kowace irin fitina da za ta sa ƙasa ta ruguje. Dalilin da ya sa ake samun rashin tsaro a ƙasa, shi ne rashin adalcin shugabanni wajen nuna gazawarsu ga ba da ilimi da ayyukan yi ga mutane. Hakan kuma yana haddasa ƙaruwar zaman banza, har ya kawo lalacewar matasa, su riƙa tunanin faɗawa cikin ayyukkan ta’addanci da samar da rashin tsaro a ƙasa.

A baitukan da suka gabata a sama mawaƙin ya yi amfani da salon jawo hankalin talakawa ta hanyar kiransu da babbar murya na su bi jamiyyar APC, maja domin a kawo ƙarshen ayyukan taaddanci a Nijeriya. Wannan dabara ta kira wani salo ne mawaƙin ya yi amfani da shi wajen isar da saƙonsa ga talakawa.Sau da yawa mutane sun fi son a neme su da wata buƙata da ake son su yi cikin lalama, ba tare da an tilasta su ba. Sanin wannan ɗabi’a ta al’umma ya sa mawaƙin ya kira talakawan Nijeriya cikin lalama su zo su bi jamiyyar Maja ta APC domin a ceto mutane daga mawuyacin halin rashin tsaro da taɓarɓarewar tattalin arziki da suke ciki.

Shi kuwa Kamilu ɗan almajirin mawaƙa yana ganin cewa, mawuyacin halin rashin tsaro da ‘yan Najeriya suke ciki ya faru a sanadiyyar rashin yarda da Allah ne. Don haka, ya yi habaici ga ‘yan Nijeriya don ya gargaɗe su, su dawo daga biyar bokaye da matsafa wajen neman biyan buƙatarsu ta son mulkin . Yana cewa:

Mu bi Allah kar mu ɗau boka,

Mu yi shanawa kamar kowa.

 (Kamilu: Karen bana maganin zomo).

Wannan baiti yana gargaɗi ne ga ‘yan siyasa; musamman masu neman a zaɓe su kafa gwamnati cewa, su yarda da Allah shi ke ba da mulki ga wanda yake so. Rashin imani da Allah ke bada mulki, yakan jefa ‘yan siyasa da shugabanni cikin mu’amula da bokaye da matsafa da malaman tsibbu, domin neman biyan buƙatarsu. Ya dace ga mutane kowane irin addini suke bi, su riƙa jingina ko miƙa buƙatunsu ga Allah. Zaɓin Allah shi ne zaɓi, don haka duk wanda ya nemi shugabanci ba tare da ya bai wa Allah zaɓi ba,to ba zai taɓa yin nasara ba. Ko da ya yi nasara ta hanyar tsafi, da bokaye, to Allah ba zai bar shi ya ji daɗin mulkin ba.Wannan dalili ne ya saka ‘yan Nijeriya faɗawa cikin halin ƙaƙa-ni -ka- yi na rashin zaman lafiya da yunwa da talauci da uwa-uba rashin tsaro a ƙasar nan.Saboda shugabanni sun saki Allah sun kama bokaye da matsafa a matsayin masu ba su mulki. Kamilu ɗan almajirin mawaƙa ya gargaɗin mutane, musamman shugabanni su yarda da Allah wajen neman muƙami don ka da su faɗa cikin halaka. Yin haka zai sa su riƙa jin tausayin talkawa wajen gudanar da mulkinsu cikin gaskiya da adalci. Idan aka bi Allah, sai a yi shanawa inji Kamilu,wato a sakata a wala a harkokin yau da kullum.Yarda da Allah ya fi dogara ga bokaye da matsafa don a rabbauta daga fitinar duniya da lahira.

Wannan baiti da mawaƙin ya kawo ƙoƙarin isar da saƙon imani ne da tauhidi da Allah shi kaɗai. Mawaƙin ya jawo hankalin al’ummar Nijeriya da su bar zaɓinsu ga Allah ga duk abin da suke so. Domin bin bokaye da ‘yan sihiri ga neman biyan buƙata, ko ta wane hali kan sa a sami matsalar zaɓen tumun-dare, wato a zaɓi ruɓaɓɓun shugabanni ,waɗanda ba su tausayin talakawan da suka zaɓe su..Duk shugaban da bai damu da talakawansa ba, babu yadda za a yi su ji daɗin mulkinsa, musamman a fannin samar da zaman lafiya da tsaro. Kamar yadda Kamilu ya ce, idan aka bi Allah sai a ji daɗi, wato sai Allah ya ba mutane shugabanni masugaskiya da adalci. A ganin Kamilu, Buhari shi ne zaɓin Allah,don haka talakawa su zaɓi wanda zai yi mulki da gaskiya har a sami zaman lafiya da tsaro a Nijeriya. Sai akwai zaman lafiya komi ke tafiya daidai, har tattalin arziki ya bunƙasa.

Shi ma Kamilu ɗan almajirin mawaƙa ya yi amfani da salo jawo hankalin masu sauraren waƙarsa ta hanyar kamanta boka da Allah a wajen samun biyan buƙata. Wannan kamance da mawaƙin ya yi amfani da shi, shi ne kamancen fifiko, inda ya nuna cewa, Allah shi mafifici ga kowa. Domin shi ne ya halicci kowa da komi, don haka ya fi ƙarfin a haɗa shi da kowa.Mawaƙin ya yi amfani da wannan dabara domin ya jawo hankalin masu neman mulki ido rufe cewa su sani Allah shi ke ba mulki ba bokaye ko malaman tsibbu ba. Wannan wani salo ne na faɗakar da mutane game da su kauce wa aikata duk abin zai raba su da imaninsu don neman mulkin duniya.Idan mutane sun yarda da haka to su zo su rungumi jam’iyyar APC, ta Muhammadu Buhari don a gyara Nijeriya.

Ibrahim Yala Hayin Banki yana daga cikin mawaƙan siyasa da suka yi nasara wajen tallata waɗannan jam’iyyu da suka cure wuri ɗaya, suka zama jam’iyyar APC. Zaɓen wannan jam’iyya ya kawo ƙarshen mulkin jam’iyyar da ta kasa samar da tsaro da zaman lafiya a Nijeriya. Muhammadu Buhari shi ne aka tsayar a matsayin ɗantakarar wannan jam’iyya. Saboda kyawawan ɗabi’unsa da halayensa da aƙidunsa na gaskiya da riƙon amana ya sa ‘yan Nijeriya suka yi tururuwa ƙwansu da kwarkwatarsu suka yi wa Muhammadu Buhari ruwan ƙuriu da suka ba shi nasarar lashe zaɓen 2015. Dalilin kyawawan ɗabi’unsa na gaskiya da riƙon amana, ya sa ake yi masa laƙani ko kirari da “Gaskiya dokin ƙarfe”. Wannan karin magana ta yi tasiri wajen ƙara fito da kwarjini da martabar shugaba Muhammadu Buhari da jam’iyyar APC idon jama’a da duniya baki ɗaya. Misali Ibrahim Yala yana cewa:

 Ba za mu fadin mu yi gamgami,

 Mu zo mu gyara ƙasar nan ba,

 Ba za mu faɗdin a yi gaskiya,

 A lokacin zaɓen nan ba ,

 Ba za mu faɗin APC ta zo,

 Ta gyara ƙasar nan ba,

 Ba za mu faɗin a cikin ƙasa,

 A daina yi muna wawa ba,

 Ba za mu faɗin a shis shigo,

 Jam’iyyar APC ba,

 I , ba ta zo don wawa ba,

 Ba ta zo don ƙwace ba,

 Ta zo ta yi adalci, ta tsaida ,

 Gaskiya dokin ƙarfe.

 ( Ibrahim Yala: A yi gangami a ceci ƙasan nan).

Mawaƙin ya yi wa ‘yan adwa habaici domin su shiga taitayinsu. Wato, su kama kansu su bar yin zalunci ga mulkinsu saboda ga mai gaskiya dokin ƙarfe ya zo. Wannan habaici wata fadakarwa ce yake yi wa ‘yan Nijeriya dangane da matsayin Buhari a fagen tsare gaskiya da amana idan aka zaɓe shi ya kafa gwamnati, to duk wani azzalumi za a kawar da shi. Sannan a gurfanar da shi a gaban alƙali don a ƙwato wa talakawa dukiyarsu da aka handame. Akwai zargin cewa masu mulki na jamiyyar PDP sun wawuri dukiyar ƙasa suka kai ƙasashen aje suka ɓoye domin su arzita kansu. Don haka mawaƙin yake faɗakar da al’umma cewa waɗannan mutane ba abin yarda da su ne ba, balle a sake zaɓen su domin ba su son talakawan Nijeriya su ji daɗi. Saboda haka mutane su zaɓi jam’iyyar APC domin talakawa su sami sauƙin rayuwa.

Mawaƙin ya yi wa shugabannin jam’iyya mai mulki, wato PDP habaici domin ya nuna wa ‘yan Nijeriya cewa, waɗannan shugabanni su ne musabbabin jefa su cikin halin da suke ciki na taɓarɓarewar tattalin arziki da rashin tsaro da suke ciki. Mawaƙin ya yi gargaɗi ga ‘yan Najeriya su zo su karɓi sabuwar jam’iyyar APC, wadda za ta ceto su daga mawuyacin halin da suke ciki. Ya ce, su zaɓi Muhammadu Buhari mai gaskiya da riƙon amana.

Mawaƙin ya yi amfani da salon kwalliya a cikin wannan baiti ne, don ya ƙara fito da matsayin Buhari a Nijeriya.Wato ya kamanta Buhari da dokin karfe, wana Hausawa ke cewa, hawansa sai an shirya. Ya yi haka don ya nuna wa ‘yan Nijeriya cewa, Buhari tamkar dokin ƙarfe ne ga azzalumai; kamar yadda, dokin ƙarfe yake, hawansa sai an shirya to haka shi ma Buhari yake. Domin haka azzaluman shugabanni ko ‘yan siyasa su shirya tafiya da Buhari. Wannan salon siffantawa da mawaƙin ya yi amfani da shi ya abuntar da Buhari ne ta hanyar siffanta shi da abu marar rai. Mawaƙin ya yi haka ne domin ya jawo hankalin mutane su fahimci saƙon da yake isarwa gare su. A lokacin da Buhari ya yi mulkin soja, ya kakkaɓi azzalumai da suka sace dukiyar ƙasa, suka arzuta kansu. Haka kuma da ya riƙa shugabancin hukumar kashe kuɗaɗe ta rarar man fetur bai yi ha’inci ba. Buhari ba ya murɗiya da satar dukiyar al’umma, ya mai she ta tasa.

Shi ma Murtala Mansa ya yi wa shugabannin jam’iyya mai mulki habaici, inda ya nuna cewa, a sanadiyar mulkin jam’iyyar PDP, ƙasar nan ta shiga mawuyacin halin rashin tsaro yadda har jami’an tsaro suna tsoron bayyanar da kansu a fili domin gudun ka da a kai masu farmaki. Misali yana cewa:

Ba tsaro a ƙasar nan ɗansanda yana tsoron saka yunifom,

Mun shiga uku ‘yan Nijeriya ga ƙasarmu tana fama daba,

Wasu na hotel kwana bakwai sukan yi kanta katifa vitaform,

Ya ki zo jam’iyyar APC, ki taimaka wa ‘yan Nijeriya.

 (Murtala Mamsa: Sabuwa ta zo, APC ).

Matsalar rashin tsaro abu ce maitayar da hankalin al’umma. Zaluncin azzaluman shugabanni shi ne ke haifar da rashin zaman lafiya a ƙasa.Mawaƙin yana koƙarin faɗakar da mutane ne dangane da halin da Nijeriya ta sami kanta a ciki na rashin tsaro. Wannan yanayi na rashin tsaro ya sa mutane da dama sun rasa gidajensu da dukiyoyinsu da kuma rayukansu. Amma duk da irin halin da wasu mutane suka shiga na rashin muhallai da dukiyoyinsu, har yanzu wasu azzaluman shugabanni a hotel suke kwana, babu abin daya damesu da halin da wasu bayin Allah suke ciki a Nijeriya.Wannan rashin adalci ya haddasa wa mutane faɗawa cikin ayyukan ta’addanci na boko haram da satar shanu da kuma garkuwa da mutane. A sanadiyar rashin tsaro da zaratan boko haram da ɓarayin shanu suka kawo, ya sa hatta da jami’an tsaro suna shakkar saka kayan sarki domin kaucewa shiga haɗarin ‘yan ta’adda. Wannan habaici da Murtala ya yi wa jam’iyyar PDP ,ya jawo hankalin talakawa su rungumi sabuwar jam’iyyar APC, wadda Muhammadu Buhari ke takara a inuwarta.

Mawaƙin ya nuna kasawar jam’iyyar PDP mai mulki ga samar da walwala da zaman lafiya. A dalilin haka ya yi gargaɗi ga talakawa,su shiga jam’iyyar APC domin ta ceto al’ummar Nijeriya ga mawuyacin halin da suke ciki na rashin tsaro da fatara da yunwa. Jam’iyyar APC ta Buhari itace jam’iyyar da za ta ƙwato wa talakawa ‘yancinsu da haƙƙoƙinsu, matuƙar aka zaɓi ɗan takararta, wato Muhammadu Buhari mai gaskiya da riƙon amana.Wannan kira da da Murtala Mamsa ya yi wa jama’a ya samu karɓuwa domin kuwa, a lokacin da aka gudanar da zaɓen 2015 da 2019; Talakawa sun fito ƙwansu- da- kwarkwatarsu, mazansu da matansu suka yi ruwan ƙuri’u, wanda ya tabbatar da zaɓen Muhammadu Buhari a kujerar shugabancin ƙasa. Hawan Muhammadu Buhari ke da wuya, sai ya ɗaura ɗamarar yaƙi da ta’addanci da da cin hanci da rashawa da kuma auran miyagun ayyuka a Nijeriya. Mawaƙin ya faɗakar da jama’a cewa su ƙara haƙuri; domin an sami wanda zai kawo ƙarshen wannan matsalar rashin tsaro.

A taƙaice, kamar yadda bayanai suka tabbatar cewa, zaman lafiya a ƙasa shi ne ke ƙara kawo ci gaba, da walwala da kuma bunƙasa tattalin arzikin ƙasa.Ta’addanci wani salon yaƙi da zaman lafiya ne ko tayar da fitina ne,wanda yakan faru a sanadiyar zalunci da yaudara da cin amana da shugabanni ke yi a lokacin mulkinsu.Wato, rashin bai wa waɗanda ake mulki haƙƙinsu,aka ha’ince su ga dukiyar ƙasa da sauransu.Idan al’umma ta kasance cikin yanayin rashin walwala da sakewa a harkokinsu na yau da kullum, to dole a sami masu raunin tunani su yi yunƙurin nemawa kansu ‘yanci da kuma haƙƙoƙansu ga hukuma. Rashin bai wa mai haƙƙi haƙƙinsa, da ajiye wani abu a bagiren da bai dace ba, yakan kawo rashin zaman lafiya a tsakanin hukuma da waɗanda ake mulka. Haka kuma, zalunci da shugabanni ke yi yakan tunzura talakawa su riƙa tunanin hanyar da za su bi su ƙwato wa kansu haƙƙi. Wannan yunƙurin neman haƙƙi ko ‘yanci da talakawa ke yi, shi ne ke jawo hankalin matasa marasa aikin yi. Su yi amfani da wannan dama su shiga cikin ‘yan ta’adda da ‘yan a fasakowa- ya- rasa, don su ruguza shirin zaman lafiya a ƙasa.

4.3.7. Habaici ta Fuskar Yaudara da Addini

‘Yan siyasa na wannan zamani suna amfani da addini suna yaudarar mutane ta hanyar kawo masu Allah ga baki a lokacin da suke yaƙin neman zaɓe ko lokacin da suke da wata buƙata ga talakawa. Sukan ɗauki alƙawurra dacewa, idan aka zaɓe su suka kafa Gwamnati, za su yi wa talakawa ayyukan raya ƙasa da bunƙasa tattalin arziki. Haka kuma su ɗauki alƙawarin cewa,idan sun kafa gwamnati,za su kula da lafiyaral’umma da zaman lafiya da kare dukiyoyinsu. Saboda talakawa su yarda da su ko su amince wa alƙawurran da suka ɗauka, sai su kafa hujja da ayoyin alƙurani ko hadisan Manzon Allah (S A W). Da zarar sun ɗare kujerar mulki sai sumanta da ɗimbin alƙawurran da suka ɗauka,saisu ci gaba da sharholiya da satar kuɗaɗen al’umma suna yin abin da suke so. Dangane da haka ne , ya sa mawaƙan siyasa suke yi wa waɗannan shugabanni habaici domin su jawo hankalinsu su gyara kura-kuransu. Sannan su gargaɗi talakawa su zaɓi mutane masu mutunci da gaskiya da amana don ƙasa ta ci gaba.Misali, Ibrahim Yala Hayin Banki yana cewa :

Sai ƙarya kuke da addini mayaudara,

Da kun shiga jama’a ku rinƙa faɗin kabbara,

Bayan zuciyarku kun sata ta guttsura,

Ba kwa tausayin talaka Nijeriya.

 (Ibrahim: Yau Nijeriya riƙo sai mai gaskiya).

‘Yan siyasar Nijeriya mutane ne masu yaudarar al’umma ta hanyar amfani da ayoyin alƙurani da Hadisai ko yin kabbara don a aminta da su a matsayin masu imani da gaskiya. Wato, suna amfani da addini don a yarda da su. Wato,sukan faɗi abin da ba su aikatawa.Ubangiji Ya yi kakkausan hani ga masu faɗar abin da ba su aikatawa. Wato, laifi ne babba ga Allah,mutum mummuni ya faɗi abin da ba ya aikatawa, (Q61: 2-3). Mawaƙin ya yi wa shugabannin jam’iyyar PDP mai mulki da sauran ‘yan siyasa habaici domin su sani cewa al’umma da suke yaudara sun riga sun gane takonsu. Don haka su daina yaudarar al’umma da addini a lokacin da suke yawon neman zaɓe. Sukan yi maganganu na addini don su jawo hankalin mutane, wani lokacin harda kawo ayoyin ƙur’ani da Hadissai cikin maganganunsu. Yin haka sai ya sa mutane suka aminta dasu, a zatonsu da gaske suke, amma kumasu ‘yan siyasar bahaka yake a zuciyarsu ba, yaudara ce kawai. Wasu ‘yan siyasar har rantsuwa sukeyi da Allah bisa yaudara, saboda sun san cewa, shi musulmi da zarar ka rantse masa da Allah, yakan gasgata ka.Ta haka shugabannin jam’iyyar PDP, da wasu ‘yan siyasa na wasu jam’iyyu suka riƙa yaudarar mutane suna cuta masu, idan suka hau kujerar mulki.Da wannan faɗakarwa da Yala ya yi al’umma ya sa aka sami gagarumin ci gaba a siyasar Nijeriya.

Mawaƙin ya yi amfani da habaici ne don ya gargaɗi al’umma da su kauce wa zaɓen irin waɗannan ‘yan siyasa masu yaudara da addini don a amince masu su kafa gwamnati a Nijeriya. A halin da ake ciki yanzu, ga sabuwar jam’iyyar gamin-gambiza ta APC ta ɓullo, wadda ta tsayar da MuhammaduBuhari ya yi shugabancin ƙasa saboda cancantarsa. Buhari ikon Allah, “Gaskiya dokin ƙarfe.”Mawaƙin ya tausaya wa talakawa bisa halin da suka faɗa na tarkon da masu yaudara da addini suka ɗana masu.Saboda haka yake gargaɗi ga talakawa su shigo jam’iyyar da za ta fitar da su daga ƙangin mayaudara da addini don su ci zaɓe.

A wannan baiti da mawaƙin ya kawo, ya yi amfani da salon jan hankali kai tsaye ta hanyar bayyana manufar yan siyasa masu ci da addini.Sai dai a waƙarsa bai ambaci sunan kowa ba domin gudun tashin hankali,sai ya yi amfani da lamiran suna jami. Wato, kalmomin ku da kuke da kuma mayaudara dukkansu kalmomi ne masu nuna habaici domin ba a ambaci suna ba.. Ya yi haka domin ya kaucewa zargin masu saurarensa da kuma waɗanda ake zaton su ne yake yi wa habaici.Wannan dabara ta sakaya suna da mawaƙin ya yi amfani da ita wani salo na jawo hankalin mutane su shi kogin binciken waɗanda habaicin ya shafa.Saboda haka wannan wata dabara ce ta isar da saƙo ga alumma da mawaƙin ya yi amfani da ita cikin waƙarsa.

Shi kuma Aminu Alan waƙa gargaɗi yake yi wa talakawa da ‘yan siyasa su lura da tafiyarwasu shugabanni damasu neman muƙamin siyasa, cewa suna laɓewa bayan inuwar addini suna cutar talakawa.Hakan ya sa a halin yanzu har mutane sun fara ganewa, kuma sun fara ƙauracewa duk wani ɗan siyasa da ke yaudarar al’umma ta fuskar amfani da addini don a amince masa. Ga abin da yake cewa acikin waƙarsa ta APC wadda ya yi don tallata jam’iyyar da Muhammadu Buhari ɗan takarar shugaban ƙasa. Yana cewa:

Ruɓaɓɓu a cikin namu,

Suna kuma ci da bautar ka.

Suna inuwa ta addini,

Suna cutar da bayinka.

Suna miƙa wulayarmu

Ga mai ƙin a yi bautar ka.

 (Alan waƙa: Baƙar malfa baƙar jarfa).

 

Aminu Alan waƙa ya yi wa wasu shugabanni habaici don ya gargaɗe su su daina raɓewa ga addini suna yaudarar mutane don neman muƙaminsiyasa. Mawaƙin ya irin waɗannan ‘yan siyasa da suna “ruɓaɓɓu”, domin ya soke su a idon mutane.Wato ruɓaɓɓu su ne waɗanda zukatansu suka mace, suka kasa ganin gaskiya balle su yi aiki da ita. Sannan idan suka zo neman buƙata wurin talakawa, saisu riƙa amfani da addini suna yaudarar al’umma don a aminta dasu.Haka kuma basu da niyyar alheri ga ƙasa sai sayar da mutuncin al’umma ga Turawa don su yarda dasu, su taimaka masu mulkinsu ya ɗore. To waɗannan mutane su ne Alan waƙa ya siffanta su mayaudara maƙaryata, masu yaudara da addin don neman biyan wata buƙata ta siyasa.

Yaudara da addini wata dabara ce da ‘yan siyasar wannan zamani suke amfani da ita wajen jawo ra’ayin talakawa a lokacin yaƙin neman zaɓe. Yawanci musulminmu ‘yan Arewa su suka fi laɓewa ga inuwar addini suna yaudarar mutane; alhali kuwa abin da suke faɗi iyakarsa a baki, bai kai zucci ba.A ɗabi’ar musulmi duk lokacin da wani ya zo wurin su da wata buƙata sukan yi saurin amince masa idan ya yi amfani da addini, ko da kuwa, abin da ya faɗa ba shi yake nufi a cikin zuciyarsa ba. Dalilin haka mawaƙin yake yi wa irin waɗannan ‘yan siyasa habaici don ya nuna masu illar yin haka. Sannan kuma ya gargaɗi talkawa da su ƙaurace wa zaɓen irin waɗannan mutane masu laɓewa a inuwar addini suna cutar talakawa idan aka zaɓe su suka kafa gwamnati. Saboda haka, yanzu ga mai gaskiya ya zo, wanda ba mayaudari ba. Wato, Muhammadu Buhari na jam’iyyar inuwar addini suka jefa su ciki.

4.3.8 Naɗewa

Wannan babi ya yi zuzzurfan bayani a kan wasu batutuwa da suka danganci mawaƙan siyasa na zamani da saƙon da suke isarwa ga jama’a dangane da kyakkyawan shugabanci bayan kafuwar mulkin dimokuraɗiyya. Bisa ga sakamakon nazarin habaici a cikin waƙoƙin siyasa da aka yi wa Muhamadu Buhari, an samu batutuwa da habaici ya yi tasiri mai ma’ana wajen kawo sauyi ga gudanar da su.Tun farkon wannan bincike an tattauna a kan jigon dimokuraɗiyya da yadda mawaƙan siyasa suka yi amfani da habaici domin su faɗakar da al’umma game da muhimmancinta ga ƙasa .Haka kuma a ƙarƙashin wannan batu an dubi su kansu mawaƙa da marubuta waƙoƙin siyasa na zamani, da irin kallon da suke yi wa dimokuraɗiyya a fannin kawo sauyi ga tsarin salon mulki a Nijeriya. Sannan an tattauna a kan habaici ta fuskar shugabanci da shugabanni da habaici ta fuskar kambama jam’iyya da habaici ta fuskar nagarta ko riƙon gaskiya da habaici ta fuskar adalci. Haka kuma an yi bayani a kan habaici ta fuskar zalunci da habaici ta fuskar hainci da habaici ta fuskar rashin cika alƙawari. Har wa yau an tattauna a kan habaici ta fuskar adawa da rashin kishin ƙasa wanda ya haɗa da bunƙasa aikin gona da ilimi da kiwon lafiya da bunƙasa hanyoyin sufuri da kuma bunƙasa tattalin arziki. An kuma yi bayani a kan habaici ta fuskar rashin tsaro da kuma yaudara da addini da naɗewa.Wannan bincike ya taimaka wajen gano irin gudummawar da mawaƙan siyasa suka bayar ta hayar amfani da habaici a cikin waƙoƙinsu domin faɗakarwa ko wayar wa mutane kawunansu dangane da alfanun mulkin dimokuraɗiyya ga ‘yan ƙasa.

Shugaba Muhammadu Buhari

Post a Comment

0 Comments